HOE TEEVEN HARDVOCHTIGHEID ALS HUMANITEIT VERPAKT
zaterdag 14 september 2013
Het “humaner” asielbeleid dat het kabinet afgelopen datgen aankondigde is een lachertje waar echter buitengewoon weinig om te lachen valt. Het betreft minieme verbeteringen op papier – en dat is de gunstige interpretatie. Sommige van de aangekondigde ‘verbeteringen’ zijn dat niet eens. Het echte doel is niet menselijkheid. Het echte doel is eerder: stroomlijning, en voorkomen dat kritiek op het repressieve vluchtelingenbeleid waar de Teeven-terroristen nog steeds mee wegkomen, verder toeneemt.
Interessant is dat de veranderingen worden gepresenteerd als bedoeld om het “asielbeleid humaner” te maken – terwijl Teeven tegelijk beklemtoont: “Het beleid was niet inhumaan”. Waarom moet iets dat humaan is, humaner? Wel, “in de uitvoering moet je de menselijke maat inn de gaten houden.” Aha, dat gebeurde dus onvoldoende? Maar dat was niet inhumaan? “Er waren verbeteringen mogelijk.” Gedraai is het, lafhartige ontwijking van de onmenselijkheid waar Teeven dag in dag uit verantwoordelijk voor is, en waar Samson loyaal aan meewerkt.
Die “verbetering”, wat mogen we ons daarbij voorstellen? Welnu. “Het opsluiten van asielzoekers wordt van nu af aan via het bestuursrecht geregeld.” Dat klinkt alsof dat tot nu toe anders gaat, via het strafrecht of zo. Maar dat is helemaal niet waar. Migranten die zijn uitgeprocedeerd – of die via Schiphol het land in komen, in plaats van via andere grensposten waar ze in gewone AZC terechtkomen – worden in detentie gegooid, maar daar komt het strafrecht helemaal niet aan te pas. Zelfs de strafbaarstelling van illegaal verblijft komt met boetes, (nog) niet met langdurige gevangenisstraf.
Mensen zitten in een vluchtelingenbajes, niet vanwege een gerechtelijk vonnis na een strafbaar feit, maar als bestuurlijke maatregel ter voorbereiding van uitzetting. Een uitzetting die altijd onvrijwillig is, hoezeer het beleid ook de schijn ophoudt van een scheiding tussen onvrijwillige en onvrijwillige uitzetting. Vrijwillig betekent dat iemand die uitgezet moet worden van Teeven, ervoor ‘kiest’ om niet tegen te stribbelen als hij, wel degelijk gedwongen, het land verlaat. Onvrijwillig betekent daadwerkelijk gekneveld onder fysieke dwang het land uit gegooid te worden. Beiden verdienen het etiket ‘deportatie’. En het detentiesysteem is een bestuurlijke, geen strafrechtelijke, schakel in de procedures richting deportatie. Weliswaar klinkt het vriendelijk: geen strafrecht maar ‘slechts’ bestuursrecht. Maar dat was allang de realiteit, en geenszins een vriendelijke realiteit. Ook bestuursrechtelijke mishandeling is mishandeling.
Misselijk is een ander punt uit de ‘verbeteringen’. Mensen zullen minder gauw in detentie gegooid worden, alleen als het “criminele vreemdelingen” zijn wacht hen detentie – en “als zij niet meewerken aan terugkeer, als er een reëel risico is op onttrekking aan toezicht en als er uitzicht is op terugkeer.” De mensen die eerder dit jaar in hongerstaking waren , weigerden – met het volste recht! – om aan hun ‘terugkeer’ mee te werken. En volgens de autoriteiten – die alles op alles zetten om de hongerstaking tee breken en hongerstakers te kunnen deporteren – was er ook “uitzicht op terugkeer”. Daar zorgde de Dienst Terugkeer en Vertrek immers wel voor. Anders gezegd: veel mensen om wie het gaat, worden in het nieuwe beleid evengoed met detentie bedreigd als in het huidige. Welke mensen straks niet meer in aanmerking voor detentie komen waar zij nu nog wel worden opgesloten, blijft rijkelijk vaag.
