COMPLOT IN DUITSLAND: OPERETTE EN HORROR TEGELIJK
WEBSITE PETER STORM
donderdag 8 december 2022
Dat opgerolde staatsgreep-complot in Duitsland dat de laatste dagen nieuws is, werkt bij mij nogal op de lachspieren. Tegelijk is hier wel degelijk iets zeer griezeligs gaande. De putsch-plannen wortelen in enge ontwikkelingen die serieus genomen dienen te worden. Niet omdat die voorgenomen staatsgreep serieus kansen maakte. Wel omdat achter de plannen in die richting een groeiend gewapend fascistisch netwerk met tal van vertakkingen zit, waarvan een serieuze dreiging uit gaat. En ook om dat de snelle en efficiënte operatie waarmee de Duitse staat dit specifieke complot oprolde, die staat versterkt en democratisch aanzien verschaft waar juist anti-autoritair links helemaal geen vreugde aan gaat beleven. De Duitse staat die zich voordoet als antifascistisch bolwerk is een valkuil, geen geruststelling.
Eerst maar even de putschisten en hun plannen, dan worden die lachspieren duidelijk. Gisteren kregen we te horen dat de Duitse staat 25 mensen had aangehouden wegens een plan tot staatsgreep. Snel werden de contouren van het complot duidelijk.(1) Er was een hoge officier, maar wel gepensioneerd, dus niet in actieve dienst, een zekere Rüdiger von Pescatore. Die had het bevel gevoerd over een eenheid paratroopers, maar was wegens illegale wapenverkoop de laan uit gestuurd. Die leidde, zo lezen we, de gewapende arm van het verhaal. Dan was ook nog Birgit Malsack-Winkemann, een juriste, ex-parlementslid van de fascistische AfD-partij. Haar was in het putsch-plan de functie van minister van justitie toegedacht. De nieuwe regering zou dan geleid moeten worden door een heuse prins, Heinrich XIII van Reuss, een man met zulke bizarre opvattingen dat zijn adellijke familie hem de familie uit gezet heeft. ‘Gebrouilleerd’, heet zoiets in zulke kringen, meen ik. Dit was operette, misschien een vierde Sissi-film waardig.
Ietsje serieuzer mogen we het voetvolk nemen. Er zijn dus 25 arrestaties geweest, er worden er meer verwacht, en het betreft niet louter verlopen aristocraten, gesjeesde politici en gepensioneerde soldaten. Er zitten militairen en politiemensen in actieve dienst in, hetgeen bevestigt wat al langer duidelijk is: fascistisch gedachtegoed en extreem-rechtse organisaties zijn wijd verbreid in de gewapende staatsmacht van Duitsland. Deze verijdelde staatsgreep-plannenmakerij maakt dat extra zichtbaar. Daarom is het hele gebeuren bepaald niet alleen maar lachwekkend.
De staatsgreep zelf schijnt gedacht te zijn als bestorming van de Bondsdag, het Duitse parlement. Daar zou dan die nieuwer regering zich in het zadel hebben geholpen en een ‘monarchistische ‘orde’ hebben afgekondigd. Er zou voor de hele vertoning zelfs steun uit Rusland zijn gezocht, dus misschien zijn we aan een Volksrepubliek Reuss ontkomen. Achter de voorgenomen staatsgreep zitten de ambities en het gedachtegoed van een extreem-rechtse beweging die zich de Reichsbürger noemt. Die ontkennen de legitimiteit van de bestaande Duitse staat, en willen een versie het Duitse Rijk – de staat die tussen 1871 en 1945 bestond, het rijk van twee keizers maar ook van Hitler – terug. Eng en akelig volk, dus. Deze stroming groeit, en wordt door de veiligheidsdienst ingeschat als een club vol potentieel gewelddadige mensen. ‘Ze tellen rond 21.000 mensen, volgens de BfD, de binnenlandse inlichtingendienst, en rond de 5 procent van hen – rond de 1150 mensen – worden ingeschat als rechts-extremisten. In 2021 schreef de BfD rond de 1011 extremistische misdrijven aan hen toe.’ Het verhaal vertelt niet hoe je de 90 procent die niet tot de 10 procent rechtsextremisten behoort,(*) zou mogen beschrijven., maar om antifascistische lieden zal het ook daar bepaald niet gaan. Deze stroming belichaamt een serieuze fascistische dreiging.
