[10]
VOLKSKRANT
BOUTERSE LAAT ZIJN LAND BEROOID ACHTER, MAAR VELEN DRAGEN
HEM DAT NIET NA: ”HIJ SNAPTE DE SURINAMER. DIE MOET JE
VERWENNEN”
4 JANUARI 2025
Suriname neemt vandaag afscheid van Desi Bouterse, die zich als president geliefd maakte door kwistig geld uit te geven. Maar dat hij het land daarmee in een diep economisch dal stortte, wil er bij veel mensen niet in. ‘We zijn aan het pinaren.’
Met een veelbetekende blik wijst Virginia Bruns (65) naar een pakje kippenbouillon. Het is dinsdagochtend en de pensionado staat in supermarkt Kasi Trading in Paramaribo. Op oudejaarsdag is ze doorgaans in feeststemming, maar de boodschappenprijzen dragen daar vandaag niet aan bij.
Ze pakt de bouillon uit het schap en houdt ’m omhoog. ‘Dit pak van honderd blokjes kostte een paar jaar geleden nog 50 Surinaamse dollar. Nu is het 93 dollar. Ik moet tegenwoordig langs drie of vier winkels om geld te besparen. Het gaat slecht met Suriname’, zegt ze, terwijl ze de bouillon teruglegt. ‘Heel slecht.’
Suriname neemt dit weekend afscheid van Desi Bouterse, die veertig jaar lang gold als een van de invloedrijkste mannen van Suriname. In Nederland zal hij vooral worden herinnerd vanwege de Decembermoorden, waarbij vijftien journalisten, advocaten en andere critici werden gemarteld en geëxecuteerd.
Maar een aanzienlijk deel van zijn volksgenoten herdenkt vandaag een geliefd staatshoofd. Met weemoed wordt teruggedacht aan de tijd waarin Bouterse aan de knoppen zat en het geld liet rollen. Tussen 2010 en 2020 hield hij als president de wisselkoers kunstmatig laag, net als de boodschappenprijzen, en nam duizenden mensen in overheidsdienst.
En dat was heel prettig, zeggen ze hier in de supermarkt. Paramaribo verkeert op de laatste dag van het jaar in een feestroes. Straks, vanaf het middaguur, zal overal in de stad het geknetter van pagara’s klinken, Chinese rotjesrollen van soms wel 40 meter lang. Maar voordat de stad zich overgeeft aan een drinkgelag, halen mensen nog gauw wat boodschappen in huis.
Elisabeth Doekoe (38) staat bij een vrieskist gevuld met kippenbouten, peinzend over de vraag wat ze ook alweer nog meer zou gaan kopen. Haar 17-jarige dochter Sandhien hangt verveeld over de boodschappenkar, de ogen vastgeplakt aan haar telefoon. Doekoe heeft vier kinderen en die zou ze straks graag naar de stad brengen. Maar dat gaat waarschijnlijk niet gebeuren. ‘Een drankje hier, een snack daar. Ik weet niet of ik dat kan betalen. Alles is duur geworden.’
Gratis boodschappen
Vroeger, onder Bouterse, kreeg ze nog wat hulp van politici. Zo ontving ze geregeld pakketten met gratis boodschappen. Bovendien zat er op tal van zaken subsidie. ‘Als je bij wijze van spreken 50 Surinaamse dollar moest betalen, dan legde Bouterse 45 dollar bij. Nu moeten we alles zelf betalen. Deze regering helpt niemand.’
Supermarktbezoekers Doekoe en Bruns hebben geen ongelijk. Het leven is na Bouterses aftreden fors duurder geworden; Suriname kent sinds 2020 duizelingwekkende inflatiecijfers van tot wel 60 procent per jaar. Een harde dobber voor de Surinamer, die het moet doen met een minimumloon van nog geen 7.000 dollar per maand. Dat is 190 euro.
Tegelijkertijd is de beleving op straat een totaal andere dan die van economen en politici. Het kwistig strooien met geld is weliswaar op de korte termijn fijn, maar op de lange termijn desastreus. De kille rekensommen liegen er niet om: Bouterses beleid stortte het land in een diep economisch dal.
Toen hij de sleutels kreeg van het presidentieel paleis, had Suriname een staatsschuld van 18 procent van het bruto binnenlands product. Toen hij tien jaar geleden de deur achter zich dichttrok, was dat opgelopen tot 120 procent. De nieuwe schulden kennen bovendien vaak torenhoge rentes.