Dan is er het opsluiten van gezinnen met kinderen. Op dit moment ‘mag’ dit – bestuursrechtelijk he, niet strafrechtelijk… – uiterlijk twee weken. Dat zijn ruimschoots twee weken teveel. Maar het wordt anders: “de staatssecretaris wil dat ze alleen nog in bewaring kunnen worden gezet als ze zich eerder aan toezicht hebben onttrokken.” Je onttrekken aan toezicht – anders gezegd: je onttrekken aan voorbereiding tot deportatie, opkomen voor je eigen vrijheid en die van je gezin – weegt zwaar voor die staatssecretaris. Het laat zien dat aan de wrede en inhumane kern van het beleid – kwetsbare mensen terug jagen naar dreiging en dood – niets verandert. En hoe lang mogen gezinnen dan worden opgesloten die zich “aan toezicht hebben onttrokken”? Heeft daar Teeven misschien die eerdere twee-weken-grens voor opzijgeschoven? Immers, wat heeft, in de logica van Teeven, twee weken opsluiting voor zin als daarna het gezin zich opnieuw “aan toezicht onttrekt”, oftewel naar vrijheid blijft streven? Dit ruikt niet naar versoepeling maar eerder naar nog meer hardvochtigheid.
En waar gaan de gezinnen heen die zich niet “aan toezicht onttrekken”? Dan “komt het gezin in een gezinslocatie terecht”. Troostrijk, nietwaar? Ik ben eens in zo ‘n locatie geweest, bij Gilze. Dagelijks meldingsplicht, bij ongeoorloofd langer wegblijven boete. Geen toestemming om naar een bruiloft van een familielid te gaan. Klachten over beroerde medische zorg en slecht eten. Kilometers van het dichtstbijzijnde dorp. Wat gewelddadige bewakers in een detentiecentrum doen, dat doet verveling, akelige omstandigheden, geldtekort en afstand hier wel. Wie in zo ‘n gezinslocatie zit, zit niet in detentie, maar is wel degelijk opgesloten en van vrijheid beroofd. Mensen van de gevangenis verhuizen naar een gezinslocatie betekent iets meer frisse lucht en iets meer privacy. Aan de deprimerende onvrijheid en uitzichtloosheid verandert feitelijk niets.
De berichtgeving maakt ook melding van het terugbrengen van het aantal cellen dat voor het opsluiten van migranten wordt gereserveerd. Het zijn er nu iets meer dan 2.000, het moeten er 933 worden. Ik vind het niet geruststellend. In de eerste plaats is dat aantal in een mum weer uitgebreid bij een volgende beleidswijziging. In de tweede prijs vergeten degenen die uit minder cellen minder hardvochtigheid afleiden het doel van Teeven. Dat doel is niet een zo lang mogelijke opsluiting van zoveel mogelijk mensen. Het doel is de zo snel mogelijke uitzetting van zo veel mogelijk mensen. Als je mensen sneller weet te deporteren, dan heb je ook minder celruimte nodig. Minder cellen kan net zo goed deel zijn van de stroomlijning van het beleid, het draait om efficiëncy in het verwezenlijken van een inhumane doelstelling.
Het bovenstaande stipt kort aan wat de veranderingen op papier betekenen: erg weinig, en nog minder goeds. De praktijk kan nog wel eens ernstiger zijn, er is geen enkele reden om de staatssecretaris en zijn ambtenaren op hun woord te geloven. Wat zich in werkelijkheid achter de hekken en muren van detentiecentra afspeelt, en in de procedures eromheen, onttrekt zich aan veel waarneming. Er is geen enkele reden om de beleidswijziging toe te juichen. Hooguit kun je zeggen dat de aanzienlijke weerstand die Teeven ‘s beleid de laatste maanden heeft opgeroepen – van solidaire mensen maar vooral van migranten zelf, met hongerstaking en tentenkamp – heeft bijgedragen aan een soort gebáár vanuit het kabinet, een papieren erkenning dat het beter moet. Maar niet te veel beter, want het beleid is immers “niet inhumaan”.
Opvallend is trouwens dat premier Rutte een verband tussen beleidswijziging ën protest probeerde te relativeren. “Volgens Rutte waren de maatschappelijke weerstand en actie niet doorslaggevend om het beleid aan te passen”. Maar de beleidswijziging werd in gang gezet na de dood van de Russische vluchteling Alexandr Dalmatov, die zichzelf ombracht nadat zijn asielaanvraag was afgewezen en hij in detentie werd gezet. Het was de heisa die dit opriep, en de slechte PR die Teeven en zijn beleid daarmee opliep, die het kabinet ertoe bracht tenminste de schijn van een humaner beleid op te gaan houden. Ja, “maatschappelijke weerstand en actie” hadden wel degelijk effect. Maar dat wil een Rutte niet erkennen, want toegeven dat actievoeren beleidswijzigingen in gang helpt zetten, moedigt actievoerders aan. En dat kan Rutte’s bedoeling niet zijn. Gezien echter de minimale aard van de veranderingen, kunnen we beter zegen dat er tot nu toe nog te weinig actie is gevoerd, en vooral te weinig effectief.
