In tegenstelling tot de onder de Nederlandse intelligentsia en een aantal politici heersende opinie leidt het gedachtegoed van Hirsi Ali niet tot de emancipatie van moslima’s, maar tot verdere stigmatisering en radicalisering van de in Nederland wonende moslims.

Het gedachtegoed van mevrouw Hirsi Ali

Op 25 februari 2005 kreeg het VVD Tweede Kamerlid Ayaan Hirsi Ali de prestigieuze Harriet-Freezerring uitgereikt voor haar ”inzet voor de emancipatie van moslimvrouwen”
Ik wil in onderstaand betoog nader ingaan op het gedachtegoed van mevrouw Hiris-Ali, hetgeen ik graag wil uitsplitsen in inhoudelijke kritiek en de vorm waarin deze kritiek gegoten wordt.
Hierbij wil ik ter inleiding de opmerking maken, dat mi ieder kritiek op welke godsdienst ook geoorloofd is, mits met respect voor de gelovigen in kwestie.

A Generalisatie

Hoewel ik er zeker waardering voor heb, dat mevrouw Hirsi-Ali wil opkomen voor mishandelde vrouwen valt mij daarbij haar uiterst ongenuanceerde benadering op.

Zo relateert zij de mishandeling van islamitische vrouwen in Nederland veelal ten onrechte aan de Islam zonder enig oog voor de traditionele en sociaal-gebonden achtergronden in dezen, die hun wortels hebben in de diverse landen van herkomst, maar ook te wijten zijn aan heersende spanningen binnen de Nederlandse samenleving, die de afgelopen jaren zijn toegenomen door het voortschrijdende racistische klimaat.
Daarenboven maakt zij in haar benadering van de problematiek in de islamitische landen van herkomst weinig tot geen onderscheid noch tussen de grote onderlinge verschillen in positie en behandeling van de islamitische vrouw, de verschillen in sociale klassen en de verschillen tussen stad en platteland.

1 Mishandelde vrouwen in islamitische landen van herkomst:

Hoewel in islamitische landen vrouwenmishandeling in alle lagen van de samenleving voorkomt, is dit veeleer een traditioneel-sociaal verschijnsel met somtijds fundamentalistisch-religieuze aspecten, waarbij daarenboven onderscheid gemaakt dient te worden tussen de landen onderling, het verschil in sociale klasse en het verschill tussen stad en platteland.

In de eerste plaats is er een zeer groot verschil in positie cq behandeling van de islamitische vrouw tussen bijvoorbeeld de Noordelijke Staten van Nigeria en een land als Turkije waarbij sprake is van een veel grotere vrijheid betreffende de positie van de vrouw.
Ook is bekend, dat de veelgenoemde zware lijfstraffen en doodstraffen volgens de meest stringente vorm van islamitisch recht, waarvan overigens niet alleen vrouwen, maar eveneens mannen het slachtoffer kunnen worden [zie het handenafhakken van dieven in Saoedi-Arabie] in de meeste islamitische landen niet worden toegepast, maar alleen in uitzonderingsgevallen zoals de reeds genoemde Noordelijke Staten in Nigeria en een land als Saoedi-Arabie.

In de tweede plaats komen vrouwenmishandelingen weliswaar in alle lagen van deze samenlevingen voor, maar biedt het vaak hoger opgeleide vrouwen gemakkelijker de mogelijkheid een nieuw leven op te bouwen.

In de derde plaats is het van groot belang onderscheid te maken tussen de positie van de vrouw uit de stad of het platteland, waarbij plattelandsvrouwen veelal meer blootstaan aan geweld vanwege de sterke sociale en familiale bindingen binnen een dorpsgemeenschap en de vanwege gebrek aan vooropleiding praktische aanwezige onmogelijkheid de streek te ontvluchten.

2 Mishandeling islamitische vrouwen in Nederland en vrouwenmishandeling in Nederland in het algemeen

Zoals reeds opgemerkt relateert mevrouw Hirsi-Ali de mishandeling van islamitische vrouwen in Nederland ten onrechte vrijwel uitsluitend aan de Islam en heeft zij te weinig oog voor de hierboven vermelde traditionalistische en sociale componenten, veelal afkomstig uit de landen van herkomst alsmede gevoed door de in Nederland heersende maatschappelijke spanningen, die veelal samenhangen met het in de Nederlandse samenleving toegenomen racisme.
Evenzeer sluit zij de ogen voor het feit, dat mishandeling van in Nederland wonende islamitische vrouwen weliswaar een ernstig voorkomend verschijnsel is, maar dat een en ander evenzeer in onrustbarende percentages voorkomt bij zowel autochtone Nederlandse vrouwen als allochtone vrouwen van niet-islamitische komaf.
De cijfers ontlopen elkaar niet al te veel, is er bij allochtonen [en daarbij zijn eveneens gerekend niet-islamitische allochtone vrouwen]sprake van een op de vijf vrouwen, is er bij autochtonen sprake van 1 op de vier vrouwen.

