maandag 6 februari 2017
Afgelopen middag vond een tamelijk triest-lachwekkende poging plaats van Pegida, een extreem-rechts clubje dat zich profileert als ‘anti-islam’, om weer eens een mars te houden. Tegelijk was er antiracistisch protest, tegenover die uiterst-rechtse vertoning Beiden vonden plaats in Utrecht. Ik nam deel aan dat protest. Hier een verslag. Met tegenzin, want zo heel geweldig was het allemaal niet.
Het pure feit dat mensen de straat op gaan tegen racisme is zo ’n pluspunt. De actie trok pakweg honderdvijftig deelnemers. Er was een programma met maar liefst tien onderdelen, en dan reken ik de – overigens heel sfeervolle – muziek van blaasensemble Tegenwind niet eens mee. Negen sprekers en een Syrische muzikant. Die laatste was goed, en verlokte mensen met gemak tot meezingen en meeklappen. En de sprekers? Ach. Wat zal ik zeggen? Veel mooie woorden over verbinding en ons niet laten verdelen, de ander – ook de Pegida-aanhanger – als gesprekspartner tegemoet blijven treden, zoals de eerste spreker, een predikante die met uitgeprocedeerden werkte, dat stelde. Veel standaard-linkse taal, over hoe onterecht het is om moslims de schuld te geven, hoezeer racisme ons verzwakt tegenover een kapot systeem, zoals de spreker van de Internationale Socialisten uitlegde. Meermalen het indringende verzoek om toch voorál te gaan stemmen, iets dat je van partijpolitici verwacht maar wat helaas daartoe niet beperkt bleef. Eén spreekster, van de Kritische Studenten Utrecht, die de nadruk legde op elke-dag-actief zijn tegen racisme. Dat was nu eens een speech waar ik het gewoon eens mee kon zijn.
Tja, en dus heuse politici, eentje van GroenLinks die ons kennelijk genadig gezind was en het dus erg kort hield. De SP had geen spreker, en daar hangt een verhaal aan, want ik zag op Facebook een SP-er zich daar over beklagen. De organisatie diende de klacht van repliek: niet mee-organiseren en op het laatste moment een spreker vragen, zo doen we dat niet. Hoe het precies is gegaan, weet ik niet. Maar zelfs als we de versie van de organisatie aannemelijk vinden, dan nog is er wat raars: moet je een plek op het spreekgestoelte eerst ‘verdienen’? Is spreken een soort beloning, een prijs die je in de wacht sleept door hard te werken? Mij lijkt dat verkeerd: je laat iemand spreken omdat diens toespraak wat toevoegt aan de actie zelf, niet om het groeperingen naar de zin te maken. Noch de profileringsdrang van in dit geval de SP, noch de voor-wat-hoort-wat-benadering van de organisatie, spreken mij aan.
Geen SP-er op het podium dus. Wel iemand van, geloof het of niet, de Partij van de Arbeid, een plaatselijk gemeenteraadslid. Geen idee wat ze precies te melden had, want een aantal antifascisten, ik ook, riepen er doorheen: “Fort Europa!”, “Turkijedeal!”, om maar enkele vormen van racistische uitsluiting te noemen waar de PvdA in de regering volop aan meewerkt. Uiteindelijk mondde het uit in een ritmisch: “Hypocriet! Hypocriet!”
Ze vond het helemaal niet leuk en kwam direct na haar toespraak briesend van woede op ons af. Waar we mee bezig waren, of we wel enig idee hadden hoe hard ze haar best deen, of we ons wel hadden ingelezen, en had ik trouwens ooit wel eens een moskee bezocht? Ja dus, reageerde ik Ze geloofde er niets van. Of ik wel eens een Marokkaans iemand had gesproken? Ja dus. ‘Ja, nu, ik ben Marokkaans reageerde ze, of woorden van die strekking. Waik ik, of andere ‘schreeuwerds’ook zeigen in pogingen om uit te leggen waarom we zo boos zijn op de PvdA, het hielp niet echt. Ze ‘pikte het niet’ om van hypocrisie beschuldigd te worden. Waarvan akte, haha.
