2007/Duitse Herfst/Zwanezang RAF/Zelfmoord of buitengerechtelijke executies

Het gevoel, dat het hoofd explodeerd -het gevoel dat de schedel eigenlijk moet splijten, barsten- Het gevoel, dat het ruggemerg in het brein wordt geperst-
Het gevoel, dat het brein langzaam verschrompeld, als bijvoorbeeld tuttifrutti.
Het gevoel, dat je ononderbroken, onmerkbaar onder stroom staat, je van afstand wordt bestuurd-
Het gevoel, dat de associaties worden afgehakt-
Het gevoel, dat je de ziel uit het lijf pist, wanneer je het water niet ophouden kunt-
Het gevoel, dat de cel rijdt. Je wordt wakker, opent de ogen: de cel rijdt; in de namiddag, als de zon helder schijnt, blijft ze plotseling staan. Je kunt het gevoel van rijden niet uitzetten. Je kunt niet ophelderen of je van koorts of koude beeft-
Je kunt niet ophelderen waarom je beeft-
Je hebt het koud.

Fragment van de door Ulrike Meinhof in de gevangenis opgeschreven woorden, waar zij in totale isolatie zat

”Niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen”

Artikel 3, EVRM

Inleiding

Op 18 october van dit jaar was het precies dertig jaar geleden, dat twee kopstukken van de RAF, Andreas Baader en Gudrun Ennslin in de vroege ochtend dood in hun cel van de zwaarbeveiligde Stammheimgevangenis werden aangetroffen
Baader was  door een nekschot omgekomen en Ennslin werd aangetroffen, opgehangen in haar cel
De derde gevangene, Carl Raspe, werd bloedend in zijn cel aangetroffen, eveneens verwond door kogelschoten
Hij overleed op weg naar het ziekenhuis
De enige overlevende was Irmgard Moller, die werd aangetroffen met messteken in haar borst
Zij zou zowel in haar getuigenis bij het naar de doodsoorzaken ingestelde onderzoek, als in latere interviews, de officiele lezing, dat hier sprake was van een  ´´collectieve zelfmoord´´, blijven bestrijden

Hoewel er geen harde bewijzen zijn voor de theorie, dat er sprake zou zijn geweest van buitengerechtelijke executies, al dan niet in opdracht van de Overheid of geheime diensten, zal uit onderstaande blijken, dat de officiele ´´zelfmoord´´ lezing ernstig in twijfel kan worden getrokken

Niet alleen was dit de mening van enkele advocaten van de RAF gevangenen en RAF sympathisanten, eveneens achtten onafhankelijke critici deze uitleg hoogst onwaarschijnlijk
Alvorens hierop nader in te gaan is een terugblik op het ontstaan en politieke ontwikkeling van de RAF van belang

VOORGESCHIEDENIS:

Ten onrechte is er een beeld van de RAF geschetst, als zou de beweging van meet af aan ´´terroristisch´geweest zijn, hetgeen impliceert het plegen van militaire aanvallen op burgers
Van ”radicalisering” naar geweld was pas sprake in 1970, bij de bevrijding uit de gevangenis van RAF kopstuk Andreas Baader

Zestiger jaren
De bakermat van de studentenprotestbeweging:

Het ontstaan van de Rote Armee Fraktion [RAF] in de zestiger jaren kan niet losgezien worden van de Europese en internationale verzetsbewegingen tegen de bestaande machtsconsolidaties, waardoor niet alleen een groot aantal landen hun recht op soevereiniteit werd ontzegd, maar er bovendien in steeds toenemendere mate sprake was van de ongelijke welvaartsverdeling tussen ”het Westen” enerzijds en de Derde Wereld anderszijds

Het internationale verzet nam de vorm aan van strijd tegen de koloniale machthebber, waarvan een van de eerste uitingend in de Ierse, Indiase en Indonesische onafhankelijkheidsstrijd tegen het respectievelijk Britse en Nederlandse koloniale gezag [dertiger en eind veertiger jaren], voortgezet in o.a. de Algerijnse bevrijdingsstrijd tegen de Fransen
Ook werd door linkse verzetsbewegingen actief strijd geleverd tegen de veelal door de VS gesteunde Zuid-Amerikaanse militaire dictaturen
Een ander belangrijk aspect was de strijd tegen het racistische Zuid-Afrikaanse apartheidsregime.

