Mondkapjes. Je ziet ze niet veel meer. Het coronavirus is maar een griepje, zo heet dat nu. De gelegenheid om je ertegen te laten inenten wordt slechts korte tijd geboden, zonder daar overigens op te wijzen, en verder is alles business as usual. Overheid en bedrijfsleven hebben er alle belang bij het gevaar te bagatelliseren. We worden bedonderd waar we bij staan. En die testen? Die testen zo vaak vals negatief dat je nooit zeker kunt weten of die verkoudheid die je gehad hebt misschien toch wel corona is geweest. Overigens is wel testen (een paar keer) altijd nog beter dan helemaal niet testen.
Mondkapjes, ik zie ze in activistenkringen nog wel eens in demonstraties. Of dat nu is omdat we dan zo dicht op elkaar lopen dat het wel zo veilig is tegen besmetting of omdat het de ideale gezichtsbedekking is die ze niet kunnen verbieden, dat weet ik niet. Ik ben er wel altijd erg blij mee want ik ben zelf nog altijd een trouwe drager van zo’n ding. Ik kies dan voor de FFP2 variant die jezelf beschermt en ik doe dat nog altijd als eenzame drager in winkels, bij drukke binnenbijeenkomsten en ook in de open lucht bij drukke demonstraties. Ik doe dat ook nog eens het hele jaar door. De informatie over de mate waarin het virus aanwezig is, is namelijk ook steeds slechter te vinden. Aantallen besmettingen? Onbekend. Zoek het maar uit.
Mondkapjes, ik draag die krengen niet voor mijn plezier. Laat dat duidelijk zijn. Ben ik dan zo kwetsbaar? Dat weet ik niet. Feitelijk is iedereen kwetsbaar. Ook kerngezonde mensen. Zelf heb ik wel een kwetsbaar persoon in mijn nabijheid die ik zoveel mogelijk beschermen wil. En het is bijzonder schadelijk dat zo weinig mensen er voor zichzelf en anderen nog aan denken. Was het een aantal jaren terug nog gangbaar bij oproepen en aankondigingen in het activisten wereldje, ook wel genoemd ‘de beweging’ en meer van dat alles, iets te zien van ‘blijf thuis bij klachten’, ‘test jezelf’, ‘we hebben mondkapjes beschikbaar en raden aan er een te dragen’ of zulke dingen, ik zie het nu nog zelden. Dus ik vraag me af: waarom volgen mensen de leugens van de overheid blindelings als het om ons aller veiligheid gaat? Immers, het gevaar is allerminst geweken. Al lijken velen er in eerste instantie weinig aan over te houden. In eerste instantie.
Gevaarlijke aandoeningen op lange termijn zijn bekend: hartfalen, dementie, aantasting van de bloedvaten, darmen, longen, andere organen…. Teveel om op te noemen. Wetenschappelijke rapporten en onderzoeken te over. Het is een feit dat dit in Nederland stelselmatig onder het tapijt wordt geveegd. Het ontbreekt volledig aan voorlichting. De term Long Covid, klinkt dat misschien bekend in de oren? De ziekte is vrijwel identiek aan ME/CVS ofwel Chronisch Vermoeidheids Syndroom, dat net als Long Covid ook vaak niet serieus wordt genomen. Nog maar kort geleden pleegde iemand met deze ziekte euthanasie omdat het zo uitzichtloos was om alleen maar in een donkere kamer te liggen. Eens zo vrolijke kinderen zijn aan het bed gekluisterd. De overheid heeft ons allemaal, en vooral ook de duizenden zorgmedewerkers, in het begin van de pandemie wijs gemaakt dat mondkapjes toch niet hielpen met als gevolg dat velen van hen door Long Covid zwaar arbeidsongeschikt zijn geraakt: ze kregen door hun werk ook nog eens de volle laag. En wordt er dan voor ze gezorgd? Welnee, een bijstandsuitkering valt de meesten ten deel. Of je maar wilt blijven zoeken naar werk, terwijl je niet kan. De terreur van de sociale diensten tegen zieke mensen die geen WIA krijgen is schrikbarend. Langdurig ziek, in armoede vervallen, afhankelijk van de voedselbank en dan ook nog onder druk gezet worden voor dat beetje geld. Als de economie maar blijft draaien. Geen cent gaat er naar onderzoek in Nederland. Onderzoekers moeten crowdfunden om het bij elkaar te krijgen. Long Covid klinieken in Nederland? Bestaan niet. Een petitie die daartoe oproept heeft intussen zeker 60.000 handtekeningen opgehaald en wordt binnenkort aangeboden. En nu maar hopen dat als er dan eindelijk beweging in komt al die mensen die al decennia lijden aan ME/CVS daar ook eens een keer baat bij hebben.
Ventilatie, iemand? Veilige werkplekken en scholen? Welnee, is er niet bij. Ook daarin wil de overheid niet investeren. Wel in KLM natuurlijk… Er was een klein bedrag beschikbaar gesteld en de rest moesten de scholen zelf maar lappen. Alsof ze nog niks tekort kwamen. Die (betere) ventilatie in scholen is er dus nooit gekomen. Bazen zetten mensen bovendien doodleuk aan het werk, ook al zijn ze ziek. Covid? Werken zul je! We zijn in een samenleving aangeland waarin je laten besmetten verplicht is. Daar werk je toch niet aan mee? Antikapitalisme is ook een strijd voor ons aller gezondheid en zorg voor elkaar!
Ik doe dus een oproep. Een anarchistische oproep. Een prefiguratieve oproep. Namelijk om te doen wat de overheid nalaat: elkaar beschermen en helpen. Elkaar niet uitsluiten. En dat is dus: zet het erbij als je wat organiseert: wij adviseren een mondkapje te dragen, bij voorkeur zo’n goeie FFP2. Stel ze beschikbaar. Maak er budget voor vrij want die dingen zijn prijzig. Zorg voor ventilatie, organiseer je event op plaatsen waar die ventilatie goed geregeld is. We letten toch ook op of een plek toegankelijk is met een rolstoel? Een gezonde beweging is een zorgzame beweging.
Tot slot: organiseer solidariteit! Niet naar werk of school gaan als je ziek bent, dat zou vanzelfsprekend moeten zijn maar is dat niet. Maar zoals met alles: samen sta je sterk. Het is zoiets als staken voor betere arbeidsomstandigheden. Waarom zou je dat in je eentje gaan doen? Weg met dat arbeidsethos dat je best wel kan werken als je ‘niet zo lekker bent’! Wat voor de een ‘niet zo lekker’ is, is voor de collega of klasgenoot ernaast langdurig ziek worden.
Ik heb het in dit stuk nu over corona gehad. Weet dat corona nog maar het begin is. De vogelgriep treft allang niet meer alleen vogels. Ook dit virus is het gevolg van de intensieve dierenbeulerij die agrobusiness heet en per direct tegelijk met de fossiele industrie moet worden afgeschaft. Het zou me niks verbazen als dat virus al wat vogelsoorten bijna heeft uitgeroeid. Intussen treft het na katten, bruine en zwarte beren, vossen, dassen, otters en pinquins ook de eerste ijsbeer. En hoeveel meer virussen wachten er in de permafrust geduldig af tot hun tijd gekomen is? Klimaatcatastrofe, anyone?
Kom in actie, en doe het veilig. We hebben ook een veiligheidscultuur om arrestaties te voorkomen. Waarom dan niet ter voorkoming van (ernstige) ziekte? Doe het voor elkaar! Doe het, net als onze acties, tegen staat en kapitaal en voor ons aller toekomst!
Joke Kaviaar, 9 februari 2024
Reacties uitgeschakeld voor [Artikel Joke Kaviaar]/Waar zijn die mondkapjes eigenlijk goed voor?
