[38]
AFSCHAFFING ZWARTE PIET EEN MUST/ZWARTE PIET ALS
RACISTISCH FENOMEEN
ASTRID ESSED
19 OCTOBER 2013
[39]
ZIE NOOT 38
Maandelijks archief: juni 2024
Noot 37/VERZET
TWEEDE KAMER DER STATENGENERAAL
Vergaderjaar 2014-2015
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 1 GELEIDENDE BRIEF
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
‘s-Gravenhage, 12 november 2014
Hierbij doen wij overeenkomstig het bepaalde in artikel 114 van het Reglement van Orde een voorstel van wet toekomen tot bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet).
De memorie van toelichting, die het wetsvoorstel vergezelt, bevat de gronden waarop het rust.
Bosma
Wilders
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 2 VOORSTEL VAN WET
Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje Nassau, enz. enz. enz.
Allen, die deze zullen zien of horen, saluut! doen te weten:
Alzo Wij in overweging genomen hebben dat het wenselijk is ten aanzien van het uiterlijk van Zwarte Piet regels te stellen.
Zo is het dat Wij, de Afdeling advisering van de Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:
Artikel 1
Een Zwarte Piet heeft een egaal zwart of donkerbruin gezicht, rood geverfde lippen, zwart krulhaar en goudkleurige oorbellen, en is gekleed in een fluweelachtig pak met pofbroek en draagt een hoofddeksel met een gekleurde veer.
Artikel 2
1. Indien een bestuursorgaan zijn medewerking verleent aan een sinterklaasviering, waaronder in ieder geval wordt begrepen een sinterklaasintocht, waarborgt het dat het gevolg van Sinterklaas niet bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte Pieten en dat deze voldoen aan de kenmerken uit artikel 1.
2. In het eerste lid wordt onder medewerking verlenen in ieder geval verstaan:
a. het organiseren of mede organiseren van een sinterklaasviering;
b. het financieren, anders dan door het verstrekken van subsidie ten behoeve van een sinterklaasviering;
c. het nemen van een besluit of afgeven van een beschikking ten behoeve van
een sinterklaasviering, of
d. het anderszins ondersteunen van een sinterklaasviering.
Artikel 3
1. Een bestuursorgaan wijst een aanvraag tot het geven van een beschikking als bedoeld in afdeling 4.1.1 van de Algemene wet bestuursrecht in ieder geval af, indien het naar het oordeel van dat bestuursorgaan aannemelijk is dat bij de sinterklaasviering het gevolg van Sinterklaas bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan het in artikel 1 bepaalde.
2. Indien naar het oordeel van het bestuursorgaan aannemelijk is dat bij de sinterklaasviering het gevolg van Sinterklaas bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte
1
Pieten die voldoen aan het in artikel 1 bepaalde, onthoudt het bestuursorgaan zich van iedere medewerking aan die sinterklaasviering.
Artikel 4
Deze wet wordt aangehaald als: Zwarte Piet-wet.
Artikel 5
Deze wet treedt in werking op een bij koninklijk besluit te bepalen tijdstip.
Lasten en bevelen dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst en dat alle ministeries, autoriteiten, colleges en ambtenaren die zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.
Gegeven
De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
2
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING
1. ALGEMEEN
1. Inleiding
Dit wetsvoorstel strekt tot doel om Zwarte Piet te behouden voor Nederland. De schitterende sinterklaastraditie waarbij Zwarte Piet een prominente en onmisbare rol speelt, dreigt te worden aangetast. De Nederlandse sinterklaastraditie is onderdeel van de nationale identiteit en een aanval op Zwarte Piet is veel meer dan een subtiele aanpassing van een traditie; het is een aanval op de Nederlandse identiteit.
Geschiedenis van Zwarte Piet
De figuur van Sint Nicolaas is al sinds de Middeleeuwen in heel Europa een populaire heilige. Het vieren van feesten rondom Sint Nicolaas is een al bijna even lange traditie. Lang voor het sinterklaasfeest gevierd werd, bestonden er allerlei Germaanse feesten, vieringen en rituelen. Deze ‘heidense’ vieringen zijn uiteindelijk ingebed in de christelijke tradities. De kerk heeft dit aangemoedigd zodat heidense tradities langzaamaan vervangen werden door tradities die meer in lijn waren met het christendom.
Zo zijn er opmerkelijke gelijkenissen waar te nemen tussen Sinterklaas en Wodan, de Germaanse oppergod, die op zijn paard Sleipnir door de lucht reed.
Het is dan ook niet vreemd dat er op verschillende plaatsen in Europa vieringen zijn die kenmerken hebben van het Nederlandse sinterklaasfeest. Er is immers een gezamenlijke oorsprong. Deze tradities hebben met Nederland gemeen dat er een ‘sinterklaasachtige’ figuur is, die wordt bijgestaan door een donkere helper (of meerdere donkere helpers)
In Zwitserland kent men bijvoorbeeld Samichlaus die wordt ondersteund door Schmutzli. in Oostenrijk wordt Nicolo geassisteerd door een aantal Krampussen en in Luxemburg laat Zinniklos zich vergezellen door Houseker.
Zwarte Piet in zijn huidige vorm kent zijn oorsprong in 1850. Hij werd door de Nederlandse leraar, schrijver en illustrator Jan Schenkman afgebeeld in zijn prentenboek ‘Sint Nicolaas en zijn Knecht’. Dat specifieke beeld sloeg aan en verenigde de verschillende vormen waarin Zwarte Piet daarvoor verscheen. Sinterklaas werd immers al ver voor 1850 door één of meerdere donkere knechten bijgestaan.
Het vieren van het sinterklaasfeest of daarop lijkende feesten komt in meer landen voor en de vaak heeft de sinterklaasfiguur ook een donkere helper of zelfs meerdere donkere helpers. Aangezien andere landen geen Jan Schenkman hadden, kennen zij niet de voor Nederland unieke figuur van Zwarte Piet
Jan Schenkman had met zijn boek op geen enkele wijze racistische motieven. Het prentenboek werd ook nergens met racisme in verband gebracht.
Het is hierbij overigens wel duidelijk dat Zwarte Piet in het prentenboek van Schenkman gemodelleerd is naar het beeld van een donkere jongeman.
Zwarte Piet is dan ook zwart ls roet, en niet zwart vân het roet. Dit lijkt misschien een detail, maar het is wezenlijk voor het personage van Zwarte Piet dat hij niet vervangen wordt door een acteur met roetvegen. Zwarte Piet was al bij zijn introductie de steun en toeverlaat van
Sinterklaas en beslist geen slaaf. Ook het woord ‘knecht’ heeft geen negatieve betekenis en is nog steeds in gebruik in bijvoorbeeld de wielrennerj en het boerenbedrijf.
Er kan dan ook niet voldoende benadrukt worden dat Zwarte Piet de drijvende kiacht achter het sinterklaasfeest is. Hij is in de verhalen rondom het sinterklaasfeest vaak belangrijker dan Sinterklaas zelf. Sinterklaas is in de praktijk een oude, vergeetachtige man, en het is Zwarte Piet die eigenlijk de leiding heeft.
Zwarte Piet heeft diverse belangrijke functies en zonder Zwarte Piet is het sinterklaasfeest dan ook volstrekt ondenkbaar. Voorbeelden zijn de hoofdpiet, de wegwijspiet, de luisterpiet, de bakpiet en de inpakpiet. Zwarte Piet wordt door veel kinderen gezien als een groot voorbeeld en veel kinderen willen later ook zelf Zwarte Piet worden.
2. Doelstelling wetsvoorstel
Belang van het behoud van Zwarte Piet Het sinterklaasfeest, waarbij Zwarte Piet een prominente rol speelt, is één van de mooiste tradities van Nederland. Niet alleen de aard van het feest is schitterend, ook het bereik is enorm: heel Nederland staat vanaf half november tot en met begin december in het teken van Sint Nicolaas en Zwarte Piet.
Tevens is het een unieke traditie die nergens ter wereld wordt gevierd zoals in Nederland.
Het vieren van het sinterklaasfeest is een bijzondere culturele uiting. Met het sleutelen aan het sinterklaasfeest komt men direct aan de Nederlandse cultuur. Met het veranderen van Zwarte Piet ten faveure van een zeer beperkte groep mensen, wordt de Nederlandse identiteit aan de kant geschoven.
Het is een vorm van capituleren die voor velen onacceptabel is. De populariteit van Zwarte Piet is enorm en de verontwaardiging over het idee dat de figuur van Zwarte Piet veranderd zou moeten worden is zo mogelijk nog groter. Zwarte Piet heeft helemaal niets met racisme te maken.
Voor liefhebbers van het sinterklaasfeest is het ook zeer kwetsend om te stellen dat het een feest met racistische elementen is. In Vlaanderen is het sinterklaasfeest erkend als cultureel erfgoed en het Interfederaal Gelijkekansencentrum in Brussel oordeelde dat Sinterklaas en Zwarte Piet zeker geen racistische figuren zijn.
Juist in een veranderende wereld is het belangrijk dat er symbolen en gebruiken blijven bestaan waaraan Nederlanders hun identiteit ontlenen en die bijdragen aan gemeenschapszin.
Het pogen een uniek volksfeest te ontmantelen dat zorgt voor zoveel verbondenheid en vreugde is dan ook bijzonder kwalijk. Het sinterklaasfeest is misschien wel het meest Nederlandse feest dat er is. Het vieren van Sinterklaas is daarmee dan ook een sterke uiting van het Nederlanderschap, de verbondenheid met Nederland en de Nederlandse culturele tradities.
Keuze voor het codificeren
Het is niet gebruikelijk tradities in de wet te verankeren. Het is aan de andere kant ook niet gebruikelijk dat belangrijke en breed gedragen Nederlandse tradities worden afgebroken door een kleine maar felle minderheid. Er is een ware oorlog tegen Zwarte Piet
Wat daarnaast de noodzaak voor codificatie vergroot, is het gegeven dat de Nederlandse overheid inmiddels ook een rol speelt bij het om zeep helpen van Zwarte Piet. Minister Asscher overlegt met de NTR en de gemeente Gouda over de toekomst van Zwarte Piet en ook burgemeester Van der Laan speelt een rol bij de strijd tegen Zwarte Piet.
In de gemeenten Amsterdam en Gouda worden dan vervolgens concessies gedaan en geeft men ook openlijk toe aan de wens van een zeer kleine minderheid om de bijl aan de wortel van het sinterklaasfeest te zetten.
Zwarte Piet is zeer populair.
Maar liefst 2,1 miljoen mensen tekenden de ‘Pietitie’. Een onderzoek van EenVandaag liet zien dat 89% van de respondenten vond dat Zwarte Piet onveranderd moet blijven, op stand.nl gaf 90% aan dat Zwarte Piet niet moet worden afgeschaft en uit een enquête van De Telegraaf blijkt dat meer dan 91% tegen het aanpassen van Zwarte Piet is.
Invulling van het wetsvoorstel
Met deze wet krijgt de overheid er ook niet zozeer een taak bij, maar wordt juist voorkomen dat de overheid een inhoudelijk rol (en daarmee een taak) krijgt bij het vaststellen van het uiterlijk van Zwarte Piet.
Dit initiatiefwetsvoorstel strekt er dan ook slechts toe dat overheden pas vergunningen verlenen voor sinterklaasactiviteiten, zelf sinterklaasactiviteiten organiseren of hier medewerking aan verlenen, als daarbij het personage Zwarte Piet in ere wordt gehouden.
Ook wordt hiermee voorkomen dat er allerlei rechtszaken gevoerd zullen worden en bezwaarprocedures gestart worden met betrekking tot het veranderen van het uiterlijk van Zwarte Piet.
De maatschappelijke impact van een kleine, activistische groep heeft veel effect wanneer deze groep door de publieke omroep aan publiciteit wordt geholpen en als (lagere) overheden bereid zijn het sinterklaasfeest aan te passen.
Als gevolg hiervan blijkt het zelfs voor te komen dat winkelketens en fabrikanten van speelgoed Zwarte Piet uit angst in de ban doen. Sommige ondernemers twijfelen eraan of ze nog mee kunnen doen aan de traditie van het sinterklaasfeest.
Ook aan deze onzekerheid dient een einde gemaakt te worden. Het onderliggende wetsvoorstel kan voor de benodigde duidelijkheid zorgen
Tegenstanders van Zwarte Piet en hun argumenten
Wie een stelling poneert heeft de verantwoordelijkheid deze te onderbouwen. Echter, als tegenstanders van Zwarte Piet vanuit het niets de stelling poneren dat Zwarte Piet racistisch is, blijft de onderbouwing of argumentatie achterwege
Zwarte Piet is de personificatie van een eeuwenoude (voorchristeljke) en internationale traditie die niets van doen heeft met de trans-Atlantische slavernij.
