in haar land van herkomst was verkracht.Staatssecretaris Teeven overleefde het Kamerdebat over de Dolmatov-zaak
met de belofte om de humaniteit in vreemdelingendetentie op de agenda te
zetten. Daar is alle reden voor. Juridisch gezien is
vreemdelingenbewaring geen straf maar een ‘bestuurlijke maatregel’ om te
verhinderen dat iemand de benen neemt voordat hij wordt uitgezet. Maar
waarom zijn de detentiecentra dan geen jeugdherbergen met een hek
eromheen, maar gevangenissen met een extra sobere variant van
strafrechtelijke vrijheidsontneming?Afschrikking en repressie lijken hier de onuitgesproken achterliggende
motieven. Iemand in vreemdelingendetentie zit 15 tot 17 uur per etmaal
in de cel, met één of twee uur per dag in de buitenlucht.
Bij aankomst in de centra moeten vreemdelingen zich altijd geheel
uitkleden (zogeheten ‘visitatie’) voor controle op de aanwezigheid van
verboden voorwerpen zoals drugs in lichaamsholten. Het regime zelf
omschreef de Nationale ombudsman Brenninkmeijer als ‘geestdodend’. Er
zijn nauwelijks zinvolle activiteiten en arbeid of het volgen van
onderwijs is niet mogelijk.
Voor de opgesloten vreemdelingen is dat niet zonder gevolgen. Uit
Australisch onderzoek en onderzoek van de Jesuit Refugee Service in
België blijkt dat vreemdelingen door hun opsluiting vaak, soms blijvende
psychische schade oplopen (zogeheten ‘detentieschade’). Onder hen
bevinden zich bovendien kwetsbare mensen als slachtoffers van
mensenhandel, mensen met oorlogstrauma’s en asielzoekers die in hun land
van herkomst gevangen hebben gezeten. Of zwangere vrouwen, die zes weken
voor de uitgerekende datum worden overgebracht naar het Justitieel
Medisch Centrum in Scheveningen, zodat ook de bevalling in het gevang
kan plaatsvinden. De detentiecentra lijken ook een vergaarbak voor
mensen die eigenlijk psychiatrische zorg nodig hebben. De psychiatrische
patiënt die illegaal is en wordt aangehouden, wordt in Nederland in de
eerste plaats behandeld als een crimineel die met vrijheidsontneming
gestraft moet worden, en pas in de tweede plaats als patiënt.
Zorgelijk is ook het gebruik van isoleercellen: 450 gevallen in de
eerste helft van vorig jaar. Isoleercelopsluiting betekent 23 uur per
etmaal in een kale cel, met alleen een zitje, een gootsteen, een toilet
en een matras met beddegoed. De isoleercel wordt ook gebruikt als
strafmaatregel, al komt de overheid hier snel in de grijze zone omdat
dit niet zonder risico’s is. Isoleercelverblijf kan leiden tot
concentratiestoornissen, paniekaanvallen, angstaanvallen zelfs
recidiverende psychoses. Berichtgeving van de Inspectie van Veiligheid
en Justitie doet vermoeden dat in met name Kamp Zeist de isoleercel
veelvuldig is gebruikt om conflicten tussen gedetineerden en het
personeel uit te vechten.
Dat neemt niet weg dat er de afgelopen jaren wel wat verbeterd is. De
situatie waarin vijf of meer vreemdelingen bij elkaar in de cel werden
opgesloten bestaat niet meer, en excessen in het vervoer lijken minder
vaak voor te komen.
Maar de mensonterende visitaties blijven. Hoe gierend dit uit de hand
kan lopen, bleek vorig jaar toen een vrouw die in haar land van herkomst
met haar negenjarige dochter was verkracht, na afloop van haar
asielprocedure in het aanmeldcentrum Schiphol terugkwam in Kamp Zeist.
Daar weigerde ze zich te onderwerpen aan de visitatie. Uiteindelijk werd
haar bilspleet in een isoleercel geïnspecteerd door twee mannen en twee
vrouwen met behulp van een beenklem. Na afloop werd zij hyperventilerend
in de isoleercel opgesloten. Dit incident, dat tot nu toe alleen in de
vakliteratuur aandacht trok, is vrijwel zeker een geval van
mensenrechtenschending. Volgens het Valasinas-arrest van het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens is alleen al een visitatie in
aanwezigheid van iemand van het andere geslacht een onmenselijke of
vernederende behandeling in de zin van het Europees Verdrag voor de
Rechten van de Mens.
Voor de staatssecretaris is er werk aan de winkel.
Frans-Willem Verbaas