Als om te onderstrepen dat er geen echte koerswijziging richting daadwerkelijk meer humaniteit aan komt, heeft Teeven vandaag ook nog eens een kritisch rapport van de Kinderombudsman afgewimpeld. “Het kabinet legt het advies van de Kinderombudsman om bijna 4.000 aanvragen van asielkinderen opnieuw te bekijken naast zich neer.” Volgens Marc Dullaerts, kinderombudsman, was er een “onaanvaardbaar hoog risico” van onterechte afwijzing sinds het beleid in 2008 strenger was geworden, en hij spreekt van schending van elementaire kinderrechten. Nee hoor, geen reden voor, mijn ambtenaren werken zorgvuldig, aldus Teeven. Er komt alleen een beperkte beleidswijziging voor “kinderen die hun gezinsband met hun naar Nederland gevluchte ouders konden aantonen maar intussen ‘duurzaam’ waren opgenomen in een nieuw gezin”. Volgens het nieuwe beleid mogen zij opnieuw, in het kader van gezinshereniging, een aanvraag indienen. Let wel: opnieuw asiel aanvragen is nog helemaal niet hetzelfde als ween verblijfsvergunning krijgen. Zelfs het recht om asiel aan te vragen is echter enorm ingeperkt.
Er is veel meer te vertellen om de pretentie dat we in het nieuwe asielbeleid een doorbraak naar menselijkheid moeten zien, onderuit te halen. Dat is echter, met grote felheid en welsprekendheid, gedaan in “Een dooie mus, die nog stinkt ook”, op de website van de Werkgroep Deportatieverzet, in een stuk dat ik ook heb benut in het bovenstaande.
Belangrijker dan dat betoog in eigen bewoordingen te herhalen is een politieke conclusie die uit de hele gang van zaken is te trekken. Die betreft de rol van politieke partijen, in het bijzonder van de PvdA. Veel van de druk om tot een iets minder hardvochtig beleid te komen, liep via die PvdA. Daar was eerder dit jaar een soort opstandje in de achterban, aangevoerd door Sander Terphuis. Om de rust te herstellen kwamen er toezeggingen over beleidsaanpassingen richting een wat humaner beleid. Nu weten we dus wat die voorstellen: een wassen neus, het opleuken van onmenselijkheid. Degenen die ook in de toekomst vooral in willen zetten op druk op de PvdA als hefboom richting vrijheid van beweging, mogen zich achter de oren krabben. Het zet bepaald weinig zoden aan de dijk.
Werkelijk beweging in de zaak krijgen betekent ons niet blindstaren op een beperkte verandering van standpunt van een beperkte club politici. Werkelijk beweging krijgen betekent het beleid van detentie en deportatie daadwerkelijk dwarsbomen, uitzetting voor uitzetting tegenhouden, opsluiting aanvechten, schade toebrengen aan faciliteiten en machinerie die opsluiting en deportatie ten dienst staat. Ja, ik heb het over sabotage, onwettige activiteiten, en het openlijk promoten daarvan. “Asielextremisme” dus, in de anti-poëzie van de AIVD. Best, als vechten voor vrijheid “extremisme” is, dan ben ik er trots op een extremist te zijn. Migrantengevangenissen en kantoren van deportatieambtenaren horen niet te bestaan, en verdienen sloop, de medeplichtigen die er werken verdienen ontslag, de mensen die opgesloten zijn verdienen de vrijheid.
Werkelijk beweging ten goede krijgen betekent ook. het verzet van vluchtelingen – in detentie of daarbuiten, in actiekamp en in hongerstaking – uit alle macht ondersteunen. En het betekent: dit alles gepaard laten gaan met dat principiële, noodzakelijke standpunt: vrijheid van beweging voor ons allemaal, vanwaar we ook komen en waarheen we ook gaan. Net zolang tot er geen gevangenis, geen grens en geen immigratie- en deportatiedienst meer bestaat.
Peter Storm