zaterdag 17 juni 2017
De loftuitingen voor Jesse Klaver uit uiteenlopende richting zijn waarlijk opmerkelijk. Je komt ze tegen in radicaal linkse kringen op Facebook, maar ook uit de mond van Joris Voorhoeve(1), ooit VVD-leider en ex-minister van oorlog (inmiddels geen partijlid meer). Het is dat Jesse Klaver nog springlevend is, anders had paus Franciscus inmiddels waarschijnlijk allang een procedure tot zaligverklaring in gang gezet. En waarom precies? Omdat hij tijdens formatiebesprekingen het beleid dat VVD en CDA eerder bepleitten, verdedigt tegen VVD en CDA die dat beleid inmiddels willen vervangen door een soort PVV-beleid? Daar komt het feitelijk op neer.
Het beleid van GroenLinks is niet ‘ruimhartig’ en niet ‘gastvrij’. Harry Westerink laat dat zien in een scherp stuk op Doorbraak (2). Het beleid is alleen een stuk minder openlijk hardvochtig dan dat van het zogeheten ‘motorblok’van CDA, VVD en ook D66. Dáár liep het op vast. Van een verdediging van ‘idealen’ is alleen sprake als we daarbij onder ogen zien hoe behoudend ook de idealen van Klaver feitelijk zijn. Ik kom daar verderop in dit stuk op terug.
Pure opluchting…
Toch zijn de lofprijzingen ergens te begrijpen. Het is een kwestie van pure opluchting. We zijn het gewend dat linkse politici hetzij buigen voor rechtse druk, hetzij de rechtse druk te vlug af zijn door zelf maar een rechts standpunt in te nemen. We zijn gewend aan een PvdA die en VVD-bezuinigingskabinet faciliteert. We zijn gewend aan een SP die haar verzet tegen NAVO en monarchie vrij geruisloos overboord gooit om maar potentieel coalitiepartner te kunnen worden, ooit. We zijn gewend aan een Jolanda Sap – ook GroenLinks – die toch maar weer een nieuwe militaire missie in Afghanistan steunt. We zijn gewend aan… een Jesse Klaver die de studiefinanciering hielp afschaffen om er een leenstelsel voor in de plaats te krijgen. We zijn gewend aan linkse politici die vooral politici zijn, en ter wille van macht en opportuniteit hun linksheid in de afvalcontainer doen. En hier is vrij opeens een links politicus die voet bij stuk houdt en niet akkoord gaat met grof rechts beleid. Spontane bijval was Klavers deel, puur van de schrik wegens zoiets uitzonderlijks en opmerkelijks.
Maar was Klavers stellingname wel zo bijzonder? Nauwelijks. Hij zegt nee tegen een voorstel dat zo openlijk hardvochtig is dat iedere aanvaarding ervan ieder restje geloofwaardigheid van GroenLinks te grabbel had gegooid. Het uiteindelijk door informateur Tjeenk Willink geformuleerde voorstel behelst het idee om met Noord-Afrikaanse staten akkoorden te sluiten naar het voorbeeld van de Turkije-deal. Ter wille van GroenLinks waren er woorden over maximale rechtsstatelijke garanties en dergelijke toegevoegd. Dat is al huiveringwekkend: zonder het tegensputteren van Klaver zou er hetzelfde voorstel liggen, maar dan zónder die “kniebuiging richting Klaver” zoals Diederik Ebbinge dat in een door Joop tot Tweet van de Dag van 15 juni verheven twitter-berichtje zei. “Kun je nagaan hoe zij er eigenlijk instaan”, zo voegde hij er nog aan toe. (3)
Kwalijk voorstel, kwalijke deals
Wat maakt het idee zo schandelijk? De Turkije-deal, die model staat voor dit ellendige plan, behelst drie onderdelen (4). Turkije belooft vluchtelingen uit Griekenland terug te nemen dan wel mensen tegen te houden die naar Griekenland proberen over te te steken; Turkije vangt die mensen fatsoenlijk op; Europese staten beloven een aantal van die mensen via een speciale procedure alsnog toe te laten. Voordeel voor een vluchtelingen werende Europese politiek: Turkije houdt veel van de vluchtelingen tegen. Voordeel voor Turkije: drie miljard euro extra, bovenop een al eerder toegezegde 3 miljard, plus de mogelijkheid om kritische Europese regeringen te chanteren door met opzegging van de deal te sluiten. Voordeel voor vluchtelingen: in het gunstigste geval een groot vraagteken. Duidelijk is dat Turkije haar belofte tot behoorlijke opvang niet nakomt. Duidelijk is ook dat Europese staten maar een klein aantal vluchtelingen vanuit Turkije alsnog toegang verlenen. Het hele project komt neer om het outsourcen van de Europese grensbewaking aan de Turkse staat en haar repressieorganen, voor zover die er tijd voor hebben tussen het opjagen en opsluiten van tienduizenden echte en vooral ook vermeende staatsgreepsupporters/ Gülen-aanhangers door. Het ene moment spreken Europese politici schande van de onderdrukking door de Erdogan-regering, het andere moment mag diezelfde Erdogan-regering als Europese grenswacht opereren en krijgt geld toe. Dat is vandaag de dag de ‘Europese cultuur’.