Impact op de maatschappij
Het sinterklaasfeest, waar Zwarte Piet een integraal onderdeel van uitmaakt, is het mooiste Nederlandse volksfeest dat er is. Dat feest mag de Nederlanders niet afgepakt worden. Het is daarnaast ook buitengewoon kwetsend dat deze schitterende Nederlandse traditie wordt afgedaan als iets racistisch.
Daarrnaast is het ook zo dat heel veel kinderen die nog geloven in Sint Nicolaas en Zwarte Piet op wrede wij ze uit deze droom worden geholpen wanneer het uiterlijk van Zwarte Piet ineens verandert of wanneer Zwarte Piet verbasterd wordt tot ‘stroopwafelpiet’
Het bijzondere karakter van het sinterklaasfeest waarbij kinderen &ht geloven in Sinterklaas en Zwarte Piet komt ook sterk onder druk te staan als er allerlei verschillende soorten pieten worden geïntroduceerd, waarbij ook voor kinderen heel duidelijk is dat hier iets niet in de haak is.
De vele sinterklaascomits kunnen zich slecht voorbereiden op 5 december wanneer er allerlei rechtszaken gevoerd worden over het uiterlijk van Zwarte Piet. De consistentie van de verschijning van Sinterklaas en Zwarte Piet weegt immers zeer zwaar.
Daarnaast is gebleken dat gemeenten zich terughoudend opstellen met het afgeven van vergunningen of het toekennen van subsidies toen bekend werd dat de Raad van State zich over Sinterklaas en Zwarte Piet zou gaan buigen.
Deze vertwijfeling en deze onduidelijkheid, alsmede claims inzake racisme, halen de glans van een schitterende Nederlandse traditie. Ze zorgen ook voor grote praktische en
logistieke problemen bij de vele vrijwilligers die hun best doen om er ieder jaar weer een mooi volksfeest van te maken.
Ook ontstaat door alle klachtenprocedures, acties en rechtszaken veel onzekerheid bij ondernemers die graag een leuke bijdrage willen leveren aan het sinterklaasfeest.
Dit wetsvoorstel heeft dan ook tot doel om te zorgen dat het mooiste Nederlandse volksfeest duurzaam behouden blijft voor de toekomst en Zwarte Piet gewoon Zwarte Piet kan blijven
II. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING
Artikel 1
Dit artikel schrijft voor aan welke kenmerken Zwarte Pieten moeten voldoen. Deze voorschriften sluiten aan bij de traditionele kenmerken van Zwarte Piet.
Artikel 2
Dit artikel bepaalt dat het bestuursorgaan, indien het medewerking verleent aan sinterklaasvieringen, waarborgt dat het gevolg van Sinterklaas uitsluitend bestaat uit een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan de kenmerken van artikel 1 van deze wet. Het is dus niet de bedoeling dat andere figuren, die niet voldoen aan het bepaalde in artikel 1, deel uitmaken van het gevolg van Sinterklaas.
Concreet wordt hiermee voorkomen dat bestuursorganen meewerken aan sinterklaasfestiviteiten waarbij zogenaamde regenboogpieten of andere varianten op Zwarte Piet aan deelnemen. Initiatiefnemers doelen met “het gevolg van Sinterklaas” op Zwarte Piet en niet op — bijvoorbeeld — eventuele muziekkorpsen, majorettes, etc. die de intocht begeleiden.
Waar in deze wet ‘sinterklaasviering’ voorkomt, wordt gedoeld op alle festiviteiten die plaatsvinden in het kader van de aankomst en het verblijf van Sinterklaas en zijn gevolg in Nederland. Deze festiviteiten hebben in ieder geval plaats op het moment van aankomst van Sinterklaas, doorgaans op de tweede of derde zaterdag van november. De intocht zal echter in veel gevallen de meest grootschalige viering zijn.
Het ligt dan ook in de rede dat de betrokkenheid van bestuursorganen als bedoeld in deze wet daar het grootst zal zijn, maar het artikel ziet ook op overige festiviteiten die in het kader van de sinterklaasviering georganiseerd worden.
De definitie van bestuursorgaan sluit aan bij het begrip uit artikel 1:1 van de Algemene wet bestuursrecht, nu deze wet beoogt dat de overheid en zijn organen het traditionele uiterlijk van Zwarte Piet dienen te beschermen.
De medewerking van het bestuursorgaan kan op veel manieren plaatsvinden, maar de meest voor de hand liggende vormen van medewerking zijn gelegen in het nemen van besluiten en afgeven van beschikkingen, al dan niet in de vorm van subsidieverleningen en vergunningen, die het (mede) mogelijk maken dat de sinterklaasviering plaatsvindt, alsmede het (mede) organiseren van sinterklaasvieringen, bijvoorbeeld voor kinderen van personen in dienst van of aangesteld door het bestuursorgaan, en iedere andere medewerking. Het betreft derhalve geen limitatieve opsomming.
Artikel 3
Voortbouwend op artikel 2, bepaalt dit artikel dat indien de medewerking van het bestuursorgaan gelegen is in het afgeven van een beslissing op aanvraag als bedoeld in afdeling 4.1.1 van de Algemene wet bestuursrecht, het bestuursorgaan de aanvraag afwijst als
het van mening is dat niet voldoende aannemelijk is dat het gevolg van Sinterklaas uitsluitend bestaat uit een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan de eisen uit artikel 1.
Het bestuursorgaan weigert voorts iedere andere medewerking als het meent dat het gevolg van Sinterklaas niet uitsluitend uit Zwarte Pieten bestaat die bovendien voldoen aan de eisen uit artikel 1.
Het is aan het bestuursorgaan om vast te stellen of voldoende aannemelijk is dat festiviteiten in het kader van de sinterklaasviering aan deze wet voldoen
Artikelen 4 en 5
Deze artikelen regelen respectievelijk de citeertitel en inwerkingtreding. Die laatste dient zo snel mogelijk na aannemen van de wet door de Eerste Kamer plaats te vinden.
Bosma
Wilders
Reacties uitgeschakeld voor Noot 37/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noten 35 en 36/VERZET
[35]
ZIE NOTEN 26 T/M 34
[36]
VOORSTEL VAN WET VAN DE LEDEN BOSMA EN WILDERS TER
BESCHERMING VAN DE CULTURELE TRADITIE VAN HET
SINTERKLAASFEEST (ZWARTE PIET-WET}
PVV
PERSBERICHTEN
PVV KOMT VANDAAG MET ZWARTE PIET-WET
PVV KOMT VANDAAG MET ZWARTE PIET-WET
De Partij voor de Vrijheid wil Zwarte Piet beschermen. Daarom introduceert de PVV vandaag de Zwarte Piet-wet. Daarin wordt vastgelegd dat Zwarte Piet zwart moet blijven.
De Zwarte Piet-wet bepaalt dat lagere overheden (dus gemeenten etc) alleen mogen meewerken aan Sinterklaasvieringen, waaronder de traditionele intocht, als Zwarte Piet ook echt zwart is – of donkerbruin.
Het is dan niet meer mogelijk anderskleurige Pieten in te zetten.
Cultuurwoordvoerder Martin Bosma: “Er is een oorlog aan de gang tegen Zwarte Piet. Ministers en burgemeesters zetten zich in om deze loyale helper een andere kleur te geven. Dat mag niet gebeuren. Onze cultuur mag niet van hogerhand worden aangetast. Deze wet moet Zwarte Piet beschermen.”
Dat onze Piet iets te maken zou hebben met racisme of discriminatie wordt in de Memorie van Toelichting van de wet met kracht bestreden.
De initiatiefwet Bosma-Wilders (zie bijlage) zal vandaag worden ingediend.
ZIE OOK
TWEEDE KAMER DER STATENGENERAAL
Vergaderjaar 2014-2015
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 1 GELEIDENDE BRIEF
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
‘s-Gravenhage, 12 november 2014
Hierbij doen wij overeenkomstig het bepaalde in artikel 114 van het Reglement van Orde een voorstel van wet toekomen tot bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet).
De memorie van toelichting, die het wetsvoorstel vergezelt, bevat de gronden waarop het rust.
Bosma
Wilders
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 2 VOORSTEL VAN WET
Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje Nassau, enz. enz. enz.
Allen, die deze zullen zien of horen, saluut! doen te weten:
Alzo Wij in overweging genomen hebben dat het wenselijk is ten aanzien van het uiterlijk van Zwarte Piet regels te stellen.
Zo is het dat Wij, de Afdeling advisering van de Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:
Artikel 1
Een Zwarte Piet heeft een egaal zwart of donkerbruin gezicht, rood geverfde lippen, zwart krulhaar en goudkleurige oorbellen, en is gekleed in een fluweelachtig pak met pofbroek en draagt een hoofddeksel met een gekleurde veer.
Artikel 2
1. Indien een bestuursorgaan zijn medewerking verleent aan een sinterklaasviering, waaronder in ieder geval wordt begrepen een sinterklaasintocht, waarborgt het dat het gevolg van Sinterklaas niet bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte Pieten en dat deze voldoen aan de kenmerken uit artikel 1.
2. In het eerste lid wordt onder medewerking verlenen in ieder geval verstaan:
a. het organiseren of mede organiseren van een sinterklaasviering;
b. het financieren, anders dan door het verstrekken van subsidie ten behoeve van een sinterklaasviering;
c. het nemen van een besluit of afgeven van een beschikking ten behoeve van
een sinterklaasviering, of
d. het anderszins ondersteunen van een sinterklaasviering.
Artikel 3
1. Een bestuursorgaan wijst een aanvraag tot het geven van een beschikking als bedoeld in afdeling 4.1.1 van de Algemene wet bestuursrecht in ieder geval af, indien het naar het oordeel van dat bestuursorgaan aannemelijk is dat bij de sinterklaasviering het gevolg van Sinterklaas bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan het in artikel 1 bepaalde.
2. Indien naar het oordeel van het bestuursorgaan aannemelijk is dat bij de sinterklaasviering het gevolg van Sinterklaas bestaat uit anderen dan een of meer Zwarte
1
Pieten die voldoen aan het in artikel 1 bepaalde, onthoudt het bestuursorgaan zich van iedere medewerking aan die sinterklaasviering.
Artikel 4
Deze wet wordt aangehaald als: Zwarte Piet-wet.
Artikel 5
Deze wet treedt in werking op een bij koninklijk besluit te bepalen tijdstip.
Lasten en bevelen dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst en dat alle ministeries, autoriteiten, colleges en ambtenaren die zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.
Gegeven
De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
2
Voorstel van wet van de leden Bosma en Wilders ter bescherming van de culturele traditie van het sinterklaasfeest (Zwarte Piet-wet)
Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING
1. ALGEMEEN
1. Inleiding
Dit wetsvoorstel strekt tot doel om Zwarte Piet te behouden voor Nederland. De schitterende sinterklaastraditie waarbij Zwarte Piet een prominente en onmisbare rol speelt, dreigt te worden aangetast. De Nederlandse sinterklaastraditie is onderdeel van de nationale identiteit en een aanval op Zwarte Piet is veel meer dan een subtiele aanpassing van een traditie; het is een aanval op de Nederlandse identiteit.
Geschiedenis van Zwarte Piet
De figuur van Sint Nicolaas is al sinds de Middeleeuwen in heel Europa een populaire heilige. Het vieren van feesten rondom Sint Nicolaas is een al bijna even lange traditie. Lang voor het sinterklaasfeest gevierd werd, bestonden er allerlei Germaanse feesten, vieringen en rituelen. Deze ‘heidense’ vieringen zijn uiteindelijk ingebed in de christelijke tradities. De kerk heeft dit aangemoedigd zodat heidense tradities langzaamaan vervangen werden door tradities die meer in lijn waren met het christendom.
Zo zijn er opmerkelijke gelijkenissen waar te nemen tussen Sinterklaas en Wodan, de Germaanse oppergod, die op zijn paard Sleipnir door de lucht reed.