Het is uiteraard evident, dat ik hierbij het verschijnsel van de mishandelde islamitische vrouw genendele wil bagatelliseren, maar wel wil ik de indruk wegnemen, dat er overwegend sprake zou zijn van mishandeling bij islamitische vrouwen, hetgeen genendele het geval is.

3 Vrouwenbesnijdenis:

Evenzeer suggereert mevrouw Hirsi Ali veelal, dat het in zowel Somalie als bepaalde streken van Egypte voorkomend ernstige verschijnsel van de vrouwenbesnijdenis zou voortkomen uit een islamitische traditie, hetgeen niet het geval is.
Hoewel voorkomend in geheel of gedeeltelijk islamitische landen als Somalie en Egypte, komt dit verschijnsel eveneens voor in een groot aantal Afrikaanse landen, die in het geheel niet islamitisch zijn, maar veelal aanhanger van animisitsiche tradities, al dan niet vermengd met het christendom.
Uiteraard is vrouwenbesnijdenis een van de ernstigste schendingen van de rechten van de vrouw, maar juist gezien tegen dit licht is het van belang, een en ander in zijn juiste verband te zien.

4 Eerwraak:

Recentelijk is mevrouw Hirsi Ali in het nieuws gekomen als verdedigster van door eerwraak bedreigde moslima’s, hetgeen ik uiteraard van harte toejuich.
Ook ten aanzien van deze problematiek echter maakt Hirsi Ali zich niet alleen schuldig aan verregaande generalisering.
In de eerste plaats is er in het geval van eerwraak lang niet altijd sprake van een vrouwelijk slachtoffer, noch wordt de daad alleen door mannen bedreven.
Evenmin is er altijd sprake van moord, maar veelal van mishandeling, opsluiting en bedreiging.
Het belangrijkste is echter het feit, eerwraak niet zozeer religieus, maar cultureel gebonden is, aangezien eerwraak niet alleen evenzeer voorkomt in niet-islamitische landen als Zuid-Amerikaanse landen, de Antillen, Italië en Griekenland, maar eveneens slechts in enkele islamitische landen zoals bepaalde streken van Egypte en Jordanie voorkomt.
Het is mevrouw Hirsi-Ali dan ook verwijtbaar, dat zij ten onrechte de suggestie wekt, dat eerwraak gerelateerd kan worden aan de Islam en slechts in islamitische landen voorkomt.

B Oplossingsstrategie:

1 Ressortering eerwraak onder de anti-terreurwetgeving

Nog los van haar generaliserende standpunten zijn mi eveneens haar oplossingsstrategieen uiterst dubieus.
Zo stelde zij onlangs als maatregel voor, het misdrijf als zodanig te laten ressorteren onder de anti-terreurwetgeving.
Nog afgezien van het al dan niet wenselijke karakter van de anti-terreurwetgeving is hier geen sprake van een als terrorisme te definieren misdrijf en merkte minister Donner van Justitie dan ook terecht op, dat het laten ressorteren van een dergelijk misdrijf onder de anti-terreurwet zou neerkomen op een oneigenlijk gebruik van deze wet.

2 Verbod op islamitische scholen:

Een tweede door mevrouw Hirsi-Ali voorgestelde oplossingsstrategie ter bevordering van de emancipatie van moslima’s is het het opheffen van islamitische scholen, aangezien een en ander o.a. de basis zou zijn voor het handhaven van ongewenste patronen in de man-vrouw relatie.
Verder geeft zij zelf aan geen gelovig moslim meer te zijn [hetgeen zij ”geseculariseerd” noemt]

Uiteraard is het haar recht al dan niet belijdend moslim te zijn, maar het sluiten van islamitische scholen vertrekt vanuit een fundamenteel gebrek aan respect voor de geloofsovertuiging van anderen, in casu de moslimgemeenschap.
Bovendien is het in strijd met het recht op godsdienstvrijheid, als zodanig een van de grondbeginselen van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en [nog steeds] verankerd binnen de Nederlandse grondwet.
Verder is de uiterste consequentie van dit gedachtegoed, dat dan eveneens christelijke, Joodse en hindoeistische scholen zouden moeten worden opgeheven, aangezien een en ander anders niet alleen getuigt van discriminatie tegenover een groep, maar er ook op christelijke en joodse scholen [zeker de orthodoxen] vrouw-onvriendelijke componenten aanwezig zijn.
Het is daarom ook niet te verwonderen, dat het CDA bij monde van haar minister van Onderwijs Maria Verhoeven ernstige bezwaren heeft tegen deze door Hiris Ali geponeerde opstelling.

