NOTEN
AT5
BELADEN HERDENKING KRISTALLNACHT IN PORTUGESE SYNAGOGE
9 NOVEMBER 2023
De herdenking in de Portugese Syangoge was vanavond drukker, maar ook spannender dan ooit. Het is precies 85 jaar geleden dat in Duitsland duizenden synagogen, Joodse woningen, winkels en scholen werden vernield en in brand gestoken. Tijdens deze nacht, die de boeken inging als Kristallnacht, kwamen honderden Joden om het leven.
In de nacht van 9 op 10 november 1938 vonden er in heel Duitsland massale aanvallen plaats op Joodse instellingen en synagogen. Er vielen honderden doden en duizenden gewonden en de nazi’s voerden meer dan 30.000 mensen af naar concentratiekampen.
Door de oorlog in de Gazastrook is de belangstelling voor de herdenking is dit jaar groot. De Portugese Synagoge aan het Mr. Visserplein zit tjokvol mensen die samen de Kristallnacht herdenken. Tegelijkertijd heerst er spanning rondom de veiligheid en heeft de organisatie meerdere bedreigingen gekregen.
“Dat zijn we gewend”, zegt Hans Weijel van het Centraal Joods Overleg. “Mijn kinderen zijn gewend dat er marechaussee met wapens staat als ze naar de synagoge gaan. Maar dit is extra spannend, en er zal ongetwijfeld meer beveiliging zijn. Maar we hebben altijd gezegd ‘we moeten het juist nu door laten gaan en niet wijken voor gekkies’. En we hebben de bescherming van de overheid en de gemeente.”
800% meer antisemitisme
Sinds het conflict in de Gazastrook weer is opgelaaid, voelt de Joodse gemeenschap in Amsterdam zich steeds meer in het nauw gedreven. Dat blijkt ook uit onderzoek van het AD: dat berekende dat het aantal antisemitische incidenten in oktober met 800% is gestegen ten opzichte van de maanden ervoor. Burgemeester Halsema reageerde geschrokken en sprak van een ‘nationale schande’.
In Groningen werd besloten om de stille tocht voorafgaand aan de Kristallnachtherdenking te schrappen in verband met de oorlog en in Breda werd het herdenkingsprogramma verkort van vier dagen naar één dag. In Het gesprek met de Burgmeester zei Halsema er alles aan te doen om de herdenking door te laten gaan, “omdat ik het heel belangrijk vind dat deze herdenkingen, juist in deze tijd, wél doorgaan”, aldus Halsema.
EINDE
NOS
HERDENKING KRISTALLNACHT EXTRA BELADEN DOOR
OORLOG: ”NOG NOOIT ZOVEEL AANMELDINGEN”
De oorlog tussen Israël en Hamas maakt ook in Nederland veel los. Betrokken instanties zeggen dat sommige moslims en Joden in Nederland zich onveiliger voelen sinds het uitbreken van de oorlog, en de actuele situatie heeft ook zijn uitwerking op de herdenkingen van Kristallnacht, vandaag 85 jaar geleden. Op sommige plaatsen is de belangstelling groter dan ooit, op andere plekken wordt het programma juist (deels) geschrapt.
De Nationale Kristallnachtherdenking is vanavond in de Portugese Synagoge in Amsterdam. Daar is de belangstelling enorm. “Het aantal aanmeldingen is nog nooit zo groot geweest. Helaas konden we niet meer mensen toelaten”, zegt Dave Heilbron, ceremoniemeester bij de herdenking. “Er zijn 850 zitplaatsen, we hebben echt ‘nee’ moeten verkopen. Vanwege de veiligheid kun je mensen niet laten staan.”
In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond een georganiseerde actie plaats van de nationaalsocialisten tegen de Joden in Duitsland. Honderden Joden werden vermoord, synagogen werden in brand gestoken, en winkels en huizen van Joden werden vernield. Ook Joodse scholen en begraafplaatsen waren het doelwit. Kristallnacht wordt ook wel ‘de Nacht van het gebroken glas’ genoemd.
Heilbron merkt dat de oorlog tussen Israël en Hamas een grote invloed heeft. “Mensen zijn enorm betrokken. Ze willen de Joodse Nederlanders steunen in deze tijd van dreigingen en oorlog.”
Ook de komst van vicepremier Kaag speelt een rol, aldus Heilbron. “We hebben haar maanden geleden al uitgenodigd. Deels omdat ze vicepremier is, maar ook vanwege haar persoonlijke situatie, met de bedreigingen aan haar adres en haar man die Palestijns is. Dat onderwerp is nu alleen maar urgenter geworden.”