Het is dan ook niet vreemd dat er op verschillende plaatsen in Europa vieringen zijn die kenmerken hebben van het Nederlandse sinterklaasfeest. Er is immers een gezamenlijke oorsprong. Deze tradities hebben met Nederland gemeen dat er een ‘sinterklaasachtige’ figuur is, die wordt bijgestaan door een donkere helper (of meerdere donkere helpers)
In Zwitserland kent men bijvoorbeeld Samichlaus die wordt ondersteund door Schmutzli. in Oostenrijk wordt Nicolo geassisteerd door een aantal Krampussen en in Luxemburg laat Zinniklos zich vergezellen door Houseker.
Zwarte Piet in zijn huidige vorm kent zijn oorsprong in 1850. Hij werd door de Nederlandse leraar, schrijver en illustrator Jan Schenkman afgebeeld in zijn prentenboek ‘Sint Nicolaas en zijn Knecht’. Dat specifieke beeld sloeg aan en verenigde de verschillende vormen waarin Zwarte Piet daarvoor verscheen. Sinterklaas werd immers al ver voor 1850 door één of meerdere donkere knechten bijgestaan.
Het vieren van het sinterklaasfeest of daarop lijkende feesten komt in meer landen voor en de vaak heeft de sinterklaasfiguur ook een donkere helper of zelfs meerdere donkere helpers. Aangezien andere landen geen Jan Schenkman hadden, kennen zij niet de voor Nederland unieke figuur van Zwarte Piet
Jan Schenkman had met zijn boek op geen enkele wijze racistische motieven. Het prentenboek werd ook nergens met racisme in verband gebracht.
Het is hierbij overigens wel duidelijk dat Zwarte Piet in het prentenboek van Schenkman gemodelleerd is naar het beeld van een donkere jongeman.
Zwarte Piet is dan ook zwart ls roet, en niet zwart vân het roet. Dit lijkt misschien een detail, maar het is wezenlijk voor het personage van Zwarte Piet dat hij niet vervangen wordt door een acteur met roetvegen. Zwarte Piet was al bij zijn introductie de steun en toeverlaat van
Sinterklaas en beslist geen slaaf. Ook het woord ‘knecht’ heeft geen negatieve betekenis en is nog steeds in gebruik in bijvoorbeeld de wielrennerj en het boerenbedrijf.
Er kan dan ook niet voldoende benadrukt worden dat Zwarte Piet de drijvende kiacht achter het sinterklaasfeest is. Hij is in de verhalen rondom het sinterklaasfeest vaak belangrijker dan Sinterklaas zelf. Sinterklaas is in de praktijk een oude, vergeetachtige man, en het is Zwarte Piet die eigenlijk de leiding heeft.
Zwarte Piet heeft diverse belangrijke functies en zonder Zwarte Piet is het sinterklaasfeest dan ook volstrekt ondenkbaar. Voorbeelden zijn de hoofdpiet, de wegwijspiet, de luisterpiet, de bakpiet en de inpakpiet. Zwarte Piet wordt door veel kinderen gezien als een groot voorbeeld en veel kinderen willen later ook zelf Zwarte Piet worden.
2. Doelstelling wetsvoorstel
Belang van het behoud van Zwarte Piet Het sinterklaasfeest, waarbij Zwarte Piet een prominente rol speelt, is één van de mooiste tradities van Nederland. Niet alleen de aard van het feest is schitterend, ook het bereik is enorm: heel Nederland staat vanaf half november tot en met begin december in het teken van Sint Nicolaas en Zwarte Piet.
Tevens is het een unieke traditie die nergens ter wereld wordt gevierd zoals in Nederland.
Het vieren van het sinterklaasfeest is een bijzondere culturele uiting. Met het sleutelen aan het sinterklaasfeest komt men direct aan de Nederlandse cultuur. Met het veranderen van Zwarte Piet ten faveure van een zeer beperkte groep mensen, wordt de Nederlandse identiteit aan de kant geschoven.
Het is een vorm van capituleren die voor velen onacceptabel is. De populariteit van Zwarte Piet is enorm en de verontwaardiging over het idee dat de figuur van Zwarte Piet veranderd zou moeten worden is zo mogelijk nog groter. Zwarte Piet heeft helemaal niets met racisme te maken.
Voor liefhebbers van het sinterklaasfeest is het ook zeer kwetsend om te stellen dat het een feest met racistische elementen is. In Vlaanderen is het sinterklaasfeest erkend als cultureel erfgoed en het Interfederaal Gelijkekansencentrum in Brussel oordeelde dat Sinterklaas en Zwarte Piet zeker geen racistische figuren zijn.
Juist in een veranderende wereld is het belangrijk dat er symbolen en gebruiken blijven bestaan waaraan Nederlanders hun identiteit ontlenen en die bijdragen aan gemeenschapszin.
Het pogen een uniek volksfeest te ontmantelen dat zorgt voor zoveel verbondenheid en vreugde is dan ook bijzonder kwalijk. Het sinterklaasfeest is misschien wel het meest Nederlandse feest dat er is. Het vieren van Sinterklaas is daarmee dan ook een sterke uiting van het Nederlanderschap, de verbondenheid met Nederland en de Nederlandse culturele tradities.
Keuze voor het codificeren
Het is niet gebruikelijk tradities in de wet te verankeren. Het is aan de andere kant ook niet gebruikelijk dat belangrijke en breed gedragen Nederlandse tradities worden afgebroken door een kleine maar felle minderheid. Er is een ware oorlog tegen Zwarte Piet
Wat daarnaast de noodzaak voor codificatie vergroot, is het gegeven dat de Nederlandse overheid inmiddels ook een rol speelt bij het om zeep helpen van Zwarte Piet. Minister Asscher overlegt met de NTR en de gemeente Gouda over de toekomst van Zwarte Piet en ook burgemeester Van der Laan speelt een rol bij de strijd tegen Zwarte Piet.
In de gemeenten Amsterdam en Gouda worden dan vervolgens concessies gedaan en geeft men ook openlijk toe aan de wens van een zeer kleine minderheid om de bijl aan de wortel van het sinterklaasfeest te zetten.
Zwarte Piet is zeer populair.
Maar liefst 2,1 miljoen mensen tekenden de ‘Pietitie’. Een onderzoek van EenVandaag liet zien dat 89% van de respondenten vond dat Zwarte Piet onveranderd moet blijven, op stand.nl gaf 90% aan dat Zwarte Piet niet moet worden afgeschaft en uit een enquête van De Telegraaf blijkt dat meer dan 91% tegen het aanpassen van Zwarte Piet is.
Invulling van het wetsvoorstel
Met deze wet krijgt de overheid er ook niet zozeer een taak bij, maar wordt juist voorkomen dat de overheid een inhoudelijk rol (en daarmee een taak) krijgt bij het vaststellen van het uiterlijk van Zwarte Piet.
Dit initiatiefwetsvoorstel strekt er dan ook slechts toe dat overheden pas vergunningen verlenen voor sinterklaasactiviteiten, zelf sinterklaasactiviteiten organiseren of hier medewerking aan verlenen, als daarbij het personage Zwarte Piet in ere wordt gehouden.
Ook wordt hiermee voorkomen dat er allerlei rechtszaken gevoerd zullen worden en bezwaarprocedures gestart worden met betrekking tot het veranderen van het uiterlijk van Zwarte Piet.
De maatschappelijke impact van een kleine, activistische groep heeft veel effect wanneer deze groep door de publieke omroep aan publiciteit wordt geholpen en als (lagere) overheden bereid zijn het sinterklaasfeest aan te passen.
Als gevolg hiervan blijkt het zelfs voor te komen dat winkelketens en fabrikanten van speelgoed Zwarte Piet uit angst in de ban doen. Sommige ondernemers twijfelen eraan of ze nog mee kunnen doen aan de traditie van het sinterklaasfeest.
Ook aan deze onzekerheid dient een einde gemaakt te worden. Het onderliggende wetsvoorstel kan voor de benodigde duidelijkheid zorgen
Tegenstanders van Zwarte Piet en hun argumenten
Wie een stelling poneert heeft de verantwoordelijkheid deze te onderbouwen. Echter, als tegenstanders van Zwarte Piet vanuit het niets de stelling poneren dat Zwarte Piet racistisch is, blijft de onderbouwing of argumentatie achterwege
Zwarte Piet is de personificatie van een eeuwenoude (voorchristeljke) en internationale traditie die niets van doen heeft met de trans-Atlantische slavernij.
Impact op de maatschappij
Het sinterklaasfeest, waar Zwarte Piet een integraal onderdeel van uitmaakt, is het mooiste Nederlandse volksfeest dat er is. Dat feest mag de Nederlanders niet afgepakt worden. Het is daarnaast ook buitengewoon kwetsend dat deze schitterende Nederlandse traditie wordt afgedaan als iets racistisch.
Daarrnaast is het ook zo dat heel veel kinderen die nog geloven in Sint Nicolaas en Zwarte Piet op wrede wij ze uit deze droom worden geholpen wanneer het uiterlijk van Zwarte Piet ineens verandert of wanneer Zwarte Piet verbasterd wordt tot ‘stroopwafelpiet’
Het bijzondere karakter van het sinterklaasfeest waarbij kinderen &ht geloven in Sinterklaas en Zwarte Piet komt ook sterk onder druk te staan als er allerlei verschillende soorten pieten worden geïntroduceerd, waarbij ook voor kinderen heel duidelijk is dat hier iets niet in de haak is.
De vele sinterklaascomits kunnen zich slecht voorbereiden op 5 december wanneer er allerlei rechtszaken gevoerd worden over het uiterlijk van Zwarte Piet. De consistentie van de verschijning van Sinterklaas en Zwarte Piet weegt immers zeer zwaar.
Daarnaast is gebleken dat gemeenten zich terughoudend opstellen met het afgeven van vergunningen of het toekennen van subsidies toen bekend werd dat de Raad van State zich over Sinterklaas en Zwarte Piet zou gaan buigen.
Deze vertwijfeling en deze onduidelijkheid, alsmede claims inzake racisme, halen de glans van een schitterende Nederlandse traditie. Ze zorgen ook voor grote praktische en
logistieke problemen bij de vele vrijwilligers die hun best doen om er ieder jaar weer een mooi volksfeest van te maken.
Ook ontstaat door alle klachtenprocedures, acties en rechtszaken veel onzekerheid bij ondernemers die graag een leuke bijdrage willen leveren aan het sinterklaasfeest.
Dit wetsvoorstel heeft dan ook tot doel om te zorgen dat het mooiste Nederlandse volksfeest duurzaam behouden blijft voor de toekomst en Zwarte Piet gewoon Zwarte Piet kan blijven
II. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING
Artikel 1
Dit artikel schrijft voor aan welke kenmerken Zwarte Pieten moeten voldoen. Deze voorschriften sluiten aan bij de traditionele kenmerken van Zwarte Piet.
Artikel 2
Dit artikel bepaalt dat het bestuursorgaan, indien het medewerking verleent aan sinterklaasvieringen, waarborgt dat het gevolg van Sinterklaas uitsluitend bestaat uit een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan de kenmerken van artikel 1 van deze wet. Het is dus niet de bedoeling dat andere figuren, die niet voldoen aan het bepaalde in artikel 1, deel uitmaken van het gevolg van Sinterklaas.
Concreet wordt hiermee voorkomen dat bestuursorganen meewerken aan sinterklaasfestiviteiten waarbij zogenaamde regenboogpieten of andere varianten op Zwarte Piet aan deelnemen. Initiatiefnemers doelen met “het gevolg van Sinterklaas” op Zwarte Piet en niet op — bijvoorbeeld — eventuele muziekkorpsen, majorettes, etc. die de intocht begeleiden.
Waar in deze wet ‘sinterklaasviering’ voorkomt, wordt gedoeld op alle festiviteiten die plaatsvinden in het kader van de aankomst en het verblijf van Sinterklaas en zijn gevolg in Nederland. Deze festiviteiten hebben in ieder geval plaats op het moment van aankomst van Sinterklaas, doorgaans op de tweede of derde zaterdag van november. De intocht zal echter in veel gevallen de meest grootschalige viering zijn.
Het ligt dan ook in de rede dat de betrokkenheid van bestuursorganen als bedoeld in deze wet daar het grootst zal zijn, maar het artikel ziet ook op overige festiviteiten die in het kader van de sinterklaasviering georganiseerd worden.
De definitie van bestuursorgaan sluit aan bij het begrip uit artikel 1:1 van de Algemene wet bestuursrecht, nu deze wet beoogt dat de overheid en zijn organen het traditionele uiterlijk van Zwarte Piet dienen te beschermen.
