dinsdag 11 augustus 2015
De taferelen in de Middellandse zee, rond Calais en in Griekenland tonen een tragedie die het product is van een misdaad. Tragedie: mensen op weg uit ellende, nieuwe ellende en soms de dood tegemoet. Misdaad: Fort Europa, een stelsel van repressie, uitsluiting en terreur dat mensen deze ellende in jaagt, om de hoop op een beter bestaan wreed de bodem in te helpen slaan. De regering van Duitsland brengt nu zelfs afschrik-video’s uit, om migranten bang te maken zodat ze weg blijven. Crimefighters, where are you? Wie bestrijdt dit soort staatsmisdadigheid?
Tragedie: mensen op gammele bootjes, weg uit een leven van angst en uitzichtloosheid, hopend op iets beters, maar feitelijk onderweg naar een leven waar hen opnieuw angst en uitzichtloosheid wacht. Velen halen het, en leven aan aan de straatarme onderkant van de steenrijke maatschappij. Sommigen vinden werk, zwaar werk, tegen een hongerloon; zij hebben nog geluk. Anderen houden zich staande met wat ze van familieleden krijgen, of ze maken muziek op straat in ruil voor een fooi, of ze zien zich genoodzaakt om te bedelen of zich met activiteiten bezig te houden die bekend staan als ‘criminaliteit. Ze leven op straat, of in erbarmelijke accommodaties met weinig tot geen voorzieningen, om over privacy maar te zwijgen. De tragedie: mensen die proberen in treinen, vrachtwagens door de kanaaltunnel van Frankrijk naar Engeland te komen, bezield door dezelfde hoop als de migranten die in boten de Middellandse Zee over te steken. In sommige gevallen ongetwijfeld letterlijk dezelfde mensen, met na de oversteek nog een reis door Europa achter zich nu die akelige Kanaaltunnel – doorgang naar een toekomst, en tegelijk effectief geblokkeerd door grenscontrole – als obstakel. Tragedie: velen halen de overtocht. hen wacht nieuwe angst en onzekerheid. Sommigen – aanzienlijke aantallen – halen het niet. Ze verdrinken in de Middellandse Zee. Soms bij honderden tegelijk. Het aantal in de Middellandse Zee bij desperate oversteektochten omgekomen migranten staat dit jaar al op ruim 2000. Vorig jaar waren dat er 1.600 in dezelfde periode, 3.279 in het hele jaar. Het beleid achter Fort Europa komt hier in de buurt van massamoord, en is minstens grootschalige dood-door-schuld, dood-door-nalatigheid. Van staatswege, die nalatigheid.
Tragedie, maar tevens misdaad dus. Dan doel ik niet primair op ‘mensensmokkelaars’ die delen van de reis organiseren, ondernemers die tegen hoge bedragen mensen vervoeren onder erbarmelijke omstandigheden, ze in wrakke en niet-zeewaardige boten de zee op sturen, boten waarvan iedereen kan snappen dat er nu en dan één verongelukt met dodelijke gevolgen. Ja, zulke ondernemers zijn crimineel: ze maken misbruik van de nood van kwetsbare mensen, om er grof geld aan te verdienen en zelfs hun dood een aanvaardbare prijs te vinden voor het rendement van de onderneming. Maar deze bedrijfstak zou geen klanten hebben en geen slachtoffers maken als mensen op een menselijke en waardige manier konden verhuizen zónder daarvoor absurde bedragen te hoeven neertellen. Niemand gaat op zo ‘n wrak scheepje de zee op als er veerboten heen en weer varen die mensen gewoon meenemen. Niemand levert zich uit aan mensensmokkelaars als er geen prikkeldraad, wachttorens, en muren waren waar je éń of andere manier langs of door moest, als er geen , zwaarbewapende grenswachters klaarstonden die je moest trotseren op weg van Azië of Afrika naar Europa, en uiteindelijk soms ook nog eens een keer naar Engeland.