Zo, het prikje zit er weer in. Het was vandaag – vrijdag 22 december 2023 – de laatste dag dat ik de zoveelste update van het corona-vaccin kon gaan halen, de booster, en het lukte op de valreep om een afspraak te regelen. Maar mijn stekels staan intussen wel weer recht overeind. Wat voor aanfluiting de corona-aanpak is – van de overheid, het RIVM en de GGD maar ook van de maatschappij en haar leden zelf – was zichtbaar en voelbaar voor een ieder die ook maar een beetje snapt waar het om gaat. Of zou moeten gaan. Ben ik dus boos? Ja. Maar de fase van opperste verbazing ben ik allang voorbij.
Eerst deze vaccinatieronde zelf. Prima natuurlijk, dat we in ieder geval de gelegenheid kregen om ons tenminste nog enigszins te beschermen via dat vaccin. Minder prima dat er zo de nadruk ligt op de zogenaamde ‘kwetsbare groepen’: ouderen, mensen met chronische aandoeningen. Als er een ding duidelijk zou horen te zijn intussen is: we zijn allemaal kwetsbaar. Ja, wie 62 jaar is is zoals ik, loopt gemiddeld gesproken wat meer kans om echt ernstig ziek te worden van dat virus dan iemand van 19 jaar. Maar we hebben inmiddels te vaak mensen kunnen waarnemen, jong, kerngezond, besmet met corona, maar een klein beetje ziek in eerste instantie … en intussen al vele maanden aan huis en deels aan bed gebonden vanwege Long Covid. Iedereen is kwetsbaar, wel met variaties maar het idee van niet-kwetsbare mensen is een ernstige misvatting. Waarom dus niet gewoon standaard iedereen dat vaccin aanbieden, en niet pas in de staart van een vaccinatieronde maar als uitgangspunt?
En waarom de vaccinatieronde vrij abrupt weer afsluiten? En dat maar erg matig aankondigen bovendien? Vandaag was letterlijk de laatste dag dat het kon, en dat hoorde ik niet van RIVM of van het ministerie van Volksgezondheid. Het staat dus niet in de uitnodigingsbrief die ik kreeg, en ik heb ook geen regen van spotjes op radio, TV of internet gezien waar het duidelijk werd vermeld. Ik hoorde het van een iemand in mijn persoonlijk netwerk. Die was zo vriendelijk om me er op te wijzen. Anders had ik het misschien tot januari laten versloffen – ook een egel heeft meer te doen dan prikjes ontvangen. En dan had het niet meer gekund. Waar slaat dit op? Zijn de doses op? Is het personeel op? Is het geld op? Alsof mensen die zonder bescherming veel zieker kunnen worden dan met, geen kostenpost zijn, als je perse alles in termen van kosten en baten wilt zien.
Nou ja, het is dus gelukt. Al mocht ik er vanuit Tilburg wel voor naar Breda want in Tilburg zat de boel vol. Ik hoefde niet lang te zoeken naar het gebouw, niet alleen loodsten verkeersregelaars toen ik aan kwam lopen de auto’s binnen op het parkeerterrein, er stond ook een rij vanuit het gebouw tot buiten. Vriendelijkheid van personeelsleden alom. Maar wat een rij! De intensieve menshouderij verkeerde duidelijk in topvorm. De procedure ging gestroomlijnd, dat wel. Zo gestroomlijnd dat de uitdrukkelijke instructie – neem uw afspraakbevestiging mee! – ter plekke overbodig bleek. Anders gezegd: ik had ook gewoon kunnen gaan zonder een afspraak te maken. En ik had me het gepruts op mijn smartphone om de mail daar te kunnen zien, kunnen besparen. De planeconomie in optima forma, en laat niemand zeggen dat zoiets haaks staat op de markteconomie waarvan deze planning onlosmakelijk dele uitmaakt.
Maar dit zijn relatieve kleinigheden, al zijn ze meer dan ergerlijk genoeg. Geen kleinigheid vormde de aanblik van zowel personeelsleden als ontvangers van de vaccinatie. Niemand te zien met een mondkapje! Nou ja, tenzij ik in de spiegel keek dan. He-le-maal niemand, ik was letterlijk de enige. In het OV en de supermarkt ben ik dat inmiddels gewend. Maar dit was de GGD! Een priklocatie! Hier gaat het expliciet over gezondheid, over bescherming tegen Covid-19! En wat doet iedereen? Zich nadrukkelijk niet beschermen tegen besmetting met het virus. En dat in een tijd waarin we de ene week vernemen dat metingen van hoeveelheden virus in het rioolwater niet eerder zo hoog zijn geweest, om de week erna te kunnen lezen dat het record alweer overtroffen is ook.(1) Links en rechts hoor je van mensen die Covid-19 hebben opgelopen, soms voor het eerst, soms al voor de zoveelste keer. Van al die besmette mensen dreigt een op de acht of tien de langdurige klachten verbonden aan Long Covid te moeten ervaren. En wart doen we, zowel zorgverleners en ander GGD-personeel als de mensen die het vaccin komen halen? We laten het simpelste beschermingsmiddel achterwege. We doen het gewoon niet, enkele dwarse enkelingen daargelaten.
Dat is deels rechtstreeks een beleidskwestie. In een gezondheidsinstelling als het GGZ hoort het dragen van mondkapjes – FFP2 mond/neusmaskers, niet die blauwe flodderdingen – vanzelf te spreken. Je wilt immers niet dat vaccinhalers via jou als vaccinprikker of coördinator van de rijen besmet raken? En je wilt toch ook zelf niet ziek worden, om het virus weer aan anderen door te geven, ongehinderd door een mondkapje? Mensen in GGD, ziekenhuis, verzorgingshuis, huisartsenpost hun werk – in contact met zorgontvangers, soms rechtstreeks met patiënten – laten doen zonder mondkapje, terwijl de aantallen corona-besmettingen zo hoog zijn als nu, en terwijl ook griep en andere kwalen om zich heen grijpen – is totaal onverantwoordelijk. Het is bekend dat mondkapjes werken tegen virusverspreiding. Het is bekend dat dit des te beter werkt als vrijwel iedereen die dingen draagt.(2) Van personeel in instellingen van gezondheidszorg mag je, naast effectieve bescherming , wel iets van een goed voorbeeld verwachten ook. Was de ventilatie zo perfect dat het niet nodig was? Is er zoiets als afdoende ventilatie, als mensen zo dicht op elkaar in rijen staan, in een gebouw met lage plafonds? En geldt zelfs met adequate ventilatie niet nog steeds het argument van het goede voorbeeld dat zorgverleners zouden kunnen geven door zelfs een mondkapje te dragen?
Dat al die mensen die een vaccin komen halen ook gene mondkapje dragen, is minder verwijtbaar maar wel frappant. Wat ik zag in de lange rijen waren vooral veel oudere mensen, soms duidelijk met een fragiele gezondheid. Gezien de mate van virusverspreiding mag je aannemen dat een op de tien of twintig mensen in die rijen zelf het virus draagt – en doodleuk verder verspreidt. Uit het het feit dat deze mensen tenminste het vaccin kwamen halen, ga je afleiden dat deze mensen enigszins bewust zijn van de risico’s van Covid-19. Dit waren geen corona-ontkenners en dergelijke. Maar dat ene dingetje doen dan je kunt om jezelf te beschermen, en de ander bovendien… dat blijkt te veel gevraagd. Ding is natuurlijk dat het ze niet eens wordt gevraagd ook.