De medewerking van het bestuursorgaan kan op veel manieren plaatsvinden, maar de meest voor de hand liggende vormen van medewerking zijn gelegen in het nemen van besluiten en afgeven van beschikkingen, al dan niet in de vorm van subsidieverleningen en vergunningen, die het (mede) mogelijk maken dat de sinterklaasviering plaatsvindt, alsmede het (mede) organiseren van sinterklaasvieringen, bijvoorbeeld voor kinderen van personen in dienst van of aangesteld door het bestuursorgaan, en iedere andere medewerking. Het betreft derhalve geen limitatieve opsomming.
Artikel 3
Voortbouwend op artikel 2, bepaalt dit artikel dat indien de medewerking van het bestuursorgaan gelegen is in het afgeven van een beslissing op aanvraag als bedoeld in afdeling 4.1.1 van de Algemene wet bestuursrecht, het bestuursorgaan de aanvraag afwijst als
het van mening is dat niet voldoende aannemelijk is dat het gevolg van Sinterklaas uitsluitend bestaat uit een of meer Zwarte Pieten die voldoen aan de eisen uit artikel 1.
Het bestuursorgaan weigert voorts iedere andere medewerking als het meent dat het gevolg van Sinterklaas niet uitsluitend uit Zwarte Pieten bestaat die bovendien voldoen aan de eisen uit artikel 1.
Het is aan het bestuursorgaan om vast te stellen of voldoende aannemelijk is dat festiviteiten in het kader van de sinterklaasviering aan deze wet voldoen
Artikelen 4 en 5
Deze artikelen regelen respectievelijk de citeertitel en inwerkingtreding. Die laatste dient zo snel mogelijk na aannemen van de wet door de Eerste Kamer plaats te vinden.
Bosma
Wilders
NOS
PVV WIL ZWARTE PIET BESCHERMEN
15 SEPTEMBER 2014
PVV wil Zwarte Piet beschermen
De PVV komt met een wet die Zwarte Piet moet beschermen. De wet moet gemeenten verplichten Zwarte Piet bij festiviteiten zwart te houden. Ook mogen sinterklaasliedjes niet worden aangepast.
Geert Wilders zei in het televisieprogramma Vandaag de Dag van WNL hiermee “onze cultuur te willen beschermen”. Hij vindt de discussie over Zwarte Piet en racisme “te belachelijk voor woorden. Het is een kinderfeest. Dit heeft niets met racisme te maken.”
Kamerlid Martin Bosma heeft volgens de PVV-leider het hele weekend aan het initiatief-wetsvoorstel zitten schrijven.
Sinterklaasliedjes
Uitgeverij Ploegsma wil nog dit jaar een nieuw boek met aangepaste sinterklaasliedjes verspreiden op alle basisscholen in Nederland.
In oktober verschijnt het boek Sinterklaasje kom maar binnen met je Piet. In het boek zijn de 25 bekendste sinterklaasliedjes “afgestoft en aangepast aan deze tijd”.
Zo is Piet niet langer een zwarte knecht en krijgt niemand meer de roe als hij stout is. Verder verdwijnen zinnen als: ‘een bromtol met een zweep erbij”.
Volksfeest
Het CDA vindt de wet geen goed idee omdat mensen volgens die partij zelf moeten bepalen hoe Sinterklaas gevierd wordt. CDA-Kamerlid Heerma denkt dat de politiek zich daar niet mee moet bemoeien. Hij twittert: “Sinterklaas is een volksfeest. Het is van de samenleving, niet van de overheid”.
EINDE
Reacties uitgeschakeld voor Noten 35 en 36/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 34/VERZET
[34]
”Tegen het oordeel van de Hoge Raad is geen beroep meer mogelijk.”
NOS
HOGE RAAD HANDHAAFT VEROORDELING GEERT WILDERS IN
”MINDER MAROKKANEN” ZAAK
6 JULI 2021
ZIE VOOR GEHELE TEKST, NOOT 33
Reacties uitgeschakeld voor Noot 34/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 33B/VERZET
UITSPRAAK HOGE RAAD OP RECHTSPRAAK.NL
ECLI:NL:HR:2021:1036
Uitspraak delenInstantie
Hoge RaadDatum uitspraak
06-07-2021Datum publicatie
06-07-2021Zaaknummer
20/03005Formele relaties
In cassatie op : ECLI:NL:GHDHA:2020:1606
Conclusie: ECLI:NL:PHR:2021:487
Nadere conclusie: ECLI:NL:PHR:2021:613Rechtsgebieden
StrafrechtBijzondere kenmerken
CassatieInhoudsindicatie
Groepsbelediging, art. 137c.1 Sr. Veroordeling politicus vanwege ‘Minder Marokkanen’ uitlating zonder oplegging van straf of maatregel. Heeft verdachte zich beledigend uitgelaten over groep mensen wegens hun ras en staat art. 10 EVRM in de weg aan veroordeling?
HR herhaalt relevante overwegingen uit HR:2009:BF0655 m.b.t. beledigend karakter van uitlating en belediging van groep mensen wegens i.c. hun ras, HR:2016:510 m.b.t. ras in de zin van art. 137c Sr en HR:2014:3583 m.b.t. beoordelingskader t.a.v. recht op vrijheid van meningsuiting, de vraag of een uitlating strafbaar is wegens groepsbelediging ex art. 137c Sr en situatie waarin het gaat om uitlating door politicus i.h.k.v. het publieke debat.
’s Hofs oordeel dat verdachte met bewezenverklaarde uitlatingen de eigenwaarde van een groep mensen, te weten alle inwoners van Nederland met Marokkaanse achtergrond, wegens de nationale afstamming van die personen en dus wegens hun ras heeft aangetast en geen respect heeft getoond voor de eer en goede naam van die groep, zodat die uitlatingen beledigend karakter hebben, geeft niet blijk van onjuiste rechtsopvatting en is, in aanmerking genomen wat hof heeft vastgesteld over strekking van uitlatingen en het kenmerkende van de groep waarop die uitlatingen betrekking hebben, toereikend gemotiveerd.
’s Hofs oordelen die erop neerkomen dat bewezenverklaarde voor een groep personen krenkende uitlatingen van verdachte onnodig grievend zijn en dat schuldigverklaring van verdachte aan groepsbelediging in de zin van art. 137c Sr zonder oplegging van straf of maatregel niet onverenigbaar is met het mede door art. 10 EVRM gewaarborgde recht van verdachte op vrijheid van meningsuiting, geven geen blijk van onjuiste rechtsopvatting en zijn toereikend gemotiveerd. HR neemt hierbij in aanmerking dat hof daarbij heeft betrokken dat verdachte als politicus daadwerkelijk in staat moet zijn zaken van algemeen belang aan de orde te stellen ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, choqueren of verontrusten maar ook dat hij in publiek debat tevens verantwoordelijkheid draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met wet en met grondbeginselen van democratische rechtsstaat, waaronder ook uitlatingen die (mede gelet op wijze waarop en context waarin die uitlatingen zijn gedaan) direct of indirect aanzetten tot onverdraagzaamheid.
Volgt verwerping.Vindplaatsen
Rechtspraak.nl
SR-Updates.nl 2021-0233 met annotatie van J.H.J. Verbaan
NJB 2021/2078
RvdW 2021/783
NJ 2021/355 met annotatie van N. Keijzershare
Uitspraak
HOGE RAAD DER NEDERLANDEN
STRAFKAMER
Nummer 20/03005
Datum 6 juli 2021
ARREST
op het beroep in cassatie tegen een arrest van het gerechtshof Den Haag van 4 september 2020, nummer 22-000007-17, in de strafzaak
tegen
Geert WILDERS,
geboren te Venlo op 6 september 1963,
hierna: de verdachte.
1Procesverloop in cassatie
Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze hebben G.G.J.A. Knoops en P. van der Vegt, beiden advocaat te Amsterdam, bij schriftuur cassatiemiddelen voorgesteld.
Namens de benadeelde partij [benadeelde 1] heeft E.D. van Elst, advocaat te Veenendaal, bij schriftuur een cassatiemiddel voorgesteld.
De schrifturen zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.
De procureur-generaal J. Silvis heeft bij conclusie en aanvullende conclusie geconcludeerd tot verwerping van het beroep.
De raadslieden van de verdachte hebben daarop schriftelijk gereageerd.
2De uitspraak van het hof
2.1
Ten laste van de verdachte is overeenkomstig de tenlastelegging bewezenverklaard dat:
“hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met anderen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop dat aanwezige publiek, meermalen antwoordde:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei: “Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen op de Nederlandse televisie werd uitgezonden.”
2.2
Deze bewezenverklaring steunt op onder meer de volgende bewijsmiddelen:
“1. Een proces-verbaal Toespraak 19 maart 2014 (NOS) d.d. 23 april 2014 van de politie Eenheid Den Haag (p. 30 en 31). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaar:
Onderstaande is veiliggesteld vanaf internet en op dvd gebrand onder de naam: Toespraak 19 maart 2074 (NOS).mp4.
Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart 2014 houdt de Partij Voor de Vrijheid (PVV) ʼs avonds een verkiezingsbijeenkomst in ‘Grand Café De Tijd’ in Den Haag. Tijdens deze bijeenkomst spreekt PVV-leider Geert Wilders.
Dit proces-verbaal is opgemaakt aan de hand van de uitzending van de Nederlandse Omroep Stichting (NOS) in de avond van 19 maart 2014. Hieronder volgt de letterlijke uitwerking van de toespraak van PVV-leider Geert Wilders.
“Maar voordat ik ga zou ik van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende 3 vragen. 3 vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord die onze partij de PVV definiëren.
En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie? (hierop roept het publiek herhaaldelijk “minder!” en er wordt geklapt)
En de tweede, de tweede vraag is, misschien nog belangrijker, willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid? (hierop roept het publiek herhaaldelijk “minder!” en er wordt geklapt)
En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen? (hierop roept het publiek herhaaldelijk “minder!” en er wordt geklapt)
Nah, dan gaan we dat regelen.”
2. Een proces-verbaal van relaas (1e aanvulling) d.d. 16 maart 2015 van de politie Eenheid Den Haag met nummer 2014059080 (p. 417 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaar:
Op 20 maart 2014 werd in het programma RTL Late Night een overzichtsshot uitgezonden van het café waar de PVV op 19 maart 2014 de verkiezingsbijeenkomst hield. Op een still van dit overzichtsshot is te zien dat er meerdere microfoons op het spreekgestoelte van Wilders staan en dat er verspreid door de zaal zes videocamera’s staan opgesteld.
3. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 21 januari 2015 van de Rijksrecherche met nummer 20140029 (p. 308 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven -:
als de op 12 januari 2015 afgelegde verklaring van [betrokkene 2]:
Opmerking verbalisanten: Bij aanvang van het verhoor deelde ik aan de getuige mede dat wij hem wensten te horen in het onderzoek zoals dat wordt uitgevoerd door de Rijksrecherche betreffende de uitspraken van dhr. Wilders over ‘minder, minder, minder Marokkanen’.
VRAAG: Hebt u voorafgaand aan dit verhoor vragen en/of opmerkingen?
ANTWOORD:
Ik heb binnen de PVV in de Tweede Kamer een rol als financieel deskundige gehad. Ik heb een aantal e-mails meegenomen die rond die periode verstuurd zijn. Ook heb ik een draaiboek voor die dag meegenomen. Verder heb ik van een andere medewerker van Geert Wilders, genaamd [betrokkene 3], een overzicht gekregen waarin een aantal speech voorstellen staan opgenomen. Ik stel u deze mails ter beschikking. Dhr. Wilders was mijn werkgever.
VRAAG: Wat kunt u verklaren over het tot stand komen van die toespraak van 19 maart 2014 (in café De Tijd met de vraag over meer of minder Marokkanen) ?
ANTWOORD:
Ik heb van [betrokkene 3] een paar korte speech voorstellen voor de 19e in mijn mailbox ontvangen. Ik heb deze mail meegenomen en daaruit blijkt dat er speeches waren voorbereid als de PVV acht zetels zou gehaald hebben, als de PVV negen zetels gehaald zouden hebben, als de PVV de grootste zouden zijn geworden, kortom allemaal speeches voor de verschillende scenario’s. De verschillende speeches zijn niet uitgewerkt maar geven even kort aan van wat Geert moet zeggen als er dat is gebeurd, wat moet ik zeggen als dat is gebeurd. Er staat in dat er minder Marokkanen moeten komen.
(…)
5. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 23 januari 2015 van de Rijksrecherche met nummer 20140029 (p. 419 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven -:
als de op 23 januari 2015 afgelegde verklaring van [betrokkene 4]:
VRAAG: Wat is uw beroep?