De ambassadeurs van Israël en de VS zullen ook bij de herdenking aanwezig zijn. “In eerste instantie zou de Israëlische ambassadeur niet spreken, maar dat gaat vanwege de situatie toch gebeuren.”
De beveiliging is dan ook flink opgeschroefd. “Iedereen die zich heeft aangemeld is gecontroleerd. De marechaussee en politie zullen ook aanwezig
Ook in andere steden zijn er vanavond herdenkingen. Voor de herdenking in het Vrijheidsmuseum Groesbeek is duidelijk meer animo dan in andere jaren, aldus museumdirecteur Wiel Lenders. “De afgelopen twintig jaar was er altijd veel belangstelling voor deze herdenking, maar dit jaar was de zaal in twee dagen uitverkocht. Je merkt dat de actuele situatie mensen beweegt.”
“De dramatische gebeurtenissen in het Midden-Oosten nu en de Holocaustgeschiedenis van toen zijn totaal onvergelijkbaar”, benadrukt Lenders. “Het moet nu alleen gaan over Kristallnacht. Over een paar weken willen we een debat houden over de actuele situatie en mogelijke vreedzame oplossingen. Ook daar zullen veel mensen op afkomen.”
In het Vrijheidsmuseum is journalist Frits Barend vanavond hoofdgast en spreker. Hij werd in 1947 geboren in een Joods gezin en zal het verhaal vertellen van zijn familie tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
Raadsleden bij herdenking in Utrecht
In Utrecht is vanavond een herdenking bij het Joods monument. Ook daar merkt de organisatie dat de belangstelling is toegenomen. “Ik word er vaker over aangesproken dan in voorgaande jaren”, zegt organisator Joop Spoor, voorzitter van het Utrechts Beraad Kerk en Israël. “Het is natuurlijk wel de vraag hoeveel mensen er daadwerkelijk komen, maar zeker vanuit de Joodse gemeenschap verwacht ik een grotere opkomst.”
Ook buiten de gemeenschap staat het onderwerp vanwege de actualiteit nadrukkelijker op de agenda. “De gemeente heeft gebeld en er zullen ook raadsleden aanwezig zijn, dat was bij de vorige edities niet zo.”
Sommige programma’s aangepast
In andere steden is het programma juist aangepast vanwege de oorlog. In Breda duurde het programma rondom de Kristallnachtherdenking dit jaar voor het eerst vier dagen in plaats van één. De herdenking die vanavond gepland was bij het Joods Monument in het Wilhelminapark gaat niet door.
De herdenking was georganiseerd door de Joodse gemeenschap. “Zij hebben laten weten zich niet prettig te voelen bij het herdenkmoment in het park, en daarom is besloten het te annuleren”, zei Paul Kools van de organisatie van het hele programma tegen lokale media. “Ik wil benadrukken dat er geen verdere aanleiding zoals concrete dreiging is.”
In Groningen werd een stille tocht voorafgaand aan de Kristallnachtherdenking afgeblazen vanwege de situatie in het Midden-Oosten. “We willen voorkomen dat mensen deze stille tocht aanzien voor een demonstratie, dat is het juist niet”, zei directeur Geert Volders van de Stichting Folkingestraat Synagoge, die de herdenking organiseert.
De herdenking ging afgelopen zondag wel door in de Synagoge Groningen. Er was onder meer een lezing van Manja Pach, die als dochter van een kampoverlevende de grondlegger is van Herinneringscentrum Kamp Westerbork en medeoprichter van het Etty Hillesum Centrum.
EINDE
NATIONAAL COORDINATOR ANTISEMITISME
BESTRIJDING
REACTIE NCAB OP NIEUWE ANTISEMITISMECIJFERS:
”WE MOETEN ALLES OP ALLES ZETTEN OM ANTISEMITISME
TERUG TE DRINGEN”
Nieuwsbericht | 07-11-2023 | 10:30
Cijfers van het CIDI laten zien dat het aantal antisemitische incidenten in Nederland sinds 7 oktober met 818% is toegenomen. Eddo Verdoner, Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB): “Het zijn schrikbarende cijfers, helaas in lijn met wat we elders in Europa zien. Het doel van de aanvallen van 7 oktober is om een wig te drijven in de samenleving. We moeten ons niet uit elkaar laten spelen en alles op alles zetten om antisemitisme terug te dringen.”