Bouterses opvolger, president Chan Santokhi, meldde zich met hangende pootjes bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). In ruil voor een noodlening moet Suriname sindsdien op last van het IMF fors bezuinigen. Inwoners krijgen geen subsidie meer op brandstof en ook steeds minder op elektriciteit.
Praktisch failliet
Het is ‘de enige manier voor Suriname om er bovenop te komen’, vindt Steven Debipersad, voorzitter van de Vereniging van Economisten in Suriname (VES), die fungeert als een denktank. ‘Suriname was praktisch failliet. In zijn drang om het volk te behagen, heeft Bouterse het juist armer gemaakt. Veel Surinamers zijn afhankelijk geworden van overheidssubsidies. Ze moeten op eigen benen leren staan.’
Dat zegt ook supermarkteigenaar Henk Kasi (60), die dinsdagochtend door zijn zaak loopt. Het is een man die ondanks zijn zachte stem toch harde uitspraken doet. ‘Bouterse en ook andere regeringen hebben subsidies gegeven om stemmen te winnen en aan de macht te blijven. Maar je kweekt luilakken.’
Hij wijst naar een aantal van zijn creoolse werknemers, die voor zijn winkel in de weer zijn met steekkarren vol frisdrank. ‘Ze verdienen elke maand minstens 15 duizend dollar (410 euro). Dat is een goed salaris. Een enkeling spaart en komt vooruit. Maar de meesten gaan uit en geven het binnen een paar dagen weer uit. Er wordt vooral veel geklaagd.’
Een van hen, Lorenzo Inge (35), zegt soms heus wel geld opzij te zetten. Hij zet de steekkar stil, doet zijn pet af en buigt naar voren. ‘Maar het leven is kort. En hard. Dus men heeft ook ontspanning nodig. En bij ontspanning ga je niet op de prijzen letten.’
Verstandig beleid
Het zijn twee werkelijkheden die elkaar niet raken. De regering voert verstandig macro-economisch beleid, maar voor de man en vrouw op straat is het leven slechts duurder geworden. De prijs van een liter benzine aan de pomp is gestegen van 7 naar 40 Surinaamse dollar; een gemiddelde gascilinder om op te koken van 50 naar ruim 300 dollar. ‘De regering moet gewoon hulp vragen aan het buitenland’, zegt Doekoe, zonder te specificeren hoe dat precies moet werken. ‘We zijn aan het pinaren.’
‘De mensen op straat hebben gelijk’, zal Stanley Raghoebarsing (68), de minister van Financiën, later vertellen. ‘Wij zeggen dat ons beleid goed is voor het land. Dat blijven we herhalen. Maar mensen willen de voordelen natuurlijk zelf ervaren.’
Toch komt de regering de bevolking maar mondjesmaat tegemoet. De enige serieuze poging is het opzetten van zogenoemde food baskets, 31 verkoopplekken waar veelgebruikte boodschappen tegen kostprijs worden aangeboden. Het gaat om bijvoorbeeld aardappelen, uien, suiker, bruine bonen of sardientjes. Die worden verkocht vanuit oranjekleurige containers die her en der door het land staan.
Woekerwinsten
Het is een manier om de bevolking een handje te helpen, zegt de minister. Bovendien drukt dat hopelijk ook de prijzen in commerciële supermarkten. ‘Supermarkten vragen 85 Surinaamse dollar voor een kilo aardappelen. Ze maken woekerwinsten, want bij een basket is de prijs 35 dollar.’
Het project is een bescheiden succes, stelt kruidenier Kasi, die zelf een distributiepunt heeft. Ook verzorgt Kasi de import van alle producten voor het project. Zo krijgt hij elke week 40 ton aardappelen en 20 ton uien binnen uit het buitenland, die vervolgens over alle verkooppunten worden verdeeld. Andere producten worden beduidend minder vaak geïmporteerd, zoals bruine bonen (acht containers per jaar) en blikken sardines (vier containers).
Raymon, een Javaanse veertiger die in de supermarkt een pak bruine suiker in zijn winkelmandje legt, vindt het een mooi gebaar. Maar het is volgens hem lang niet genoeg. ‘Veel mensen weten niet dat deze food baskets bestaan. En als ze wel gaan, is de voorraad snel op’ – iets wat ook Kasi erkent.
De regering moet meer van Bouterse leren, vindt Raymon. ‘Bouterse snapte de Surinamer. De doorsnee bevolking heeft niet het intellect om te begrijpen hoe de economie werkt. Veel mensen hebben alleen de lagere school afgemaakt. Ze kijken naar de portemonnee en zeggen: deze regering maakt me arm.’ In mei gaat Suriname weer naar de stembus, en dat zou zomaar weer het einde kunnen betekenen van de regering-Santokhi, waarschuwt Raymon. Zijn advies? ‘Verwen het volk een beetje.’