Welnu, dit model wil het ‘motorblok’, zoals het trio VVD, CDA en D66 intussen bekend staat – dus ook in Noord-Afrika toepassen: regeringen ter plekke verantwoordelijk maken voor het tegenhouden en opvangen van vluchtelingen. Han van der Horst vat op Joop samen over welke landen het dan gaat (5) ; ik voeg er zelf wat commentaar aan toe. “Ze zijn allemaal op hun eigen manier niet helemaal stabiel”, zo begint hij met gevoel voor understatement. “Marokko kampt met een opstand van de berbers”. Tegen die opstand hanteert het wegens corruptie sowieso door velen al verafschuwde bewind harde onderdrukking, met politiegeweld tegen demonstranten, grootschalige arrestaties en mishandeling. Het is een land om uit te vluchten, geen land waar je veilig en juridisch verantwoord naar teruggestuurd kunt worden. “Het Algerijnse regime weet zich alleen maar met repressie te handhaven”, en dat doet het met verve. “Het heeft te maken met oppositie van dezelfde berbers en van moslimfundamentalisten”, en sowieso van allerlei arme en getergde mensen die de onderdrukking en de corruptie beu zijn, maar de oproerpolitie tegen komen zodra ze daar op straat uiting aan proberen te geven. “Tunesië is een democratie in wording.” Vooruit, als we daarbij in de gaten houden dat democratie en repressie elkaar geenszins uitsluiten, en dat sociaal protest er hard ingrijpen van ordetroepen tegenkomt, alsof de Arabische lente doodgewoon opnieuw begint. “Egypte is in feite een militaire dictatuur die de boel niet behoorlijk onder controle heeft”, die oppositie vervolgt maar met alle beschikbare veiligheidstroepen merkwaardig weinig weet te doen om de Koptische minderheid tegen vaak zeer bloedige aanslagen te beschermen. Een veilig land? Tenslotte “Libië telt drie parlementen”. Dat niet alleen, er zijn drie regeringen die elkaar niet erkennen, en met bijbehorende milities die elkaar op leven en dood bestrijden. Om het beeld van een ‘veilig Libië’ helemaal af te ronden: mensen op de vlucht belanden er niet alleen in handen van mensensmokkelaars maar worden op slavenmarkten verkocht (6).
Dát zijn de landen waar Buma, Rutte en Pechtold dus akkoorden mee willen afsluiten van het type dat in Turkije al tot onmenselijke toestanden aanleiding gaf. Zelfs al zou zoiets met één land lukken – met Tunesië, het enige van de vijf dat geen halve of hele dictatuur is – dan zou het gevolg gewoon zijn dat vluchtelingen via een ander land de oversteek zouden proberen, Tunesië is, als ik goed ingelicht ben, sowieso al niet het land vanwaar de meeste migranten de oversteek wagen. Maar als was, is of wordt het dat wel: zodra de Tunesische staat voor Europese grenswacht zou gaan spelen, zouden de routes die vluchtelingen nemen zich gewoon verplaatsen.
