Afgelopen dinsdag diende het hoger beroep over de ontruiming van de Vluchtgarage. In deze gekraakte voormalige parkeergarage verblijven nu al meer dan een jaar zo’n 125 Wij Zijn Hier-vluchtelingen. Tegen de voorgenomen ontruiming hadden zij een kort geding aangespannen. De rechtbank oordeelde in februari dat ontruimen voor 1 mei niet was toegestaan. Daartegen spande de staat hoger beroep aan, “uit principe”. De drie rechters van het gerechtshof maken hun beslissing binnen twee weken bekend.
De rij staat nog net niet tot buiten als ik dinsdagmorgen bij het gerechtsbouw vlakbij Amsterdam Centraal aankom. Wij Zijn Hier-activisten, ondersteuners en sympathisanten wachten geduldig op hun beurt om gecontroleerd te worden voordat ze naar binnen mogen. Door de rechtszaken die ze hebben meegemaakt, zijn ze inmiddels volleerd rechtbankbezoeker geworden. Ze hebben hun tas, jas en broekriem al in de hand voor de bak die door de scanner heengaat. Ze maken hun zakken leeg om door het metaaldetectiepoortje te kunnen lopen. Ondanks de grote hoeveelheid mensen gaat de controle daarom snel. Ook al ben ik een van de laatsten, ik kom toch ruim voor aanvang van de zitting bij de rechtszaal aan.
Ik tel zo’n zeventig aanwezigen, drie advocaten, drie rechters en een griffier. Iedereen is muisstil, alleen de tolken hoor je zachtjes vertalen. Uit een stopcontact aan de muur tegenover me laadt iemand zijn telefoon op met de stroom van het gerechtshof. Zodra die telefoon klaar is, komt er meteen iemand anders met de volgende. Als voorzieningen je worden onthouden, dan moet je de mogelijkheden pakken waar je ze pakken kan, zo weten de vluchtelingen uit ervaring. Deze kleine daad van verzet brengt een glimlach op mijn gezicht.
Aankomst bij de rechtszaal (foto: Wij Zijn Hier)
Netjes
Waarom zijn we hier? We zijn hier omdat de gemeente Amsterdam de Vluchtgarage met de grond gelijk wil maken. Er zou namelijk een grasveld aangelegd moeten worden om “de buurt te verbeteren”. De Vluchtgarage zou “thans een negatieve uitstraling hebben op de buurt”. Een parkeergarage met vrijwel geen voorzieningen, vol met opeengehoopte vluchtelingen die de staat laat stikken, dat staat natuurlijk niet zo netjes.
Voor de zoveelste keer is er weer een rechtszaak voor de Wij Zijn Hier-activisten, die nu al meer dan twee jaar vanuit gekraakte panden, en daarvoor met tentenkampen, strijden voor een beter bestaan. Een strijd die niet alleen op straat, maar ook bij de rechter wordt gevoerd. Er zijn al belangrijke overwinningen behaald, zoals de beslissing van het Europees Comité voor Sociale Rechten, die vorig jaar al oordeelde dat de Nederlandse staat aan niemand opvang, voedsel en kleding mag onthouden. Maar toen de beslissing vier maanden later, in november 2014, openbaar werd gemaakt, had de staat nog geen poot uitgestoken om meer opvang te verwezenlijken. Fred “ik ga niet in de houding springen” Teeven, tot voor kort staatssecretaris van Justitie, weigerde zijn medewerking in alle toonaarden. De gemeente Amsterdam, waartegen meer dan honderd procedures van Wij Zijn Hier-vluchtelingen lopen, opende met grote tegenzin in december 2014 een nachtopvang voor mensen zonder papieren. Iets dat overigens ook verplicht werd gesteld door de hoogste Nederlandse rechter, in een spoedprocedure in diezelfde maand. Door de rechter werd expliciet verwezen naar de beslissing van het Europees Comité, die daardoor nu ook bindend in het Nederlandse recht is geworden.
Autonomie
Maar er zijn nog veel problemen. De gemeente Amsterdam zoekt bij de opvang de ondergrens van de ondergrens op om die voorziening zo minimaal mogelijk te maken. De vluchtelingen mogen bij de opvangplek pas om vijf uur ‘s middags naar binnen en worden dan om negen uur ‘s ochtends alweer op straat gezet. Er zijn twee maaltijden en een douche. De opvangvoorziening is weggestopt in een uithoek van Amsterdam, waarvandaan het bijna twee uur lopen is naar het centrum van de hoofdstad. Vervoer naar de nachtopvang of geld voor reiskosten is er niet. Dagbesteding is er ook niet, en een plek om overdag te verblijven evenmin. In de nachtopvang zitten betekent dus overdag op straat rondzwerven. De Wij Zijn Hier-groep is daarom een campagne begonnen voor 24 uurs-opvang.