HOE NEEMT SURINAME AFSCHEID VAN BOUTERSE?
Een Surinaamse uitvaart is doorgaans uitbundig, met veel zang en dans. Die van Bouterse begon vrijdagavond met een singi neti, een wake waarbij wordt gebeden. Aanhangers kwamen samen in de grote congreshal achter het hoofdkantoor van de NDP, de partij van Bouterse. Het is een ruimte met plaats voor duizenden toeschouwers, die doet denken aan een sportarena.
Zaterdagochtend wordt het lichaam van Bouterse door de hoofdstad Paramaribo gereden. De NDP hoopt dat er een mensenmassa op de been zal zijn. Vanaf 11 uur lokale tijd wordt de uitvaart gehouden, die uren zal duren en waarbij veel mensen zullen spreken. Er staan meer dan 25 sprekers op het programma. Het geheel wordt uitgezonden op de lokale tv-zenders. Daarna wordt Bouterse gecremeerd.
De regering heeft besloten dat Bouterse geen staatsbegrafenis krijgt. De oud-president werd eind 2023 voor zijn rol bij de Decembermoorden veroordeeld tot 20 jaar cel en was sindsdien op de vlucht. Toch laat de regering zijn dood niet ongemerkt voorbijgaan: op overheidsgebouwen hangen de vlaggen zaterdag halfstok. Inwoners wordt op het hart gedrukt om kalm te blijven. ‘We zijn een vredige, tolerante en religieuze samenleving. Laten we dat zo houden.’
EINDE
SURINAME: DE ERFENIS VAN VIJF JAAR BOUTERSE
19 MEI 2015
Het Suriname van de 21ste eeuw toont een gezicht van welvaart en economische groei. President Desi Bouterse houdt de touwtjes stevig in handen en is topfavoriet om met zijn partij NDP de parlementsverkiezingen opnieuw te winnen. Een nieuwe ambtstermijn wenkt, al wekt de zeepbeleconomie onrust en is het klimaat van corruptieschandalen en vriendjespolitiek nog lang niet gaan liggen.
Suriname is altijd al een buitenbeentje geweest op het Zuid-Amerikaanse continent. Het Caraïbische staatje is letterlijk en figuurlijk afgesneden van de buitenwereld. Snelle verbindingswegen naar buurlanden Frans-Guyana en Guyana zijn er niet en het dichte Amazonewoud sluit Suriname helemaal af van zuiderbuur Brazilië.
De internationale luchthaven in Zanderij telt één bestemming buiten het Amerikaanse continent: Schiphol. ‘De Nederlandse kolonisatie was het slechtste wat ons ooit kon overkomen’, zegt een studente op de campus van de Anton De Kom Universiteit van Suriname. ‘Naast decennia onderdrukking en slavernij zadelden ze ons op met een taal waar we niets mee zijn.’ Steeds meer vakken worden tegenwoordig in het Engels gedoceerd in plaats van het Nederlands en ouders kiezen bewust voor Engelstalig onderwijs.
Casino’s, villa’s en Japanse bolides
Taalisolement was lange tijd de belangrijkste belemmering voor internationale relaties in de voornamelijk Spaans- en Portugeestalige regio. De Surinaamse president Desi Bouterse doorbrak dat isolement door nieuwe internationale handelsrelaties aan te knopen.
De rijke Surinaamse bodem vormt een ideale troef tijdens onderhandelingen met potentiële buitenlandse investeerders. Dankzij de massale ontginning van goud, olie en hout kon Suriname evolueren van een laag- naar een midden-inkomensland. En Bouterse is ambitieus: een nieuwe ambtstermijn zou het land toelaten door te groeien naar een hoog-inkomstland.
Met een economische groei van 3,6 procent in 2014 behoort Suriname tot een van de best scorende landen van Zuid-Amerika.
Nina Jurna werkte tien jaar als correspondente in Suriname en publiceerde recent een biografie van de Surinaamse president: Desi Bouterse: een Surinaamse realiteit. De Nederlandse journaliste verhuisde toen Bouterse in 2010 aan de macht kwam en keerde voor het eerst in vijf jaar terug om te kijken hoe het land veranderd was.
‘De algemene levensstandaard verhoogde drastisch’, merkte ze onmiddellijk op. ‘Dat is overal zichtbaar in het straatbeeld: naast talloze casino’s en winkelcentra maakten verloederde huizen plaats voor fraaie villa’s. Japanse bolides rijden op nieuw aangelegde wegen en winkelrekken puilen uit van importproducten.’