In West-Europa was er sprake van solidariteit met dit verzet, dat voornamelijk belichaamd werd door jongeren, met name studenten [van nu af aan aangeduid als het studentenverzet], die hetzij eigen organisaties oprichtten, hetzij zich aansloten bij reeds bestaande linkse partijen, varierend van sociaal-democratische tot  communistische partijen
Anderen kozen voor het anarchisme of meer ”ludieke” vormen van verzet, zoals de provo en hippiebeweging.

Niet alleen richtte dit studentenprotest  zich op de situatie in de Derde Wereld, waarbij  het protest tegen de oorlog in Vietnam een centrale rol zou gaan spelen, eveneens bekritiseerde zij het in eigen land bestaande politiek-economische Staatsbestel, waarbij een aantal groeperingen  het marxistische model voorstond, dat, door middel van revolutie een einde van het kapitalistische Staatsbestel zou bewerkstelligen.
Dit zou volgens hun filosofie, niet alleen een einde maken aan de uitbuiting en sociale misstanden in Europa, maar eveneens aan de ongelijke machtsverhoudingen in de wereld, die vanuit hun perceptie de wijten waren aan het imperialisme, vertaald als Westerse politiek-economische invloed en interventie in de Derde Wereld.

Gezien vanuit het toenmalige Koude Oorlogsdenken [de vijand van mijn vijand is mijn vriend] en het feit, dat velen van mening waren, dat er in de Sovjet Unie en in nog meerdere mate de toenmalige Volksrepubliek China, sprake was van een werkelijke socialistische ”heilsstaat”, richtte het verzet zich niet tegen de onderdrukking van de Oost-Europese landen en de bezetting van Tibet
Ook voor misstanden binnen de Sovjet-Unie en China zelf zou nog heel lang geen oog zijn

Hoewel het algemene beeld dus verzet was tegen sociale misstanden en de ongelijke machtsverdeling in de wereld, was het, nogmaals, een breed spectrum van idealistisch georienteerde bewegingen, varierend van zeer ludiek en vreedzaam, tot het aanhangen van de revolutionnaire strijd

West-Duitsland:

De studenten en jongeren beweging in het toenmalige West-Duitsland vertoonde, naast de ideologische overeenkomsten met andere Europese studenten, ook een aantal verschillen
Niet alleen was zij solidair met het verzet en dekolonisatieproces in de Derde Wereld en keerde zij zich  tegen de kapitalistische en consumptie-maatschappij in eigen land, ook trachtte zij in het reine te komen met het eigen oorlogsverleden

Vooral de RAF was het een doorn in het oog, dat een aantal Duitse bestuurders een hetzij NSDAP, hetzij zelfs SS achtergrond had of zou hebben, ook bij de rechterlijke macht
Hun latere gewelddadige acties richtte zich deels tegen deze groep, deels tegen Amerikaanse of NAVO legerbases in Duitsland, en deels tegen vertegenwoordigers van het ”grootkapitaal”, zoals bankiers
Naar hun perceptie was de toenmalige Duitse Staat de facto een ideologische erfgenaam van de nazi-Staat

Scheiding der geesten:
Geweld of geen geweld
That’s the question

Van belang is ook te vermelden, dat er in die periode een levendige discussie binnen de studentenbeweging gaande was over de echte of vermeende legitimiteit van geweld, waarbij met name de vraag werd opgeworpen, of, naast het geweld tegen goederen, ook het geweld tegen personen was gelegitimeerd
Dit leidde aan het eind van de zestiger jaren tot een scheiding der geesten, waarbij de meesten kozen voor strijd tegen het onrecht door middel van de door studentenleider Rudi Dutschke voorgestane ”mars door de instituten” [lidmaatschap bestaande politieke partijen etc] en een kleine minderheid de gewapende strijd ter hand nam, ook in eigen land
Dit kon gepaard gaan met een opleiding gevolgd in een trainingskamp van een buitenlandse verzetsbeweging

Zo hebben een aantal  RAF leden in het begin van de zeventiger jaren enige tijd verbleven in een trainingskamp in Jordanie van de PFLP, een Palestijnse verzetsbeweging tegen de Israelische bezetting
Eveneens werden er contacten gelegd met andere verzetsbewegingen, zoals de IRA

