Frontex in de Egeïsche Zee
Frontex is het Europees agentschap voor het beheer van de buitengrenzen, opgericht in 2004 en operationeel sinds 2005. De activiteiten van het agentschap worden geleid vanuit Warschau.
In tegenstelling tot wat men vaak denkt is Frontex geen grenspolitie in uniform en staan ze niet op de wacht aan de buitengrenzen van de Europese Unie. Frontex coördineert de samenwerking tussen de grenspolities van de Europese lidstaten. We kunnen dus spreken van een meta-grenspolitie : het agentschap staat boven en achter de dagelijkse praktijk van de grensbewaking.
Frontex verenigt verschillende taken en activiteiten in één instelling, terwijl die in een “democratische Staat” gescheiden worden gehouden. Frontex is een inlichtingendienst : Het houdt alles wat gebeurt aan de buitengrenzen actief in de gaten en verzamelt er zoveel mogelijk informatie over. Aan de hand daarvan maken ze voorspellingen over de bewegingen van migranten. Dit noemt men risicoanalyse, en in het hoofdkwartier in Warschau houdt zich daar een volledige afdeling mee bezig, in samenwerking met gelijkaardige instellingen in de Europese lidstaten. Er is ook een onderzoeksafdeling die aan de hoogtechnologische grens van de 21ste eeuw werkt, in samenwerking met de militaire industrie en de universiteiten. De huidige plannen omvatten onder meer bewaking van de grens in real time op alle niveau’s, met satellietbeelden, onbemande vliegtuigjes om dichterbij te gaan kijken (UAV’s of ook gekend als “drones”, die ingezet worden in de oorlogen in Irak en Afghanistan), en alle andere middelen die de grenspolities ter beschikking hebben : radar, camera’s, etc… Een ander project is het invoeren van biometrische identiteitscontroles aan alle grensovergangen.
Sinds kort is Frontex steeds meer betrokken bij de organisatie en de financiering van gegroepeerde deportaties. Ze huren een heel vliegtuig en halen daarmee overal in de Europese Unie migranten op om hen uit te zetten naar het land waarvan men denkt dat ze afkomstig zijn. In 2009 heeft Frontex meer dan 30 vluchten georganiseerd, waarbij meer dan 1500 mensen van het Europese grondgebied werden verwijderd. Toch richt Frontex zich voornamelijk op de coördinatie en de samenwerking aan de grenzen zelf. Frontex organiseert sinds het agentschap operationeel werd de zogenaamde “gezamelijke operaties”. Daarbij nodigt een EU lidstaat andere lidstaten uit om grenspolitie en materieel te sturen en samen de grenzen te bewaken.
De Egeïsche Zee
In 2009 werden 150.000 onregelmatige migranten onderschept in Griekenland, dat zijn ongeveer 75% van alle onderscheppingen in de EU. Zelfs als het totale aantal in 2010 waarschijnlijk lager zal liggen, is het duidelijk dat het afsluiten van de andere migratieroutes naar Europa (van West-Afrika naar Spanje, van Libië naar Italië of Malta) maakt dat Griekenland de laatste toegangspoort tot de EU is. Daarom is dit een belangrijke arena geworden waar de EU meer en meer tussenkomt.
Frontex in Actie, Griekenland
Er zijn drie beproefde tactieken tegen onregelmatige migratie, en de operaties van Frontex in Griekenland en de Aegeïsche Zee dragen van alledrie elementen in zich. Ten eerste proberen ze Turkije te integreren in het beheer van de grens (net zoals Libië). Op het niveau van de instellingen probeert Frontex verbindingen te maken met de Turkse kustwacht en proberen ze hen te betrekken in gezamelijke manoeuvres, ze zoeken ook naar een werkovereenkomst met het Turkse grensagentschap. Maar ook Griekenland en de EU proberen de samenwerking met Turkije ivm. migratie te verbeteren. Griekenland en Turkije hebben al een overeenkomst waarbij Turkije migranten terugneemt die vanuit Turkije Griekenland zijn binnengekomen (een overeenkomst die Griekenland zou willen uitbreiden, want het werkt niet in de praktijk). De EU probeert al jaren zo’n overeenkomst te sluiten met Turkije, zonder succes. Een werkbare terugname-overeenkomst zou Turkije dwingen om niet alleen mensen met de Turkse nationaliteit terug te nemen, maar alle onregelmatige migranten die via hun grondgebied Griekenland en de EU zijn binnengekomen. Dat zou de verantwoordelijkheid om de grenzen te beveiligen en migratiestromen te verhinderen naar Turkije doorschuiven. Een tweede tactiek heeft tot doel de grenscontroles tussen Griekenland en Turkije te versterken, zowel op het land in de streek van de Evros-rivier als tussen de Turkse kust en de eilanden Lesvos, Chios, Samos en Rhodos.
