Door peter | 4 maart 2014 | Oekraïne, Rusland
dinsdag 4 maart 2014
Nee, dit wordt geen doorwrochte analyse van de crisis in en om Oekraïne. Dat komt hopelijk wel, maar alles op het geschikte moment, en dat moment is nu nog niet. Maar een paar absurditeiten rond de hele gang van zaken vragen om een enkele opmerking.
Eerst heel kort een situatieschets. Een overwegend rechtse volksopstand tegen een reactionair corrupte regering heeft geleid tot de vervanging ervan door een evenzeer reactionaire regering, een bondgenootschap van neoliberalen en fascisten ondersteund door EU en VS, geleid. Rusland, bondgenoot van de gevallen regering, werpt zich op als de antifascistische macht die het niet is, doet zich voor als Beschermheer Aller Russischtaligen en begint de Krim gewapenderhand uit de greep van de nieuwe Oekraïense regering los te weken. VS, NAVO en EU reageren boos en dreigen met maatregelen. Er dreigt burgeroorlog in het land, de spanning tussen Rusland en Westerse staten stijgt tot Koude Oorlogs-achtige diepten.
Heel opvallend is de arrogante botheid van de Westerse reactie. Minister van buitenlandse zaken vande VS John Kerry sprak van een “ongelooflijke daad van agressie”. Zoiets zou het land dat Vietnam Cambodja en Laos binnenviel en terroriseerde te land, ter zee en vanuit de lucht, nooit gedaan hebben. “Je gedraagt je in de eenentwintigste eeuw niet simpelweg op negentiende eeuwse wijze door een ander land binnen te vallen op basis van volledig gefabriceerde voorwendsels.” Inderdaad, niet op exclusief negentiende eeuwse wijze. De Amerikaans-Britse invasie van Irak, op basis van het volledig gefabriceerde voorwendsel van fictieve massavernietigingswapens, vond plaats in de eenentwintigste eeuw. Dat de uitspraken van Kerry niet onmiddellijk door iedereen zijn weggehoond als volslagen hypocriet, is veelzeggend en beschamend.
Dan is er nog de houding van de Oekraïense regering nadat Rusland haar macht op de Krim deed gelden. “Oekraïne zal de door Rusland bezette Krim nooit opgeven. Dat heeft de Oekraïense premier Arseni Jatsenjoek benadrukt.” Dat klinkt alsof hij de Krim als eeuwigdurend traditioneel Oekraïens erfgoed beschouwt. Dat is, zoals zo vaak in nationale conflicten, daverende kolder. Dat de Krim deel uitmaakt van Oekraïne, is te danken of te wijten aan een gril van Chroetsjov, leider in de Sovjet-Unie, in 1954. Daar ging een lange periode van Russische heerschappij aan vooraf.
In 1774 veroverde Rusland het gebied in een oorlog met het Ottomaanse rijk. In het gebied woonde niet zozeer Russen of Oekraïners, maar Tataren, die nog enige tijd een semi-onafhankelijk khanaat hielden. Al in 1783 stichtte Rusland een marinebasis, Sebastopol. Het gebied bleef Russisch, van iets als Oekraïense claims op het gebied was geen sprake. Niet gek, het land ‘Oekraïne’ bestond niet. Dat veranderde na de revolutie van 1917, toen er eventjes een onafhankelijk Oekraïne bestond, feitelijk overigens een speelbal van Duitsland dat er troepen had totdat het land zich wegens nederlaag in Wereldoorlog I terug moest trekken. Via een complex conflict kwam Oekraïne als deelrepubliek binnen de Sovjet-Unie terecht. Aanvankelijk stelde regionale autonomie nog iets voor. Stalinistische terreur maakte daar later een eind aan. Er was toen een Oekraïne, waarvan de Krim echter geen deel uitmaakte. Waar de grenzen precies lagen, donderde echter weinig, want de grenzen waren administratief, niet echt staatkundig. De grote beslissingen werden sowieso genomen in Rusland, hoofdstad van de Sovjet-Unie én van de dominante deelrepubliek Rusland.
Intussen waren de Krimtataren gedeporteerd door Stalin, gerehabiliteerd in 1967 en deels uit ballingschap teruggekeerd vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw. Zij hebben zeer gegronde redenen om Russische overheersing die hen zoveel leed heeft toegebracht te haten. Het is niet vreemd dat zij in het huidige conflict de kant van Oekraïne tegen Rusland kiezen. Hun claim op een plek om in rust en vrijheid te leven, is legitiem. Maar dat is dus iets nadrukkelijk geen nationale Oekraïense legitimiteit.
In 1954 bedacht Stalins opvolger Chroetsjov kennelijk dat het leuk was om de grens rond de Krim wat te verleggen. De man hield van reorganiseren. Misschien wilde hij old skool Stalinisten – doorgaans ook Groot-Russische nationalisten – een hak zetten. Misschien zocht hij vrienden in de Oekraïense leiding in zijn eigen strijd om zijn macht te verstevigen. Ik heb ook eens ergens gelezen dat Chroetsjov behoorlijk teut was toen hij het besluit nam. Hie dan ook, hij verlegde de grens, en sindsdien hoorde de Krim dus administratief bij Oekraïne. Het was ongeveer alsof Rutte op een achternamiddag bepaalt dat Nijmegen van nu af aan bij Noord-Brabant valt, of Oss bij Gelderland. Het is van weinig meer dan symbolische, administratieve waarde.
Toen Oekraïne in 1991 een onafhankelijk land werd, nam het na veel gedoe de Krim mee. Er bleef een Russische marinebasis, en de Russische militaire aanwezigheid werd geregeld in een verdrag. De Krim was Oekraïens. Omdat Chroetsjov dat in een impulsieve bui in 1954 had besloten. Met diepere ‘historische aanspraken’ had het niets te maken. De Oekraïense premier die een eeuwigdurende claim op de Krim doet gelden, baseert zich feitelijk op de legaliteit van de door Oekraïense nationalisten zo verfoeide ‘communistische’ Sovjet-Unie. Voor degenen die hem in deze houding bijvallen, geldt hetzelfde.
Dat wil niet zeggen dat Poetin ‘in zijn recht’ staat: gewelddadige en eenzijdig doorgedrukte grenswijzigingen deugen niet. Maar gewelddadig en eenzijdige handhaving van staatsgrenzen deugt evenmin! Het is in dit conflict dan ook geen kwestie van gelijk en ongelijk, maar van botsende nationale ambities, allebei aanvechtbaar,allebei in de kern verwerpelijk. Partij kiezen tussen Poetin en Jatsenjoek, tussen Rusland enerzijds en NAVO en EU anderzijds? Nee dus.
Peter Storm