ANTWOORD:
Ik ben beleidsmedewerker van de stichting PVV, werkzaam in de Tweede Kamer.
VRAAG: Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen op woensdag 19 maart 2014 hield de Partij Voor de Vrijheid (PVV) ʼs avonds een verkiezingsbijeenkomst in ‘Grand Café De Tijd’ in Den Haag. Was u daar op die avond bij aanwezig?
ANTWOORD:
Ik was daar inderdaad aanwezig. Ik had een coördinerende rol voor die dag. Ik moest het overzicht houden en iedereen een beetje aansturen.
VRAAG: Was het vooraf bekend wie die avond kwamen bezoeken?
ANTWOORD:
Ja want er was een gastenlijst.
VRAAG: Dit suggereert dat de gasten voor de avond waren uitgenodigd?
ANTWOORD:
Ik heb die avond inderdaad een aantal vrienden uitgenodigd. (…) Wel stond de toegang in principe open voor iedereen.
VRAAG: Wat kunt u verklaren over het tot stand komen van die toespraak van 19 maart 2014 (in café De Tijd met de vraag over meer of minder Marokkanen) ?
ANTWOORD:
Ik zag dat ik was gebeld door [betrokkene 1]. [betrokkene 1] is ook een PVV beleidsmedewerker. Ik heb hem, [betrokkene 1], teruggebeld en hij vertelde mij het volgende: Over ongeveer een uur zou Geert Wilders in het café verschijnen. Hij zou dan het publiek de vraag stellen of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek moest dan antwoorden met ‘minder minder minder’. Ook werd mij door [betrokkene 1] gevraagd het publiek vooraf over deze vraag en het antwoord te instrueren. Ik ben toen gaan rondlopen en heb groepjes mensen geïnstrueerd zoals door [betrokkene 1] gevraagd.
6. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 6 februari 2015 van de Rijksrecherche met nummer 20140029 (p. 426 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven -:
als de op 6 februari 2015 afgelegde verklaring van [betrokkene 1]:
Ik ben beleidsmedewerker van de stichting PVV, werkzaam in de Tweede Kamer.
VRAAG: Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen op woensdag 19 maart 2014 hield de Partij Voor de Vrijheid (PVV) ʼs avonds een verkiezingsbijeenkomst in ‘Grand Café De Tijd’ in Den Haag. Was u op die avond daar bij aanwezig?
ANTWOORD:
Ik was daar inderdaad aanwezig. Ik ben samen met Geert Wilders en zijn beveiligers vanuit de Tweede Kamer naar het café gegaan. Ik schat dat ik die avond rond 22.00 uur aankwam. Ik zat al die tijd in mijn werkkamer in de Tweede Kamer en naar mijn inschatting vanaf ongeveer 20.00 uur, op de werkkamer van Geert Wilders.
VRAAG: Wie waren uitgenodigd in het café?
ANTWOORD:
Dit waren voornamelijk mensen van de PVV. Alle genodigden waren daar op basis van sympathie voor de PVV, en iedereen was uitgenodigd om er aanwezig te zijn. Het was een echte partijavond. Ook was er natuurlijk pers aanwezig.
VRAAG: Wat kunt u verklaren over het tot stand komen van die toespraak van 19 maart 2014 (in café De Tijd met de vraag over meer of minder Marokkanen)?
ANTWOORD:
Ik was die avond aan het werk in de Tweede Kamer. Naar mijn inschatting omstreeks 20.00 uur werd ik gevraagd aan te sluiten in de werkkamer van Geert Wilders. In deze kamer was onder andere Geert Wilders aanwezig. Mij werd gevraagd mee te denken over de speech die Geert Wilders zou gaan houden in het café De Tijd. Er waren al concepten voor deze speech beschikbaar. De speech was nog niet klaar. Er werd verder met elkaar nagedacht wat er in die speech gezegd zou gaan worden. Eén van de overwegingen was een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Immers je wilt bij de speech aansluiten bij je achterban en daarbij nieuwswaarden genereren zodat het door de pers wordt overgenomen en wordt uitgezonden. Over eventuele juridische consequenties van die speech werd naar mijn weten toen niet expliciet nagedacht.
VRAAG: [betrokkene 4] heeft verklaard dat hij tijdens het eerste telefoontje van [betrokkene 1] de opdracht kreeg het publiek vooraf te instrueren dat er tijdens de speech van Geert Wilders een vraag zou worden gesteld of het publiek meer of minder Marokkanen wilde. Het aanwezige publiek moest dan antwoorden met ‘minder, minder, minder’. Wat kunt u hierover verklaren?
ANTWOORD:
Dit klopt inderdaad in die zin dat ik hem gebeld heb. Ik heb hem toen gebeld omdat tijdens het samenstellen van de speech er enige zorg was of het publiek wel zou reageren op deze vraag. Om te zorgen dat het publiek goed zou reageren en er een juiste interactie met het publiek zou ontstaan heb ik [betrokkene 4] gebeld en hem gevraagd of hij en eventueel met hulp van andere aanwezigen hiervoor kon zorgen.
(…)
Ik kan mij herinneren dat er gesproken is om vanuit de regels van de retoriek in plaats van één vraag drie vragen aan het publiek te gaan stellen. Bij het stellen van drie vragen ontstaat een opbouw naar de kracht van de uitspraak.
(…)
Er werd met elkaar gesproken of we in de speech zouden spreken over alleen Marokkanen of over criminele Marokkanen.
7. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 24 februari 2015 van de Rijksrecherche met nummer 20140029 (p. 434 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven -:
als de op 24 februari 2015 afgelegde verklaring van [betrokkene 3]:
Dhr. Wilders is mijn werkgever. Ik ben zijn beleidsmedewerker.
VRAAG: Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen op woensdag 19 maart 2014 hield de Partij Voor de Vrijheid (PVV) ʼs avonds een verkiezingsbijeenkomst in ‘Grand Café De Tijd’ in Den Haag. Was u op die avond daar bij aanwezig?
ANTWOORD:
Ik was er ook en ben met Geert Wilders daar naar toe gegaan.
(…)
Vlak voordat Geert Wilders naar het café De Tijd ging, werden wij binnengeroepen en ik zag dat de kamer van Wilders vol zat met zo’n 8 mensen. Toen ik binnenkwam hoorde ik van Geert dat hij 3 vragen aan het publiek zou gaan stellen. Ik hoorde dat hij die opbouw in vraag-en- antwoord zou gaan doen. Ik begreep dat de politieke lijn van een week eerder weer aangezet zou worden.
VRAAG: Wie waren uitgenodigd in het café?
ANTWOORD:
Omwille van de beveiliging alleen PVV mensen en media.
VRAAG: Hoe heeft u zelf gereageerd op de drie vragen die door dhr. Wilders werden gesteld?
ANTWOORD:
Ik denk wel dat ik met het publiek mee gereageerd heb. Ik heb beelden gezien en ik was ook zichtbaar op tv.
8. Een proces-verbaal van bevindingen bezoek Loosduinse markt d.d. 23 april 2014 van de politie Eenheid Den Haag met nummer 15 BRR 14130 (p. 14 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaren:
Op 12 maart 2014 bezoekt Wilders samen met een aantal Haagse PVV partijleden de markt in het stadsdeel Loosduinen in Den Haag. Een deel van dit bezoek is uitgezonden in het NOS journaal van woensdag 12 maart 2014. Tijdens dit bezoek deed Wilders in een interview onder andere de volgende uitspraak:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 5] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.”
9. Een proces-verbaal interview 13 maart 2014 (RTL) d.d. 23 april 2014 van de politie Eenheid Den Haag, zonder nummer (p. 16 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaren:
In de aanloop naar de verkiezingen van 19 maart 2014 heeft Geert Wilders op 13 maart 2014 een interview met Frits Wester. Dit interview wordt uitgezonden in het RTL Nieuws van die avond.
Onderstaande is veiliggesteld vanaf internet en op dvd gebrand onder de naam: Interview 13 maart 2014 (RTL4) .mp4
Hieronder volgt een letterlijke uitwerking van dit interview:
Frits Wester: Veel ophef over uitspraken die u gedaan heeft. U zegt dat u hoopt op minder Marokkanen.
Er volgt een tekst in beeld met daarnaast de foto van Geert Wilders. De tekst luidt: “Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer.. en een stad met minder lasten en als het even kan, met minder Marokkanen.”
Geert Wilders: Ja, (…) . Maar weet u, wat zou het mooi zijn als wij in Nederland inderdaad niet alleen in Den Haag en Almere, maar als we inderdaad minder Marokkanen zouden krijgen.
10. Een proces-verbaal van bevindingen interview 14 maart 2014 (NOS) d.d. 23 april 2014 van de politie Eenheid Den Haag, zonder nummer (p. 19 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaren:
Onderstaande is veiliggesteld vanaf internet en op dvd gebrand onder de naam: Interview 14 maart 2014 (NOS) .mp4
In de aanloop naar de verkiezingen van woensdag 19 maart 2014 heeft Geert Wilders op vrijdag 14 maart 2014 een interview met een verslaggever van de NOS.
Hieronder volgt een letterlijke uitwerking van dit interview:
Geert Wilders: Hoe minder Marokkanen in Nederland, hoe beter….
Verslaggever: Maar dat is weer wat algemener.
Geert Wilders: Ja, ik ga toch echt over mijn eigen antwoorden, hoe vaak u de microfoon ook van mijn mond wegtrekt, ik blijf bij mijn eigen opmerking.
(…)
Verslaggever: Kunt u zich voorstellen dat mensen schrikken van uw uitspraak?
Geert Wilders: Nou, dat, misschien van eindelijk iemand die zegt, die de waarheid zegt, eindelijk iemand die durft te benoemen waar het om gaat. (…) En als mensen schrikken van de waarheid, ja dan is dat heel jammer.
11. Een proces-verbaal interview 14 maart 2014 (TV West) d.d. 23 april 2014 van de politie Eenheid Den Haag, zonder nummer (p. 22 e.v.). Dit proces-verbaal houdt onder meer in – zakelijk weergegeven – :
als relaas van de betreffende opsporingsambtenaren:
Onderstaande is veiliggesteld vanaf internet en op dvd gebrand onder de naam: Interview 14 maart 2014 (TV West) .mp4.
In de aanloop naar de verkiezingen van woensdag 19 maart 2014 heeft Geert Wilders samen met de PVV lijsttrekker van Den Haag [betrokkene 5] op vrijdag 14 maart 2014 een interview met een verslaggever van TV West in de nieuwsuitzending van die avond.
Hieronder de letterlijke weergave van dit interview:
Interviewer: Zullen we beginnen met misschien een actuele kwestie meneer Wilders, u heeft eergister op de Haagse markt nogal veel beroering veroorzaakt door te zeggen, wat minder Marokkanen in Den Haag. Staat u 2 dagen daarna nog achter die uitspraak?
Geert Wilders: Ja, alleen nog maar meer.”
2.3
Het hof heeft ten aanzien van de bewezenverklaring verder onder meer het volgende overwogen:
“8. Beoordeling van de tenlastelegging
8.1
Feiten en omstandigheden
Voor de beoordeling van de uitlatingen die door de verdachte zijn gedaan op 12 en 19 maart 2014 stelt het hof op grond van het procesdossier en het verhandelde ter terechtzitting het navolgende vast.
8.1.1
Uitlating op 12 maart 2014 (feit 3)
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 voerde de verdachte als partijleider van de PVV campagne op verschillende locaties in Den Haag. Op woensdag 12 maart 2014 bezocht hij samen met een aantal Haagse PVV-medewerkers de markt in het stadsdeel Loosduinen in Den Haag. De verdachte ging daar tijdens het flyeren in gesprek met diverse mensen op de markt. Ondertussen gaf de fractievoorzitter van de Haagse PVV een kort interview aan een aldaar aanwezige reporter van de NOS. Daarna volgde een kort interview met de verdachte en de lijsttrekker van de Haagse PVV samen. Tijdens dit interview deed de verdachte onder andere de volgende uitspraak:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 5] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.”
Deze uitspraak is uitgezonden in het NOS-journaal van 12 maart 2014.
[betrokkene 6], voormalig woordvoerder Integratie en Islam van de PVV, heeft verklaard dat hij er die dag bij was en dat de verdachte en zijn partijgenoten de hele dag door mensen uit de buurt werden aangesproken over criminele Marokkanen. [betrokkene 6] denkt dat de verdachte daarom tot zijn uitspraak kwam en dat hij dat niet vooraf heeft bedacht. Na het interview vroeg de verdachte aan hem iets in de trant van: “kon ik dat zo zeggen?”, aldus [betrokkene 6].