Ik snap best dat ze boos was, het is ook helemaal niet leuk om hypocriet genoemd te worden. Maar onze boosheid gold niet haar persoon. Onze boosheid, de reden om te gaan scanderen, richt zich op een partij die in verkiezingstijd mooie woorden laat spreken op een antiracisme-actie, maar tegelijk medeplichtig is aan het racisme waar we dus tegen protesteerden afgelopen middag. PvdA-politici horen niet op het podium op dit soort acties, tenzij ze zich met grote nadruk openlijk losmaken van de landelijke partijkoers en –leiding, en dus nadrukkelijk niet namens die partij optreden maar namens zichzelf.
Natuurlijk zie ik sowieso liever helemaal geen optocht van politici aan ons voorbijtrekken op acties als deze. Die lui hebben spreektijd en podium in overvloed, waarom moeten wij ze ook nog eens faciliteren? Maar de GroenLinks-spreekster lieten we ongestoord haar verhaaltje afsteken. Er zijn in dit soort zaken ook nog wel gradaties. Als iemand die goed werk tegen racisme verricht, niet uitgejouwd wil worden, moet zo’n iemand geen politiek bedrijven voor een partij die dat racisme dekt en met een humaan praatje omfloerst verstevigt.
Complicatie was, in deze specifieke aanvaring, wel dat het gemeenteraadslid in kwestie, Bouchra Dibi, dus van Marokkaanse herkomst was – waar ze zelf dus een punt van maakte in haar ruzie met ons – en uitgejouwd werd door een groep witte antifascisten, waarvan ik er dus één was. Natuurlijk ziet dat er, juist op een antiracisme-actie, onaangenaam uit. Migranten worden toch al te vaak de mond gesnoerd, overschreeuwd en dergelijke. Punt was echter dat ze hier niet primair stond als Marokkaanse vrouw. Ze stond hier namens een PvdA die samen met een openlijk racistische VVD in de regering zit. Dát maakte haar aanwezigheid op het podium tot hypocrisie. Dat maakte het nodig dat we haar de wind van voren gaven.
Organisatoren van het protest mogen zich afvragen wat de toegevoegde waarde was van haar aanwezigheid. Een deel van tenminste mijn boosheid richt zich niet alleen op het PvdA-gemeenteraadslid, maar ook op degenen die haar hier van een podium hebben voorzien. Was dat nodig voor de breedte van de actie? En, hoeveel extra opkomst heeft het dan opgeleverd? Ik denk dat breedte haar doel voorbijschiet als die breedte betekent dat we daarvoor partijpolitieke huichelarij binnen gaan halen met een breed welkomstgebaar. Aan wie heb je als antiracistische beweging uiteindelijk iets? Aan politici die onderdeel zijn van het probleem, ongeacht hun persoonlijke goede bedoelingen? Of aan mensen die, vast niet altijd erg beleefd, het probleem in al haar manifestaties te lijf proberen te gaan? Liever de PvdA en geen militante antifascisten, want dat is zo slecht voor de sfeer? Liever vooral gezellig?
Dit was trouwens niet hen enige incidentje. Er was ook nog een hinderlijk-oprdingerige cameraploeg van Pownews. Die werd door enkele antifascisten doortastend afgepoeierd. Een van hen kwam later zonder camera nog even terug, waarop een antifascist nog eens uitlegde waarom we van de Pownews-methode dus niet gediend zijn: shots maken, stukjes interview opnemen, en die dat totaal vervormd en uit haar verband uitzenden om ons belachelijk te maken, dat is niet het soort media-aandacht waar we op zitten te wachten. Leuk is wel dat ik op een foto op Facebook één van de Powned-mensen zag met een “Refugees welcome”– sticker op zijn tas. Wedden dat hij die er zelf niet op heeft geplakt?