Sociaal contract
Investeringen in onderwijs, volksgezondheid en infrastructuur –dat beloofde Bouterse bij zijn aantreden als president. Een snelweg van Paramaribo naar Brazilië kwam er voorlopig niet, evenmin als de beloofde 18.000 woningen. Van heel wat andere toezeggingen kwam er wel wat in huis: de invoering van een minimumloon, de algemene ziektekostenverzekering, de gratis gezondheidszorg voor kinderen en bejaarden…
‘Spelende kinderen aan de Surinamerivier in het diepe binnenland. Bouterse geniet enorme populariteit bij de jonge Surinaamse bevolking.’
Irvin Ngariman
De kinderbijslag steeg van 0,75 euro per kind per maand naar 12 euro, de “Algemene Oudedagvoorziening” van 70 euro naar 130 euro. De sociale vooruitgang maakte Bouterse populair bij de kiezer, maar kwam niet gratis: de reserves van de Centrale Bank –op dit moment amper een half miljard euro– halveerden in de laatste drie jaar en de nationale schuldenlast –thans meer dan 1,5 miljard euro– is sinds 2000 nog nooit zo hoog geweest.
‘Na vijf jaar Bouterse zijn de overheidsfinanciën in een precaire toestand beland. Dat zorgt voor onrust bij de bevolking’
Volgens Regilio Dodson, econoom aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname, zijn de Surinaamse overheidsfinanciën in een precaire toestand beland. Hij vreest dat de uitgaven onder Bouterse groter zijn dan de economie dragen kan.
‘In vijf jaar tijd probeerde Bouterse heel wat beloftes in te lossen. Er zijn echter te veel verschillende lijnen uitgezet, zonder diepgang of realistische aanpak.’
Dodson ziet Suriname afglijden naar een zeepbeleconomie: ‘De voornaamste bron van inkomsten in Suriname zijn de grondstoffen. Alternatieven zijn er niet. Als de wereldprijs van goud en olie zakt, zoals de laatste jaren het geval, is dat onmiddellijk voelbaar.’
De uitdager van Bouterse
De onzekere economische toekomst van Suriname is een heet hangijzer in de aanloop naar de verkiezingen. De oppositie beschuldigt Bouterse van te veel en te ondoordachte uitgaven. Chandrikapersad Santokhi is presidentskandidaat bij V7, een coalitie van zeven oppositiepartijen. Hij is de belangrijkste uitdager van Bouterse.
Santokhi: ‘Ons land gaat ten onder aan het corrupte fenomeen van ‘familie en vrienden’. Het is de burger die op den duur het gelag zal betalen. De president zegt dat de economie lekker loopt, maar voor wie eigenlijk?’
VHP
Volgens Santokhi moet de volgende regering werk maken van een duurzame economie en meer investeerders aantrekken. Santokhi: ‘De economie moet opnieuw gezond worden, met een bloeiende industrie.’
‘Surinames extreme afhankelijkheid van grondstoffen creëert een ongezond economisch klimaat’
Daarnaast wil de politicus van Hindoestaanse afkomst de banden met Nederland opnieuw versterken, iets waar het huidige staatshoofd van huivert. Bouterse minimaliseert de precaire financiële situatie van Suriname: ‘Ondanks een turbulente internationale economische omgeving, heeft Suriname een gezonde groei doorgemaakt met uitstekende groeivooruitzichten.’
Zolang de economische bel niet barst voor de verkiezingen blijft Suriname op de hand van Bouterse. Uit de laatste peilingen blijkt dat vijftig procent van de kiezers verder wil met de huidige regeringsleider. De fluctuerende grondstoffenprijs beantwoordt de vraag of zijn sociale vooruitgang op termijn betaalbaar zal blijven.
Kruistocht tegen corruptie
Naast het economische vraagteken stond de afgelopen regeerperiode bol van corruptieschandalen en andere incidenten. De vriendjespolitiek, het nepotisme en cliëntelisme waar Bouterse zich zo tegen verzette in de vorige verkiezingscampagne, wordt hem vandaag zelf verweten door de oppositie. Ook het aannemen van de controversiële amnestiewet, waarmee Bouterse zijn aangebrande verleden schoonveegde, wakkerde de tegenstand aan.
Bouterses zelf verkondigde “kruistocht tegen corruptie” draaide uit op een flop. Hij ontsloeg vijftien ministers wegens zelfverrijking, maar kwam volgens Nina Jurna weinig geloofwaardig over door zich te blijven omringen met omstreden figuren.