RAF: HET BEGIN

Aan de wieg van de RAF lag de ontmoeting van Baader en Ennslin in 1967, die weer in contact kwamen met anderen, bij de vele demonstraties en manifestaties, die de zestiger jaren rijk was
Ennslin zou het intellectuele gezicht van de beweging worden, Baader de man van de actie en de in 1970 aangesloten linkse journaliste Ulrike Meinhof, het persgezicht

Interessant detail is, dat twee jaar daarvoor, in 1965, Ennslin en haar toenmalige partner zich  nog  inzetten voor de verkiezingscampagne van de sociaal-democratische burgemeester Willy Brandt voor het kanselierschap

Een gebeurtenis, die grote invloed gehad heeft op de verdere radicalisering, is geweest de door Ennslin bijgewoonde demonstratie tegen het bezoek van de Sjah van Perzie [het tegenwoordige Iran] in 1967, waarbij niet alleen een betoger, Benno Ohnesorg genaamd, door de politie werd doodgeschoten, maar bovendien de aanklachten tegen de betreffende politieman plotseling werden ingetrokken.
Dit tot algemene woede van  de Duitse bevolking en nog grotere woede van Gudrun Ennslin, die de Duitse Staat verklaarde tot ”fascistische Staat”

In 1968 vond de eerste weliswaar gewelddadige, maar niet terroristische actie plaats, met het in brandsteken van twee warenhuizen, als ”strijd tegen het systeem”
Hierbij werden Ennslin, Baader en twee medestanders gearresteerd

Bevrijding Andreas Baader:

De eerste actie, waarbij sprake was van menselijke slachtoffers, was de door Ennslin, de in 1970 toegetreden Ulrike Meinhof, de advocaat van Baader, Horst Mahler  en enkele anderen opgezette bevrijdingsactie van Andreas Baader uit de gevangenis
Hierbij werd een politieagent neergeschoten
Hij overleeft het echter

Eveneens wordt er door de groep een Manifest uitgegeven, dat haar doelstellingen en theoretische onderbouwing weergeeft.

Van juni tot augustus 1970 nemen enkele RAF leden, waaronder Baader, Ennslin, Meinhof en Mahler, in Jordanie deel aan een militaire guerilla-training in een traininskamp van de Palestijnse verzetsorganisatie PFLP
Immers, de Raf wilde een ”stadguerilla” voeren naar het voorbeeld van de Uruguyaanse verzetsbeweging de Tupamaros

Bankovervallen en bomaanslagen:

Na hun terugkeer zullen de RAF leden met hun gerecruteerde aanhang zowel bankovervallen plegen als bomaanslagen op militaire doelen en doelen van ”het grootkapitaal”

Een overzicht:

April-mei 1972
In de lente van 1972 vinden de volgende aanslagen plaats, waarbij doden en zwaargewonden vielen:
-bomaanslag op het Amerikaanse consulaat in Frankfurt (één dode)
-bomaanslag op het politiebureau van Augsburg
-bomaanslag op het gerechtshof in München en Karlsruhe
-bomaanslag op het hoofdkwartier van het Springer-concern (uitgever van ‘Bild’)
-bomaanslag op het hoofdkwartier van het Amerikaanse leger in Heidelberg (drie doden)
-bomaanslagen op Hamburgse warenhuizen

Ook wordt er in october 1971 een politieagent doodgeschoten tijdens de arrestatie van RAF leden en wordt er in december 1971 een politieagent doodgeschoten bij een bankoverval in Kaiserslautern.

REACTIE VAN DE STAAT: POLITIEGEWELD

Hoewel er geen twijfel over mogelijk, dat bij bovenstaande RAF daden sprake is van ernstig strafbare feiten, is er ook sprake van een even onacceptabel en inhumaan politiegeweld

Zo wordt in juli 1971 RAF lid Petra Schelm door een Hamburgse politieagent doodgeschoten tijdens een intensieve zoekactie naar RAF-leden.
Bijna nog schokkender is het door het hoofd schieten, vanaf een meter afstand, van  RAF lid Georg von Rauch in december 1971, terwijl hij met de handen omhoog staat.
Gevoeglijk mag hier gesproken worden van een buitengerechtelijke executie en kan het woord ”staatsterrorisme” gebruikt worden
Pas in mei wordt een onderzoek ingesteld.