Dat die dreiging via deze staatsgreep kansen zou hebben gemaakt op machtsverovering op korte termijn, lijkt me echter onzin. Een prins, een juriste en een gepensioneerde officier zijn als junta niet serieus te nemen, en een machtsovername door tientallen ongetwijfeld zeer woest ogende soldaten en agenten die in het parlement politici in de boeien gaan slaan? Spektakel waarbij vergeleken de bestorming van het Capitool in de VS in januari 2020 een hoogtepunt van professionaliteit vertegenwoordigt. Wie de staat wil grijpen, grijpt niet het parlement, maar de generale staf, de regeringscentra, het ministerie van defensie en van binnenlandse zaken. Daar is de staatsmacht gevestigd, Is dat gedaan, dan volgt eventueel ontbinding van het parlement. Een parlement is legitimatie, versiering, niet de core business.
Pogingen om de staatsmacht te grijpen door het parlement de bestormen zijn er in de geschiedenis wel geweest. Dat werden nogal eens spectaculaire debacles. Die bestorming van het Capitool die ik al noemde. Maar ook de staatsgreep van een aantal parlementsleden in Moskou, oktober 1993, die president Jeltsin naar huis probeerden te sturen, om een dag later door president Jeltins tanks onder vuur genomen en tot overgave gedwongen te worden. O ja, en de staatsgreep van kolonel Tejiero in Spanje in 1981, met een officier die heel imponerend het plafond van dat parlement onder vuur nam, alsof daar de democratie verscholen zat. Koning Juan Carlos maakte duidelijk dat hij geen zin in de vertoning had, en weg was de staatsgreep. Dat zou de koning wellicht niet gedaan hebben als de schietgrage kolonel zich daadwerkelijk van de steun van de militaire top had verzekerd.
Je kunt ook nog denken aan de Bierhalle-putsch in Duitsland, waar een eenheidsfrontje van Ludendorf (informeel militair dictator tijdens de Eerste Wereldoorlog, daarna uitgerangeerd) en een zekere A. Hitler de macht probeerde te grijpen in München. Dat ging weliswaar niet via het bestormen van een parlement maar wel buiten de militaire top om. Bij gebrek aan steun vanuit die legerleiding in Berlijn kwam er niets van terecht. Zonder dit soort steun kun je de staat gewoon niet grijpen. Wel verpletteren en verslaan, maar dan heb je het niet meer over een staatsgreep, en ook niet meer over de ambities van fascisten. Dan hebben we het over opstand, revolutie, insurrectie. Een heel ander, veel opwekkender hoofdstuk, een gesloten boek echter voor het contrarevolutionaire gezelschap van Prins Heinrich de Dertiende.
Was het bij het recente Duitse complot daadwerkelijk tot een bestorming van de Bondsdag gekomen, dan hadden de putschisten de gesjeesde prins met dat ongeluksgetal tot Rijkskanselier of voor mijn part tot keizer kunnen uitroepen. Zolang de generaals, politiechefs en hoge ambtenaren in Duitsland echter gewoon loyaal zouden blijven aan de bestaande Duitse staat, haar president en haar grondwet, zou de nieuwe regering geen enkele macht hebben. Binnen een dag zouden Duitse veiligheidstroepen het fascistische zootje opgerold hebben. Het had wel degelijk een bloedige toestand kunnen worden, het fascistische gezelschap was duidelijk doordrenkt van gewelddadige dromen. Dat er iets griezeligs werd voorbereid, is duidelijk. Een symptoom van fascistisch gevaar is dit alles wel. Maar als potentiële machtsovername was het tamelijk kansloos. Het gevaar dat er van uit ging zit meer in de mythevorming die een heroïsche mislukking extreem-rechts had kunnen geven. Bovendien: ook fascisten leren uit hun mislukkingen.