Degenen die dat hele wrede instrumentarium van grensbewaking organiseren en steeds verder perfectioneren – een instrumentarium dat functioneert om mensen uit te sluiten, af te schrikken, van uitzicht op toekomst te beroven en degenen die zich niet laten weerhouden in de armen van mensensmokkelaars te drijven – dat zijn de hoofdverantwoordelijken in de tak van criminaliteit waarvan de de Europese branche kunnen samenvatten als ‘Fort Europa’. De VS en Australië hebben van dit monsterlijke uitsluitingsapparaat hun eigen varianten, met een zwaarbewaakte zuidgrens van de VS als macaber dieptepunt. Ja, het is een misdaad om kwetsbare mensen die proberen te verhuizen daar met intimidatie en geweld van te weerhouden. Het is een misdaad omdat je met het bijbehorende geweld mensen n\og een verminkt en verder traumatiseert. Het is een misdaad omdat aanzienlijke aantallen mensen erdoor de dood in worden gejaagd, een dood waarvan we keer op keer op prime time getuige zijn als we weer zo ‘n bootje is omgekieperd. Maar het is sowieso crimineel om mensen van hun bewegingsvrijheid te beroven. Je stopt dieren niet in kooien, en mensendieren – jij, ik, wie dan ook – dus ook niet. Iemand te dwingen in ‘eigen land ‘te blijven, is mensen in een hele grote kooi vasthouden. Ook zonder zichtbare fysieke dwang is dat een misdaad. Als ik van het centrum van Tilburg naar de Reeshof wil verhuizen, of van Brabant naar Groningen, dan accepteer ik ook geen wachttorens, prikkeldraad en ID-controles. Waarom zouden mensen uit Syrië of Eritrea die naar Europa willen, dat wel hoeven te accepteren? Enkel vanwege een ooit door diplomaten getrokken lijntje op een landkaart waar zij nooit groen licht voor hebben gegeven?
De vrijheid om te verhuizen – ook verhuizen over die fictieve lijntjes die we ‘landsgrenzen’ noemen heen – is een fundamentele zaak. Niemand – geen minister, ambtenaar, douanebeambte of politieagent – heeft het recht om mensen van die vrijheid te beroven. Degenen die dat toch doen zijn criminelen, schuldig aan iets dat vergelijkbaar is met wat strafrechtelijk ‘wederrechtelijke vrijheidsberoving’ heet – net alsof er ook niet-wederrechtelijke vormen van vrijheidsberoving bestaan. Degenen wiens krachten daartoe in gigantische bestuursapparaten gebundeld zijn, bedrijven deze criminaliteit in georganiseerd verband, en dat is een verzwarende omstandigheid, zoals elke jurist je kan vertellen. De functionarissen in deze ambtelijke apparaten – douane, IND, Marechaussee, om ons even tot de poldervariant van deze mafia te beperken – bedrijven hun misdaden niet incidenteel, maar systematisch, dag na dag. Er is dus sprake van systematische recidive, en ook dat geldt als verzwarende omstandigheid. De kopstukken van deze georganiseerde criminaliteit staan bekend als minister of staatssecretaris of topambtenaar, en worden betaald via als belastingheffing bekend staande afpersing, zoals je dat bij een authentieke mafiabende ook verwacht. Ze ontlenen hun bevoegdheid aan wetten waarover gekozen volksvertegenwoordigers – gekozen, ook door jou? – vergaderen en besluiten nemen. Maar democratisch gelegitimeerde en juridisch goedgekeurde criminaliteit is nog steeds criminaliteit, des te kwalijker omdat ze zo effectief is vermomd als rechtmatig.
Het hele grensbewakingssysteem, het hele stelsel dat beoogt om migranten buiten te sluiten, af te schrikken, door ze tegen te houden en als ze toch zijn binnengekomen ze op te sluiten en te deporteren is inherent onrechtvaardig en misdadig , om redenen die ik hierboven heb aangeduid. Deze vorm van criminaliteit moet bestreden worden door doortastende crimefighters. Wie gaan dat doen, en hoe pakken we dat aan? Het strafrecht gaat ons om meer dan één reden niet wezenlijk helpen, en op de gangbare democratische procedures kunnen we evenmin vertrouwen.
Het strafrecht zelf is tamelijk onbruikbaar omdat het eenzelfde criminele inslag heeft als Fort Europa en de bijbehorende bureaucratische infrastructuur. Dat ik bepaalde begrippen uit het strafrecht – criminaliteit, verzwarende omstandigheid, dood-door-schuld, recidive – hanteer om de onrechtmatigheid van Fort Europa te laten zien, is waar. Maar het gaat me daarbij om argumentatie tegen misdadigheid, niet om een pleidooi voor bestraffing van daders. Het strafrecht gaat er ten onrechte van uit dat er ooit rechtvaardigheid kan schuilen in het opsluiten, het mentaal en fysiek beschadigen van mensen. Maar wie mensen beschadigt, ontmenselijkt zichzelf en wordt daarmee een gevaar voor weer andere mensen.
Het is niet omdat ik een Teeven geen lange gevangenis gún. Ik gun hem nog wel ergere dingen, maar op op verlangens naar vergelding kunnen we maar beter geen maatschappij bouwen. Het is omdat ik gevangenhouding zélf iets verwerpelijks vind, iets waartoe vrije mensen zich niet moeten verlagen, het is ook omdat gevangenissen bewaking vereisen, en dus bewakingspersoneel dat, bevoegdheden over mensen heeft en dus macht krijgt over andere mensen. Precies die macht over mensen bevat al geweld en misbruik, waarvan Fort Europa slechts één voorbeeld is. Ik vind dat je mensen niet op mag sluiten in de gevangenis die bekend staat als ‘je eigen land’. In het verlengde daarvan vind ik ook dat je mensen gewoon niet in een gevangenis moet stoppen. Nooit. Niemand. Zelfs niet Teeven en zijn opvolger, recidiverende criminelen in groepsverband als ze zijn.