MAATREGELEN OVERHEID:

Bij Wet vastgelegde schending van elementaire rechten: verandering spelregels in rechtszaken

Het is begrijpelijk, dat de Duitse Overheid extra veiligheidsmaatregelen wilde nemen tegen het toenemende RAF geweld, dat getuigde van een elementair gebrek aan respect voor mensenlevens’
Echter, dergelijke maatregelen dienen in overeenstemming te zijn met de internationale humanitaire mensenrechtenregels, die niet alleen vervatten een humane behandeling, maar eveneens de rechtsgaranties op een eerlijk proces dienen te garanderen

Echter, de door de Duitse Overheid genomen maatregelen, zowel op detentiegebied als op het gebied van de elementaire rechten van een verdachte, waren daarmee in flagrante strijd

Bovendien werd er een zo vage definitie gegeven van het begrip ”radicalen”, dat in potentie niet alleen iedere niet-verdachte RAF sympatisant, maar een groot deel van de linkse beweging gerekend werd tot potentiele verdachten en onder verregaande repressie te lijden had

Hierbij een overzicht van enkele in 1974 genomen maatregelen
Een, respectievelijk twee jaar na de arrestatie van Baader, Meinhof, Ennslin, Mahler Raspe [een in de zeventiger jaren toegetreden lid] en anderen

December 1974

Het is evident, deze maatregelen zijn een opeenstapeling van de schending van de elementaire rechten van een verdachte, varierend van de schending van het recht op vrije keuze van de advocaat , het recht op vrije communicatie met de advocaat , de schending van het briefgeheim tussen advocaat en client  en het aan advocaat en client voorbehouden wrakingsrecht van de rechter

Eveneens getuigt de bepaling tot het weigeren van het optreden van een advocaat ”wanneer bepaalde omstandigheden de verdenking opwekken”, niet alleen van een vage en daardoor op te rekken formulering, bovendien wordt het principe ”onschuldig tot schuld bewezen” hiermee losgelaten
Immers, wanneer er verdenkingen tegen een advocaat zijn, dient er een aanklacht tegen hem te worden ingediend
Hier is echter sprake van een niet hard te maken feit

Het zij toegegeven, er is een aantal keren sprake geweest van advocaten, die de beroepscode hebben overtreden en zich hebben aangesloten bij de RAF en zodoende niet betrouwbaar meer waren, maar dan dient tegen hen expliciet maatregelen genomen te worden, althans bij voldoende bewijs en kan er niet a priori van worden uitgegaan, dat advocaten niet betrouwbaar zouden zijn, aangezien dit tot grote willekeur en het loslaten van het elementaire onschuldprincipe leidt

Nog afgezien van deze ostentatieve schendingen van internationaalrechtelijk vastgelegde rechten, is er sprake van rechtsongelijkheid, aangezien hier sprake is van speciale tegen echte of vermeende ”terroristen” genomen maatregelen

Verder wordt er door middel van het zogenaamde ”Radicalenbesluit”,  het lidmaatschap van een terroristische organisatie strafbaar gesteld met uitzetting uit het beroep, alsook de bage categorieen ‘ondersteuning’ en ‘propaganda’
Terecht wordt door critici gesproken over ”Berufsverbote”

UITBREIDING BEVOEGDHEDEN POLITIE:

Bovendien worden de bevoegdheden van de politie in verregaande zin uitgebreid:

In januari 1971 neemt Minister van Binnenlandse Zaken Genscher  het opsporingbevel tegen ‘Baader en de anderen’ af van de gewone recherche en geeft het aan een speciale veiligheidsdienst, de Sicherungsgruppe Bonn, die direct onder de minister valt.
In september 1971 is er een sterke uitbreiding van het Openbaar Ministerie
Enkele cijfers:
1969 933 functionarissen 22,4 miljoen mark
1975 2237 functionarissen 156,8 miljoen mark
Er wordt een centrale elektronische databank ingericht om feiten en gegevens uit heel Duitsland snel te kunnen vergelijken en combineren.
Verder worden nieuwe elektronische opsporings- en afluistermethoden ontwikkeld. Een systeem om de vingerafdrukken van 2,8 miljoen personen te vergelijken wordt in gebruik genomen.
Tenslotte wordt in october 1971 een ‘meldingswet’ (Bundesmeldegesetz) ingevoerd, die persoonsgegevens van burgers aan alle ambtelijke instanties ter beschikking stelt