Het zou anders zijn als er serieuze verbindingen tussen de complotteurs en hoge officieren in actieve dienst zouden zijn, niet enkel van een gepensioneerde parachutisten-aanvoerder. Maar die kom ik in de berichtgeving dus niet tegen. Komen die alsnog aan het licht, dan dien ik mijn inschatting te herzien. Maar die ene hoge officier in het complot is dus gepensioneerd en wegens illegale wapenhandel ook nog eens uitgerangeerd. Om het eens te zeggen in een taal die in Nederland zo graag wordt gesproken: dit staatsgreepplan had volstrekt onvoldoende draagvlak in kringen waar het er toe doet: de militaire- en veiligheidstop van Duitsland. Succesvolle staatsgrepen worden doorgaans gepleegd in samenwerking met de generale staf, of door die generale staf zelf, niet dwars tegen die generale staf in. En de generale staf in Duitsland heeft wel wat beters te doen dan een orde bedreigen waar ze mooie banen, een stevige machtspositie en een flink prestige aan ontleent.
Intussen is het plan dus heel efficiënt van staatswege opgerold. Niet alleen zijn er tientallen arrestaties, en waarschijnlijk komen er nog meer.(3) Ik lees ook dat politie al eerder was overgegaan tot extra bewaking van de Bondsdagen, en dat er meer beveiliging van politici was geregeld.(4) De Duitse staat heeft de boel uitstekend onder controle.
En precies daarin schuilt een ander gevaar. Iedereen die nu opgelucht adem haalt omdat het bevoegde gezag Bierhalleputsch 2.0 voorkomen heeft, mag eventjes verder nadenken. Het bevoegde gezag als redder van de democratie, als antifascistisch bolwerk? Hoeveel antifascistische activiteiten, demonstraties blokkades, zijn er door datzelfde bevoegde gezag belaagd, aangevallen, gebroken? Hoe veilig moeten we ons voelen als we voor bescherming tegen deze ene fascistische dreiging precies dit bevoegde gezag in actie zien? Wat als het bevoegde gezag zich een volgende keer anders opstelt – bijvoorbeeld omdat sympathie voor die Reichsbürger-beweging in hoge militaire kringen wortel schiet, of als de legertop een sterk en militant links waarneemt waartegen over die fascisten in militaire ogen het kleinere kwaad zijn dat dan maar getolereerd moeten worden? Hoe sterk staan we als antifascisten als de staat ons weer eens niet tegen fascisten beschermt? Wat doen we als antifascisten zelf? Waar is onze eigen kracht?
Noten:
(*) aangebracht 8 december 2022, 16.22 uur: ‘behoort’ is later toegevoegd, een alerte lezer – dank – wees me er op dat er kennelijk een woord ontbrak, en inderdaad...
(1) Philip Oltermann, ‘Key figures behind alleged far-right oploit to overthrow the German government’, The Guardian, 7 december 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/dec/07/key-figures-behind-alleged-far-right-plot-to-overthrow-german-government
(2) Kate Conolly, ‘Reichsbürger: the German conspiracy theorists at heary of alleged coup plot’, The Guardian, 7 december 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/dec/07/reichsburger-the-german-conspiracy-theorists-at-heart-of-alleged-coup-plot
(3) ‘Duitsland verwacht meer arrestaties extremisten die parlement wilden bestormen’, Nu.nl, 8 december 2022, https://www.nu.nl/buitenland/6240971/duitsland-verwacht-meer-arrestaties-extremisten-die-parlement-wilden-bestormen.html
(4) (2) Kate Conolly, ‘Reichsbürger: the German conspiracy theorists at heary of alleged coup plot’, The Guardian, 7 december 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/dec/07/reichsburger-the-german-conspiracy-theorists-at-heart-of-alleged-coup-plot
Peter Storm