De tweede reden is dat het er volgens mij dus niet om dient te gaan om de crimineel te bestraffen maar om de criminaliteit te bestrijden. Waarom zou het ons wat kunnen schelen hoe IND-beambten, reactionaire staatssecretarissen en personeel van de marechaussee hun verdere levensdagen slijten? Als aan hun misdadige praktijken een eind komt, maakt het mij niet heel veel uit of ze verder leven achter de geraniums, zich laten omscholen voor sociaal nuttige activiteiten of allemaal samen een commune gaan vormen op een smeltende ijsschots. Als aan de misdaad die ze dag in bevrijden maar een einde komt! Het gaat om rechtsherstel, om vrijheid, niet om wraak.
Het gaat er dus om de criminele daden tegen te houden, te zorgen dat de misdaden stoppen. Het gaat er om dat migranten zich weten te verweren tegen de pogingen om ze buiten te sluiten. De sit-ins en pogingen van migranten om de Kanaaltunnel te bestormen laten een heroïsche weerstand zien tegen deze misdadigheid. De mensen die tot slachtoffer van Fort Europa gemaakt worden, ondergaan de misdaad niet. Ze trotseren de misdaad, ondermijnen de effectiviteit van de grenzen. In de hoop op een iets menselijker bestaan. Maar met gevaar voor eigen leven. “Vluchtelingen worden op het spoor geëlektrocuteerd. Afgelopen nacht is er ook weer een dode gevallen. Daarmee komt het dodental van de afgelopen twee maanden op negen”, vertelt NOS-correspondent ter plekke, Frank Redout volgens een verslag van 29 juli. Migranten zijn geen passieve slachtoffers, maar vechten zich met alle mogelijke middelen een weg naar wat zij als hun toekomst zien.
Het gaat er om dat andere mensen – jij, ik, wij – deze vrijheidsstrijd steunen, de misdaad helpen dwarsbomen om één of andere manier. Het gaat erom dat die hekken waarmee regeringen migranten tegenhouden of opsluiten, hun effectiviteit verliezen. Gaten erin knippen is geen misdaad, maar misdaadbestrijding. Degenen die onlangs veroordeeld zijn vanwege het doorknippen van een hek bij Kamp Zeist – waar vluchtelingen opgesloten worden – zijn geen criminelen, maar crimefighters, helaas opgepakt en berecht door criminelen. In een rechtvaardige maatschappij zouden die ‘Zeister Zeven’ erkenning en waardering krijgen, geen strafproces.
Degenen die verzet bepleiten tegen de machinerie van deportatie en buitensluiting, zijn op hun manier eveneens crimefighters, geen criminelen. “Wie gaat er mee om de kantoren van de IND te bestormen en leeg te trekken, de archieven en computers te overgieten met benzine en door vuur te vernietigen?” schreef Joke Kaviaar reeds in 2008 in één van de twee teksten waarvoor ze inmiddels tot een voorwaardelijke gevangenisstraf is veroordeeld. “Wie gaat er mee om de kniptangen uit te delen waarmee mensen uit hekken en prikkeldraad kunnen worden bevrijd?” De staat beschouwt zulke oproepen, blijkens het vonnis, als criminele daden. Maar het is andersom. Door deze zinnen neer te zetten, deed Joke Kaviaar een hartstochtelijke oproep tot misdaadbestrijding. Ze zou – niet door de inherent criminele staat, maar door ons – erkend moeten worden als de crimefighterdie zij is, in plaats van met strafzaken getreiterd te worden zonder dat dit tot veel commotie leidt
Het gaat er me echter niet om enkelingen er uit te lichten en op voetstukken te zetten, al geldt hier wel: ere wie ere toekomt. Mij gaat het erom te laten zien dat, waar het Fort Europa en aanverwante zaken betreft, misdaad en misdaadbestrijding andersom liggen dan de gevestigde orde het ons wil laten geloven. Mensen gewelddadig terug jagen, mensen opsluiten als ze toch de grens over komen, mensen vervolgens in een vliegtuig gooien om ze het land weer uit te werken, mensen uitleveren aan de gevaren van mensensmokkel en verdrinkingsdood, mensen tot hongerstaking en zelfdoding drijven, dit alles om die heilige lijntjes, ‘grenzen’ geheten te bewaken – dát is crimineel. Het verzet daartegen, het onklaar maken van deze onderdrukking en deze terreur, dát is misdaadbestrijding, en wie daarmee helpt is een crimefighter. We hebben meer van dezecrimefighters nodig. Veel en veel meer.
Peter Storm