Voor die tijd ongekende veiligheids en zekerheidsmaatregelen

Interessant is dan ook de in NOVA gedane uitspraak van de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Gerhart Baum:   ,,Bij de bestrijding van het terrorisme hebben we de rechtsstaat die we wilden verdedigen, beschadigd. Veel meer dan nodig was.”

Een voorbeeld van de door ex-minister Baum bekritiseerde generaliserende anti-terreurhysterie moge wel uit het volgende blijken:

In november 1974, na het overlijden van RAF lid Holger Meins in de beruchte gevangenis Stammheim aan de gevolgen van een hongerstaking, wordt er in  de hele Bondsrepubliek wordt de actie ‘Winterreise’ gevoerd, met als doel, het opsporen van 23 leden van de ”tweede generatie” RAF activisten
Zwaar bewapende politie en grenstroepen versperren wegen en controleren scherp. Invallen worden gedaan in als ‘links’ bekend staande advocatenkantoren, drukkerijen, kantoren en woongemeenschappen. De actie wordt met grote hardheid gevoerd, interieurs worden vernield en personen gewond. De 23 gezochte personen worden niet gevonden.
Minister Maihofer verklaarde dat ‘Winterreise’ vooral het imago en zelfbewustzijn van de politie ten goede was gekomen.

ARRESTATIE RAF KOPSTUKKEN

In mei  1972 wordt de ”operatie ‘Wasserslag’ ingezet, waaraan het hele vervolgingsapparaat deelneemt. Met alle ter beschikking staande helikopters worden worden alle grote wegen, op- en afritten de hele dag geobserveerd, desnoods geblokkeerd en er worden persoonscontroles uitgevoerd.
Dat werpt zijn vruchten af

In juni 1972 wordt met veel machtsvertoon [300 met machinepistolen bewapende politie-agenten, gesteund door pantserwagens] Andreas Baader gearresteerd, waarbij hij door een scherpschutter wordt verwond.
In diezelfde maand wordt de hele kern van de RAF opgepakt, waaronder Ensslin, Raspe, Meinhof en Holger Meins.
De RAF leden worden in de gevangenis geïsoleerd van medegevangenen.
Er vindt een landelijke actie plaats in het kader van de ‘Berufsverbote’ om ‘sympathisanten’ van de RAF uit functies in onderwijs en ambtenarij te ontslaan. Volgens juristen gaat het om een heksenjacht. Zij maken zich vooral bezorgd over het oprekken van de begrippen ’terroristische organisatie’ en ’terrorisme’.
Wat dat betreft is er in verband met de hedendaagse anti-terreurmaatregelen, niets nieuws onder de zon.

Isolatiefolter:

De detentieomstandigheden, waaraan de op 15-juni gearresteerde Ulrike Meinhof wordt blootgesteld, is exemplarisch voor de detentieomstandigheden van de andere RAF leden
Zij  wordt opgesloten in een geluidsdichte isoleercel van een speciale vleugel van de gevangenis van Keulen-Ossendorf, waar 24 uur per dag het licht brandt
Een aantal juristen protesteren tegen het isolement van de RAF-gevangenen, dat zij  ‘sensorische deprivatie’ (=beroofd worden van de zintuigen) noemen en achten het gelijk staan aan geestelijke marteling.
Zij zijn echter niet de enigen, die protesteren
Ook de internationale mensenrechtenorganisatie Amnesty International heeft scherpe kritiek op deze detentiemethode en kwalificeert het als ”isolatiefolter”
Eveneens waarschuwt zij voor de hieraan klevende risico’s, zoals ”o.m. algemene pijngevoelens, desoriëntatie, concentratieverlies, slapeloosheid en waandenkbeelden.
Een deel van die verschijnselen wordt ook treffend door Ulrike Meinhof in de top van het artikel beschreven

Deze door de Duitse Overheid genomen maatregelen tegen Meinhof en anderen zijn dan ook flagrante schendingen van artikel 3, EVRM, dat foltering en een ”onmenselijke en vernederende behandeling” te allen tijde verbiedt
Het door de Duitse Overheid gedane beroep op ”byzondere omstandigheden” of zelfs ”de noodtoestand” is dan ook geen optie, aangezien het verbod op marteling internationaalrechtelijk behoort tot de niet-opschortbare rechten, zelfs niet in een noodtoestand.

