maandag 1 januari 2018
De beste wensen voor 2018, waarde leesmensen! Hier mijn eerste stuk op Ravotr in het nieuwe jaar.
Wie begin 2017 naar de politieke rechterflank keek, zag een dreigend schouwspel. Wie begin 2018 naar de politieke rechterflank kijkt, ziet wederom een dreigend schouwspel. Maar het schouwspel is vrij drastisch veranderd, waarbij de situatie nog wat griezeliger is geworden dan die een jaar geleden al was. Het jaar 2017 was een jaar van rechtse hergroepering, van een herschikking van extreem-rechtse machtsontplooiing, waarbij Thierry Baudet bezig is Geert Wilders te overvleugelen.
Begin 2017 waren er parlementsverkiezingen in aantocht. IN die verkiezingen dreigden Wilders en zijn PVV een enorme overwinning te gaan behalen en wellicht de grootste partij te worden. Of de VVD in die situatie haar toezegging om niet met de PVV te gaan regeren, viel sterk te betwijfelen. Rutte vertrouwde Wilders vooral niet, omdat die laatste erg abrupt de stekker uit Rutte I – waarin Wilders het kabinet gedoogde en indirect meeregeerde – trok. Dat maakte Wilders in Rutte’s ogen onbetrouwbaar. Ook vond Rutte de ‘minder, minder, minder’-uitspraak van Wilders verkeerd: zo dénk je als rechts politicus wat Rutte betreft misschien over Marokkanen, maar zo práát je in diens optiek beter niet. Formele gelijkheidsretoriek verhulde het bij de VVD aanwezige racisme. Het loslaten van die gelijkheidsretoriek door Wilders, diens openlijk aandringen op ongelijke behandeling en dus discriminatie, schiep afstand tussen PVV en VVD. Het was geen principiële tegenstelling tussen racisme en antiracisme, maar een tactisch verschil in de vorm waarin rechtse politiek racisme hanteert: verdekt of openlijk. Het was een verschil tussen rechtsliberalisme en fascisme, een verdeeeldheid binnen het rechtse kamp.
Of Rutte de verleiding van een vicepremierschap onder Wilders echter zou kunnen weerstaan als de PVV 41 zetels had gehad, de VVD 18 en het CDA 19 leek nogal twijfelachtig. Dat waren peilingscijfers uit begin 2016 (1). Bijna een jaar later stond de PVV nog steeds op “31 tot 37 Tweede Kamerzetels, terwijl de VVD zakte naar 22 tot 26 zetels”, terwijl het CDA 13 á 16 zetels binnen handbereik had. (2) Dit was ongeveer drie maanden voor de verkiezingen. Een meerderheidskabinet gedomineerd door Wilders, geflankeerd door Buma en Rutte met wat gedoogsteun door de Contrarevolutionaire Gardisten van Kees van der Staaij’s SGP, leek griezelig denkbaar. Wat voor rechtse plannen je immers met zo’n kabinet niet had kunnen uitvoeren, nietwaar? Het leek verstandig om rekening te houden met de komst van een uiterst rechts, door de fascistische operatie van Wilders geleid, kabinet. Niet dat linkse en radicale mensen als ik overigens erg veel idee hadden hoe die dreiging tegemoet getreden moest worden, maar dat is een andere kwestie. We waren ons in ieder geval bewust van het gevaar, en dat was niet helemaal niets. Waarschuwen is wel het minste wat antifascisten kunnen doen ten overstaan van de dreiging vanuit rechts.
De dreiging werd geen realiteit. De PVV kreeg n geen 41 zetels, maar ‘slechts’ 20. De VVD werd wederom de grootste partij. Opluchting alom, in internationale media las je dat de populistische golf, tegen de verwachting in, in Nederland toch niet totaal was doorgebroken. De opluchting was tamelijk on zinnig. In de eerste plaats was de PVV vergeleken bij de verkiezingen van 2012 met vijf zetels gegroeid. In de tweede plaats hadden VVD en CDA ervoor gezorgd dat ze de afstand met de PVV erg klein hielden. Wie wilde trappen tegen ‘de islam’, tegen vluchtelingen, wie wilde opkomen voor de ‘gewone Nederlander’ – een spierwit fenomeen zolang die gewone Nederlander zich tenminste niet zwart schminkte om een heilige racistische karikatuurfiguur uit te beelden – kon dat ook doen door op doe-normaal-of-pleur-op Rutte te stemmen, of op Wilhelmusfluisteraar Buma. Dan had je ook nog meer kans dat jouw kandidaat daadwerkelijk regeerde, iets dat toch best onzeker bleef als jouw kandidaat Wilders was. Zo konden mensen die eerder Wilders steunden, nu het kamp van VVD en ook CDA binnengezogen worden. Dit was geen nederlaag voor het ‘populisme’. Dit was een verhuizing van een deel van de ‘populistische’ stem, voldoende om de PVV van het erepodium te houden maar weinig meer.
