door supporters van Wij Zijn Hier

Een interessant interview met burgemeester Van der Laan van Amsterdam in het blad ‘Wordt Vervolgd’ van Amnesty International (1). Problematisch ook, omdat er zoveel niet klopt van wat hij zegt.

We kennen Wij Zijn Hier van binnen en van buiten, al twee en een half jaar. We voelen de noodzaak om de uitspraken van de burgemeester te nuanceren en corrigeren. We blikken terug naar eerdere situaties, zoals de Havenstraat, waar de burgemeester over spreekt. Tragisch genoeg is deze informatie in de huidige situatie van dreigende ontruimingen nog steeds volledig relevant. Er is inmiddels zoveel gebeurd met de groep Wij Zijn Hier, dat valt helaas niet in een korte tekst toe te lichten.

Allereerst de zin over de combinatie Havenstraat en terugkeer: ‘Daar waren we eerlijk in‚ en dat was ook een van de voorwaarden van Den Haag om het experiment toe te staan.’

Dit is ronduit schokkend om te lezen. Later wordt er gesproken over een aap die uit de mouw kwam.: mensen wilden niet terug. Daar hebben mensen nooit een geheim van gemaakt en ze hebben altijd uitgelegd waarom dat is, omdat het gevaar voor hun leven zou betekenen. Dat is de kern van de actie. Er kwam na de Havenstraat inderdaad een aap uit de mouw en wel uit de mouw van de burgemeester, zoals Pieter Smit ook al schreef in Het Parool op 29 augustus 2014 (2).

Er is namelijk doordringend opgeroepen te tekenen voor de Havenstraat met steeds weer de boodschap van de burgemeester: “ Nee, het gaat niet over terugkeer; het gaat over werken aan jullie toekomst, in welke vorm dan ook.” De aap die uit de mouw kwam is dat er dus wel degelijk een deal was gesloten met Teeven over terugkeer en dat de vluchtelingen door woordenspel om de tuin zijn geleid.

Dezelfde misleiding voltrekt zich nu weer met het Programma Vreemdeling. In de vergadering van de Raadscommissie Algemene Zaken van Amsterdam op donderdag 29 januari j.l. (3) werd gesproken over dit programma. Burgemeester Van der Laan heeft het over een laagdrempelig loket voor 24-uurs opvang voor mensen die willen werken aan een oplossing. Er wordt geenszins genoemd dat de enige oplossing terugkeer is. De heer Paternotte van D66 prijst zelfs dit concept, omdat hij blij is dat dit programma er komt voor mensen die willen werken aan een nieuwe asielprocedure in Nederland, omdat er zoveel mensen zijn die alsnog een status blijken te kunnen krijgen.

Nu, in het interview met Amnesty, wordt gezegd: ‘Verder komt er een plek voor mensen die willen meewerken aan hun terugkeer.’ Weer een aap uit de mouw? Dit programma gaat over het leven van mensen en heeft verstrekkende gevolgen voor hun veiligheid, hun gezondheid en welzijn, daar kan je niet zo onzorgvuldig mee omgaan of woordenspelletjes mee spelen.

Daarnaast zegt Van der Laan in het interview: ‘Daar kunnen mensen terecht die zeer kwetsbaar zijn of met grote psychische problemen kampen.’ Dat is een zin waar we in theorie veel meer mee kunnen, maar die in praktijk niet blijkt te werken. Al 2,5 jaar proberen tal van zorgverleners, de vluchtelingen zelf, ondersteuners en advocaten duidelijk te maken dat alle mensen van de groep zeer kwetsbaar zijn en / of met grote psychische problemen kampen. Het gaat om vluchtelingen, die zijn gevlucht voor gruwelijke situaties, die een traumatische vlucht hebben meegemaakt en vervolgens in Nederland in een traumatische situatie terecht komen. Bovendien zijn mensen kwetsbaar omdat ze niet mogen werken, dus geen geld hebben om overdag te overleven en geen dagbesteding. En bovendien het risico lopen gearresteerd te worden omdat ze geen papieren hebben.