Nee, mensen vinden het niet erg leuk om met zo’n ding rond te lopen als ze denkend at ze de enige zijn. Ook daarom zou het zo goed geweest zijn als het personeel op de priklocaties een mondkapje zou dragen, en als dat bij de bezoekers ook bekend zou zijn geweest. Beter was het natuurlijk geweest als bij de uitnodiging en de afspraakbevestiging stond: we stellen er prijs op als u een mondkapje draagt, voor uw eigen gezondheid en die van ons allemaal. En helemaal voortreffelijk was het geweest als die dingen – fatsoenlijke FFP2-dingen dus – bij de ingang gewoon werden uitgedeeld, kosteloos en met iemand erbij die desgewenst even voordeed hoe je zo’n ding goed bevestigt. Het is een schande dat zoiets niet gewoon is afgesproken, geregeld en ja, ook gefinancierd.
Dat zoiets duur is, kan wel wezen. Al die ernstig zieke mensen, al die mensen die nodeloos Long Covid krijgen, zijn ook een kostenpost, wegens zorgkosten, wegens uitval uit het arbeidsproces. Niet dat de kosten hier het argument horen te zijn natuurlijk. Je hoort gewoon mensen tegen vermijdbaar ernstig leed te beschermen. Van de gezondheidszorg zou je zelfs denken dat zoiets een kerntaak was. Van die kerntaak was vanmiddag op de GGD aan de Heerbaan in Breda bitter weinig te bespeuren. Ja, dat prikje helpt, maar intussen is de zorg intussen vrolijk de besmetting van alles en iedereen doodleuk aan het faciliteren door de virusverspreiding geen strobreed in de weg te leggen. En de overheid geeft ze daartoe alle ruimte, of erger.
Dit staat natuurlijk niet los van het hele coronabeleid. Van serieuze voorlichting over verspreiding, risico’s en bescherming is steeds minder sprake, de gegevens worden nauwelijks nog bijgehouden zelfs het toch al zo magere corona-dashboard gaat komend voorjaar dicht.(3) De adviezen die we nog krijgen gaan nauwelijks nog verder dan thuisblijven als je ziek bent. Dat mensen na vier jaar corona-ellende er zelf niet meer mee bezig willen zijn is heel begrijpelijk. Dat echter overheid en instellingen van van gezondheidszorg de zorgeloosheid bevestigen legitimeren en zelfs de schijn dat er aan COvid-19-bestrijding wordt gedaan nauwelijks nog ophouden, is een misdaad die al talloze levens heeft verwoest en nog talloze levens zal verwoesten ook.
(2) Een pleidooi voor het standaard dragen van mond/neusmaskers in instellingen van gezondheidszorg: Michael Klompas, Meghan A. Baker, Chanu Rhee, Lindsey R. baden, ‘Strategic Masking To protect Patients from All respiratory Viral Infections’, in: New England Journal of Medicine, 6 juli 2023, https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp2306223
Dat mondkapjes weken tegen verspreiding wordt nog eens uiteengezet door Jeanette Kras, ‘Enorme studie toont aan: zo effectief warebn mondkapjes tijdens coronapandemie’, in: Scientias, 11 november 2023, https://scientias.nl/enorme-studie-toont-aan-zo-effectief-waren-mondkapjes-tijdens-de-coronapandemie/ Niet alleen waren ze effectief, ze zijn dat natuurlijk nog steeds. Als ze tenminste worden gebruikt.
Waarlijk, een grootse dag! Het kabinet mag trots zijn. Het aantal van tienduizend dagelijkse corona-besmettingen is bereikt, ja overschreden. Waarin een klein land groot kan zijn: in misdaden tegen de eigen bevolking. Natuurlijk, Jaap van Dissel en andere anti-gezondheidsbureaucraten in en om RIVM en OMT mogen delen in de eer. Zij hebben de kletspraat geformuleerd aan de hand waarvan de politici hun weigering om de pandemie te bestrijden hebben kunnen inkleden als zijnde ‘wetenschappelijk gefundeerd’. Que Se Vayan Todos!
Besmettingen dus, 10.007 gemeld in een enkel etmaal. ‘Dat zijn er 726 meer dan er gisteren werden gemeld’. Lekker tempo, mensen! Het aantal corona-mensen dat in een ziekenhuis werd opgenomen, groeide met 10 tot 248. Op intensive care (IC) liggen nu 472 mensen als corona-patient. Dat is met tien gedaald, maar dat is nauwelijks geruststellend. ‘Bij het RIVM werden gisteren 47 doden gemeld’, eentje meer dan gisteren. Tot zo ver de NOS.(1) Twee mensen zijn intussen naar ICs in Duitsland overgebracht,(2) een ander signaal dat de Nederlandse zorg opnieuw bezwijkt onder de toename van het aantal corona-besmettingen.
Intussen is er ook alweer enkele weken sprake van oversterfte, van meer stergevallen dan gemiddeld in andere jaren. Er stierven volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) iets boven de 3200 in week nummer 42 (12 – 18 oktober). ‘Dit is ruim 200 dan een week eerder (…) De sterfte is daarmee bijna 400 hoger dan verwacht voor deze periode. De hogere sterfte valt samen met de opkomende tweede golf van de corona-epidemie in Nederland.’ Ga er maar vanuit dat die oversterfte niet alleen met die pandemie samenvalt maar ook rechtstreeks samenhangt.
Kwaadaardige schertsvertoning
Heel veel van deze mensen hadden niet dood hoeven gaan. De meeste mensen die nu in het ziekenhuis liggen, hadden daar niet terecht hoeven komen. De meeste mensen die op IC verblijven, hadden daar niet hoeven te belanden. En bijna al die mensen die – de laatste tijd met duizenden per etmaal – besmet zijn geraakt, met ziekte en mogelijk dood als vooruitzicht, hadden helemaal niet besmet hoeven raken. Besmet raken, ziek worden, in ziekenhuis en IC terecht komen, overlijden: het zijn gevolgen van minstens criminele nalatigheid op grote schaal.
Die nalatigheid bestaat uit meerdere onderdelen. Er is de weigering om adequate maatregelen te nemen om de virusverspreiding af te remmen toen die merkbaar begon te stijgen, in augustus en vooral september. Geneuzel met horeca-openingstijden, aangevuld met vermaningen richting de bevolking: het virus was, geheel voorspelbaar, niet erg onder de indruk. Pas toen de zaak al verregaand uit de hand was gelopen in oktober, ging de horeca dicht en kwam er zicht op mondkapjesplicht in publieke ruimte.
Die mondkapjesplicht trouwens had niet zo’n krampachtige toestand hoeven zijn als het RIVM niet vanaf het begin van de coronacrisis die dingen had afgedaan als overbodig en zelfs schadelijk. Als vanaf maart iedereen stelselmatig was aangemoedigd om die dingen op te doen, en als Van Dissel zijn onverantwoordelijke waffel had gehouden als hij er niets zinnigers uit had weten te persen dan ‘schijnveiligheid’, dan liepen we nu al maanden allemaal met een mondkapje en was de zaak aanzienlijk minder de spuigaten uitgelopen.
En als GGDs niet stelselmatig hadden ‘afgeschaald’ toen aan het begin van de zomer de besmettingen teruggelopen waren, had het noodzakelijke opschalen niet zoveel gedoe gekost. Dat afschalen was beleidskeus. Want ja, je kunt contactonderzoekers natuurlijk niet laten duimendraaien als er even een tekort aan besmette mensen is. Kost allemaal geld, nietwaar?