[betrokkene 7], voormalig beleidsmedewerker van de verdachte, heeft verklaard dat hij nogal verbaasd was toen deze uitspraak werd gedaan. Hij dacht dat de verdachte zich versprak en niet doelbewust die uitspraak deed.
Voor [betrokkene 4], (destijds) beleidsmedewerker van de Stichting PVV, kwam het feit dat op 12 maart 2014 opeens de algemene term ‘minder Marokkanen’ werd gebruikt “uit de lucht vallen”. Het algemene standpunt van de PVV is immers: minder criminelen, minder immigratie en vrijwillige remigratie, aldus [betrokkene 4].
De verdachte werd na 12 maart 2014 door verschillende media aangesproken op zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak van die datum. Tijdens interviews op 13 en 14 maart 2014 is de verdachte gewezen op de door zijn uitspraak ontstane ophef en beroering en is hem in dat verband gevraagd om over de uitlating nadere uitleg te geven.
8.1.2
Uitlating op 19 maart 2014 (feiten 1 en 2)
In de avond van woensdag 19 maart 2014 hield de PVV in Grand Café ‘De Tijd’ in Den Haag een (partij)bijeenkomst naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. De verdachte was daar als partijleider en sprak het aanwezige publiek toe vlak voor zijn vertrek naar de “PVV collega’s van Almere”. Deze toespraak is die avond uitgezonden op de Nederlandse televisie. De verdachte zei in zijn toespraak onder meer het volgende:
“Maar voordat ik ga, zou ik van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen. Drie vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord die onze partij, de PVV, definiëren. En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk “minder” en er werd geklapt.
“En de tweede, de tweede vraag, is, misschien nog belangrijker: Willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk “minder” en er werd geklapt.
“En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie: Willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
Hierop riep het publiek meermalen “minder” en er werd geklapt.
Hierna eindigde de verdachte zijn toespraak met de woorden:
“Nah, dan gaan we dat regelen.”
[betrokkene 2], voormalig medewerker van de PVV, heeft verklaard dat hij van [betrokkene 3], de vaste medewerker van de verdachte, per e-mail enkele speechvoorstellen voor de avond van 19 maart 2014 had ontvangen. [betrokkene 2] verwees daarbij naar de door hem geprinte en meegebrachte e-mail berichten, die als bijlage bij het proces-verbaal van zijn verklaring zijn gevoegd. In die voorstellen, die tekstueel van elkaar verschilden naar het aantal zetels dat de PVV in Den Haag zou blijken te hebben behaald, stond telkens: “minder Marokkanen”. De verdachte heeft in de middag van 19 maart 2014 op deze tekstvoorstellen gereageerd met: “Ok thx zet maar in grote letters op kartonnen papiertjes……”.
De PVV-beleidsmedewerker [betrokkene 4] heeft verklaard dat hij op de verkiezingsdag van 19 maart 2014 een coördinerende rol had. Hij werd die avond door [betrokkene 1], (destijds) beleidsmedewerker van de Stichting PVV, gebeld. [betrokkene 1] gaf toen aan dat de verdachte over ongeveer een uur in het café zou verschijnen. Hij zou dan het publiek de vraag stellen of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek moest dan antwoorden met ‘minder, minder, minder’. Ook vroeg [betrokkene 1] aan [betrokkene 4] om het publiek vooraf over deze vraag en het antwoord te instrueren. [betrokkene 4] is toen gaan rondlopen en heeft groepjes mensen geïnstrueerd.
De PVV-beleidsmedewerker [betrokkene 1], heeft verklaard dat hij op 19 maart 2014 omstreeks 20.00 uur werd gevraagd aan te sluiten in de werkkamer van de verdachte. Daar was onder anderen ook de verdachte aanwezig. Toen is met elkaar nagedacht over wat er in de speech die de verdachte in café De Tijd zou gaan houden gezegd zou worden. Concepten voor die speech waren al beschikbaar.
In het café waren voornamelijk mensen van de PVV aanwezig. Ook was er natuurlijk pers aanwezig, aldus [betrokkene 1]. Eén van de overwegingen was een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Men wilde met de speech aansluiten bij de achterban en daarbij nieuwswaarden genereren zodat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden. Over eventuele juridische consequenties van de speech werd naar zijn weten niet expliciet nagedacht. Er werd ook gesproken over het, om redenen van retoriek, stellen van drie vragen aan het publiek in plaats van één. Bij het stellen van drie vragen ontstaat een opbouw naar de kracht van de uitspraak. Er werd gesproken over de vraag of in de speech gesproken zou worden over alleen Marokkanen of over criminele Marokkanen. Omdat tijdens het samenstellen van de speech enige zorg bestond over de vraag of het publiek wel zou reageren op de vraag heeft [betrokkene 1] [betrokkene 4] gebeld. Om ervoor te zorgen dat het publiek goed zou reageren en er een juiste interactie met het publiek zou ontstaan heeft hij [betrokkene 4] gevraagd of hij, eventueel met hulp van anderen, hiervoor kon zorgen, aldus [betrokkene 1].
De eerdergenoemde medewerker van de verdachte, [betrokkene 3], heeft verklaard dat hij op 19 maart 2014, voorafgaand aan de speech van de verdachte, van de verdachte hoorde dat hij drie vragen aan het publiek zou stellen. Hij begreep dat de politieke lijn van een week eerder weer zou worden aangezet.
Naar aanleiding van de uitlatingen van de verdachte op 12 en 19 maart 2014 zijn er vanuit het hele land aangiften tegen hem gedaan.
(…)
8.3
Het begrip ‘ras’ in de zin van de artikelen 137c en 137d Sr
Het hof stelt ten aanzien van het begrip ‘ras’ in de zin van de artikelen 137c en 137d Sr het volgende voorop.
De huidige artikelen 137c en 137d Sr zijn ingevoerd bij Wet van 18 februari 1971 (Stb. 1971, 96) ter uitvoering van het Internationaal Verdrag van New York van 7 maart 1966 inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (hierna: IVUR). In het ontwerp van die wet wordt ‘ras’ niet nader omschreven, maar uit de Memorie van Toelichting blijkt dat dit begrip moet worden uitgelegd naar de kennelijke strekking van artikel 1, eerste lid, van het IVUR (52). In dat artikel worden naast ‘ras’ ook genoemd huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming (53). De in het Nederlands strafrecht geïmplementeerde bepalingen beogen geen wetenschappelijke definitie te geven van ‘ras’, maar laten het aan de rechter over om dat begrip op voornoemde grondslag nader in te vullen (54).
De jurisprudentie die na de invoering van de artikelen 137c en 137d Sr is ontwikkeld maakt duidelijk dat bij de uitleg van deze artikelen het wetenschappelijke begrip ‘ras’ in biologisch-genetische zin geen rol van betekenis speelt (55). De ruime uitleg van het begrip ‘ras’, zoals die naar voren komt uit de Memorie van Toelichting, onder verwijzing naar artikel 1 van het IVUR, wordt in de jurisprudentie gevolgd. Daarmee valt naast ras derhalve ook huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming onder het begrip ‘ras’ als bedoeld in de artikelen 137c en 137d Sr (56). Dat kan dus ruimer zijn dan wat in het normale spraakgebruik onder ‘ras’ wordt verstaan.
Uitgaande van voormelde opvatting over het in de artikelen 137c en 137d Sr voorkomende woord ‘ras’ is het hof van oordeel dat de door verdachte gebruikte term ‘Marokkanen’ verwijst naar de in het IVUR opgenomen kenmerken ‘afkomst’, ‘nationale afstamming’ of ‘etnische afstamming’ en derhalve – anders dan de verdediging heeft betoogd – valt onder het begrip ‘ras’ als bedoeld in die artikelen. Het hof volgt daarmee niet het standpunt van de verdachte dat hij alleen maar heeft gesproken over personen met de Marokkaanse nationaliteit, als aanduiding van het staatsburgerschap van Marokko.
8.4
Beoordeling uitlating op 19 maart 2014 (feit 1)
Het hof dient te beoordelen of ten aanzien van de uitlating van de verdachte op 19 maart 2014 sprake is van groepsbelediging zoals onder feit 1 ten laste is gelegd.
8.4.1
Beoordelingskader groepsbelediging (artikel 137c Sr)
Bij de beoordeling van een uitlating in verband met de strafbaarheid daarvan wegens groepsbelediging in de zin van artikel 137c Sr dient volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad acht te worden geslagen op de bewoordingen van die uitlating, alsmede op de context waarin zij is gedaan. Daarbij dient onder ogen te worden gezien of de gewraakte uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat of een uiting is van artistieke expressie. Tevens dient onder ogen te worden gezien of de uitlating in dat verband niet onnodig grievend is (57).
8.4.2
Bewoordingen uitlating
Het hof dient in dit kader als eerste te beoordelen of de betreffende uitlating beledigend is. Een uitlating kan als beledigend worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam (58).
Voor groepsbelediging moet het gaan om het aantasten van de eigenwaarde of het in diskrediet brengen van een groep, in dit geval om de enkele reden dat die van een bepaald ras is. Het oordeel dat sprake is van een uitlating die de strekking heeft een ander aan te randen in zijn eer en goede naam, zal bij woorden waarvan het gebruik op zichzelf in het algemeen niet beledigend is, afhangen van de context waarin de uitlating is gedaan (59). Zo kan de context maken dat een uitlating die objectief – in het algemene of gangbare spraakgebruik – niet zonder meer als beledigend geldt, toch als zodanig wordt aangemerkt.
Zoals hiervoor is overwogen heeft de verdachte op 19 maart 2014 aan het aanwezige publiek op de (partij)bijeenkomst in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen gevraagd of zij “in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen” willen. Nadat het publiek meermalen “minder” had geroepen, reageerde de verdachte met de woorden “Nah, dan gaan we dat regelen”.
Het hof is van oordeel dat de bewoordingen “minder Marokkanen” op zichzelf beschouwd niet zonder meer als beledigend kunnen worden aangemerkt. Het gaat echter niet enkel om deze twee woorden, maar om de bewoordingen in hun context en de uitlating als geheel. Beziet men deze aldus, dan hebben zij de strekking om alle inwoners van Nederland met een Marokkaanse achtergrond in diskrediet te brengen op de enkele grond dat zij tot deze bevolkingsgroep behoren. De uitlating treft immers de gehele Marokkaanse bevolkingsgroep in Nederland, dus zonder dat daarin onderscheid wordt gemaakt naar de gedragskenmerken van bepaalde deelgroepen. Daarmee heeft de verdachte deze groep collectief getroffen in hetgeen voor die groep kenmerkend is, namelijk haar Marokkaanse afkomst of afstamming. De verdachte heeft derhalve, anders dan de verdediging heeft aangevoerd, de eigenwaarde aangetast van een groep mensen wegens hun ras (zie paragraaf 8.3) en geen respect getoond voor de eer en goede naam van die groep.
Daarmee staat voor het hof naar objectieve maatstaven het beledigende karakter van die uitlating vast.
8.4.3
Context: publiek debat – onnodig grievend
Nu de uitlating op 19 maart 2014 naar het oordeel van het hof een beledigend karakter heeft dient het vervolgens te beoordelen of de uitlating is gedaan in een bepaalde context die dat beledigende karakter kan wegnemen.
Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat de context waarin een uitlating is gedaan het beledigende karakter van de uitlating weg kan nemen, bijvoorbeeld indien de uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat (60).
Tot het publiek debat behoren in elk geval kritiek op de overheid en andere uitlatingen die deel uit maken van het politieke debat. Meer in het algemeen gaat het om uitlatingen die in een democratie van publiek belang zijn, bijvoorbeeld omdat daarmee een misstand aan de kaak wordt gesteld of een minderheidsstandpunt voor het voetlicht wordt gebracht.