Alles bij elkaar is het hele plan om met Noord-Afrikaanse staten akkoorden over het tegenhouden en terugnemen van vluchtelingen te sluiten, een weerzinwekkende combinatie van onmenselijk maar ook nog eens onwerkbaar beleid. Het zou het in het Vluchtelingenverdrag van 1951 (7) verankerde recht om niet uitgezet te worden naar een onveilig land, ten grave dragen. Het zou feitelijk het recht om asiel aan te vragen in Nederland zo ongeveer afschaffen. Het idee dat GroenLinks met zoiets akkoord zou gaan, was op voorhand belachelijk. De vraag is waarom de breuk zo lang heeft geduurd.
De vraag is ook waarom de andere partijen dit perse door de strot van Klaver wilden duwen. Zij weten ook dat het hier gaat om Europees, niet louter Nederlands beleid. Het is de EU, niet de Nederlandse regering, die de Turkije-deal heeft gesloten. Aandringen dat Klaver met dit soort deals akkoord gaat, betekent niets voor het feitelijke beleid rond deze deals. Aandringen betekent enkel dat Klaver geprest werd om zijn eigen ‘idealen’ los te laten in ruil voor een stukje regeringsmacht. Klaver paste daarvoor, en dat is vooral een kwestie van politiek lijfsbehoud. Zijn weigering maakt deel uit van een breder conflict. Volgens hem wilden de andere partijen ook op andere fronten verder naar rechts. Bankiers moesten weer meer ruimte voor bonussen krijgen, om Nederland aantrekkelijk te maken voor banken. En op klimaatgebied zag Klaver geen beweging naar de in Parijs afgesproken doelen. Klaver zag de bui hangen, hij wil duidelijk niet de Diederik Samson van Groen Links worden.
Win-win voor rechts
De hele exercitie was vanuit rechts een win-win-situatie. Was GroenLinks akkoord gegaan, dan was ieder onderscheid tussen die partij en het rechtse motorblok uitgevlakt. Zoiets zou op termijn de doodssteek van GroenLinks kunnen betekenen, want waarom zouden mensen erop stemmen als elk punt dat de partij van rechts onderscheid bij de eerste de beste regeringsdeelname wordt ingeleverd? Nu GroenLinks niet akkoord is gegaan, kan rechts doen waar het zin in heeft, en GroenLinks afserveren als niet realistisch, onverantwoordelijk en dergelijke. Dat is, vanuit GroenLinks, iets minder erg want de partij kan zo haar zelfstandige plek op de kiezersmarkt iets links van het midden – een plek die door de PvdA is ontruimd en door de SP slechts halfslachtig wordt gevuld – blijven innemen. Klaver is, met al zijn mooie idealen, hier gewoon een realistisch machtspoliticus die zijn huid redt voor betere dagen.
De winnaar is rechts, dat met haar voorstellen de hele consensus rond vluchtelingen en migratie verder naar rechts blijft duwen, het asielrecht feitelijk afschaft en de bescherming van kwetsbare vluchtelingen direct of indirect uitbesteedt aan politiestaten en slavenhandelaars. De winnaar is hier de PVV, die weliswaar buiten de regering blijft maar haar beleid tot regeringspolitiek ziet uitgroeien. Wat zijn die Turkije- en Afrikadeals immers anders dan een versie van de opvang in eigen regio die volgens de PVV in de plaats van ieder asielrecht in Nederland dient te komen?
Hebben we aan GroenLinks dan ten minste een bondgenoot, nu ze buiten de regering blijft en haar handen vrij houdt voor oppositie tegen de oprukkende hardvochtigheid? Reken er vooral niet op. Jesse Klaver legt in zijn Volkskrant-interview na de formatiebreuk (8) uit waar het hem om gaat wat vluchtelingen en migranten betreft. “Wij zijn enorm tegemoetkomend geweest. Wij willen graag afspraken maken met landen in Afrika. 90 procent van de mensen die nu vanuit Afrika in bootjes vertrekken zijn economische migranten. Die horen hier niet en die willen ook wij terugsturen. De buitengrenzen van Europa moeten veel strenger bewaakt. Het onderscheid tussen enerzijds economische migranten en anderzijds politieke vluchtelingen en mensen die voor oorlogsgeweld vluchten.”