Nu is er dus weer een lockdown, of beter gezegd een slap aftreksel van een lockdown. In die lockdown zit een gapend hiaat waardoor het virus zich ongebreideld verder verspreidt: de scholen worden koste wat kost opengehouden. Veel kinderen zijn bang, om besmet te raken, om ouders en docenten te besmetten. Docenten staan angstig voor de klas. Ouders en verzorgers maken zich zorgen. Maar ja, levens zijn minder belangrijk dan dreigende leerachterstand. Gezondheid moet achteraan plaatsnemen, werk en productie gaat voor. Thuisblijvende kinderen moeten immers worden opgevangen, dan moeten ouders wegblijven van hun werk, bij thuiswerk komt de productiviteit in gevaar als kinderen om het bureau dartelen.
Allemaal dingen die je natuurlijk niet moet willen als maatschappij waar productie, rendement, ‘De Economie’ vereerd worden als de Oppergod. Aan die Oppergod van Geldelijk Gewin offeren Rutte en De Jonge de schoolgaande jeugd, hun ouders en verzorgers, en hun docenten. De offeranders nemen de vorm aan van steeds nieuwe besmettingen. En dan kun je kroegen sluiten wat je wilt, die besmettingen verspreiden zich verder in de maatschappij. Scholen open houden betekent pandemie gaande houden. Op die manier is de lockdown een kwaadaardige schertsvertoning, een doen-alsof.
Mislukking is een keuze
Vanwaar deze onwil, deze weigering van het kabinet om eens echt aan pandemiebestrijding te gaan doen? Het betreft een politieke keuze voor een bepaalde strategie. Het idee is dat het onmogelijk, of althans veel te ingrijpend, is om te doen wat nodig is tegen de pandemie: strakke inperking van virusverspreiding door mensen te weerhouden in groepen samen te komen, intensief fysiek contact te hebben en aldus het virus kans te geven van mensen tot mens over te springen. Dat vergt het stilleggen van een zo groot mogelijk deel van de economie en van de maatschappelijke bedrijvigheid: Niet alleen horeca, maar veel fabrieken zouden stilgelegd dienen te worden, en dus nadrukkelijk ook het onderwijs. De ondernemersklasse zit niet op deze ontwrichting te wachten.
Maar pandemiebestrijding vergt nog iets: systematisch opsporen van besmettingen, isoleren van zieke en besmette mensen zodat zij niet meer aan verdere virusverspreiding bijdragen; opsporen van mensen die met besmette mensen in contact zijn geweest om daar ook besmettingen op te sporen en die te isoleren, etcetera. Testbeleid dus, gevolgd door indringend contactonderzoek en het isoleren van besmette mensen. Dat is niet enkel nodig om ‘zicht op het virus’ te houden, zoals dat sierlijk heet. Het is nodig om de verspreiding van het virus veel gerichter tegen te werken dan enkel met algemene contact-afremmende maatregelen zoals lockdowns. Sterker: landen die tijdig met dit type test-, traceer- en isoleerbeleid (TTI) waren begonnen, slaagden er in om de pandemie zonder landelijke lockdown te bedwingen, of hadden hooguit eenmalig ene lockdown nodig om tijd ter winnen om dat TTI adequaat op poten te krijgen. Want TTI werkt bij een beperkt aantal besmettingen. Als dat aantal te hoog wordt, is het amper nog te doen. Dan moet je eerst dat anatal hardhandig omlaag duwen. Dat is de zin van lockdowns – maar als je vervolgens het TTI niet op orde brengt, moet je die lockdowns eindeloos volhouden of herhalen na nieuwe uitbraken. Waarom zouden mensen dat accepteren, als de regering precies van datgene wat een eerste lockdown nog een beetje te verteren kan maken – het vooruitzicht van adequate TTI – zo’n onbeschrijfelijke bende maakt?
Maar waarom die onbeschrijfelijke TTI-bende? Dat is nalatigheid, niet louter incompetentie en overmacht. En de nalatigheid heeft redenen ook. Adequate TTI vergt dat GGDs – decenia lang uitgekleed wegens bezuinigingen – weer worden opgebouwd. Adequate TTI vergt een gezondheidszorg die mensen daadwerkelijk beschermt en daartoe voldoende gefinancierd wordt. Adequate TTI vergt een zorg die niet op just in time basis is toegerust, maar adequate reserves heeft, dus systematisch ‘overcapaciteit’. Dat zou een breuk met neoliberaal beleid betekenen, want in zulk beleid moet alles op een koopje en dus op een zo laag mogelijk niveau. Een hoger niveau vergt een te groot beslag op collectieve middelen, op belastinggeld, en dat mag dus niet van ondernemend Nederland. Bovendien wekt zo’n aanpak verwachtingen: dat de maatschappij zorg garandeert voor iedereen. Precies aan dat soort verwachtringen maken neoliberale beleidsmakers maar wat graag een einde. TTI wordt dus niet serieus genomen omdat de infrastructuur die er voor nodig is, een inbreuk op het neoliberale model betekent. Iets soortgelijks geldt voor de beschamend lage IC-capaciteit in Nederland. Die is afgestemd op de alledaagse situatie, een toestand zonder rampen en plotseling uitbrekende epidemieën dus. Ook dat is een neoliberaal kostenverhaal. Mislukking is een keuze, een liberale keuze om precies te zijn.
Het Nederlandse kabinet kiest er dus voor om het coronavirus niet gericht via TTI te bedwingen. Het Nederlandse kabinet kiest ervoor om de intensieve ziekenhuiszorg op een schandelijk laag aantal patiënten af te stemmen. Het Nederlandse kabinet kiest ervoor om, als het dan uit de hand loopt, eindeloos te treuzelen om vervolgens met lockdowns te komen waar zulke grote gaten in zitten dat het virus vrijwel ongehinderd verder wordt verspreid. Vervolgens spreekt hetzelfde kabinet de bevolking vermanend toe: wij hebben ons weer niet aan De Maatregelen gehouden! Zo schuiven Rutte en De Jonge hun verantwoordelijkheid op ons af.
Maar wij zijn niet degenen die de GGDs hebben stuk bezuinigd. Wij zijn niet de mensen die het aantal ziekenhuisbedden decennia lang omlaag hebben gebracht. Wij zijn niet de mensen die het testen zo omslachtig en tijdrovend hebben gemaakt dat mensen een enorme drempel over moeten om er zelfs maar aan te beginnen. Wij zijn niet degenen die leerplichtambtenaren op ouders afsturen die hun kinderen uit besmettingszorg thuishouden. Velen van ons doen al maanden ons best om afstand te houden, een mondkapje te dragen, afspraken af te zegen of naar online-regionen te verplaatsen. Velen van ons doen al systematisch aan shelter at home waar we kunnen. Even een reminder: lang niet iedereen heeft een home waar je een beetje adequaat in kunt shelteren. Inzet tegen de pandemie hoort dan ook inzet voor een woning voor iedereen met zich mee te brengen. Zodat iedereen ook echt kan shelteren, zodat het aantal ontmoetingen en daarmee besmettingsmomenten, drastisch omlaag kan worden geduwd. Politici en bestuurders echter jagen ons naar ons werk, jagen onze kinderen naar school, jagen ons het gevaar in. Politici pretenderen aan pandemiebestrijding te doen. Wat ze vooral bestrijden is het welzijn en de gezondheid van een bevolking die moedwillig aan de pandemie wordt blootgesteld. Er zijn machtige mensen voor aanzienlijk minder uit kastelen verdreven.
Het virus indammen van onderop
Wat zou ons antwoord dienen te zijn? Er is een strategiewijziging nodig: van het huidige pappen- en-nathouden – ‘mitigatie’, met een duur woord – naar stelselmatig indammen van de pandemie. Dat is wat Containment Nu al maand na maand naar voren brengt. Dat is wat nu ook het Red Team – een groep serieuze wetenschappers die het beleid van onderbouwde kritiek voorziet – in een kraakhelder nuttig stuk(4) bepleit. Het virus moet in de redenering van Containment Nu en het Red Team worden bedwongen door adequaat TTI-beleid. Om dat mogelijk te maken zijn in deze visie nu kortstondige strenge lockdownmaatregelen nodig, inclusief schoolsluiting en mondkapjesplicht. De pleidooien hebben grote overtuigingskracht.