Ach en dan nog een keer het tramkaartjes-verhaal. In de eerder genoemde raadsvergadering vertelde een inspreker al dat er geen tramkaartjes worden verstrekt en ontkrachtte de burgemeester dit. Vluchtelingen worden zoals gewoonlijk niet geloofd. Supporters evenmin. Gelukkig vindt de burgemeester Amnesty een belangrijke organisatie en heeft hij zijn uitspraak tegenover hen gerectificeerd. De situatie over tramkaartjes blijft tot op de dag van vandaag onduidelijk, maar we zullen de burgemeester herinneren aan zijn belofte iedere dag tramkaartjes te verstrekken.

Dan nog enkele hardnekkig terugkerende punten.

Dat Van der Laan niet blij is met de vluchtelingen van Wij Zijn Hier is niet verwonderlijk. Ze brengen immers een eerder verborgen probleem aan het licht en doen dit vanuit zijn gemeente. Om iedereen die hen in enige vorm ondersteunt als activist te kwalificeren en activisten vervolgens te bestempelen als ongenuanceerd is een merkwaardige strategie. Er is een hardnekkig probleem met het asielbeleid en in plaats van dat te onderkennen en er iets aan te doen, schuift de burgemeester het de supporters in de schoenen. Als mensen willen weten hoe het echt zit – kom dan eens langs op een van de locaties en ondervind hoe breed en divers de groep is – zowel de vluchtelingen als hun ondersteuners.

De echte activisten zijn de vluchtelingen. Die zijn deze actie begonnen en zetten hem voort. In het interview geeft de burgemeester aan zelf een activist geweest te zijn. In zijn speech in het Vluchtkantoor op 29 november 2013 meldt hij zelfs dat het aanbod van de Havenstraat deels aan hun actie te danken is. Dus nog maar eens een reactie over de voortdurende onzin over het gijzelen van vluchtelingen door activisten. Iedereen die betrokken is bij de groep weet dat de vluchtelingen de beslissingen nemen. Dat zij soms vragen om advies en dat dit advies vaak zo uiteenlopend is (gezien de diversiteit van de supporters) dat zij alsnog zelf hun afwegingen moeten maken.

Over de zogenaamde groepsdruk om niet mee te werken aan terugkeer hebben we al vaker geschreven: Dit is totale stemmingsmakerij. Supporters hebben bij ambassades geleurd voor documenten om terugkeer mogelijk te maken voor mensen die dat graag willen. Als er mensen zijn die het uiteindelijk lukt om terug te keren naar hun land en familie wordt dit gevierd en in allerlei vormen ondersteund. Dat niet veel mensen zijn teruggekeerd is correct – immers niet veel mensen zitten in de situatie dat ze terug kunnen.

Dat er kritiek is op de continue focus van het Rijk en de gemeente op terugkeer, is correct. Niet in het minst vanwege de desastreuze gevolgen die (gedwongen) terugkeer voor individuen kan hebben – dit is ook aan den lijven ondervonden door de vluchtelingen van Wij Zijn Hier. En daarnaast vanwege de omstreden praktijken waarmee de terugkeer machine te paard gaat. Van het uiteenrukken van gezinnen, tot het mishandelen van de te deporteren persoon, tot de schokkende samenwerking met dubieuze instanties en het gebruik van valse papieren (4).

Voor wat betreft de cijfers die de burgemeester noemt – deze ontkrachten wij stellig al sinds ze genoemd worden. Er wordt een getal van 60 mensen genoemd uit de Havenstraat die hadden kunnen terugkeren. Wij hebben ons altijd afgevraagd waar dit getal vandaan komt. Aan het eind van de Vluchtkerkperiode (een half jaar voor de Havenstraat) – heeft Vluchtelingenwerk Nederland in opdracht van de gemeente Amsterdam een rapport geschreven over de groep van ‘159’.