En er was een nieuwkomer, of eigenlijk twee. Thierry Baudet en Theo Hiddema waren voor het Forum van Democratie (FvD) in het parlement gekozen. Daarmee telde dat parlement nu niet meer één, maar twee fascistische stromingen, PVV en FvD. Wie per se aan de slechte, verhullende gewoonte wilde vasthouden om ‘populisme’ te zeggen tegen wat fascisme behelst, kon vaststellen dat ‘populisten’ dus niet 20 zetels hadden, maar 22.
Thierry Baudet zelf is al wat langer actief als ‘conservatief’ intellectueel. Met boeken als ‘De aanval op de Natiestaat’ uit 2012 en ‘Oikofobie’ uit 2013 propageerde hij een radicaal nationalistisch antwoord op wat hij aanwees als een multiculturele, pro-Europese elite. In dat nationalisme vond je verwijzingen naar een superieur geachte Westers cultuur, die door die elite verkwanseld zou worden via het faciliteren van ‘massa-immigratie’, maar ook door het propageren van moderne kunst, atonale muziek en andere vermeende aantastingen van traditie en beschaving. Hier was een intellectueel klinkende mix van nationalisme, racisme en Westers cultuurpessimisme die veel geraffineerder klonk dan de anti-islam grammofoonplaat die Wilders maar blijft afdraaien.
Het ‘conservatisme’ van Baudet bevat intussen nogal wat ingrediënten van wat een vorm van fascisme blijkt. Sander Philipse besprak op 14 maart 2017 op Joop al “het slecht verhulde nazi-gedachtegoed van Thierry Baudet” (3) Intussen weten we dat hij de IJzerwake – herdenkingshoogtepunt voor fascisten – bezocht. Ook hebben we kennis kunnen maken met citaten van Baudet waaruit een vrij openlijke hang naar witte suprematie, met openlijke verwijzingen naar ‘ras’ blijkt. Ook stak hij zijn minachting voor vrouwen niet onder stoelen en banken. Niet alleen mag versieren van een vrouw van hem best met een portie als overredingskracht vermomde dwang gepaard gaan. Ook meent hij te weten “dat vrouwen het over het algemeen minder excelleren in een heleboel beroepen en minder ambitie hebben” (4). Over Wilders zei hij trouwens volgens een reportage in Trouw uit 2 april 2016: “Zijn populariteit stelt mij gerust. Ik ben het in bijna alles met hem eens.”(5) Inmiddels heeft hij Wilders qwua fascistische retoriek, en trouwens ook connecties, allang rechts ingehaald.
Baudet zag zijn kans met het Oekraïne-referendum van 2016. Samen met Jan Roos maakte hij zich hard voor een nee-stem. Baudets destructieve, nationalistische motivatie was glashelder: EU-bashen via dat referendum. Hij speelde zich er vakkundig mee in de kijker en werd een landelijke politieke bekendheid. Dat legde hem in de verkiezingen van 2017 geen windeieren. Als nieuwkomer, als jeugdige conservatieve verschijning, als de Jesse Klaver van rechts, kwam hij met zijn FvD met twee zetels de Tweede Kamer binnen. Het was nog maar een begin. Inmiddels is dat FvD volop bezig een organisatie op te bouwen, met drukbezochte bijeenkomsten, met leden, met een jongerenorganisatie. Van de PVV kun je nog steeds geen lid worden. Van FvD dus wel, en nogal wat mensen doen dat daadwerkelijk.