Maar ze hebben ook een groot manco: de regie blijft in deze argumentatie veelal in handen van de overheid, van het kabinet. Precies van een overheid die in de greep is van neoliberalisme is geen heil te verwachten. Precies van dit kabinet is een draai naar containment, naar indamming, volstrekt ongeloofwaardig. Staat en regering zullen de draai niet maken. En als ze de draai al maken, wie zal ze nog geloven? Wie zal ze vertrouwen als ze eindelijk eens effectieve maar niet altijd aangename maatregelen treffen? Ik niet. De staat verdrukt, de wet is logen, aldus het tweede couplet van de Internationale. Aan die oude waarheid verandert een pandemie niets.
Ik stel een andere aanpak voor: indamming van onderop, vanuit individuen en in maatschappelijke organisaties zelf. Zelf besmettingsrisico’s gericht en doelbewust terugbrengen, to zo dichtmogelijk bij nul als mogelijk is. Shelter at home bijvoorbeeld. Dat doen velen van ons al, dat kunnen we uitbreiden en verder aanmoedigen. Voor mondkapjesdracht geldt iets dergelijks. Maar het gaat om veel meer.
Die scholen bijvoorbeeld. Kabinet en schoolbestuurders doen alles om ze open te houden. Het is aan docenten, ouders/verzorgers en leerlingen zelf om sluiting te forceren, niet pas als de besmettingen op school oplopen, maar sowieso. Een schoolstaking dus, georganiseerd door docenten, met steun van scholieren en verzorgers/ouders. Terwijl de scholen stilliggen, kan het verbeteren van ventilatie op gang gebracht worden. Docenten kunnen intussen plannen maken voor half zo grote klassen, lessen in veel kleinere groepen waarin afstand houden veel makkelijker wordt. In een later stadium kunnen scholen weer open, maar dan verantwoord en veilig – en pas als docenten, leerlingen en ouders dat zelf verantwoord vinden. Zij – en niet onderwijsminister Slob – horen de zeggenschap te hebben, het laatste woord hierin.
Wat met de scholen kan, kan in principe in de hele maatschappij. Stilleggen door het personeel, overal waar mensen te dicht bij elkaar komen in te grote groepen. Shut down van onderop in plaats van lockdown van bovenaf. Dat is de ene kant van indamming-van-onderop: we kunnen de virusverspreiding doorbreken door zelf, gezamenlijk, in georganiseerd verband, die maatschappelijke activiteiten waar die verspreiding plaats vindt stil te leggen of zodanig te reorganiseren dat afstand houden geen moeite kost en goede ventilatie de norm is. Feitelijk heb ik het over een algemene staking om ons te verdedigen tegen dat virus en tegen een ondernemersklasse en politiek bestuur dat ons aan dat virus uitlevert.
Vergezichten ter oriëntatie
Maar dan is er een andere kant: de gezondheidszorg zelf! Je kunt niet op doe het zelf basis contactonderzoek en IC-zorg regelen. Je hebt daar expertise nodig, en instellingen die op die basis zijn ingericht. Hoe ziet containment – indamming dus – van onderaf er rond dit soort zaken uit? Het minste hier is: adequate voorzieningen en bijbehorende financiering eisen en afdwingen. De uitgeklede GGDs moeten weer worden aangekleed, en daar moet budget voor komen. Per direct. Het aantal ziekenhuis- en IC-bedden moet omhoog, structureel. De druk die kant op dient van onderop komen: van personeel in de gezondheidsinstellingen zelf, mensen die nu onder enorme druk staan en enorm hun best doen. Ze zijn met te weinig, ze zijn onderbetaald. Dat moet veranderen, voordat ieder personeelslid er overspannen de brui aan geeft. Personeelsacties, krachtig ondersteund door patiënten en potentiële patiënten – wij allemaal! – zijn hier aan de orde. Meer handen aan het bed, meer testers, meer contactonderzoekers, en allemaal met fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en baanzekerheid. Dat gaan we niet cadeau krijgen. Dat vereist strijd.
Maar het gaat verder. Nu zijn de gezondheidsinstellingen – GGDs, ziekenhuizen, testlocaties – een soort mengsel tussen ondernemingen en bureaucratische overheidsinstanties. De uiteindelijke zeggenschap ligt op ondoorzichtige wijze bij ‘de markt’, maar tegelijk ook bij poltieke autoriteiten – deels het kabinet, deels gemeentebestuurders die bijvoorbeeld de GGDs aansturen. Al die instellingen dienen uit handen van politici, overheidsbestuurders, managers en ‘de markt’ getrokken te worden, en wel door de personeelsleden zelf. Het GGD-personeel samen runt de GGDs. De verplegenden, verzorgers, artsen,schoonmakers en administratiepersoneel gezamenlijk besturen de ziekenhuizen. Zelfbestuurde gezondheidsinstellingen vormen samen coördinerende organen om voor afstemming te zorgen.
Voordeel van dit alles is dat de zorg dan bestuurd wordt door degenen voor wie zorg het middelpunt van hun activiteit is, en niet door winstmakers en managers en politici. En geloof het of niet, de mensen die dan de zeggenschap hebben, hebben tegelijk jouw welzijn en gezondheid op het oog. Daarom werken ze immers in de zorg. Niemand gaat in de verpleging vanwege het geld. En zelfs bij hoog betaalde actie betwijfel ik zelf of dat inkomen destijds echt de belangrijkste reden was om aan een dure en zware studie medicijnen te beginnen.
Gezondheidsinstellingen dienen tegelijk ingebed te worden in een maatschappij waarin op soortgelijke wijze zelfbestuur op poten wordt gezet, in buurten en wijken, in instellingen en bedrijven en natuurlijk ook in scholen. De verantwoordelijkheid om de zorginstellingen van adequate hulpbronnen te voorzien, komt dan in die zelfbesturende maatschappij te liggen. Je kunt je prima voorstellen dat de wijk- en buurtraden van een stad gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen voor de GGD en de ziekenhuiszorg in die stad, zoals de gemeente dat nu enigszins doet. Omdat het dan echter gaat om daadwerkelijke zorg waar we baat bij hebben, zal de bereidheid om die hulpbronnen beschikbaar te stellen er ook wel zijn. Als de winst en de managersmacht er uit gaat, komt de weg naar een maatschappelijk van onderop aangestuurde zorg – zonder geldvretende markt en zonder crimineel nalatige overheid – open te liggen.
Dit zijn natuurlijk vergezichten. Dat is niet zomaar eventjes tijdens de tweede coronagolf op poten gezet. Hoe helpen dit soort vergezichten in het hier en nu tegen corona? Het is niet onmiddellijk helemaal te verwezenlijken. Maar het geeft wel iets van een richting in onze aanpak. Het helpt onze oriëntatie. Het helpt ons denken uit de fuik waarin we onze steeds indringender smeekbedes maar blijven richten op een overheid die niet kan en een kabinet dat niet wil. Het betekent dat we in gesprek gaan met mensen uit de zorg zelf: jullie vechten tegen dat virus, hoe kunnen we helpen? Jullie proberen dwars tegen de asociale prioriteiten van kabinet en RIVM, toch nog contactonderzoek te doen. Wat hebben jullie nodig om dat beter te kunnen doen?
