JAN PIETERSZOON COEN, KOLONIALE
MASSAMOORDENAAR
ZIE OOK ARTIKEL ASTRID ESSED
OVER VOLKERENMOORD EN DAT STANDBEELD VAN COEN
WEBSITE PETER STORM
Geplaatst op 5 september 2024 door egel
donderdag 5 september 2024
Hoorn, 7 september 2024! Daar en dan vindt een demonstratie plaats tegen het standbeeld van J.P. Coen dat daar helaas nog steeds staat. Het is belangrijk dat die demonstratie groot en solide wordt. Het is belangrijk dat de druk om dat beeld nu eindelijk eens weg te halen, zo groot wordt dat het ook daadwerkelijk gebeurt. Genocidale slachters horen immers niet op een voetstuk. Want dat was Coen: een genocidale slachter in koloniale dienst.
Genocide als business model
Het heeft wellicht zin om nog eens uiteen te zetten hoe J.P Coen destijds te werk ging. Destijds: in de eerste decennia van de zeventiende eeuw, met als dieptepunt het jaar 1621. Waar? In wat nu Indonesië is, en vooral op de Banda-eilanden in het oosten van de archipel. Daar verbouwden mensen kruidnagelen en foelie, specerijen die ze verhandelden. In de zeventiende eeuw waren handelscompagnieën van Engeland en de Nederlanden actief geworden. Vanuit Nederland was dat de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC. Dat was een aandeelhoudersmaatschappij die tegelijk bevoegdheid had om als koloniale overheid op te treden, De VOC had ook gewapend personeel, oftewel soldaten. De VOC was koloniaal kapitaal en koloniale staat tegelijk, via afstandsbediening bestuurd.
Welnu, deze VOC probeerde in de Indonesische eilanden specerijen te kopen om op zo gunstig mogelijke voorwaarden – tegen lage prijzen dus – om die duur door te verkopen. De prijzen konden laag zijn waar de VOC een monopolie wisten te verkrijgen. De specerijentelers waren er echter bij gebaat om hun opbrengst aan de meestbiedende te verkopen: meerdere concurrerende kopers waren in hun voordeel. Op de Banda-eilanden verkochten verbouwers als het even kon aan Britse en aan Nederlandse kopers, zoals het uit kwam. Er waren keer op keer conflicten tussen de Nederlanden en Engeland over deze handel. Er kwamen ook botsingen tussen de VOC en de bevolking, als die zich weigerde klakkeloos te schikken in wat de VOC van ze eiste. Soms doodden bewoners flinke aantallen koloniale indringers. Soms doodden die indringers flinke aantallen bewoners. Een klassiek koloniaal conflict, compleet met het verdeel-en-heers mechanisme tussen meerdere koloniale mogendheden. Piet Hagen schetst helder en zakelijk de verwikkelingen (zie hieronder voor de gebruikte boeken).
In 1621 mondde dit uit in volkerenmoord, bedreven door de VOC ter plekken, door dat outsourced onderdeel van de Nederlanden dus. Dat gebeurde onder leiding van J.P. Coen. Die had in 1614 zijn visie op de handel in de Indonesische archipel al uiteengezet voor zijn opdrachtgevers, de Heeren Zeventien die de VOC leidden. Coen bepleitte twee opties: of een plaatselijk vorst sloot een verdrag af met de VOC waarin dat VOC een monopolie op de handel in de ter plaatse verbouwde specerijen kreeg. Of anders: ‘militaire middelen’. Zoals Hagen het formuleert: ‘Goedschiks of kwaadschiks, het monopolie was het doel.’ (Hagen, pag. 117). In 1619 werd hij tot gouverneur-generaal, de hoogste koloniale baan, benoemd. Maar toen was hij al 10 jaar hardhandig bezig monopolies door te duwen, Britse concurrentie te bestrijden en koloniaal gezag af te dwingen.