Ook in het verleden was er een toename van antisemitische incidenten in Nederland wanneer het Israëlisch-Palestijns conflict oplaait maar deze keer gebeurt dat volgens Verdoner “sneller en heftiger dan ooit.” Sociale media spelen hierbij een belangrijke rol. Verdoner: “Beelden komen nog sneller, nog directer en ongefilterd bij de hele samenleving terecht. Ook op de mobieltjes van 9 en 10-jarige kinderen. Dit werkt door in de offline wereld, ook op het schoolplein en in de klas.” Het gevoel van onveiligheid in de Joodse gemeenschap is op dit moment dan ook groot. Verdoner: “Ik hoor indringende verhalen van volwassen en kinderen die belaagd en beschimpt worden vanwege hun Joodse identiteit. Dat is onacceptabel.”
Bescherming van de democratische rechtstaat
De grote toename van antisemitisme is volgens de NCAB niet alleen een zorg voor de Joodse gemeenschap, maar voor de hele samenleving. Verdoner: “Antisemitisme gedijt bij en vormt zich naar thema’s die onrust in de samenleving brengen en is een voorteken van andere problemen. Het bestrijden van antisemitisme is niet de verantwoordelijkheid van Joden: het is onderdeel van de bescherming van de democratische rechtstaat en de samenleving als geheel.”
Uitspreken tegen antisemitisme
“De terreuraanvallen van 7 oktober waren in eerste instantie gericht op de bevolking daar maar zijn ook een aanslag op de sociale cohesie hier. Het doel van antisemieten is om angst te zaaien en mensen uit elkaar te spelen. Als we daaraan toegeven, dan slaagt men in dat doel.” Verdoner roept iedereen op om zich uit te spreken tegen antisemitisme: “We moeten antisemitisme niet gewoon gaan vinden, niet vergoelijken maar keer op keer stevig afkeuren en daarmee een heldere norm stellen. Op school of universiteit, op sociale media, in de sportkantine, waar dan ook.”
Antisemitisme is fout, ongeacht de context
Verdoner: “Afgelopen weken hoor je vaak dat antisemitische uitingen in een bepaalde context gezien moeten worden. Maar antisemitisme kent geen context. Antisemitisme kent geen twee kanten. Het kent maar één kant. En als je antisemitisme in een context gaat zetten, dan ga je het gelijk ook relativeren. Dat mag niet gebeuren. Antisemitisme is fout. Hoe je het ook uit en in welke context het ook gebeurd.”
EINDE
RTL HERDENKING KRISTALLNACHT ONDER
HOOGSPANNING: ”MAAR WIJ LATEN ONS NIET WEGJAGEN”
De jaarlijkse herdenking van de Kristallnacht, waarbij nazi’s in de nacht van 9 op 10 november 1938 in heel Duitsland Joden aanvielen, staat onder grote spanning vanwege de oorlog. Toch gaat de herdenking in de Portugese Synagoge in Amsterdam vanavond door. “Er zijn bedreigingen, maar wij laten ons niet wegjagen.”
Dat zegt Chanan Hertzberger, voorzitter van het Centraal Joods Overleg, de organisatie die de herdenking vanavond organiseert.
De Joodse gemeenschap heeft naar aanleiding van de herdenking bedreigingen ontvangen via mails en telefoontjes, zegt Hertzberger. Hij zegt dat vanavond extra maatregelen genomen zijn vanwege de veiligheid, meer dan vorig jaar. Meer wil hij daar niet over zeggen. De politie en gemeente Amsterdam willen geen uitspraken doen over extra maatregelen. “Dat komt de veiligheid niet ten goede”, aldus een woordvoerder van de gemeente.
Onveilig gevoel Joden
Door de oorlog tussen Israël en Hamas lopen de spanningen rondom de herdenking dit jaar hoog op. Sinds de oorlog is het antisemitisme in Nederland toegenomen.
In Breda en Groningen is de herdenking van de Kristallnacht aangepast omdat de Joodse gemeenschap zich niet veilig genoeg voelt. Zo wordt de herdenking bij het Joods Monument in Breda geschrapt. De officiële bijeenkomst in kunstencentrum Nieuwe Veste gaat wel door. In Groningen werd het programma van de herdenking van afgelopen weekend aangepast. Eerder werd al besloten om de stille tocht te schrappen vanwege de oorlog.
Een lezing in Herinneringscentrum Kamp Westerbork op 29 oktober ging niet door om bedreigingen die een van de sprekers had ontvangen.