Precies deze rigide scheiding tussen economische migranten enerzijds, politieke- en oorlogsvluchtelingen anderzijds, is sinds jaar en dag de basis waarop ook rechts haar beleid basieert. Tot enkele jaren terug was dat de riedel van CDA, VVD en PvdA: we moeten ‘echte vluchtelingen’ welkom heten en opvangen, maar alle anderen zijn niet ‘echt’en dus niet welkom en dus moeten ze weg. De discussies gingen er vervolgens om wie er precies ‘echt genoeg’ was, waarbij criteria steeds strenger werden toegepast en mensen hun asielaanvraag zagen stranden omdat de Immigratie -en Naturalisatiedienst IND vluchtverhalen in twijfel trok en mensen die asiel aanvroegen afschilderde als leugenaars en profiteurs. De VVD wilde de grenzen steeds nauwer maken, de eisen waarop je erkend vluchteling was steeds verder verhogen. Andere partijen waren, in woorden althans, minder rigide. Maar aan het principe dat er ‘echte vluchtelingen’ waren die recht hadden op asiel, tornde aanvankelijk ook de VVD niet openlijk.
De hete adem van de PVV
Inmiddels wel, en daar zit strategie achter. CDA en VVD willen de PVV breken of minstens temmen, en dat doen ze langs twee lijnen. Enerzijds sluiten de de PVV systematisch uit van zelfs maar ieder vooruitzicht op regeringsdeelname. Boodschap aan PVV-kiezers: jullie man komt er wat ons betreft niet in, op hem stemmen is in dat opzicht dus zinloos. Anderzijds nemen ze vrijwel het hele anti-vluchtelingenbeleid van de PVV over, inclusief de afschaffing van het recht om in Nederland asiel aan te vragen. Boodschap aan PVV-kiezers: wat jullie willen, dat gaan wij regelen. Jullie kunnen Wilders dus veilig in de steek laten. Of deze strategie op termijn werkt, is maar de vraag: Wilders kan er juist bevestiging van zijn ‘gelijk’ in zien, en voor een deel van de PVV-aanhang is regeringsdeelname als junior partner helemaal niet zo belangrijk. Hardline PVV-ers willen niet meeregeren, maar domineren of anders vooral provoceren. En wat als de PVV blijft groeien, zodat buiten haar om regeren getalsmatig steeds lastiger wordt? Hoe dat ook zij, ik denk dat achter de huidige opstelling van VVD en CDA wel degelijk een soort anti-PVV-strategie zit, naast andere afwegingen.
Tegelijk heeft het er veel van weg dat CDA en VVD ook echt inhoudelijk steeds meer dezelfde koers als de PVV willen varen op dit punt. De breuklijn tussen PVV en mainstream rechts zit niet rond het vluchtelingenbeleid, maar rond de openlijke breuk met formele gelijkheidsbeginselen, waarbij voor het CDA vooral de godsdienstvrijheid een belangrijk punt is. VVD en CDA verdedigen wat zij de ‘rechtsstaat’ noemen, en hollen die in tussen systematisch uit. De PVV valt de rechtsstaat openlijk aan.
Klaver in het midden, en hoe nu verder?
En GroenLinks? Klaver verdedigt diezelfde rechtsstaat als VVD en CDA, maar zet een enkele kanttekening bij de uitholling ervan die CDA en VVD ten koste van vluchtelingen proberen door te duwen. Klaver verdedigt de rechtse principes van gisteren, terwijl VVD en CDA vandaag de dag nog veel verder naar rechts willen, en daarbij intussen D66 hebben meegenomen. En ook PvdA-er Asscher betoonde zich een bondgenoot van het motorblok. “Asscher valt Klaver aan: niks mis met migratie-afspraken”, aldus de NOS (9) . “Natuurlijk ga je vluchtelingen niet terugsturen het gevaar in. Maar dat wil volgens mij niemand.” Niemand, behalve dan PVV, VVD, CDA, D66 en ook de PvdA wiens bewindspersonen lustig mee knutselde aan de Turkije-deal. Terwijl het hele politieke midden steeds verder naar rechts opmarcheert om de PVV bij te benen in de hoop haar in te kapselen en te neutraliseren, verdedigt koene ridder Jesse Klaver het politieke midden van gisteren. Een midden dat alleen maar links lijkt omdat de rest nog veel verder naar rechts is doorgeschoven.