In 1620 arriveerde Coen ter plekke met een troepenmacht van 1900 leden. Hij eiste onderwerping van de deels door Engelsen bewapende bevolking. Die kreeg hij onvoldoende en niet snel genoeg naar zijn zin. Een gerucht dat mensen een aanslag tegen hem aan het plannen waren, was genoeg om 41 notabelen van de plaatselijke gemeenschap te folteren en vervolgens na een doodvonnis te vermoorden met grote wreedheid. ‘Een van de veroordeelden zou voor zijn executie hebben gezegd: “mijne heren, is er dan geen genade?”’(Hagen, pag. 130) Nee dus, die was er niet. En dit was nog maar het begin.
Er volgde een operatie die er expliciet op gericht was het hele eiland te ontvolken en de bevolking te vervangen. Coen vertrok zelf, maar gaf zijn personeel instructies om ‘met de rebellerende en gevluchte Bandanezen geen vrede te sluiten, maar de oorlog voort te zetten totdat ze onderworpen en uitgeroeid waren, het gevolg was een massale slachting onder de mannen, vrouwen en kinderen die zich nog in de bergen schuil hielden. Dorpen werden in brand gestoken en bewoners sloegen op de vlucht; velen stierven door geweld of uithongering. Sommigen wierpen zich van de rotsen, anderen slaagden er in te ontkomen naar Oost-Seram, de Kei-eilanden of Makassar, waar zij hun haat jegens de Hollanders voortplantten.’(Hagen, pag.131). Gek hè, die haat? ‘Door de acties van de VOC is het grootste deel van de 10.000 a 15.000 bewoners omgekomen.’ Genocide heet zoiets tegenwoordig, zo erkent ook Hagen. ‘Aan Nederlandse zijde waren de verliezen beperkt: 18 doden, 60 gewonden en daarnaast nog eens 300 zieken.’(Hagen, pag. 131) De vrijwel compleet uitgemoorde bevolking werd vervolgens vervangen want geproduceerd moest er wel worden.
Dat zijn de basic outlines. Ewald Vanvugt komt in zijn boek ‘Roofstaat’ met meer detail. Hij wijst op het planmatige van de genocide. Het plan werd al ruim voor de volkerenmoord zelf geformuleerd door Jacques ‘l Hermite, een koloniaal functionaris. Ik citeer wat hij al in 1612 voorsteldemmet ene content warning wegens het racistisch taalgebruik: ‘Mijns bedunkens hoorde men niet naar enige vrede te trachten, vooraleeer men hen geheel overwonnen heeft en met goede afspraken tot rede gebracht of gans uitgeroeid heeft. Bedwongen of uitgeroeid zijnde (waarbij het laatste wel het zekerste zou zijn, omdat dit schelmachtig gedrocht nooit zo wel in toom gehouden kan worden als men graag zou willen) zal men de middelen moeten zoeken om deze eilanden opnieuw van inwoners te voorzien.’(Vanvugt, pag. 147). Dit is een op een wat de VOC ter plekke deed, met bloedige operaties. De volkerenmoord die Coen lanceerde in 1621 was hiervan de climax.
Vanvugt schetst de motivatie van Coen: ‘Anders dan veel Spanjaarden en veel andere Europeanen op verre kusten, rechtvaardigde Coen zijn agressieve optreden niet met de opdracht van God om het ware geloof te verspreiden, noch met de plicht als chriasten om afgodenaanbidders uit Gods schepping te verwijderen. Hij rechtvaardigde zijn daden door zijn tegenstanders te beschuldigen van contracrtbreuk.’(Vanvugt, pag. 148). Ziedaar de Hollandse handelsgeest, de spreekwoordelijke VOC-mentaliteit, in topvorm. Het werd een bron van grote winsten. “De verovering en ontvolking van de eilandjes met de wereldproductie van foelie en muskaatnoten bracht de eerste kapitalen. Het is een naar feit dat het Nederlandse koloniale feit is gebouwd op een massamoord’, aldus nogmaals Vanvugt (pag. 151) die ook nog schetst hoe de productie vervolgens door tot slaaf gekmaakten onder VOC-functionarissen weer op gang werd gebracht. ‘Zo veranderde Coen de vrije eilanden in VOC-plantages.’(pag. 151 nog steeds).