De vluchtelingen verblijven nu liever in hun gekraakte panden, de Vluchtgarage en het Vluchtgebouw, dan in de gemeentelijke opvang. De voorzieningen in de kraakpanden zijn weliswaar slecht, maar er is autonomie, met zelfgemaakte regels en afspraken, en niemand hoeft overdag de straat op. Beide panden staan echter op de nominatie om ontruimd te worden. Maar zonder fulltime opvang willen de vluchtelingen de panden niet verlaten, en daarom spanden de Vluchtgarage-bewoners in februari een kort geding aan om ontruiming te laten verbieden door de rechter.
Wachten (foto: Wij Zijn Hier)
Die rechter oordeelde op 20 februari: “De situatie van betrokkenen, van wie er ongeveer 125 in de parkeergarage verblijven, is uitzichtloos. Niet is gebleken van concrete mogelijkheden voor hen om hier iets aan te veranderen. Zij kunnen geen aanspraak maken op sociale voorzieningen en zijn aangewezen op hulp van anderen. Terugkeer naar hun eigen land is veelal problematisch.” De rechter vindt het daarom “inhumaan om deze groep uitgeprocedeerde asielzoekers onder de huidige winterse weersomstandigheden te ontruimen. Ontruiming zal immers waarschijnlijk tot gevolg hebben dat zij – in ieder geval – overdag geen onderdak meer zullen hebben en aangewezen zijn op de straat.” Ontruiming is daarom verboden tot 1 mei, wanneer er geen sprake meer kan zijn van winterweer.
Turbo spoed appèl
Eén mei, dat is over anderhalve maand. Waarom zijn we hier dan al op dinsdag 17 maart in het gerechtsgebouw? Omdat het een “principiële zaak” is, volgens het Openbaar Ministerie. “Wij menen dat we elk moment tot ontruiming over mogen gaan.” Daarom heeft de staat een “turbo spoed appèl” – geen grapje – ingesteld. Je zou bijna moeten lachen om de absurditeit ervan, als het tenminste geen bittere ernst zou zijn. Een “turbo spoed appèl” om een grasveld aan te leggen. Want het zit de gemeente Amsterdam ontzettend dwars dat de Wij Zijn Hier-vluchtelingen geen genoegen nemen met de paar kruimels die hen worden toegeworpen. Het zit de staat ontzettend dwars dat men niet zelf in alle vrijheid, zonder rechters die de staat terugfluiten, mag besluiten om de vluchtelingen op straat te zetten en hen zo te dwingen om de sobere nachtopvang te accepteren. De overheid kan het protest nog steeds niet indammen en inkapselen. Alle stoere taal van hoofdhandlanger Teeven ten spijt, moet er toch “in de houding gesprongen worden”. Tandenknarsend moest Teeven er in januari mee instemmen dat de rijksoverheid een financiële tegemoetkoming gaat geven voor de gemeentelijke noodopvang aan mensen zonder papieren die de hoogste rechter verplicht heeft gesteld. Dat de kort geding-rechter op 20 februari de aanstaande ontruiming vanwege de opvangsituatie “inhumaan” heeft genoemd, is dus tegen het zere been van de staat én de gemeente Amsterdam.
“Ik lees heel impliciet dat de rechter de nachtopvang inadequaat vindt”, aldus landsadvocaat André ten Broeke dinsdag tegen het gerechtshof. Hij beschuldigt de kort geding-rechter “emotioneel te toetsen” door “inhumaan” als maatstaf te gebruiken. Vals zegt hij dat de Wij Zijn Hier-vluchtelingen hun individuele zaak om zeep helpen omdat “ze telkens als groep samen zichtbaar willen blijven”. Ook beschuldigt Ten Broeke de Wij Zijn Hier-groep ervan deze “kraakzaak te gebruiken als breekijzer om meer dan nachtopvang te eisen”. Niemand moet lachten om deze woordspeling. Volgens de landsadvocaat zou deze zaak niet moeten gaan over de vraag hoe ver de opvangverplichting van de gemeente Amsterdam reikt. Waarna hij vervolgens een lang betoog begint over precies datzelfde: de gemeentelijke opvang en de procedures die erover lopen. Over het eigendomsrecht, de basis van de anti-kraakwet, gaat het nauwelijks.