Nog afgezien van dit gebrek aan respect voor de geloofsovertuiging van de ander is een en ander ook nog in hoge mate generaliserend, aangezien de al dan niet progressieve benadering van de man-vrouwrelatie niet afhankelijk is van de aanwezigheid van islamitische scholen in het algemeen, maar van de visie van de desbetreffende leerkrachten en het schoolbestuur, dat van school tot school verschilt.
Bovendien verliest mevrouw Hirsi Ali uit het oog, dat een groot deel van de opvattingen binnen de man-vrouw relatie via de opvoeding worden doorgegeven, waardoor een en ander veel minder controleerbaar is.

3 Monolitisering Islam

Zoals reeds gesteld valt mij sterk aan de standpunten van Hirsi-Ali op haar vergaande generalisatie zowel de Islam in het algemeen als de islamitische landen in het byzonder.
Zo maakt zij zoals reeds gezegd geen enkel onderscheid tussen stad en platteland, tussen laaggeschoolde en hogergeschoolde vrouwen en families en tussen de diverse richtingen binnen de Islam, die net zo gediffentieerd en gevarieerd zijn als binnen het christendom.
De mythe van de monolitische en eenvormige ”achterlijke” Islam is een racistisch verzinsel.
Natuurlijk heeft de Islam net zoals ieder andere godsdienst vrouwonvriendelijke componenten, maar dat hebben het christendom en het Jodendom ook.
Kritiek op iedere godsdienst is geoorloofd, maar dan wel op feitelijk-aantoonbare en genuanceerde gronden.

4 Stigmatisering:

Opvallend is verder dat Hirsi Ali niet alleen ondanks deze onvolkomenheden in haar redenatie volkomen kritiekloos door ”intellectueel Nederland” is binnengehaald als de ”Islam-deskundige” hetgeen zij niet is [niet naar mijn opvatting, maar die van gerennommeerde Nederlandse islamologen], maar daarenboven een rol heeft gespeeld en nog speelt tegen de achtergrond van toenemende stigmatisering van de moslims.
Hiervoor werd zij zowel door politiek als media naar voren geschoven als
coryfee, die de veelal verre van frisse oogmerken van politici en sommige nieuwsmedia bevestigde, waardoor haar geventileerde kritiek eerder vooroordelenbevestigend werkte.
Het gevolg was, dat vele moslims, die toch al na 11 september te lijden hadden onder toenemende stigmatisering en met een Mcarthiaans vergrootglas werden bekeken de op sommige punten wel degelijk zinnige kritiek van Hirsi Ali verwierpen, omdat zij door haar weinig genuanceerde benadering nog verder in het vakje van vooroordelen en racisme werden gedrongen.
Hierdoor onstonden verdedigingsmechanismen die veelal in de hand gewerkt werden door het feit, dat slechts Hirsi Ali’s weinig genuanceerde mening op de TV gehoord werd en iedere kritiek op haar visie bij voorbaat of in het geheel niet op de TV kwam of werd afgedaan als ”extremisme” of ”fundamentalisme” zonder vaak enige berieidheid van de kant van media en politiek de gronden voor een dergelijke kritiek aan een serieuze analyse te onderwerpen.

5 Intellectueel Nederland:

Bovendien hield en houdt het leeuwendeel van politiek en intellectueel Nederland vast aan de verkeerde veronderstelling, dat Hirsi Ali ”de eerste” kritische islamitische vrouw was, terwijl er al tientallen jaren zowel Turkse als Marokkaanse vrouwen binnen Turkse en Marokkaanse vrouwenorganisaties zeer actief waren betreffende de emancipatie van islamitische vrouwen.

Verder was het evenzeer opvallend, dat zij haar waardering vrijwel geheel kreeg en krijgt vanuit de gevestigde Nederlandse politieke en intellectuele hoek en dat zij ook onder Marokkaanse of andere islamitische intellectuelen als,de uit de door haar beoogde doelgroep, de islamitsiche vrouwen in kwestie, op heel weinig waardering kon rekenen, hetgeen mi op zich eveneens te denken geeft over haar werkelijke affiniteit met de doelgroep waaruit zij ook is voortgekomen.

En laten wij eerlijk zijn, in het klimaat na 11 september werd iedere kritiek op de Islam, zinnig of niet [zie Fortuyn] van harte in beplaalde Nederlandse politieke en media-kringen omhelsd.