Het betekent ook: elk initiatief toejuichen en steunen van onderop, van binnenuit. Alex Friedrich bijvoorbeeld, die in Groningen al in het voorjaar wel uitvoeriger ging testen, dwars tegen de richtlijnen van het Ministerie van Volksgezondheid in.(5) Dat was een initiatief van binnen uit, genomen door iemand die niet keurig wachtte tot het beleid verbeterd werd. Iemand die initiatief nam. Iemand die op dit punt handelde als serieuze anarchist, niet als gezagsgetrouwe manager. Dat ging richting de containment van onderop zoals die volgens mij hoog nodig is.
Tegen de tweede golf zijn we daarbij veel en veel te laat. Maar misschien, heel misschien, kunnen we een derde golf afwenden als we nu in beweging komen, zelf gericht aan het indammen van dat virus gaan en de argumenten waarom dat hoognodig is, van de daken blijven schreeuwen.
De vleesmolen draait, en draait steeds sneller. Steeds grotere aantallen mensen worden aan het coronavirus blootgesteld, raken besmet, worden ziek, belanden in ziekenhuis en soms alweer op de IC. Vrijwel dagelijks overlijden er mensen aan de bijbehorende ziekte. Verreweg de meeste mensen overleven. Maar daaronder zijn er nogal wat die heel lang met hele nare symptomen blijven rondlopen.
Dit gebeurt allemaal als gevolg van doelbewust beleid waarin nadrukkelijk niet het tegengaan van ziekte en dood, maar voornamelijk het overeind houden van de zorgcapaciteit, het doel is. Anders gezegd; we mogen ziek worden, in ziekenhuis en zelfs op IC terechtkomen. Of we dat overleven of niet, maakt beleidsmatig vrij weinig uit. Zolang we de capaciteit maar niet overbelasten, zolang we maar niet allemaal tegelijk in ziekenhuisbedden en op ICs komen te liggen. Of ook de overbelasting van uitvaartcentra, begraafplaatsen en crematoria een rol speelt weet ik niet. Betreffende sectoren zijn niet in het Outbreak Management Team vertegenwoordigd voor zover ik weet, maar wellicht komt dat nog.
Hoe hard het gaat, bleek 16 september wederom.(1) Op die dag werden 1542 nieuwe besmettingen gemeld, en dat waren er niet eerder zoveel sinds het testbeleid is uitgebreid tot iedereen met symptomen die zich meldt voor een test. De al weken oplopende besmettingscijfers vertalen zich nu ook in meer ziekenhuisopnames en meer mensen op de intensive care, de IC: ‘Het aantal opgenomen coronapatiënten is in de afgelopen uur met 5 gestegen naar 245’. Daarvan liggen er 54 op de IC. Verontrustende mededeling van voorzitter Ernst Kuiper, de van de Landelijk Netwerk Acute Zorg: ‘In een enkele regio is de regionale spreiding thans weer hervat om de reguliere zorg te garanderen.’ Vertaling: hier en daar begint het alweer te knellen in de intensive care. Ze verkassen immers niet voor niets patiënten van het ene ziekenhuis naar het andere.
Kabinet en gezondheidsinstanties reageerden tot nu toe luchthartig nonchalant, op het onverschillige af. Misschien schrikken ze nu even, nu België en Duitsland allebei Noord-Holland en Zuid-Holland als risicogebieden hebben aangemerkt wegens het hoge aantal besmettingen in die provincies.(2) Misschien volgt er nu een beginnetje van halfslachtig op de rem trappen. Want als Nederland met steeds meer dichte grenzen van buurlanden te maken krijgt, gaan grote ondernemers piepen over verlies van omzet, klanten, toeleveranciers et cetera. En deze ondernemers hebben een vrij kort lijntje naar het kabinet. Dat kabinet redt misschien niet zo graag mensenlevens, maar als het gaat om het redden van bedrijfswinsten klinkt het ‘At Your Service!’ al rap.
Maar zelfs al komen er snel Maatregelen, dan nog zullen die de economie zo veel mogelijk met rust laten. Want ook met wat kleinere ondernemers, de horeca voorop, heeft Rutte niet graag ruzie. Die ondernemers zijn immers zijn supporters, zoals de topondernemers zijn hoofdsponsors zijn. Zo is in het gezwabber tussen een beetje lockdown en een beetje minder lockdown tegelijk een getouwtrek tussen verschillende ondernemersbelangen voelbaar.
Overigens vinden ondernemers elkaar dan weer in hun voorkeur voor lage belastingen en bezuinigingsbeleid. Daarmee is de zorg al decennia lang afgeknepen. Dat heeft in 2020 dodelijke, maar daarmee niet minder voorspelbare gevolgen.. Mede daardoor zijn GGDs zo tot karigheid veroordeeld dat het vermoeide en vaak gedemoraliseerde personeel het ook niet goed kan helpen dat het testbeleid zo’n haperende bende is geworden. Hoe dan ook, met een principiële inzet voor jouw en mijn gezondheid hebben de ondernemersprioriteiten nauwelijks te maken, ook niet als er soms maatregelen worden getroffen waar die gezondheid een beetje zou zijn gebaat.
Maar zelfs zulke maatregelen zijn er nog niet. Tot nu toe is het in gevestigd gezondheidsland vooral valse geruststelling wat de klok slaat. Aura Timen bijvoorbeeld, van het Centrum Landelijke Coördinatie Infectieziekten. Zij signaleerde dat het aantal zeventigplussers dat besmet raakt inmiddels ook fors stijgt. ‘Volgens Timen is er nu nog geen sprake van een probleem, maar moet de situatie goed in de gaten gehouden worden.’(2)
Waarom is het in toenemende aantallen ziek worden van oudere en dus extra kwetsbare mensen ‘geen probleem’? Dat vertelt ze er niet bij. Ben ik erg wantrouwig als ik stel dat ook voor haar besmettingen pas ‘een probleem’ worden als er een capaciteitsprobleem ontstaat? Of als het te veel opvalt, bijvoorbeeld als er weer besmettingsgolven door verpleeginstellingen gaan? Timen ‘noemt de situatie in verpleeghuizen nog “relatief rustig”. Slechts een deel van de onlangs besmette zeventigplussers zou in een verpleeghuis wonen’. Moet dat geruststelling verbeelden? Is het rustgevend als mensen niet in een verpleeghuis ziek worden, maar ‘gewoon’ thuis? In ieder geval ‘belasten’ die mensen de zorg dan minder.
Marc Bonten, microbioloog, overtreft deze houding qua cynisme echter ruimschoots. Hij trekt het nut van grootschalig testen maar weer eens even in twijfel. ‘Er ontstaat zoiets als: meer testen is altijd beter. Dat is niet zo. Plat gezegd: als het virus rondgaat onder 20-jarigen, is er eigenlijk niet veel aan de hand.’(3) Duivels kwaadaardige opmerking.
Testen heb je immers nodig om te weten of en waar het virus zich verbreid, zodat je die verbreiding met kennis van zaken tegen kunt gaan. Als het nu vooral rondwaart onder twintigers, dan weet je dat… omdat je hebt getest. Veel ernstiger is echter het idee dat het niet zo erg is als het virus louter onder die jongeren verspreid wordt.
In de eerste plaats is het een kwestie van tijd voordat het van die jongeren overspringt naar iets oudere vriendinnen, vrienden, collega’s, naar ouders, naar docenten, naar mensen in oudere generaties dus. Dat voorkom je als je verspreiding onder twintigers wel serieus neemt, dat faciliteer je als je verspreiding onder jongeren wegwuift als ‘niet veel aan de hand’. Bonten wuift de ernst weg, en bevordert daarmee een houding die de verspreiding faciliteert. Zo maakt hij zich medeplichtig aan het ziek worden van mensen.