Maar precies in de rigide scheiding tussen economische en politieke dan wel oorlogsvluchtelingen – een scheiding waarvan Klaver de noodzaak beklemtoont – zit al groot onrecht. Precies die scheiding maakt de onmenselijke selectieprocedures, het eindeloos wachten op beoordeling van asielaanvragen, het touwtrekken om afbakening van categorieën én de retoriek over ‘misbruik van asielrecht’ en dergelijke, onontkoombaar. Precies dat model behelst ook het vastzetten van mensen die niet aan de hardvochtoge criteria voldoen, om ze vervolgens te deporteren. Precies vanuit de onhoudbaarheid en de onmenselijkheid van dit model ontstaat de druk om ermee te breken.
Dat kan op twee manieren. Óf via de ontmanteling van het asielrecht, waarna hooguit nog een enkeling als gunst asiel krijgt toegekend terwijl de rest elders kan verrekken, zoals PVV en motorblok en Asscher dat bepleiten. Óf via de ontmanteling van de scheiding tussen ‘echte’ en ‘onechte’ vluchteling, tussen politieke/ oorlogsvluchteling en economische migrant – een ontmanteling, gefundeerd in de principiële erkenning van de vrijheid van ieder mens om zich in vrijheid te bewegen, zich in vrijheid te vestigen waar men wil en er een bestaan trachten op te bouwen, niet gehinderd door staatsgrenzen die sowieso net zo min dienen te bestaan als de staten waarvan ze de grenzen vormen.
Ik verwacht niet dat Jesse Klaver die kant op beweegt. Hij runt een politieke partij, een deelnemer aan de gevestigde macht, en dat is geen geen systeemkritische solidariteitsbeweging of actiegroep. Maar ik weet dat er onder GroenLinks-kiezers en ook -leden, mensen zitten die helemaal niet zo ver van zo ’n no-borders-perspectief afstaan. Zij aan zij met zulke GroenLinksers sta ik graag, waar het gaat om het verdedigen van iedere vluchteling, iedere migrant, tegenover de machinerie van opsluiting en deportatie waar ongetwijfeld ook een komend kabinet hun steun aan zullen blijven geven. Mocht Jesse Klaver zich melden om te helpen protesteren, tegen grensbewakingsorgaan Frontex, tegen gezinsgevangenissen waar vluchtelingenkinderen opgesloten zitten, tegen Kamp Zeist, tegen de strafvervolging ook van actievoerders die sinds jaar en dag voor ieders vrijheid van beweging vechten, dan is hij welkom. En dán is het tijd voor een compliment. Nu niet.
Noten:
1 Marjan van den Berg, “Voorhoeve geeft GroenLinks gelijk”, BNR Nieuwsradio, 14 juni 2017, https://www.bnr.nl/
2 Harry Westering, “Mislukte formatie: GroenLinks geen haar beter voor vluchtelingen”, Doorbraak, 15 juni 2017, http://www.doorbraak.eu/
3 Diederik Ebbinge, “Kennelijk hadden CDA, VVD en D66 over migratie al een enorme kniebuiging gedaan. Kun je nagaan hoe zij er eigenlijk in staan”, Twitter, 14 juni, gevonden via Joop.vara.nl, https://twitter.
4 Christiaan Jongeneel, “’De breuk over nieuwe Turkije-deals was geforceerd’”, 14/15 juni 2017, op Joop, https://joop.vara.nl/
5 Han van der Horst, “Het wordt tijd voor de échte onderwerpen in de formatie”, Joop, 13 juni 2017, https://joop.vara.nl/
6 zie bijvoorbeeld Baher Kamal, “Honderden migranten verkocht op ‘slavenmarkten’”, 10 mei 2017, De Wereld Morgen, http://www.
7 Zie voor een korte samenvatting Amnesty, “Vluchtelingenverdrag ( in 10 vragen), op Amnesty.nl, https://www.
8 Gijs Herderscheê, Raoul du Pré, “Het was niet alleen migratie, zegt Klaver. ‘OP andere dossiers zag ik ook geen compromis doorschemeren’”, Volkskrant, 15 juni, http://www.volkskrant.
9 “Asscher valt Klaver aan: niks mis met migratie-afspraken”, 13 juni 2017, NOS, http://nos.nl/artikel/
Extra noot, 17 juni, 00.40 uur: tekst iets bijgewerkt.
Peter Storm