[6]
”We weten nu dat de partijen daar een formule bedachten om de zorgen over de rechtsstaat te bezweren. Al op 10 januari worden PVV, VVD, NSC en BBB het eens over hoe zij de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat willen beschermen. Dat wordt opgeschreven in een document met zeven punten die zij allen onderschrijven.”
BEZWAREN VAN OMTZIGT OVER PVV EN DE RECHTSSTAAT
VERDWENEN NOOIT HELEMAAL
13 FEBRUARI 2024
NSC-leider Pieter Omtzigt had van meet af aan grote twijfels of de democratische rechtsstaat in goede handen was bij de PVV van Geert Wilders. Die zorgen zijn nooit helemaal verdwenen, blijkt nu uit het eindverslag van informateur Ronald Plasterk.
“Met die standpunten kun je geen regering vormen”, zei Omtzigt al tijdens de campagne over het PVV-programma.
Hoewel Omtzigt officieel de formatie vroegtijdig verliet vanwege mogelijke financiële tegenvallers, heeft hij er van begin af aan nooit een geheim van gemaakt dat de PVV-standpunten en de manier waarop Wilders zich uitliet over de rechtsstaat haaks staan op de opvattingen van NSC.
“Je dient je aan de grondwet te houden”, zei Omtzigt op 16 november over Wilders tijdens het SBS6-debat. Dat was een week voor de verkiezingen. Sindsdien heeft hij zijn bezwaren steeds duidelijk gemaakt, zowel in debatten over de formatie als in de brieven die hij naar Plasterk stuurde.
Even leek Omtzigt van gedachten veranderd. Op de verkiezingsavond van 22 november kwam er een uitgestoken hand richting Wilders. “Wij zijn beschikbaar om dit vertrouwen om te zetten in daden”, zei hij tegen een volle zaal met NSC’ers. De stemming was goed. De nieuwe partij had uit het niets twintig zetels gehaald. “Wij gaan onze verantwoordelijkheid nemen.”
Er kwam wel een kanttekening. Want Omtzigt was zijn opmerkingen over de PVV in het SBS-debat niet vergeten. Politici moesten, zo zei hij, over hun eigen schaduw heen stappen. Een metafoor die Wilders even daarvoor tijdens zijn overwinningstoespraak ook had gebruikt.
Maar daarna werd de toon weer anders. Dat begon nadat Plasterk op 28 november werd aangewezen als verkenner.
‘Hier trekken wij een harde grens’
Op 29 november zet Omtzigt voor de verkenningsfase in een brief uiteen welke richting NSC op wil. “Kamerleden en ministers zweren bij de aanvaarding van hun ambt trouw aan de Grondwet”, schrijft Omtzigt aan Plasterk. “Wij hebben in de afgelopen maanden consequent uitgesproken dat wij geen concessies doen aan deze principes. Hier trekken wij een harde grens.”
Wilders zag deze discussie al aankomen. Daarom zei hij in de campagne tegen iedereen die het maar wilde horen dat hij de PVV-standpunten die indruisen tegen de Grondwet, in de ijskast zal zetten. Het terugdringen van het aantal migranten is voor zijn partij veel belangrijker, aldus Wilders.
Het stelde Omtzigt niet gerust. Want in het PVV-programma staat nog steeds dat er in Nederland geen ruimte is voor islamitische scholen, moskeeën of de Koran. “Wat is dan nu de status van het PVV-verkiezingsprogramma?”, vraagt Omtzigt zich in zijn brief aan Plasterk af. Hij concludeert dan ook dat de NSC-fractie nu “geen basis” ziet om te onderhandelen met de PVV voor kabinetsdeelname.
Geen overzichtelijk vooruitzicht, als je je bedenkt dat een coalitie met PVV, VVD, NSC en BBB zo’n beetje de enige logische optie lijkt voor een meerderheidskabinet. Daarom wordt er iets bedacht om Omtzigt toch aan tafel te krijgen met Wilders.
In de opdracht voor de informateur – dat wordt opnieuw Plasterk – worden de zorgen over de rechtsstaat samengevoegd met het begin van inhoudelijke onderhandelingen. Praten over die zorgen kun je niet weigeren, lijkt de gedachte. Het is daarna een kleine stap om te kijken of je het ook eens kunt worden over zaken als migratie, overheidsfinanciën en buitenlands beleid.
Wat de bedoeling om die twee onderwerpen te verbinden ook is, het werkt. Want Omtzigt schuift aan bij de formatie die op 13 december officieel begint.
Omtzigt over PVV: ‘Rechtsstatelijke afstand te groot’
De gesprekken verlopen aanvankelijk vlot. Na het kerstreces spreken de onderhandelaars op 9 januari met Plasterk af op Landgoed Zwaluwenberg in Hilversum. Even weg van de camera’s.
We weten nu dat de partijen daar een formule bedachten om de zorgen over de rechtsstaat te bezweren. Al op 10 januari worden PVV, VVD, NSC en BBB het eens over hoe zij de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat willen beschermen. Dat wordt opgeschreven in een document met zeven punten die zij allen onderschrijven.
NSC wil daar alleen een opmerking aan toevoegen. De partij kan zich vinden in de tekst, maar “gelet op uitspraken in het verleden en standpunten in het verkiezingsprogramma van de PVV, is en blijft de rechtsstatelijke afstand te groot voor deelname aan een meerderheidskabinet of een minderheidskabinet.” Omtzigt neemt daarmee ook weer heel duidelijk afstand van Wilders.
Toch is er daarna nog 28 dagen verder onderhandeld over tal van inhoudelijke onderwerpen, totdat Omtzigt vorige week dinsdag besluit dat de gesprekken er voor NSC op zitten.
De verrassing in Den Haag is compleet als Omtzigt niet verder wil praten. Hoewel hij er nooit een geheim van heeft gemaakt dat zijn bezwaren over de PVV en de rechtsstaat nooit helemaal zijn verdwenen.
EINDE