Hieruit (5) blijkt dat de meeste mensen van de groep niet terug kunnen omdat het land van herkomst hen niet terug neemt, omdat Nederland geen mensen naar het betreffende land uitzet (bijvoorbeeld vanwege oorlog) of omdat de vluchteling er groot gevaar loopt (vanwege oorlog of omdat hij hij/zij tot een onderdrukte bevolkingsgroep behoort of vanwege politieke / mensenrechtenactiviteiten). De vraag is waarom deze informatie van Vluchtelingenwerk niet in de media en in de politiek is gekomen.

Wat bedoelt de burgemeester met 60 mensen die kunnen terugkeren? Uiteraard kan er een semantische discussie worden gevoerd over de term ‘kunnen terugkeren’ – als iemand een laissez passer (benodigd reisdocument) krijgt en op het vliegtuig wordt gezet en in het land van herkomst aan komt – is dit dan terug kunnen keren? Ook als deze persoon vervolgens vervolgd, vermoord, gemarteld of opgesloten wordt?

Los van de ‘mislukte’ terugkeercijfers is de burgemeester vol lof over het project Havenstraat. Dat zijn wij ook, maar om andere redenen. Ondanks dat het de supporters heel moeilijk werd gemaakt (creatieve activiteiten zoals de behang-dag werden verboden, parkeren was lastig, bezoektijden strikt en zonder legitimatie kwam je sowieso niet binnen), hebben vrijwilligers keihard gewerkt aan een succesvol programma. Zij onderhielden contacten met hulpverleners medische en psychische zorg, dat ging niet vanzelf. Zij presenteerden een plan voor cursussen en opleidingen maar hoorden vervolgens maanden niks van de gemeente. Toen de periode al halverwege was, kwam de gemeente uiteindelijk met een plan, dat ongeveer identiek was aan het eerder gepresenteerde voorstel. Tijd vloog voorbij. Een half jaar is niet genoeg om aan de lastige bewijslast voor een procedure te werken, maar aan het eind van het half jaar telde het welzijn en de toekomst van de mensen niet meer.

De vluchtelingen startten in de Havenstraat met een nieuw trauma – namelijk moeten wonen in een gevangenis. De minimale psychologische hulp die vrijwilligers al vanaf de Vluchtkerk hadden opgezet, liep door, maar liep hierdoor wel weer een knauw op. Psychologische behandeling vanuit de gemeente startte niet tijdens de Havenstraat periode; er werden alleen intakes gedaan en behandelplannen opgesteld (en niet uitgevoerd). Na lang lobbyen kregen mensen in elk geval de mogelijkheid hun kamer van binnen af te sluiten. Aan het eind van de Havenstraatperiode heeft een groep supporters, samen met een advocaat een zeer gedegen en compleet evaluatieverslag geschreven dat er heel anders uit zag dan de evaluatie van de gemeente (6).

De burgemeester zegt moe te zijn. Maar wat denk je van de vluchtelingen? Die zijn inmiddels niet alleen maar ‘te moe voor dit gedoe’ maar uitgeput en regelmatig wanhopig. Maar zij hebben geen enkele keus, dus ze slepen zich voort. Gelukkig weten ze ergens toch steeds weer de motivatie en levenskracht vandaan te halen voor nieuwe acties, projecten en initiatieven.

Dat de mensen daarvoor bij elkaar willen blijven spreekt voor zich. Zonder zich als groep te profileren was er nooit zoveel aandacht geweest en nooit zoveel bereikt. Natuurlijk probeert de burgemeester op allerlei manieren de groep uit elkaar te krijgen. Dat was al in het tentenkamp Osdorp in de winter van 2013 toen de vluchtelingen een tijdelijk onderdak (4 weken) verspreid door het hele land werd ‘aangeboden’ en dat gebeurt nu weer met een onwerkbare nachtopvang door het hele land.