B Vorm:

Ook de vorm waarin Hirsi Ali haar kritiek doorgaans goot en giet, is veelal niet acceptabel.
Nogmaals, kritiek op iedere godsdienst is geoorloofd, maar dan wel met respect voor de overtuiging van anderen.
Haar uitspraken over de Profeet Mohammed, alsmede de vorm waarin de film Submission gegoten is, getuigt daar absoluut niet van.
Het valt mij op, dat een en ander vaak gemakshalve wordt afgedaan met ”vrijheid van meningsuiting” maar eveneens is opvallend, dat dit gezegd wordt door autochtone Nederlanders, die veelal niet of nauwelijks affiniteit hebben met de Marokkaanse of andere moslims.
Wanneer een en ander dan ook nog gebracht wordt in een klimaat van toenemende polarisering, vind ik een dergelijke vorm waarin deze kritiek gegoten wordt getuigen van gebrek aan respect en morele lafheid.

Verder zouden de autochtone Nederlanders, die ieder bezwaar hiertegen van islamitische kant vaak afdoen met ”onzin” of ”het moet kunnen” zouden zich eens moeten realiseren hoe zij het zouden vinden wanneer voor hen van groot belang zijnde symbolen of principes stelselmatig worden bekritiseerd met een totaal gebrek aan respect voor hun identiteit.
Tegen degenen, die vinden, dat moslims dergeljke kritiek maar ”moeten slikken” zou ik willen zeggen
Realiseert u, dat u zo een tweedeling in de samenleving creeert
Maar vooral:

Realiseert u zich, dat u zich met een dergelijke weinig respectvolle houding schuldig maakt aan impliciet neo-kolonialisme.
Men kan geen respect verwachten voor de dominante veelal niet-religieuze cultuur, wanneer men niet bereid is dat respect eveneens ten opzichte van de religieuze allochtone cultuur te tonen.
Dat geldt zowel voor de Nederlandse intelligentsia als critici als Hirsi Ali zelf.

Astrid Essed

Toen mijn vrouw zwanger was van mijn oudste dochter  –  31 jaar geleden – was het Instituut voor de Wetenschap der Politiek – gevestigd aan de Herengracht in Amsterdam – een broeinest van de meest uiteenlopende soorten feministen. Sommigen wilden alleen maar praten over het recht op werk en gelijke beloning, anderen vormden praatgroepen om te ‘werken aan zichzelf’, weer anderen werden om politieke redenen lesbisch, omdat je ‘toch niet met je onderdrukker naar bed ging?’

Hoezeer zij onderling ook van mening verschilden – en er werd wat afgeruzied – over één ding leken de feministen het dertig jaar geleden eens te zijn: vrouwen werden in onze samenleving op alle mogelijke manieren onderdrukt en gediscrimineerd.

Ik werkte op het Instituut voor de Wetenschap der Politiek en in die omgeving liet ik destijds weten dat ik vurig hoopte dat mijn vrouw een zoon zou baren. Hoon en verontwaardiging was mijn deel. Pas toen de dames enigszins tot bedaren waren gekomen vroeg één van hen op hoge toon om een toelichting op deze verwerpelijke gedachte. Daar had ik natuurlijk op gewacht en ik antwoordde met een stalen gezicht dat ik begrepen had dat vrouwen op alle mogelijke manieren onderdrukt en gediscrimineerd werden en dat ik wilde dat mijn kind dat bespaard zou blijven. De beste garantie daarvoor was, zo leek mij, een zoon te krijgen en geen dochter.

De reactie was vooral verbijstering, maar sommige reacties waren ook verbijsterend. Veel dames verzekerden mij dat een dochter ‘ook heel leuk was’, hetgeen ik natuurlijk nooit ontkend had. Anderen verweten mij dat ik zelf niets wilde doen aan de verbetering van de positie van vrouwen, maar ook dat had ik niet beweerd.

Sommige feministische dames beweerden zelfs dat het met die onderdrukking van vrouwen eigenlijk wel mee viel…

Aan die genante vertoning moet ik vaak denken als ik linkse feministes hoor praten over de positie van moslima’s. Die zijn vaak zo bang om voor prowesters te worden versleten, dat zij, van de weeromstuit, suggereren dat het met de onderdrukking van vrouwen in islamitische landen geweldig meevalt. Of, erger nog, dat degenen die westerse landen oproepen paal en perk te stellen aan de besnijdenis van meisjes (zoals Ayaan Hirsi Ali), zulks doen met verkeerde bedoelingen.

De erkenning dat mensenrechten een westerse uitvinding zijn, is voor sommigen moeilijk te accepteren. Cultuurrelativisme is vaak een vorm van zelfhaat.

Meindert Fennema is emeritus hoogleraar politieke theorie. Zijn meest recente boeken zijn Van Thomas Jefferson tot Pim Fortuyn(2012) en een bundel essays onder de titel Help! De elite verdwijnt (2012). Op 27 augustus wordt zijn eerste roman, Het slachthuis, gepresenteerd in De Balie. Daar zal Blue Diamond Riem de Wolff een concert geven. Kaarten kunt u bestellen via deze site.