Luxe
Een van de twee advocaten van de Wij Zijn Hier-vluchtelingen is Pim Fischer, die voor hen al deze procedures over opvang voert. “De gemeente vertraagt alle besluitvorming over individuele aanvragen bewust”, aldus Fischer. “Cliënten hebben gevraagd om een tijdelijke maatwerkvoorziening. Daar moet de gemeente onverwijld op beslissen, dus binnen twee weken. Er lopen nu beroepen bij de rechtbank vanwege weigering te beslissen.” Volgens Ten Broeke is er geen sprake van een weigering om te beslissen. “De beslissingen komen vanaf vandaag. Als er direct zou zijn beslist, was alles onherroepelijk afgewezen.” Toch maakt dat de ontruiming nog niet onrechtmatig volgens de landsadvocaat, “want er is een alternatief: de bed, bad en brood-opvang van de gemeente Amsterdam”. Advocaat Rahul Uppal van Wij Zijn Hier: “De BBB is geen alternatief. Ziet appellant huisvrede en privacy als luxe? In een nachtopvang is er geen huisvrede en er is geen privacy. Internationaal wordt het verlies van je huis als een extreem grote inbreuk op iemands privéleven door de staat gezien. Als een nachtopvang een alternatief zou zijn, dan zou er nooit meer over huisrecht gesproken hoeven te worden in kraakzaken. Het gaat om een belangenafweging. De staat wil inbreuk maken op het huisrecht van een grote groep mensen. Deze mensen staan straks op straat, hebben geen eigen plek en geen privacy.”
Na afloop (foto: Wij Zijn Hier)
Volgens de aanwezige gemeenteambtenaren is er nu al geen sprake meer van winterse omstandigheden. Daarom is de winterkoude-opvang voor daklozen met papieren op de dag van de zitting dichtgegaan. “De gemeente Amsterdam doet meer voor uitgeprocedeerde asielzoekers dan voor reguliere daklozen.” De schijnheilige ambtenaar “vergeet” daarbij even te vermelden dat deze reguliere daklozen mogen werken en een uitkering kunnen krijgen, en dat er allerlei andere voorzieningen voor hen zijn geregeld. Omar, een van de twee vluchtelingen die het laatste woord van de rechters krijgen, gaat daar nog even op in: “Daklozen met documenten kunnen een normaal leven gaan leiden. Wij willen iets kunnen doen, maar we worden geblokkeerd. Ik heb moeten vluchten, heb allemaal dingen moeten meemaken in Somalië. Ik dacht dat ik geluk had toen ik hier kwam. Maar het is hier erger dan wat ik zag in mijn land.” De Congolese Bimule: “Ik ben sinds 2007 vluchteling. Ik heb een paar jaar in een azc gewoond, daarna heb ik op straat gewoond. Ik heb in vreemdelingendetentie moeten zitten omdat ze mij wilden uitzetten, maar ik kon niet terug. Ik werd vrijgelaten en kwam weer op straat. Ik kan nergens heen.” Tegen de landsadvocaat: “U zegt dat terugkeer altijd mogelijk is, maar dat kan pas als een land niet meer in oorlog is. In Nederland mag ik niet blijven, maar waar moet ik dan heen? Op straat is geen oplossing. Het is geen oplossing om ons altijd maar te laten lijden.” Omar, terugkomend op de venijnige aanval van de landsadvocaat op de groep vluchtelingen: “Ik ben niet de enige die dit moet meemaken. Alleen kun je niets bereiken, daarom zijn we samen.”
Na de zitting geniet iedereen voor het gerechtsgebouw nog even van het voorjaarszonnetje. Als de vluchtelingen naar de bus gaan waarmee ze worden opgehaald, loop ik nog even met hen op. Hun conclusie over de zitting is: “Weer een heleboel bla bla bla”. Ik kan niet anders dan dat beamen. Per 1 mei, of misschien zelfs al eerder, is er alleen nachtopvang voor hen. Dat is weliswaar meer dan ze vroeger kregen, maar het is niet genoeg. Om een menswaardig bestaan te krijgen is de Wij Zijn Hier-groep steeds doorgegaan met actievoeren, ondanks alle tegenwerking en moeilijkheden. De vluchtelingen blijven hun strijd zelf bepalen, en claimen hun recht op zelfbeschikking en een beter bestaan. Die nachtopvang van de gemeente Amsterdam, als doekje voor het bloeden om de vluchtelingenstrijd in te kapselen en te beheersen, zal dat niet anders maken.
Mariët van Bommel