De verdachte heeft voorafgaand aan de (partij)bijeenkomst op 19 maart 2014 diverse keren, zowel in interviews naar aanleiding van zijn uitlating op de markt op 12 maart 2014, als tijdens een verkiezingsdebat op 18 maart 2014, het grote aantal bij strafbare feiten betrokken Marokkanen in Nederland en hun oververtegenwoordiging in de criminaliteit aan de kaak gesteld. Hij heeft die uitlatingen toen telkens voorzien van aantallen of percentages, en gesteld dat zijn partij eraan zou bijdragen het gevoel van veiligheid in Nederland te vergroten. Daarbij verwees de verdachte herhaaldelijk naar de drie speerpunten van het immigratiebeleid in het verkiezingsprogramma van de PVV, te weten het tegengaan van (verdere) immigratie, het bevorderen van vrijwillige remigratie van mensen met een dubbele nationaliteit en het uitzetten van criminelen met een niet-Nederlandse nationaliteit, waaronder dus ook in Nederland wonende criminele Marokkanen. In dit licht is met betrekking tot de uitlating op 19 maart 2014, waarbij de verdachte als partijleider van de PVV het aanwezige publiek toesprak naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen, naar het oordeel van het hof in beginsel sprake van een (partij)politieke context, waarbinnen de uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat, en aldus het beledigende karakter van de uitlating zou kunnen wegnemen.
Ook in het kader van het publiek debat is het recht op vrijheid van meningsuiting echter niet onbeperkt. Met name dient bezien te worden of de uitlating in dat verband niet onnodig grievend is. Bij die beoordeling dient, indien het gaat om een uitlating door een politicus in het kader van het publiek debat – het politieke debat daaronder begrepen -, onder ogen te worden gezien enerzijds het belang dat de betreffende politicus daadwerkelijk in staat moet zijn om zaken van algemeen belang aan de orde te stellen, ook als zijn uitlatingen kunnen ‘kwetsen, choqueren of verontrusten’, maar anderzijds ook de verantwoordelijkheid die de politicus in het politieke/maatschappelijke debat draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat (61). Uitlatingen mogen provocerend zijn, echter mogen zij bepaalde grenzen niet overschrijden, vooral waar het gaat om het respect voor de eer en goede naam en de rechten van anderen (62). De ruime uitingsvrijheid ontbreekt in het bijzonder bij het belasteren van minderheidsgroepen, omdat daarmee de pluriforme democratische samenleving wordt ondergraven. Verdraagzaamheid en respect voor de gelijkwaardigheid van alle mensen vormen immers het fundament van een democratische en pluriforme samenleving (63).
Het beroep dat de verdediging in dit verband heeft gedaan op de uitspraak van het Europees Hof in de zaak Makraduli (64) wordt door het hof niet gevolgd, reeds omdat de uitlating in die zaak, anders dan hier, ziet op een van corruptie beschuldigde regeringsfunctionaris.
In het licht van het voorgaande dient het hof te beoordelen of de verdachte zich op 19 maart 2014 onnodig grievend heeft uitgelaten. Daarvoor acht het hof de navolgende feiten en omstandigheden van belang.
Voorafgaand aan de (partij)bijeenkomst op 19 maart 2014 in Grand Café De Tijd is de verdachte enkele keren geïnterviewd naar aanleiding van zijn uitlating op de markt op 12 maart 2014 over minder Marokkanen en is hem gevraagd wat hij daarmee nu precies bedoelde. In het interview van 13 maart 2014 is de verdachte door een reporter van RTL4 voorgehouden dat over die uitspraak veel ophef was ontstaan. De dag erna is de verdachte tijdens een interview op TV West erop gewezen dat hij op de Haagse markt nogal veel beroering had veroorzaakt door te spreken over minder Marokkanen. Uit de onder paragraaf 8.1.2 van dit arrest genoemde verklaringen blijkt vervolgens dat de verdachte voorafgaand aan zijn toespraak op 19 maart 2014 in voornoemd café met een aantal (beleids)medewerkers in zijn werkkamer heeft besproken over wat er gezegd zou worden en hoe dat vorm gegeven zou worden. Er werd gesproken over de vraag of er in de speech alleen ‘Marokkanen’ of ‘criminele Marokkanen’ gezegd zou worden. Eén van de overwegingen was om een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Men wilde met de speech aansluiten bij de achterban en daarbij nieuwswaarde genereren, zodat het door de media zou worden overgenomen en uitgezonden. Er werd gesproken over het, om redenen van retoriek, stellen van drie vragen aan het publiek, in plaats van één. Bij het stellen van drie vragen ontstaat een opbouw naar de kracht van de uitspraak. Concepten voor de speech waren tijdens dat overleg al beschikbaar. Aan de eerder in de middag van 19 maart 2014 aan de verdachte, voorgelegde speechvoorstellen, waarin werd gesproken over minder ‘Marokkanen’ in plaats van over bijvoorbeeld minder ‘criminele Marokkanen’, had de verdachte zijn goedkeuring gegeven. Om ervoor te zorgen dat er een juiste interactie tussen de verdachte en het publiek zou ontstaan is een medewerker van de PVV na dit overleg de zaal in gegaan om het publiek te instrueren. De verdachte heeft vervolgens – ten overstaan van het publiek en de aldaar aanwezige media – de speech gehouden op de wijze zoals dat was afgesproken, waarbij hij het aanwezige publiek drie vragen heeft gesteld, waarvan de laatste was of zij “in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen” wilden. Nadat het publiek -conform de tevoren gegeven instructie- meermalen “minder” had geroepen, reageerde de verdachte daarop met de woorden “Nah, dan gaan we dat regelen”.
Gelet enerzijds op het belang van de verdachte om als politicus in het publiek debat zaken aan de orde te stellen, ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, en anderzijds op de verantwoordelijkheid die de verdachte als politicus in het politieke/maatschappelijke debat draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat is het hof – alles afwegende – van oordeel dat deze uitlating onnodig grievend is geweest. In het bijzonder neemt het hof hierbij in aanmerking dat de verdachte de uitlating heeft gedaan ten aanzien van een minderheidsgroep in Nederland, zonder nadere uitleg, motivering of nuancering, waarbij hij zich op een weldoordachte wijze, met gebruikmaking van retoriek, tegenover een voorbereid publiek, voor het oog van de camera over deze gehele groep in negatieve zin heeft uitgelaten, terwijl hij wist dat de in die uitlating gebruikte bewoordingen eerder al tot ophef en beroering hadden geleid. Daarmee is de verdachte te ver gegaan.
Hierbij dient bovendien nog te worden bedacht dat de hiervoor beschreven (partij)politieke context zonder nadere toelichting op dat moment niet voor derden kenbaar was (65). Dat de verdachte, zoals hij heeft gesteld, nadien in interviews alsnog nadere uitleg zou hebben gegeven – wat daar verder van zij – kan aan dit alles niet afdoen.
(…)
8.4.5
Opzet
De verdediging heeft betoogd -kort en zakelijk weergegeven- dat geen sprake is van (voorwaardelijk) opzet op de belediging en evenmin op de openbaarheid van de belediging, zodat de verdachte reeds daarom van het onder feit 1 tenlastegelegde dient te worden vrijgesproken.
8.4.5.1 Opzet op de belediging
Het hof is van oordeel dat de verdachte met de tenlastegelegde uitlating op 19 maart 2014 in de gegeven omstandigheden minst genomen welbewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat hij zich schuldig maakte aan belediging van een groep mensen, te weten ‘Marokkanen’.
Het hof overweegt in dit verband dat de verdachte op 19 maart 2014 bekend was met het feit dat er ophef c.q. beroering was ontstaan over zijn ‘minder-Marokkanen’-uitspraak op de markt op 12 maart 2014. Dit blijkt uit de interviews met de verdachte op 13 en 14 maart 2014 en uit hetgeen hij zelf zegt tijdens de speech, waarin de tenlastegelegde uitlating van 19 maart 2014 is gedaan:
“en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen (…) “. Hieruit leidt het hof af dat de verdachte, toen hij de tenlastegelegde uitlating op 19 maart 2014 deed, welke uitlating overeenkomsten vertoonde met de uitlating van 12 maart 2014, en waarvan hij zelf aangaf dat hij het eigenlijk niet mag zeggen, er al rekening mee hield dat hij voor die uitlating strafrechtelijk vervolgd zou (kunnen) gaan worden. De stelling van de verdediging dat de verdachte met zijn uitlating slechts een onderdeel van de partijstandpunten van de PVV heeft uitgedragen en niet de bedoeling had om te beledigen kan aan het voorgaande niet af doen (67). Het verweer wordt verworpen.
8.4.5.2 Opzet op de openbaarheid
Onder zich in het openbaar uitlaten als bedoeld in artikel 137c Sr dient te worden verstaan ‘het ter kennis van het publiek brengen’. Bij de beantwoording van de vraag of daarvan sprake is komt het aan op de bijzondere omstandigheden van het geval (68). De verdachte heeft de uitlating op 19 maart 2014 gedaan in een speech tijdens een (partij)bijeenkomst op een verkiezingsavond, ten overstaan van een publiek (bestaande uit genodigden) en in aanwezigheid van journalisten. De toespraak is opgenomen door de aanwezige media en in de avond uitgezonden op de Nederlandse televisie.
Mede gelet op de verklaring van beleidsmedewerker [betrokkene 1] over het ook met de verdachte gehouden overleg voorafgaand aan de bijeenkomst op 19 maart 2014, acht het hof voldoende gebleken dat het de bedoeling van de verdachte (juist) was dat zijn uitlating ter kennis van het (grote) publiek zou komen. [betrokkene 1] heeft verklaard dat er “natuurlijk pers aanwezig was” en dat er met elkaar nagedacht werd over wat er in de speech gezegd zou gaan worden. Eén van de overwegingen was een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd en waarbij nieuwswaarden werden genereerd zodat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden. Uit de beelden die zich in het dossier bevinden van de (partij)bijeenkomst van 19 maart 2014 (en die ter terechtzitting in hoger beroep getoond zijn) blijkt dat landelijke media aanwezig waren. Er stonden meerdere microfoons op het spreekgestoelte van de verdachte en er waren door de zaal verspreid meerdere (video)camera’s opgesteld. De aanwezigheid van de media kan de verdachte dan ook niet ontgaan zijn, zodat hij zich de openbaarmaking van zijn uitlating bewust moet zijn geweest.
Het hof acht derhalve bewezen, gelet op het vorenstaande in onderling verband en samenhang bezien, dat de verdachte zijn uitlating deed ‘in het openbaar’ (zoals in artikel 137c Sr bedoeld) en dat hij dat wist, zodat het hof bewezen acht dat zijn opzet ook op de openbaarheid was gericht. Het verweer wordt verworpen.
8.4.6
Conclusie
Het hof acht bewezen dat de verdachte zich samen met anderen met de uitlating op 19 maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging, zoals dat onder feit 1 (primair) is tenlastegelegd. Alle daarop ziende verweren worden verworpen.
Voetnoten:
(52) Kamerstukken II 1967-1968, 9724, nr. 3, p. 4.
(53) Artikel 1, lid 1 IVUR: In this Convention, the term “racial discrimination” shall mean any distinction, exclusion, restriction or preference based on race, colour, descent, or national or ethnic origin which has the purpose or effect of nullifying or impairing the recognition, enjoyment or exercise, on an equal footing, of human rights and fundamental freedoms in the political, economic, social, cultural or any other field of public life.
(54) Kamerstukken II 1969-1970, 9724, Handelingen p. 4349 (Stb. 1971, 96).
(55) Hoge Raad 15 juni 1976, ECLI:NL:HR:1976:AB5842, NJ 1976, 551, Hoge Raad14 maart 1989, ECLI:NL:HR:1989:AC3487, NJ 1990, 29, Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510.
(56) Hoge Raad 14 maart 1989, ECLI:NL:HR:1989:AC3487, NJ 1990, 29, Hoge Raad 1 mei 1990, ECLI:NL:HR:1990:AB7604, NJ 1991, 75, Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR: 2016:510, Hoge Raad 13 juni 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA6191 en Hoge Raad 14 april 2020, ECLI:NL:HR:2020:638.
(57) Hoge Raad 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583 en Hoge Raad 26 juni 2018, ECLI :NL:HR:2018:1003.
(58) Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510.
(59) Hoge Raad 22 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ9796.
(60) Vgl. Hoge Raad 2 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1059.
(61) Hoge Raad 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.
(62) EHRM 28 februari 2017, nr. 45416/16 (Le Pen vs. Frankrijk).
(63) EHRM 6 juli 2006, nr. 59405/00 (Erbakan vs. Turkije).
(64) EHRM 19 juli 2018, nr. 64659/11 en 24133/13 (Makraduli vs. The former Yugoslav Republic of Macedonia).
(65) Vgl. Hoge Raad 27 maart 2012, ECLI:NL:HR:2012:BV5623.
(…)
(67) Vgl. Hoge Raad 15 september 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI4739.
(68) Vgl. Hoge Raad 22 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:952.”