In de tweede plaats is inmiddels overvloedig duidelijk geworden hoe akelig ziek ook jonge en voorafgaand aan de besmetting kerngezonde,mensen van COVID-19 kunnen worden, en hoe lang dat vaak doorzeurt. Een voorbeeld. ‘Volgens onderzoekers van de universiteiten Maastricht en Hasselt (in België) is er alle reden om uit te gaan van een ‘post COVID-19 syndroom’.(3) Het onderzoek telde 2113 deelnemers. Gemiddelde leeftijd 47, gezond voordat ze corona kregen, overwegend zogeheten ‘mild corona’, dus niet de echt zware gevallen. Slechts vijf procent van de onderzochte groep belandde wegens corona in het ziekenhuis.
En hoe verging het deze relatief jonge, gezonde mensen die slechts licht corona hadden? ‘ Meer dan de helft van de 2113 deelnemers heeft 80 dagen na de eerste symptomen nog zes ernstige klachten. Met name vermoeidheid en ernstige benauwdheid worden veel genoemd. Slechts 0,7 procent is klachtenvrij.’ Tachtig dagen na besmetting, en nog steeds ziek. Tachtig dagen, dat zijn twee maanden en zowat drie weken. Griepje, iemand?
Nee, ‘niet veel aan de hand’, aldus Marc Bonten. Nee, ‘geen probleem’, aldus Aura Timen. Deze mensen zijn niet bezig met het redden van levens en het voorkomen van besmettingen Deze mensen zijn bezig met het overeind houden van capaciteit, van het vermogen de vleesmolen in goede banen te leiden zodat de boel niet verstopt raakt. Deze mensen bekleden dus topfuncties in een gezondheidssysteem dat precies diezelfde onmenselijke logica tot norm heeft verheven. Deze mensen geven premier Rutte en Minister van volksgezondheid Hugo de Jonge het verkooppraatje om zo min mogelijk te doen om de virusverspreiding zelfs maar af te remmen. Deze mensen zijn dus medeplichtig aan het dodelijke beleid dat Rutte en De Jonge onverdroten blijven uitstralen en uitvoeren. Want er is immers nog altijd ‘geen probleem’.
En wij hebben deze mensen – deze als medici vermomde kwakzalvende managers, deze als verantwoordelijke politici uitgedoste criminelen – nog steeds niet uit hun kantoren verjaagd zodat anderen – mensen die wel mensenlevens willen redden tot iedere prijs – kunnen doen wat eindelijk eens gedaan moet worden: de pandemie stoppen. Wij laten deze regering – dit slechte cabaretgezelschap gespecialiseerd in macabere grappen, aangevoerd door de directeur van de plaatselijke winkeliersvereniging – haar kwalijke gang gaan. Wanneer zetten we deze vleesmolen en bijbehorende stil en sturen we de directie de laan uit? Waar blijven de hooivorken?
Zo, het kabinet begint dus nog steeds niet aan een mondkapjesplicht. Ernstiger: het kabinet blijft volharden in haar standpunt dat mondkapjes weinig zinvol zijn en dat het gebruik ervan niet uit alle macht bevorderd hoeft te worden. Het kabinet volhardt daarmee in een onderdeel van het beleid dat vanaf februari steeds nadrukkelijker door de mand viel als criminele nalatigheid met voor duizenden mensen nu al dodelijke gevolgen. Ze delen die onverantwoordelijke verantwoordelijkheid met de gezondheidsbureaucraten van het Outbreak Management Team dat het kabinet adviseert, met de verantwoordelijke mensen van het RIVM, Van Dissel voorop. Deze mensen moeten weg, en het beleid moet om. Terstond en drastisch. Het zeer krachtig stimuleren van mondkapjesgebruik hoort van zo’n koerswijziging deel uit te maken. Voor stappen in die richting hoeven we op niemand te wachten, die kunnen we zelf zetten. Op, dat ding, als je op stap gaat!
Ik citeer uit het NOS-bericht. ‘Het Outbreak Management Team (OMT) ziet nog steeds geen reden om niet-medische mondkapjes verplicht te stellen. Er is geen wetenschappelijk bewijs voor de werking ervan, vindt het OMT na weging van de nieuwste inzichten en rapporten.’(1) Daarmee schuift het OMT dus ladingen van onderzoeken van tafel die wel degelijk wijzen op het nut van mondkapjes.
Mondkapjes werken!
Mondkapjes werken! Er is een indirecte werking: mensen die een gezichtsmasker dragen, blijken meer afstand te houden van andere mensen, en dat alleen al drukt de besmettingskans.(2) Het argument van de ‘schijnveiligheid’ – dragers van mondkapjes hebben de neiging om te denken dat afstand houden niet nodig is met zo’n ding voor je gezicht – blijkt op zijn minst zeer aanvechtbaar. Er is een directe werking: wie een kapje op heeft, kan niesen en hoesten met virus en al, maar het grootste deel van die besmette druppels komen dan niet in de lucht en bereiken anderen dus niet.
Niet alleen nadenkende amateurs en leken pleiten voor een gezichtsmasker/mondkapje, ook het standpunt van de Centers of Disease Control and Prevention (DC) in de VS zegt dat het dragen ervan bijdraagt aan het voorkomen van corona-besmettingen.(3) Er is een artikel in het invloedrijke medische tijdschrift The Lancet, verschenen op 1 juni. Dat ‘bekeek 172 verschillende observatie-studies uit 16 landen en vond dat gezichtsmaskers het risico van infectie voor een groot deel kan beperken.’(4) Zo kan ik doorgaan: ‘Mondkapjes helpen. Het wetenschappelijk bewijs groeit daarvoor’, lees ik op Welingelichte kringen,(5) dat zelf weer doorverwijst naar bronnen.
Goochelarij en kwakzalverij
Natuurlijk zijn er tegenargumenten. Maar daar valt zeer vakkundig doorheen te prikken. Zo is er het steeds terugkerende punt dat verkeerd gebruik besmettingsrisico’s meebrengt. Ja, verkeerd gebruik van medicijnen is ook niet verstandig, ‘Lees de bijsluiter’ staat er niet voor niets. Maar zoiets is een argument tegen verkeerd gebruik, niet tegen medicijnen.
De actiegroep Containment Nu heeft in ‘Dossier: gezichtsmaskers’ helder op een rijtje gezet hoe het zit met het nut van wat zij liever gezichtsmaskers noemen dan mondkapjes, en hoe er met schijnargumenten tegen het dragen ervan wordt gegoocheld.(6) Nuttig leesvoer, zoals deze actiegroep aan de lopende band nuttig en noodzakelijk leesvoer produceert om de druk op te voeren om tot een behoorlijk beleid tegen de pandemie te komen. Maar het gegoochel waar Containment Nu tegen argumenteert, blijft dus voortduren. Het kabinet kiest er nog steeds voor om goocheltrucs te prefereren boven wetenschappelijke inzichten. We zien hier medisch vermomde kwakzalverij als basis van kabinetsbeleid. Dus zullen mensen nodeloos besmet blijven raken, ziek worden, op de IC belanden en doodgaan.
Hoe dit goochelwerk er bijvoorbeeld uit ziet, viel zelfs deze week nog te lezen in HP/de Tijd. Op 27 juli verscheen daar ‘Strengere maatregelen voor mondkapjes helpen juist niet tegen corona’.(7) Auteur is Carla Peeters, immunoloog – hetgeen duidelijk iets anders is dan epidemioloog, ik zet het er maar eventjes bij. Het stuk bevat tamelijk merkwaardige redeneringen. Zo wijst ze er op dat mondkapjes geen goed idee zijn, vanwege het vele ‘plastic afval’ dat ‘nu al een negatief effect op de aarde veroorzaakt’. Dat milieubederf maakt de wereld dan juist kwetsbaarder voor nieuwe ziekte-uitbraken.