‘Bouterse gaf zelf al aan dat het economisch zware tijden zijn. In de aanloop naar de verkiezingen probeerde hij deze uitspraak te minimaliseren maar het kwaad was al geschied.’
Annelies Verhelst
‘In 2013 werd zelfverrijking vastgesteld bij minister van Openbare Werken Ramon Abrahams. Na het schandaal ontsloeg Bouterse zijn oude maatje en medecouppleger uit zijn functie, om hem enkele weken later aan te nemen als “staatsadviseur”.’
Parlementariërs verwijten de regering een gebrek aan transparantie en vriendjespolitiek.
Zeven oppositiepartijen bundelen zich om een vuist te maken tegen de NDP van Bouterse.’
VHP
In datzelfde jaar liet het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zich kritisch uit over druggerelateerde corruptie in Suriname tot op het hoogste politieke niveau. Op de corruptie-index van Transparency International zakte Suriname eind 2014 weg naar de honderdste plaats, die ze deelt met China en Algerije.
Parlementariërs verwijten de regering een gebrek aan transparantie en vriendjespolitiek. Zo zegt Nationaal Assemblee-lid Arthur Tjin A Tsoi: ‘Alles gebeurt in een waas van geheimzinnigheid en duisternis. Ministeries zijn uitgehold en het beleid wordt centraal gevoerd vanuit het Kabinet van de President. Transparantie en verantwoording over uitgaven en projecten bestaan niet.’
Chandrikapersad Santokhi belooft alvast verandering als een meerderheid in het parlement hem straks aanduidt als nieuwe president: ‘Ons land gaat ten onder aan familie en vrienden. De regering voert een beleid dat enkel voordeel oplevert voor zijn naasten.’
Vogelzangwedstrijden
Ondanks zijn omstreden imago blijft Bouterse een man van het volk. Volgens Nina Jurna zijn er weinig politici die het land zo goed kennen en de kiezers zo handig weten te bespelen. ‘Zoals al zijn buren geniet hij doodgewoon van vogelzangwedstrijden op zondagochtend in Paramaribo.’
‘Bouterse kent als geen ander de psyche van de Surinamer en speelt hier uitstekend op in’
Daarnaast is Bouterse een meester in bruggen bouwen tussen de etnisch verdeelde Surinamers. Dat slaat vooral aan bij jongeren, die in tegenstelling tot oudere generaties minder vastgeroest zijn in de etnische politiek. Binnen de 350.000 stemgerechtigde Surinamers zijn er heel wat jongeren –en dat is voor Bouterse een belangrijke troef.
‘De NDP is voor velen meer dan een politieke partij, een beweging die symbool staat voor Surinaams nationalisme’, zegt politicoloog Hans Breeveld. ‘Ze overwon de etnische sentimenten en de bevolking lijkt haar haar verleden en misstappen keer op keer te vergeven.’
Santokhi, die met zijn serieuzer imago en onbesmette reputatie erg in trek is bij een socioculturele elite, blijft voor velen een Hindoestaanse presidentskandidaat. Zijn Vooruitstrevende Hervormingspartij (VHP) stond lange tijd bekend als emancipatorische partij voor de Hindoestaanse gemeenschap. Het blijft nog maar de vraag hoeveel stemmen hij bij andere bevolkingsgroepen kan halen.
Vrouwvriendelijk
Voor Surinaamse vrouwen worden het alvast historische verkiezingen. Suriname bengelt al jaren achteraan op het vlak van gendergelijkheid. Volgens het Global Gender Gap-rapport van het Wereld Economisch Forum (WEF) waren in 2014 slechts 12% van de parlementariërs in Suriname vrouwen, veruit het laagste cijfer van het Amerikaanse continent. 94% van de ministerposten is ingevuld door mannen.
De Ook Zij-bewustmakingscampagne streefde in de aanloop van de verkiezingen naar meer vrouwen op de kieslijsten. Met in totaal 106 verkiesbare vrouwen –een nooit eerder gezien aantal– bij de 25 politieke partijen hopen de campagnevoerders op meer dan 30% vertegenwoordiging van vrouwen in het parlement.
Het succes van de Ook Zij-campagne is ook Bouterse niet ontgaan. Hij nam alvast het voortouw en zette de meeste vrouwen van alle partijen op zijn kieslijst. Een vrouwvriendelijke keuze of vooral een populistische verkiezingsstrategie? Het verkiezingsresultaat na 25 mei zal op deze en meerdere vragen antwoord bieden.
EINDE