De burgemeester concludeert dat de vluchtelingen van Wij Zijn Hier tot doel hebben hier te blijven. Begint er dan eindelijk iets door te dringen? Inderdaad – vanaf het begin van de actie proberen deze mensen duidelijk te maken: Wij kunnen niet terug naar ons land van herkomst, maar ook niet naar een ander land i.v.m. de Dublin akkoorden en krijgen ook geen toestemming om hier te blijven. Waar moeten we dan zijn? Ze kunnen dus geen kant op. Dit is precies het punt dat ze willen maken. Ze vragen niet om nachtopvang, niet om brood, niet om een bad. Ze vragen om een ‘normal life’ – de mogelijkheid om (ondanks dat ze alles in hun leven verloren hebben en ondanks de trauma’s die ze met zich meedragen) een nieuw bestaan op te bouwen, zich nuttig te kunnen maken, zich erkend te voelen als mens. Daar strijden de vluchtelingen van Wij Zijn Hier voor al ruim 2,5 jaar lang. En ook weer op dit moment, met de dreigende ontruiming van de Vluchtgarage en andere locaties.

Over de reden dat ze hier in een vacuüm terecht komen, zijn de vluchtelingen ook heel duidelijk: dit komt door het gat in het Nederlandse asielbeleid. Dat de bewijslast die de vluchtelingen hebben in hun procedure vaak bijna onmogelijk is, kan iedereen beamen die ooit een vluchteling heeft proberen te assisteren bij een asielaanvraag. Als je eenmaal in de eerste procedure afgewezen bent omdat je je verhaal niet met voldoende bewijzen kon onderbouwen (bijvoorbeeld omdat je bij het vluchten voor je leven niet had bedacht je arrestatiebevel mee te nemen, je mensensmokkelaar je geen kwitantie heeft gegeven, je niet op de kaart aan kan wijzen waar je dorp ligt, omdat je nog nooit een plattegrond hebt gezien, of omdat je in je interview niet alles hebt verteld omdat je bang was), is het heel erg lastig om in een nieuwe procedure kans te maken omdat er sprake moet zijn van een nieuwe situatie.

Toch – met assistentie en de mogelijkheid om te bellen of mailen en niet dagelijks bezig hoeven te zijn met de vraag waar je vannacht slaapt – is het een stuk of tachtig mensen van de groep inmiddels gelukt om een nieuwe procedure te starten en/of om alsnog een verblijfsvergunning te bemachtigen. Dat deze mensen hier geen perspectief zouden hebben is dus totale onzin. Ook het VWN rapport geeft aan dat het grootste deel van de groep in procedure zit of bezig is met verzamelen van bewijs.

We hopen dat de burgemeester – net als wij – zeer verheugd en trots is over het feit dat tientallen vluchtelingen van de groep die ten onrechte waren uitgeprocedeerd/afgewezen, nu alsnog zijn erkend als vluchteling; ook personen die op het lijstje stonden voor terugkeer. Hoewel tragisch dat zij door het slechte Nederlandse beleid een deel van hun leven zijn verloren, kunnen zij nu in elk geval de draad weer oppakken.

Dat burgemeester Van der Laan niet over het beleid gaat, is iedereen van de groep duidelijk. Maar tegelijkertijd sprak hij dus wel met Staatssecretaris Teeven en maakte hij zelfs deals met hem over de Havenstraat. Uiteraard richt het protest van Wij Zijn Hier zich in eerste instantie op het landelijk asielbeleid. Maar dat neemt niet weg dat ook de gemeente Amsterdam zich aan gerechtelijke uitspraken en internationale verdragen dient te houden.

Gemeentes hebben een zorgplicht voor de mensen die in hun gemeenten verblijven. Als de gemeente naar de regering blijft wijzen en de regering naar de gemeente, dan blijven de getroffen mensen altijd het slachtoffer hiervan. Dit vinden wij ontoelaatbaar. Van der Laan doet alsof Amsterdam voorop loopt, maar dit is absoluut niet zo. Andere gemeenten hebben wel 24-uurs opvang en Utrecht heeft dit zelfs al vele jaren, lang voor de uitspraak van het ECSR (7).