Antisemitische incidenten
De Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) Eddo Verdoner ziet een stijging van het aantal antisemitische incidenten en meldingen ‘die hij nog nooit eerder heeft gezien’. Het CIDI, dat opkomt voor het recht van Israël en het Joodse volk, geeft voorbeelden van de verschillende meldingen van antisemitisme die het binnenkrijgt. Denk aan: davidsterren en hakenkruizen die op muren en ramen worden gekerfd, Joodse kinderen die worden gepest op scholen en mensen die met een kettinkje van een davidster over straat lopen en worden uitgescholden.
Kristallnacht
In de nacht van 9 op 10 november 1938 vielen de nazi’s in heel Duitsland Joden aan en vernietigden hun gebouwen en bezittingen. Ook werden de ruiten ingeslagen van 7500 Joodse winkels (vandaar de naam Kristallnacht) en werden 1400 synagogen in brand gestoken. De nacht werd later beschouwd als een voorbode voor de Holocaust.
“Het lijkt alsof de Joodse gemeenschap wordt aangesproken op wat er in Israël gebeurt”, legt Hans Wallage het gevoel van onveiligheid uit. Wallage is onderzoeker antisemitisme bij het CIDI. “Mensen maken geen onderscheid meer tussen Israël en de Joodse gemeenschap.”
“Hamas wilde met de aanslagen niet alleen daar de boel in vuur en vlam zetten, maar ook in West-Europa de tegenstellingen vergroten”, zegt coördinator antisemitismebestrijding Verdoner. “De effecten in de samenleving zijn direct en groot.”
Steun uitspreken belangrijk
Voor de herdenking in Amsterdam vanavond is veel belangstelling. Verwacht wordt dat er duizend mensen naar de herdenking komen, terwijl in de synagoge plek is voor 850.
Steun uitspreken voor de Joodse gemeenschap is juist nu belangrijk, zegt hoogleraar Joodse studies Bart Wallet. “De Kristallnacht was onderdeel van de strategie van de nazi’s om Joden uit te sluiten uit de samenleving, hen angst aan te jagen en hen te isoleren van de rest van de bevolking. Herinneringen aan pogroms zoals tijdens de Kristallnacht zijn door de aanval van Hamas op de Joodse dorpen in Zuid-Israël op 7 oktober weer naar boven gekomen.”
Hij noemt als voorbeeld de Joodse gebouwen en huizen in Europa die weer met davidsterren worden beklad, zoals onlangs gebeurde in Parijs. Of de klopjacht op Joden en Israeli’s die plaatsvond in Dagestan. “Dit resulteert in angst onder Europese Joden, ook in Nederland.”
Wallet zegt ook dat er een belangrijk verschil is tussen 1938 en nu. “In 1938 regisseerde de nazi-overheid de pogrom. Nu zijn overheden, zeker in Duitsland, actief bezig om antisemitisme te bestrijden. Het belangrijkste, ook voor de Nederlandse situatie, is dat Joden niet opnieuw alleen staan, dat de samenleving als geheel hun angst niet serieus neemt.”
Ook in Duitsland wordt uitgebreid stilgestaan bij de herdenking. Door het naziverleden voelt het land een speciale verantwoordelijkheid ten opzichte van Israël en Joodse levens. Bondskanselier Olaf Scholz zal vanavond een toespraak houden in een synagoge in het centrum in Berlijn. In heel Duitsland zullen politici, burgemeesters, Joodse leiders en andere Duitsers samenkomen op locaties van (verwoeste) synagoges.
Wallet benadrukt dat het belangrijk is dat herdenkingen doorgaan. Angstzaaien was een belangrijke motivatie voor de nazi’s bij de pogrom in 1938. “Juist daarom moet nu niet worden toegegeven aan angst. Laat de Kristallnachtherdenking niet iets zijn van alleen de Joodse gemeenschap, maar juist van de samenleving als geheel, die daarbij samen met de Joodse gemeenschap stelling neemt tegen antisemitisme, racisme, discriminatie en uitsluiting.”
Hertzberger van het Centraal Joods Overleg zegt: “Ook al zijn er bedreigingen en angst, wij laten ons niet wegjagen. Wij laten ons niet regeren door terreur. Het Joodse volk heeft in het verleden veel problemen gekend, maar wij houden onze rug recht.”
Bij de herdenking in Amsterdam zal onder meer demissionair vicepremier Sigrid Kaag een speech houden.
EINDE