Een derde incidentje, miniem maar toch teke4nend, had al plaatsgevonden voor de manifestatie echt begon. Er stond meteen al vrij veel politie, waaronder twee en soms zelfs vier agenten te paard. Twee van die agenten kwamen met paard en al op ons af, en geboden één van ons het gezicht niet te bedekken, or else. We mochten wel demonstreren, maar de regeltjes, nietwaar? Vooral de manier waarop – niet te voet maar letterlijk uit de hoogte vanaf ene paardenrug – was intimiderend.
De woede, tegen PvdA en Pownews, kwam van ‘ons’, en daar bedoel ik dan even niet te hele demonstraie mee, maar de groep antifascisten waarmee ik aan de actie deelnam. We hadden een spandoek tegen fascisme ontrold, en een ander met “Vluchtelingen welkom, geen mens is illegaal”. De Volkskrant omschrijft ‘ons’ als volgt: “een stuk of tien antifascisten van het type dat immer in het zwart gekleed gaat, grimmig kijkt en terugslaat.” Mijn commentaar op deze clichés luidt als volgt: Hahahahaha.
De rest van de demonstranten was heel divers, net als de grimmige antifascisten zelf, maar dat inzicht is aan de Volkskrant niet besteed. Mensen van de Internationale Socialisten, SP, een kraampje van De Vonk, een marxistisch groepje dat nog niet zo heel lang bestaat. Vooral veel mensen zonder zichtbare partijpolitieke binding, en dat is wel positief.
Ik had de indruk dat verreweg de meesten van hen onze ergernis over partijpolitiek niet deelden. Ik zag bij de meeste aanwezigheid oprecht enthousiasme, tijdens de toespraken, de muziek en ook bij het vanaf het podium gedirigeerde roepen van leuzen Ik hou daar zelf helemaal niet van. Leuzen moeten roepen als een presentator dat zegt. Sommige leuzen riep ik desondanks luid mee, gewoon, omdat ik er inhoudelijk achter sta: “Geen man, geen vrouw, geen mens is illegaal!”, “Toen niet, nu niet, nooit meer fascisme!” Spontaniteit zit er op die manier echter niet in, het wordt een toneelstukje.
Maar voor veel aanwezigen is het luisteren naar toespraken, het meeklappen met muziek en het tussendoor een leus mogen roepen kennelijk een flinke stap vooruit. Vergeleken bij thuis zitten en eens in de vier naar naar een styemhokje wandelen en terug, ís het ook een stap vooruit. Het is wel zaak dat er meerdere stappen volgen, want stilstaand luisterend op een plein houden we met ons honderdvijftig andere wangen om toe te keren geen nazi-mars tegen als het die kant verder op gaat.
Daarmee zijn we toe aan de andere kant; de Pegida-actie. Ik heb er zelf niks van gezien, behalve enkelingen op het station waarvan ik op grond van een Nederlands vlaggetje op de stoere kledij van één van hen, vermoed dat ze naar Pegida onderweg waren. Tijdens onze actie horoden we al snel dat pegida-chef Edwin Wagenmans gearresteerd was. Grote hilariteit natuurlijk. Ook hoorden we dat er slechts to ien peginda-mensen waren komen opdagen. Grote vrolijkheid bij ons.
Thuisgekomen kreeg ik een iets beter beeld. Tien mensen? Berichtgeving spreekt van enkelingen, niet van een tiental. Teleurstelling bij de paar die waren komen opdagen druipt door het Volkskrant-artikel over de acties van afgelopen dag. heen: “Zwak en typisch Nederlands”, zo citeert het artikel één van die triestige Pegidisten.