Nederland loopt zeker niet voorop met een humaan opvangbeleid. Mensen, die in eerst aanleg afgewezen zijn, worden na een periode van 6 tot 12 weken helemaal niet meer opgevangen; in buurlanden zien we dat opvang altijd gegarandeerd blijft ook als iemand geen asiel gekregen heeft. Van der Laan verwijst in het interview naar het bestuursakkoord van 2007 en dat er daarna geen opvang geboden mocht worden door gemeenten. Amsterdam deed dit echter voor 2007 ook niet en Utrecht is het juist na 2007 gewoon blijven doen. Zo kan het dus ook.

De vluchtelingen zullen de gemeente blijven wijzen op hun plichten. In maart 2014 zei de burgemeester nog: bed, bad en brood voor jullie allemaal – dat krijgen jullie nooit.  Inmiddels is dat er. Blijkt maar weer dat mensenrechten aan de kaak stellen zin heeft.

Van der Laan vindt dat we zouden moeten dansen op de tafel met de huidige beleidsontwikkelingen, maar er moet nog heel wat gebeuren voordat wij op tafel kunnen dansen. Geen oplossingen die op papier mooi klinken maar in de realiteit de meeste mensen nog steeds op straat laat staan. Maar echte oplossingen waardoor er een einde komt aan het lijden van mensen die vast zitten in Nederland zonder papieren en zonder serieus genomen te worden.

Meer supporters om dat te bereiken (in alle mogelijke vormen) zijn daarbij van harte welkom.

1. Interview met Van der Laan in Wordt Vervolgd
2. Stuk van Pieter Smit in Het Parool
3. Raadscommissie terug te luisteren vanaf 3:00.00
4. Uitzending Nieuwsuur over delegatie uit Guinee (volledige uitzending terug te zien rechts)
5. Rapport VWN 
6. Evaluatieverslag Havenstraat
7. Beknopte informatie over uitspraak ECSR op de site van Amnesty

[Evaluatierapport door ondersteuners van WE ARE HERE]

AMSTERDAM — Op zaterdag 31 mei eindigde de maatschappelijke opvang van 127 bewoners van de voormalige gevangenis aan de Havenstraat. In ‘De Vluchthaven’ bood de gemeente Amsterdam zes maanden lang basisvoorzieningen aan een groep onuitzetbare asielzoekers in samenwerking met maatschappelijke organisaties en vrijwilligers. Die vrijwilligers schrijven vandaag in een evaluatie dat de opvang een succes is, maar dat de gemeente ten onrechte spreekt van ‘te weinig terugkeer’ van asielzoekers.

Haastige spoed

De opvang in de Vluchthaven is met haast ingezet, waardoor het project met vertraging van start ging. Vrouwen die in de voormalige gevangenis woonden, kregen pas na maanden de mogelijkheid om hun eigen kamer van binnen op slot te doen tijdens het slapen. Maar ook de begeleiding van bewoners in cursussen ging pas van start vanaf de vierde maand van het verblijf. Ook het stellen van behandelindicaties voor psychologische behandeling voor 45 bewoners kwam laat op gang, waardoor geen van de bewoners binnen de proefperiode aan behandeling toekwam, terwijl de gemeente begeleiding nu juist als voorwaarde stelde voor een overwogen besluit over de toekomst.

Vertraging

De procedures waarin de asielzoekers zich bevonden, hetzij gericht op terugkeer of op doorreis, hetzij gericht op verkrijgen van een verblijfsstatus, zijn door de haastige start van het project trager verlopen dan voorzien. Daardoor konden niet alle bewoners in de laatste fase van de Vluchthaven tot een besluit over hun eigen situatie en toekomst komen, zoals de gemeente graag had gewild. Dit is niet te wijten aan de asielzoekers. Het pilotproject was nieuw en de bewoners hadden veel trauma- en stressgerelateerde klachten. Bovendien is het asielbeleid steeds in beweging door veranderende situaties in landen van herkomst en wijziging van regels.

Onveilige landen

Het gros van de Vluchthavenbewoners is afkomstig uit landen die onveilig zijn: Somalië, Eritrea, Ethiopië en Soedan en Zuid-Soedan, en verschillende landen in West- en Centraal-Afrika. In de Nederlandse ambtsberichten, rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch wordt de situatie in deze landen als alarmerend en zorgwekkend omschreven. Daarom willen en kunnen de meeste bewoners van de Vluchthaven niet terug naar het land van herkomst, hoe hard ze ook mee wilden werken aan een oplossing voor hun problemen.