Eveneens is bekend, dat volgens de internationale wetgeving foltering niet alleen fysieke pijn impliceert, maar eveneens aangedane ernstige psychische schade
Weer verwijs ik in dit verband naar de beginregels van de gevangenisbrief van Meinhof, die wijzen op een ernstig gekwelde persoon

Protesten tegen detentieomstandigheden

Het mag dan ook geen verwondering wekken, dat in januari 1973, 40 van terrorisme verdachte personen in hongerstaking gaan
tegen het systematische isolement. Om de hongerstaking te kunnen breken, gaat de gevangenisdirectie zover, dat zij het water in hun cel afsluit, wetende, dat hongerstaking zonder drinken niet mogelijk is
Tegen dergelijke praktijken wordt niet alleen door de RAF sympathisanten en hun advocaten, maar tevens door juristen in het algemeen en mensenrechtenactivisten geprotesteerd.

In mei 1973 gaan 80 van terrorisme verdachte gevangenen in hongerstaking, waarbij zij  gelijkstelling met andere gevangenen eisen en ongecensureerde informatie over de buitenwereld. De gevangenisdirectie tracht opnieuw door het afsluiten van de waterleiding de staking te breken.
De rechter verbiedt de systematische isolatie als ongrondwettig.

Uiteraard nemen de RAF kopstukken als Baader, Ennslin, Raspe en anderen aan diverse hongerstakingen deel
Zoals reeds vermeld, kost de deelname aan deze hongerstakingen RAF lid Holger Meins het leven

Tragisch is, dat Ulrike Meinhof door een aantal factoren tijdens haar gevangenschap vervreemdt van de andere RAF kopstukken
Met name Ennslin zou haar verweten hebben, minder ”principieel” te zijn geworden
Meinhof was in 1974 veroordeeld tot 8 jaar cel voor haar aandeel in de bevrijding van Baader.

Helaas zal zij tragisch aan haar einde komen

Op 9 mei 1976 wordt het tweeënveertig jaar oude, levensloze lichaam van Ulrike Marie Meinhof in cel 719 gevonden.
Volgens de officiele lezing zou zij zich hebben opgehangen aan repen textiel, die ze om de tralies had geknoopt. Na autopsie bleek dat ze was omgekomen door zelfophanging. Desalniettemin waren er meteen twijfels bij deze zelfmoord.
Niettemin kunnen er twijfels geuit worden bij deze echte of vermeende ”zelfmoord”, aangezien het natuurkundig gezien, zeer de vraag is of het textiel sterk genoeg is geweest om een vrouw van 68 kilo te kunnen houden.
Nog omwaarschijnlijker echter acht ik de zogenaamde ”zelfmoord” van Baader, Ennslin en Raspe en de poging tot zelfmoord van Moller, die ik in het laatste hoofstuk aan de orde zal stellen

DE STRIJD GAAT DOOR: TWEEDE GENERATIE RAF:

Dachten de Duitse Bondsregering en de opsporingsautoriteiten, dat het met de arrestatie en berechting van de RAF kopstukken en aanhang was gedaan met de RAF, niets was minder waar
Niet alleen kon de RAF sowieso rekenen op bewondering in de meer actiegerichte linkse kringen, hun moed en strijdbaarheid in de gevangenis, maar ook hun martelaarschap, waaraan voornamelijk de Duitse autoriteiten door hun draconische maatregelen debet waren, trokken nieuwe actievoerders aan, de zogenaamde ”Tweede Generatie”

Opvallend was niet alleen de verhoogde gewelddadigheid [overigens ook van de kant van de Duitse autoriteiten], maar ook het praktisch eendimensionale doel van de acties, de vrijlating van de gedetineerde RAF leiders

Om dat te bewerkstelligen werd geen middel meer geschuwd en een serie gijzelingen, aanslagen en politierepressailles was het gevolg