Maar er is wel iets meer te zeggen over de ene arrestatie Natuurlijk is dat bij een antifascist als ik reden tot leedvermaak. Ik gun fascisten teggenslagen, natte pakken van de regen, van de fiets geblazen worden door tegenwind, en ja, ook arrestatie. Maar dat wil nog niet zeggen dat deze arrestatie een goede zaak was. Ik citeer uit het Nu.nl-verslag : “Volgens een woordvoerder van de politie is Edwin Wagensveld gearresteerd, omdat hij zich ophield op een plek waar hij niet mocht demonstreren, ‘Hij was op het Janskerkhof een statement aan het maken voor diverse media. Dat mag niet, we hebben hem daarom even meegenomen’, aldus de woordvoerder.”
Dit is vrij ernstig: iemand – wie dan ook – die wordt opgepakt omdat die persoon, als eenling, een verklaring aflegt, een tekst voorleest of iets dergelijks. Dat is een inbreuk, niet enkel op de vrijheid van de Pegida-voorman die ik hier nadrukkelijk niet zielig ga vinden, maar vooral ook op onze vrijheid – die van jou, die van mij – om in de openbare ruimte ons verhaal te vertellen. Jurisprudentie is glashelder: een enkeling ie staat te protesteren is nog géén demonstratie. Een enkeling met een bord, een leus of een statement kan dus ook niet op grond van de wet op de openbare manifestaties worden opgepakt, ook niet als die enkeling in dit geval een fascist is die ik de tegenslag van harte gun. Dat dit toch gebeurt, bedreigt juist ook radicale antifascisten, ook nu zij er vandaag niet zelf het doelwit van waren. De restanten vrije ruimte worden weer verder ingeperkt, en dat is gevaarlijk.
Nergens blijkt uit de berichtgeving dat de inhoud van de verklaring reden was voor aanhouding. Dat zou ik overigens ook problematisch hebben gevonden: de politie gaat er wat mij betreft niet over wat er gezegd mag worden op straat en wat niet. Fascistische uitingen zijn niet zomaar een mening, maar een misdaad, en bij aanhouding wegens het uiten van hatelijke bedreigingen kan ik me nog iets voorstellen. Maar het is niet aan de politie om de grens te bewaken tussen wat kan en wat niet kan. Laten we dat namelijk toe, dan staan we nog weer wat zwakker als de politie ons oppakt omdat we als individue ergens op straat een inhoudelijk praatje houden. Maar inhoud was dus niet eens de kwestie.
Vraag is echter zelfs of Wagensveld dit wel als tegenslag ervaart. Ik vermoed eigenlijk dat hij op dit soort arrestaties een beetje kickt: hij kan er de held van het vrije woord mee spelen, en het verschaft hem wat aandacht voor zijn verder zo zieltogende fascistenclubje. Met de arrestatie van Wagensveld schaadt de politie de vrijheid, juist die van ons, terwijl diezelfde politie Wagensveld ermee eigenlijk een duwtje in de rug geeft. Leedvermaak is prima, maar deze kwalijke aspecten van Wagensveld aanhouding kunnen we maar beter helder onder ogen zien.
Overigens steld dat hele Pegida dus niet heel veel meer voor. Dat is op zichzelf natuurlijk fijn. De grotere vijand, de PVV, maakt zich intussen echter op voor een mega-overwinning en een inbraakpoging in de regeringsmacht. De hele toestand is dus dreigend.
Manifestaties als die van vandaag laten een wil zien om daar iets tegenover te stellen. Vormgeving en aard van de actie doen aan de urgentie van de situatie maar heel, heel weinig recht. Keurigheid, inschikkelijkheid en een geforceerd nagestreefde breedheid die zelfs onze vijanden uit de partijpolitiek omvat, zijn obstakels die we afgelopen dag volop aan het werk zagen. Genoeg te doen, om een radicale inbreng in de strijd beter gestalte te geven, want radicaliteit is noodzaak in de antiracistische strijd.
Peter Storm