Weg met dat standbeeld
Voor de dader van dit alles staat dus in Hoorn dat verfoeilijke standbeeld. Verdedigers van zo’n standbeeld zeggen dat we toch de geschiedenis, hoe onaangenaam ook, niet moeten verstoppen. Maar om de geschiedenis onder ogen te zien heb h je geen standbeeld middenin de stad nodig, integendeel! Met een standbeeld zet je iemand op een voetstuk. Je brengt mensen ertoe letterlijk tegen de beeltenis van zo iemand op te kijken. Standbeelden in de publieke imponeren en wekken ontzag af, daar zijn ze voor gemaakt en voor bedoeld. Ontzag afdwingen voor J.P. Coen is nu precies niet de manier om de geschiedenis van zijn wandaden onder ogen te leren zien. Het is een manier om die wandaden te vergoelijken en te rechtvaardigen. Zo’n beeld hoort misschien in een museum, voorzien van passende toelichting. Niet in de openbare ruimte middenin Hoorn. Weg ermee.
Maar, zo wordt ook nog tegengeworpen, je kunt zo’n Coen toch niet gaan lopen veroordelen voor iets dat nu verwerpelijk wordt gevonden maar toen niet? We kunnen de maatstaven van nu toch niet gaan opleggen aan onze voorouders? Het is een onzin-argument. Denken we echt dat de slachtoffers – al die Bandanezen die door Coen de dood in werden gejaagd of tot slavernij gebracht – het acceptabel vonden wat hen werd aan gedaan? Denken we echt dat de slachtoffers massamoord wel okay vonden, volgens de destijds gangbare normen? Doen alsof de genocide van Coen binnen de normen van toen viel betekent de slachtoffers een tweede maal de dood in jagen met een trap na.
Maar zelfs in koloniale kring was het wrede optreden van Coen helemaal niet onomstreden. De bazen van de VOC schreven achteraf: ‘Laat het eens genoeg wezen. Wij hadden wel gewenst dat het met gematigder middelen had kunnen beslist worden’.(Hagen, 131) Daar kopen de slachtoffers ongeveer net zo veel voor als Palestijnen in Gaza die Kamala Harris horen vragen om een tandje minder met die genocide, maar toch. Het wijst er op dat ook destijds genocidale praktijken vragen opriepen en weerzin wekten, soms zelfs in kringen van het koloniale bewind zelf. Het is onzin om te doen alsof wat Coen aan misdadigheid verrichtte, destijds vanzelf sprak en geen twijfels opriep.
Nee, wat Coen deed was aldoor al een wandaad. Het was genocidaal koloniaal gewelddadig en ook onaanvaardbaar volgens normen die niet pas de laatste 10 jaar zijn bedacht. Doen alsof Coen een respectabele historisch figuur die respect, ja zelf ontzag verdient is doen alsof genocide niet telt. Dat beeld van Coen dient uit de binnenstad van Hoorn te verdwijnen. Vandaar die hoognodige demonstratie, zaterdag 7 september in Hoorn.
De gebruikte boeken zijn:
Piet Hagen, ‘Koloniale oorlogen in Indonesië – vijf eeuwen verzet tegen vreemde overheersing’(Amsterdam/Antwerpen 2028)
Ewald Vanvugt, ‘Roofstaat – Wat iedere Nederlander moet weten’ (Amsterdam, 2016)
Geen van beide boeken is erg moeilijk te vinden, die Roofstaat trok destijds veel aandacht en het ding lag prominent in boekhandels te pronken. Het boek van Hagen staat in de bibliotheek van Tilburg. Het betreft hier bepaald geen geheime kennis.
Voor de demonstratie-oproep, zie: Harry Westerink, ‘7 september, Hoorn: demonstratie tegen standbeeld van genocidepleger Jan Pieterszoon Coen’, 18 juli 2024, https://www.doorbraak.eu/7-september-hoorn-demonstratie-tegen-standbeeld-van-genocidepleger-jan-pieterszoon-coen/
Peter Storm