‘Vervoersmiddelen van Frontex’
Frontex heeft aangekondigd dat ze in 2010 hun grootste operatie ooit in Griekenland zullen ontplooien, met grenswachten en uitrusting vanover heel Europa. Wat de grenzen op het land betreft, is het duidelijk wat ze gaan doen : langs de grens patrouilleren en die hermetisch afsluiten, mogelijks met hoogtechnologische apparatuur om alle bewegingen in de gaten te houden. Wat de zeegrenzen betreft is het niet zo duidelijk, de specifieke geografie van de eilanden dichtbij de Turkse kust laten het “afleiden” van boten met mogelijk onregelmatige migranten niet toe. En toch is Frontex erg gericht op het onderscheppen en opsluiten van de migranten ter zee. Men kan alleen maar gissen naar de motieven. Om te beginnen hebben de grenswachten er belang bij onregelmatige migranten zo vroeg mogelijk gevangen te nemen. Een ander mogelijk motief is op een meer vastberaden manier de grens te bewaken zodat het oversteken van de grens riskanter lijkt. We weten ook over Frontex dat ze gericht op zoek zijn naar de mensen die het onregelmatig oversteken van de grens mogelijk maken, en het zo vroeg mogelijk tussenkomen bij een oversteek zou hun kansen verbeteren om die “mensensmokkelaars” eruit te pikken. Tenslotte is het ook denkbaar dat Frontex een keten van bewijzen (videobeelden van helikopters, foto’s van de onderschepte migranten, verslagen van die onderscheppingen) probeert samen te stellen om er de Turkse autoriteiten mee te confronteren als een onweerlegbaar bewijs dat deze migranten werkelijk van Turkije komen en dus kunnen teruggestuurd worden binnen het kader van de terugname-overeenkomst. De derde tactiek is het hertekenen van de grens tussen de mensen.
Tenslotte is de grens een manier om een onderscheid te maken tussen “regelmatige” en “onregelmatige” reizigers, met verschillende rechten alnaargelang. Wat de onregelmatige migranten betreft moet deze selectie niet noodzakelijk aan de grens zelf gebeuren : de Griekse staat wil zogenaamde sorteercentra bouwen op alle plaatsen waar ze in contact komen met migranten : de land- en zeegrenzen, de belangrijke steden en de vertrekpunten vanwaar de migranten verder naar het noorden willen trekken. Een van de opdrachten van die sorteercentra is het individualiseren van de migratie, dat wil zeggen dat de menigte van gevangen migranten wordt opgedeeld in individuen met een duidelijk afgetekende identiteit, geschiedenis, situatie,… Dan kunnen die allemaal op verschillende manieren worden behandeld. Enkelen die bescherming nodig hebben zullen misschien asiel krijgen , maar de meeste migranten krijgen het etiket “economische migranten” opgeplakt, zijn dus onwettig het land binnengekomen en moeten uitgezet worden. Op dit ogenblik doet Frontex een veldproef in het gesloten centrum op Samos om de sortering en de uitzettingen van migranten op punt te stellen. Ze hebben er een zogenaamde “vertaler” aan het werk die de gevangen migranten ondervraagt en zijn versie van wie die mensen zijn en wat hun verhaal is op papier zet. Maar het is zijn versie die de officiële versie wordt, en dat maakt de deportatie zowel “wettelijk” als uitvoerbaar. In Samos hebben veel migranten gemeld dat de ondervrager van Frontex weigerde te erkennen dat ze uit Palestina komen (omdat een uitzetting naar Palestina zowel moreel als praktisch niet mogelijk is). Hij veranderde hun nationaliteit opdat Turkije verplicht zou zijn om hen terug te nemen binnen de voorwaarden van het Grieks-Turkse terugnameakkoord.
Weinig migranten worden vrijgelaten vanuit het gesloten centrum op Samos, de meesten worden overgebracht naar Athene, vanwaar ze verder worden overgebracht naar gesloten centra in de streek van de Evros (Venna bijvoorbeeld) en van daar worden ze uiteindelijk uitgezet naar Turkije. Uitzettingen naar Turkije zijn wel nog altijd moeilijk omdat die maar een paar nationaliteiten aanvaarden. Daarom heeft Frontex een gesloten centrum opgezet bij Athene en in het kader van de operatie Attica onderhandelen ze met andere landen om ze zover te krijgen hun “onderdanen” terug te nemen. Op deze manier bouwen ze als organisatie een uitzettingssysteem uit zoals een EU lidstaat dat doet. Daar hadden ze al wat ervaring mee gezien hun betrokkenheid bij de gegroepeerde uitzettingen.
Het principe van de grens
Griekenland start met bouw grenshek (Foto: Novum)
Dit voorbeeld van de activiteiten van Frontex in de streek rond de Egeïsche Zee toont aan dat Frontex niet zomaar een grenswacht is, of de Europese versie van een nationale grenspolitie. Veel opdrachten van Frontex zijn te vergelijken met wat een grenspolitie doet (patrouilleren, paspoorten controleren, etc…), maar over het algemeen en in de praktijk beheren ze grenzen zoals een staat dat doet. De benadering van Frontex overschrijdt de normale beperkingen van een grenspolitie, zowel geografisch als wat betreft hun methodes. Geografisch zijn ze actief buiten, op en binnen de grenzen. En wat zijn methodes betreft vermengt Frontex alle soorten “diensten” rond het controleren van “onwettige” migratie : onderschepping, ondervraging, identiteitscontroles en uitzettingen. En de Griekse staat heeft blijkbaar geen probleem met dat allegaartje.
————
Bericht van de Koninklijke Marechaussee over de Nederlandse bijdragen aan Frontex:http://www.marechausseecontact.nl/?show=page&id=23&msg=4063