Dit is alsof je tegen het gebruik van condooms in brengt dat al dat rubber niet goed is voor het milieu en dus vroeg of laat het seksuele plezier ondermijnt, armoede in de hand werkt en mensen daarom aanzet om weer meer kinderen ter wereld te laten komen. Het is ergens wel waar. Maar voor de vraag: helpt een mondkapje tegen corona-besmetting is het niet ter zake, een afleidingsmanoeuvre. Dat product X afval veroorzaakt is geen argument tegen de werking van product X. Het is hetzelfde punt in andere vorm dat ik al maakte over verkeerd gebruik van mondkapjes en medicijnen. Bijwerkingen zijn vervelend, maar ze tonen niet aan dat het medicijn niet doet waar het voor is bedoeld. Dat geldt voor die mondkapjes ook.
Hilarisch is ook het volgende puntje dat Peeters maakte. ‘Een Ramdomized Control Trial voor de verspreiding van het influenzavirus gepubliceerd door het British Medical Journal toont aan dat mondkapjes 97 % van de virusdeeltjes kunnen doorlaten.’ Eerste opmerking: dat gaat dus over het influenzavirus, niet over het griepvirus. Tweede opmerking: kunnen doorlaten is niet hetzelfde als doorlaten. Dat iets mogelijk is, betekent nog niet dat het de standaard gang van zaken is.
Derde opmerking. Verderop in het artikel schrijft ze, als bezwaar tegen mondkapjes: ‘De toegenomen moeilijkheid om voldoende zuurstof te kunnen inademen kost meer energie.’ Moeten we geloven dat een mondkapje bijna alle virusdeeltjes doorlaat – deeltjes die elk bestaan uit hele klontjes moleculen die zelf uit meerdere atomen bestaan – maar dat hetzelfde mondkapje zuurstof – bestaand uit afzonderlijke moleculen, en dus uit veel en veel kleinere deeltjes dan virus – wel tegenhoudt? Zouden we geloof hechten aan het bestaan van een zeef die rijstkorrels tegenhoudt, maar suikerbieten doorlaat?
En hoe komt het dan dat de complete bevolking van Taiwan, Japan, Hong Kong, Beijing en Wuhan nog niet bezweken is aan zuurstofgebrek? Daar dragen mensen vanaf het begin van de pandemie vrijwel allemaal mondkapjes, als vanzelfsprekend onderdeel van de strijd tegen het coronavirus. Wat is dat voor koloniaal arrogant idee dat iets dat goed genoeg werkt voor mensen in Azië, voor ‘ons Nederlanders’ nergens voor nodig is? Hebben ‘wij Nederlanders’ een grotere zuurstofbehoefte of zo? Absurditeit stapelt zich op absurditeit.
Natuurlijk staan dit soort schitterende door-de-mand-val-vondsten in een stuk dat verder bol staat van indrukwekkende cijfers en literatuurvermeldingen. Maar rookgordijnen en afleidingsmanoeuvres zijn echt iets anders dan wetenschappelijke onderbouwingen. Het indirecte bewijs dat mondkapjes zinnig zijn als middel om besmetting tegen te gaan, is evengoed overweldigend.
En is het niet raar dat een mondkapje verplicht gesteld is in het OV terwijl het niet zou werken? Het verhaal dat je in trein en bus geen afstand kunt houden, en dat daarom daar een mondkapje wel nut heeft, slaat alleen ergens op als zo’n mondkapje dan tenminste de kans op besmettingen vermindert. Doet het dat niet, dan kun je de mondkapjes in trein en bus net zo goed achterwege laten. Doet het dat wel, dan kun je mondkapjesgebruik beter ook in andere plekken waar afstand houden lastig is – winkels! – bevorderen. Maar het idee dat mondkapjes wel een beetje helpen in het OV, maar verder niets uithalen, is belachelijk. Juist door dit soort absurditeit door te voeren als beleid, ondermijnt het kabinet de bereidheid van mensen om zich aan wat voor corona-richtlijnen dan ook te houden.
Dat keihard direct bewijs voor het nut van mondkapjes moeilijk te vinden is, zal kloppen en is ook niet vreemd. Voor rechtstreeks spijkerhard bewijs zou je namelijk een groep mensen moedwillig aan corona-besmette lucht moeten blootstellen, de helft met mondkapje op en de andere helft zonder, en alle andere omstandigheden hetzelfde houden. Een gecontroleerd experiment met proefpersonen dus. Zoiets is om ethische redenen niet erg goed te doen, want je zou mensen er moedwillig mee aan levensgevaar blootstellen. Maar dat zo’n experiment niet doenlijk is, betekent nog niet dat al het indirecte bewijs niet telt, dat alle aanwijzingen dat die kapjes helpen zomaar terzijde geschoven zouden moeten worden. Het komt mij voor dat mensen die niet aan de mondkapjes willen, de onmogelijkheid van zo’n experiment misbruiken om onduidelijkheid in stand te houden rond het nut van mondkapjes. Overvloedig indirect bewijs overtuigt uiteindelijk, ook waar rechtstreeks bewijs nog ontbreekt.
Draag het ding met trots!
Mondkapjes werken dus. Maar het OMT wil er niet aan, het RIVM ziet er niets in en het kabinet wil ze niet verder verplicht stellen. Over dat laatste valt op te merken dat de discussie over zo’n verplichting van de hoofdzaak afleidt. Het zal waar zijn dat er juridische argumenten zijn die mondkapjesplicht lastig maken: er is een wet voor nodig, die is er nu niet. Het zal waar zijn dat handhaven van zo’n verbod een zware klus wordt voor al die arme boa’s. Het zal allemaal wel. Het is niet ter zake. Wetten en staatsdwang brengen de oplossing niet. Overheidsdwang maakt het misleiders als Willem Engel alleen maar makkelijker om zich te vermommen als vrijheidshelden terwijl ze hun levensgevaarlijke verhalen verspreiden. Van het beboeten van de enkeling die geen mondkapje wenst te dragen waar bijna iedereen dat uit overtuiging en/of aangeleerde gewoonte doet, wordt sowieso niemand wijzer behalve de staatskas. En daar worden dan lieden als Van Dissel uit betaalt. Nee, laat maar zitten.
De kernvraag is echter niet: kunnen we mondkapjes verplichten en die verplichting afdwingen? De kernvraag is: willen we dat mensen massaal mondkapjes gaan dragen? Erkennen we het allang evidente nut ervan? Zo ja, zeg dat dan luid, duidelijk en met argumenten! Als dat vanaf maart gewoon was gedaan, als het dragen van mondkapjes door RIVM-mensen en allerhande deskundigen, artsen en dergelijke systematisch was bepleit, en als het kabinet dat pleidooi tenminste niet voor de voeten hadden gelopen, dan droegen vandaag de dag al tachtig procent van alle mensen mondkapjes in winkels, kantoren en op straat. Zonder verplichting, gewoon omdat mensen het punt zien als ter zake deskundigen de ruimte krijgen en nemen om het punt ook te laten zien. Keer op keer op keer.
Gezien de overtuigingskracht van de argumenten, en de dringende noodzaak om de pandemie nu eindelijk eens serieus te gaan bestrijden, zijn jij en ik op dit specifieke punt inmiddels ter zake deskundig genoeg om dat pleidooi zelf ter hand te nemen en georganiseerd in de praktijk te brengen ook. Regering, RIVM en OMT gaan ons weer eens niet redden. We zullen het wederom zelf moeten doen. Op, dat gezichtsmasker, als je naar de winkel of je werk gaat! En draag het ding met trots. Je doet ermee wat RIVM, OMT en kabinet nog steeds goeddeels nalaten: mensenlevens redden, de pandemie bestrijden.
