Herdenking De Ruyter een schande?

Het was maar een klein clubje, maar ja toch mensen met wie ik wel enige verwantschap voel. Die verwantschap lijdt echter op haar beurt wel aan enige slijtage en dat leidt weer tot afstand nemen.

Welk clubje heb ik het over. De groep Michiel de Rover, die rond de première van de film MICHIEL DE RUYTER de nodige stampij maakte. Hun belangrijkste punt was dat De Ruyter een verdediger van de slavernij was en deze ‘zeeschurk’ het daarom niet verdient om met eer en bewondering te worden herdacht en afgebeeld in een heuse rolprent.

De Ruyter is voor mij en veel generatiegenoten een zeeheld over wie we het liedje leerden dat hij in een blauwgeruite kiel aan het grote wiel draaide om later als man van vuur en staal de schrihihihihik der zee te worden. Dat kinderbeeld vermag vast en zeker enige nuancering, maar gaat het zelfs zo ver dat Michiel nog uitsluitend een verwerpelijke beschermheer van de slavenhandel is? Als voorbeeld noemt de actiegroep dat De Ruyter het eiland Gorée (Goeree) aan de kust van West Afrika op de Engelsen herveroverde in 1665. Daarmee maakte hij de weg vrij voor de slavenhandel vanaf dat eiland die rond 1670 begon. Maar is het daardoor uitgesloten om de beste man tot onderwerp van een speelfilm te maken?

De film gaat niet over de periode waarin De Ruyter als walvisvaarder, kaper en koopvaarder aan de kost kwam en een groot vermogen vergaarde. Net zomin als zijn eerste jaren aan het touwslagerswiel en zijn eenvoudige afkomst (zijn vader was zeeman en later bierdrager) worden uitgebeeld. De film begint in 1652 als de al behoorlijk gezette kapitein zijn grote liefde, de zee, weer kan bevaren. Nu in dienst van de Republiek. In die periode is hij inderdaad naar Afrika gevaren om daar Gorée terug te veroveren op de Engelsen.

Een aardig detail is dat hij tijdens die tocht een oude makker uit Vlissingen ontmoet, een Afrikaanse slaaf die door zijn vestiging in de Republiek vrij was, christen was geworden en de naam Jan Compagnie aannam. De blijdschap over de ontmoeting in Goeree laat zien dat De Ruyter misschien niet veel moeite had met slavernij maar in ieder geval geen racist was. In dit verband is de volgende beschrijving van de plaatselijke bevolking door een van De Ruyters kapiteins aardig: ‘Het haer op ’t hooft staet gants mismaeckt, sij smeere haer lijf met vet en stincke derhalve dat men daerbij niet duren mach, en lijke door haer mismaeckt weese meer nickers als negers’. Nikker hier in de betekenis van duivel en neger voor zwarte mensen uit Afrika. Maar goed, dat is een ander verhaal.

De Ruyter bevrijdde in zijn leven overigens duizenden slaven van moslims die er een handeltje in christenslaven (en tot 2007 overigens ook Afrikaanse slaven) op na hielden. In de biografie die in 1996 is geschreven door Ronald Prud’homme van Reine worden talloze van dit soort bevrijdingen vermeld. Maar dat ging uiteraard om Europese soortgenoten.

Uit beide omstandigheden, dat De Ruyter zich niet principieel tegen slavernij verzette maar hij wel veel slaven bevrijdde, kunnen we in ieder geval concluderen dat hij in die zin gewoon meehobbelde op wat toen steeds meer gewoon werd gevonden. Primair was hij zeeman die de Republiek beschermde tegen het buitenlandse gevaar. Wel wordt getoond dat hij het lef had om steun te betuigen aan Johan de Witt, dat weet u vast nog wel uit het schoolboekje, een van die broers die op gruwelijke wijze werd afgeslacht door het gepeupel dat door Orangisten opgestookt de Republiek van binnenuit bedreigde.

Aan heldenverering uit eigen kring doen we in Nederland niet vaak meer, dat laten we graag aan mensen uit andere landen over. Maar is het dan beter om iedereen met een smet volledig af te serveren zoals Michiel de Rover wil? Maar waarom de zeeheld dan alleen maar afrekenen op zijn mogelijke relaties met slavernij van Afrikanen? Waarom maakt men zich niet boos over de straffen die De Ruyter uitdeelde aan gedeserteerde matrozen. Dezen werden gelaarsd (afgeranseld met een dik eind touw), van de ra gegooid en gekielhaald. Een schandalige manier van omgaan met de voorouders van Nederlandse arbeiders. En waar is de vrolijkheid over de aan waanzin grenzende godvruchtigheid van de Admiraal?

Soms bekruipt mij weleens het gevoel dat sommigen er een dagtaak van maken om alles af te wijzen wat riekt naar enige bewondering voor diegenen die ooit aan de wieg stonden van de nationale staat. Maar dat weet ik niet zeker. Wat me wel duidelijk lijkt, is dat het geen zin heeft om mensen van eeuwen terug met onze maatstaven te beoordelen. Dan is het einde zoek, want vroeger dacht en leefde men nu eenmaal anders dan wij. Dat niet te erkennen of begrijpen noemen we met een mooi woord anachronistisch denken, maar opent de weg voor afwijzing van alle respect voor onze voorouders. Want er waren er maar weinigen in die dagen die de slavernij principieel afwezen, dat zou nog lang duren. En voor alle nog verder in de tijd teruggaande historische rolprenten, romans en gedichten resten dan alleen nog maar afwijzende portretten. Alexander de Grote, Ahmed Baba, Caesar, Perikles, Mohammed, allemaal lui die de slavernij in stand hielden en over wie dus geen positief woord mag klinken in een geromantiseerde film?

En pas op, er is nog een riskante valkuil. Wie weet bekijken de mensen uit de toekomst ons als gruwelijke barbaren omdat we andere levende wezens doodden om ze op te eten. Zou zomaar kunnen. Als die toekomsters denken als Michiel de Rover, dan zullen zij geen bewonderende films kunnen maken over Trotzki, Fela Kuti, Jan Marijnissen, Erasmus, en ga zomaar door. Hoe de leden van Michiel de Rover er in die toekomst vanaf komen weet ik niet; misschien zijn ze allemaal veganist?

Sjaak van der Velden