Zo verschijnt er een geduchte rivaal van de PVV, met wie de FvD tegelijk inhoudelijk nogal wat gemeen heeft. PVV en FvD richten zich echter deels op een andere potentiële achterban. Waar Wilders’ PVV aantrekkingskracht uitoefent op witte laagopgeleide mensen met weinig inkomen en met ongunstige sociaal-economische vooruitzichten, daar scoort Baudet bij hoogopgeleide mensen met hoge inkomens of minstens goede carrièreperspectieven. Waar de PVV concurreert met de SP, daar concurreert Baudet met de VVD. Groei van de één hoeft ook hierdoor niet automatisch evenredige krimp van de ander te betekenen. Het zijn geen communicerende vaten.
Intussen is volgens peilingen de FvD ongeveer net zo groot als de PVV. “De partij van Thierry Baudet begint met 12 tot 16 Kamerzetels de PVV te naderen, die terugzakt van de huidige 20 naar 15 tot 19” volgens een peiling die 20 december 2017 bekend werd. Daarbij valt iets verontrustends op. De FvD groeit explosief, de afname van de PVV is echter veel minder dramatisch. De FvD doet dus meer dan de PVV leeghalen. Er komen ook vroegere kiezers van niet-fascistische partijen bij de FvD terecht, plus voormalige niet-stemmers. Tel de twee fascistische operaties PVV en FvD bij elkaar op, dan zie je dat ze in totaal een aanzienlijke groei vertonen. Nemen we alleen maar de laagste cijfers van beiden, dan krijg je een totaalscore van 32: tien meer dan de verkiezingsuitslag. Verdeeldheid in het fascistische kamp betekent dus kennelijk niet automatisch verzwakking ervan. De eerder genoemde verschillende potentiële achterbannen spelen hierbij vast een rol.
Intussen is de glans er bij Wilders wel een beetje af. Maar de PVV zal niet geruisloos berusten in het succes van haar bondgenoot/ concurrent. Ik verwacht méér giftige publiciteitsstunts waarmee Wilders zal trachten zijn aanhang enthousiast te houden en te doen groeien. Intussen roept hij op voor een demonstratie in Rotterdam op 20 januari, wat een buitengewoon griezelige vertoning dreigt dte worden. De neonazistische Nederlandse Volksunie heeft al aangekondigd mee te lopen. (6) De PVV blijft een levensgevaarlijk fenomeen.
Het neemt niet weg dat momenteel FvD groeit terwijl de PVV krimpt. Het neemt evenmin weg dat de FvD momenteel van de twee fascistische operaties de meest dynamische en juist ook daardoor de gevaarlijkste indruk maakt. De fascistische dreiging is bij deze verschuiving intussen flink groter geworden, niet kleiner. Een plotselinge carrière-move van Wilders, als hij het voor gezien zou houden en bijvoorbeeld naar een rechtse denktank in de VS zou verhuizen, zou aan die dreiging niets wezenlijks veranderen maar slechts de verschuiving die gaande is, extra vaart geven. Het fascisme vandaag de dag verslaan betekent nu vooral: blokkeer de opmars van Thierry Baudet en dring zijn FvD met alle bruikbare middelen terug.
Noten:
1 “’Keulen’ levert Geert Wilders monsterzege op: 411 zetels Volkskrant, 10 januari 2016, https://www.volkskrant.
2 NOS, “Peilingwijzer: opmars PVV zet door”, 21 december 2016, https://nos.nl/artikel/
3 Sander Philipse, Dit is het slecht verhulde nazi-gedachtegoed van Thierry Baudet Joop, 14 maart 2017, https://joop.bnnvara.nl/
4 “Thierry Baudet l;egt uit waarom hij vrouwen minderwaardig vindt”, Joop, 14 april 2017, https://joop.bnnvara.nl/
5 Hans Marijnissen, “Schoppen tot de EU kraakt Trouw, 2 april 2016, https://www.trouw.nl/
6 Dénis van Vliet, “Omstreden NVU sluit zich aan bij demonstratie tegen Rutte III”, AD, 13 december 2017, https://www.ad.nl/
Opmerking, 1 januari, 23.50 uur: in de eerdere versie stond ‘IJzerbedevaart’ in plaats van IJzerwake. Zie echter de opmerking van Johan de Neys in de commentaren. Gewijzigd dus, met excuus en dank. Ook in de rest van de tekst nog een enkele wijziging, ter verduidelijking: ‘Wilders’ waar eerst ‘hij’ stond. Zullen we het maar ‘opstartproblemen’ noemen? 
Peter Storm