Asielprocedures

Veel Vluchthavenbewoners hebben de afgelopen periode benut om bewijs te verzamelen voor hun asielprocedure en zijn inmiddels aangemeld voor het indienen van een herhaalde asielaanvraag. Enkelen hebben deze procedure al doorlopen en hebben inmiddels een verblijfsvergunning. Velen zijn nog bezig met hun procedure of zijn hierin vastgelopen. Het verzamelen van bewijs duurt lang en dit lukt zelden als mensen op straat moeten leven. Daarnaast zijn er mensen die zelf in beweging zijn gekomen om terug te keren naar het land van herkomst of door te reizen naar een ander land.

Welbevinden

De opvang heeft ook tot effect gehad dat bewoners van de Vluchthaven hun menselijkheid weer hebben hervonden door onderwijs en andere bezigheden. De asielzoekers en de vrijwilligers zijn dan ook van mening dat de geboden basisvoorzieningen en begeleiding gedurende zes maanden, een groot en positief effect hebben gehad op het welbevinden van de bewoners, die daardoor veel beter in staat waren duidelijkheid te krijgen over hun toekomst en meer besluitvaardigheid toonden, ondanks de vele belemmeringen en verlate start van het project.

Wal en schip

De Gemeente Amsterdam heeft volgens de vrijwilligers een goede keuze gemaakt door deze groep vluchtelingen onderdak en begeleiding te bieden. Omdat het asielbeleid niet sluitend is —ook staatssecretaris Teeven bevestigt dit — moet er iemand zijn die mensen tussen wal en schip opvangt. Dat heeft Amsterdam gedaan, en daarom complimenteren de vrijwilligers in hun evaluatie de gemeente, en met name de burgemeester, met de getoonde ambitie om samen met de bewoners leerervaringen op te doen die later ten goede kunnen komen aan anderen.

Veranderen

De bewoners, vrijwilligers en de gemeente wilden een succes maken van de maatschappelijke opvang in de Vluchthaven. Maar zes maanden is te kort om conclusies te trekken over de opvang. Er is veel gezaaid, op vruchtbare grond, maar er was te weinig tijd om te oogsten. Het stellen van een einddatum lijkt logisch, gezien het huidige politieke debat. Maar het beperkt ook de kans op duidelijkheid voor de bewoners . Zoals niet ieder dossier zich laat vangen in regels en wetten, zo laten ingewikkelde individuele asielaanvragen en een omgeving waarin landen in oorlog verkeren zich niet sturen door een deadline van 1 juni.

Basisvoorzieningen

Nu de Vluchthaven sluit, moet de gemeente de bewoners en andere ongedocumenteerden en asielzoekers elders basisvoorzieningen bieden. Basisvoorzieningen zijn immers nodig om overeind te blijven en ieder mens heeft er recht op, simpelweg op grond van zijn of haar mens zijn. Een mensenrecht is niet gebonden aan voorwaarden, handelen of bepaalde eigenschappen. En dus ook niet aan je verblijfsstatus, de richting waarin je beweegt, de toekomst die je voor jezelf ziet, of besluit over je toekomst. Basisvoorzieningen moeten er gewoon voor iedereen zijn.

Met vriendelijke groet,
namens de vrijwilligers

Henk Griffioen
Imre Kleinlugtenbelt
Marijn van der List
Irene Martens
Daniëlle Roorda
Petra Tensen
Maartje Terpstra

Lees het volledige evaluatierapport

Opinie‘Vertrouw me nou,’ zei burgemeester Eberhard van der Laan in 2013 tegen de uitgeprocedeerde asielzoekers van de Vluchtgroep. Een jaar later ontmaskerde Van der Laan zichzelf, vindt Pieter Smit, vrijwilliger bij Wij Zijn Hier.

29 AUGUSTUS 2014, 19:11 – BRON: HET PAROOL