2.4
Het hof heeft ten aanzien van de strafbaarheid van het bewezenverklaarde het volgende overwogen:
“De vraag die het hof vervolgens dient te beantwoorden is of een veroordeling van de verdachte ter zake van (in artikel 137c Sr strafbaar gestelde) groepsbelediging in strijd is met zijn recht op vrije meningsuiting dat onder andere wordt beschermd door artikel 10 EVRM. Zou dat het geval zijn, dan dient deze wetsbepaling ingevolge het bepaalde in artikel 94 van de Grondwet immers buiten toepassing te worden gelaten op de grond dat toepassing ervan niet met artikel 10 EVRM verenigbaar is.
Het in artikel 10 EVRM gegarandeerde recht op vrijheid van meningsuiting is echter niet onbegrensd. Niet alleen kunnen uitlatingen gericht tegen de aan het EVRM ten grondslag liggende waarden in bepaalde (extreme) gevallen de bescherming van artikel 10 EVRM ontberen op grond van artikel 17 EVRM, ook vindt het recht op vrije meningsuiting in het bijzonder zijn begrenzing in het tweede lid van artikel 10 EVRM.
Naar het oordeel van het hof is artikel 17 EVRM (verbod van misbruik van recht) hier niet aan de orde. Niet kan worden gezegd dat de uitlating van de verdachte, zoals die is bewezenverklaard, zozeer indruist tegen de onderliggende waarden van het EVRM dat de verdachte reeds om die reden de bescherming van (artikel 10 van) het EVRM moet ontberen. De bewezenverklaarde uitlating valt naar het oordeel van het hof onder de reikwijdte van het eerste lid van artikel 10 EVRM. Een veroordeling van de verdachte zou derhalve in beginsel een inbreuk opleveren op het daarin neergelegde recht op vrije meningsuiting. Om te beoordelen of die inbreuk gerechtvaardigd is, dient ingevolge het tweede lid van artikel 10 EVRM te worden bezien (1) of de inbreuk bij wet is voorzien, (2) of het desbetreffende verbod een legitiem doel dient en ten slotte (3) of de inbreuk (een veroordeling) in dit geval noodzakelijk is in een democratische samenleving.
De vraag of de inbreuk bij wet is voorzien en de vraag of het desbetreffende verbod een legitiem doel dient worden door het hof bevestigend beantwoord. Artikel 137c Sr is ingevoerd, en naar zijn huidige wettekst gewijzigd, bij (telkens) een wet in formele zin en de verdachte mag met de daarin neergelegde verbodsbepaling dan ook bekend worden verondersteld. Tevens is sprake van een legitiem doel voor deze inbreuk, te weten het voorkomen dat strafbare feiten worden gepleegd, respectievelijk het bewerkstelligen dat de reputatie en rechten van anderen worden beschermd (72).
Bij de beoordeling van de derde vraag (of een veroordeling van de verdachte ter zake van het bewezenverklaarde feit ‘in een democratische samenleving noodzakelijk’ is), dient voorop te staan dat juist in het belang van die democratische rechtsstaat zeer terughoudend moet worden omgegaan met het verbieden van meningsuitingen. Dat geldt ook voor meningsuitingen die ‘offend, shock or disturb the State or any sector of the population’ (73) en temeer als de uitlatingen afkomstig zijn van een tot de oppositie behorende politicus (74). Voorkomen moet immers worden dat de vervolging van meningsuitingen bijdraagt aan een sfeer van maatschappelijke onverdraagzaamheid en aldus juist het tegenovergestelde bewerkstelligt van wat met het grondrecht van vrije meningsuiting wordt beoogd. Een beperking van het recht op vrije meningsuiting dient dan ook in elk geval te- beantwoorden aan een dwingende maatschappelijke behoefte (‘pressing social need’) en zij dient evenredig te zijn aan het met die beperking beoogde doel (proportionaliteitseis) (75). Blijkens de jurisprudentie van het Europees Hof zijn daarbij de bijzondere omstandigheden van het geval van belang. Enerzijds dient een juist evenwicht te worden gevonden tussen alle in geding zijnde, door het EVRM beschermde rechten en vrijheden, en anderzijds dient gewicht te worden toegekend aan de wisselwerking tussen de aard van de uitlating en het mogelijke effect dat die uitlating sorteert, alsmede aan de context waarbinnen een dergelijke uitlating is gedaan (76).
Voor de vraag of een strafrechtelijke veroordeling van verdachte, en daarmee een inbreuk op zijn recht op vrije meningsuiting, beantwoordt aan een dwingende maatschappelijke behoefte acht het hof, mede in verband met de onderlinge weging van rechten, de volgende omstandigheden rond de aard, de context en het effect van de uitlating van belang.
De verdachte heeft zijn uitlating gedaan in een door hemzelf en partijmedewerkers voorbereide speech (77). Het sluitstuk ervan werd gevormd door een drietal retorisch gestelde vragen, waarmee de verdachte zijn publiek actief bij de uitlating betrok (78). Voorts werd de bewezenverklaarde uitlating gedaan in de context van de laatste vraag, zodat daarop de nadruk kwam te liggen. De bedoeling van de speech was om de zaken zo scherp mogelijk te benoemen en daarbij nieuwswaarden te genereren, opdat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden (79). De verdachte wist dat de eerdere uitlating van hem op 12 maart 2014, die weliswaar in een andere context, maar in dezelfde bewoordingen was gedaan, tot de nodige ophef en beroering had geleid. Toch heeft hij er bij zijn uitlating op 19 maart 2014 van afgezien om in de generaliserende aanduiding ‘Marokkanen’ enige nuance of enig gedragskenmerkend onderscheid aan te brengen. Aldus werd de Marokkaanse gemeenschap in Nederland in haar geheel in diskrediet gebracht en in haar eigenwaarde aangetast (80). Weliswaar deed de verdachte zijn uitlating op een (partij)bijeenkomst naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen, en was in zoverre sprake van een politieke context, maar dat ontslaat de verdachte niet van zijn bijzondere verantwoordelijkheid als politicus om uitlatingen te vermijden die voeding kunnen geven aan intolerantie en die het respect voor de gelijkwaardigheid van anderen als het fundament van een democratische en pluralistische samenleving ondergraven (81).
Dat geldt naar het oordeel van het hof temeer als de uitlating, zoals hier, voeding geeft aan de negatieve beeldvorming ten aanzien van een bevolkingsgroep die binnen de Nederlandse samenleving een minderheid vormt.
Gelet op hetgeen hierna omtrent de strafoplegging zal worden bepaald, bezien in relatie tot de omstandigheid dat ter zake van het misdrijf van artikel 137c, eerste lid Sr een gevangenisstraf kan worden opgelegd tot een maximum van één jaar, acht het hof een veroordeling van de verdachte voor de uitlating in dit geval ook niet onevenredig aan het daarmee beoogde doel (82). Het hof is in het licht daarvan en op grond van al het vorenoverwogene van oordeel dat een veroordeling van de verdachte in een democratische samenleving noodzakelijk is als bedoeld in artikel 10, tweede lid EVRM.
Op voormelde gronden kan een veroordeling van de verdachte ter zake van het bewezenverklaarde feit naar het oordeel van het hof niet leiden tot een schending van artikel 10 EVRM, zodat, nu ook overigens geen omstandigheid aannemelijk is geworden die de strafbaarheid van het bewezenverklaarde uitsluit, het bewezenverklaarde strafbaar is. De hierop betrekking hebbende verweren worden verworpen.
Voetnoten:
(72) Zie onder meer EHRM 7 november 2007, nr. 12697/03 (Mamère vs. Frankrijk).
(73) Zie onder meer EHRM 7 december 1976, nr. 5493/72 (Handyside vs. Verenigd Koninkrijk).
(74) Zie onder meer EHRM 23 april 1992, nr. 11798/85 (Castells vs. Spanje).
(75) Zie onder meer EHRM 23 juni 2016, nr. 20261/12 (Baka vs. Hongarije).
(76) Zie onder meer EHRM 15 oktober 2015, nr. 27510/08 (Perinçek vs. Zwitserland).
(77) Vgl. EHRM 3 oktober 2019, nr. 55225/14 (Pastörs vs. Duitsland).
(78) Vgl. EHRM 20 oktober 2015, nr. 25239/13 (M’Bala M’Bala vs. Frankrijk).
(79) Vgl. EHRM 23 september 1994, nr. 15890/89 (Jersild vs. Denemarken).
(80) Vgl. EHRM 15 maart 2012, nrs. 4149/04 en 41029/04 (Aksu vs. Turkije), EHRM 28 februari 2017, nr. 45416/16 (Le Pen vs. Frankrijk), EHRM 25 oktober 2018, nr. 38450/12 (E.S. vs. Oostenrijk) en EHRM 3 oktober 2019, nr. 55225/14 (Pastörs vs. Duitsland).
(81) Zie onder meer EHRM 16 juli 2009, nr. 15615/07 (Féret vs. België).
(82) Vgl. EHRM 10 juli 2008, nr. 15948/03 (Soulas et autres vs. Frankrijk).”
2.5
Het hof heeft het bewezenverklaarde gekwalificeerd als “zich in het openbaar mondeling opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen”.
2.6
Het hof heeft – met toepassing van artikel 9a van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) – bepaald dat aan de verdachte geen straf of maatregel wordt opgelegd. Het hof heeft hierover het volgende overwogen:
“Het hof heeft met betrekking tot een op te leggen straf of maatregel in aanmerking genomen de ernst van het feit, de omstandigheden waaronder dit is begaan en de persoon en de persoonlijke omstandigheden van de verdachte, zoals daarvan is gebleken uit het onderzoek ter terechtzitting. Het hof overweegt daarbij in het bijzonder nog het volgende.
De verdachte heeft zich schuldig gemaakt aan – kort gezegd – belediging van een groep mensen (Marokkanen in Nederland) wegens hun ras. Door aldus te handelen heeft de verdachte de eer en waardigheid van deze groep mensen aangetast. Uitspraken als bewezenverklaard kunnen een bijdrage leveren aan (een verdere) polarisatie binnen de Nederlandse samenleving, terwijl juist in onze democratische, pluriforme maatschappij het respecteren van de ander, met name van minderheidsgroepen, van groot belang is. Krenkende uitlatingen worden weliswaar tot op zekere hoogte beschermd door het recht op vrijheid van meningsuiting, maar de verdachte is in dit geval te ver gegaan en heeft zich aldus schuldig gemaakt aan een strafbaar feit. Dit betekent dat in beginsel oplegging van een straf of maatregel dient te volgen.
Bij het bepalen van die straf of maatregel dient het hof ook de bijzondere, persoonlijke omstandigheden van de verdachte in aanmerking te nemen. De verdachte is een democratisch gekozen volksvertegenwoordiger, fractievoorzitter en leider van de PVV. Hij heeft de bewezenverklaarde uitlating in die hoedanigheid gedaan. Het hof laat hierbij zwaar meewegen dat de verdachte, zoals hij ook nog eens ter terechtzitting heeft benadrukt, reeds lange tijd wegens het uiten van zijn (partij)politieke standpunt wordt bedreigd en om die reden onder zware beveiliging moet leven. De verdachte betaalt zo zelf al jaren een hoge prijs voor het uitdragen van zijn mening.
Het hof heeft verder acht geslagen op een de verdachte betreffend uittreksel Justitiële Documentatie d.d. 18 juni 2019, waaruit blijkt dat de verdachte niet eerder onherroepelijk is veroordeeld voor het plegen van strafbare feiten.
Het hof stelt tot slot vast dat de redelijke termijn, als bedoeld in artikel 6, eerste lid, EVRM is overschreden, nu de berechting in hoger beroep niet heeft plaatsgevonden binnen de twee jaar die daarvoor in het algemeen als redelijk heeft te gelden, gelet op het feit dat de verdediging op 21 december 2016 hoger beroep heeft ingesteld en het eindarrest heden is gewezen. Daarnaast heeft de totale procedure inmiddels ruim zes jaar geduurd, sinds het bewezenverklaarde feit op 19 maart 2014. Het hof zal, gelet op de hierna te nemen beslissing, evenwel met de enkele constatering van deze schending volstaan en hier verder geen consequenties aan verbinden.
Resteert de vraag, gelet op voornoemde feiten en omstandigheden, of met de oplegging van een straf of maatregel aan de verdachte, bijvoorbeeld met de oplegging van een geldboete, zoals door het Openbaar Ministerie is gevorderd, nog een met de strafrechtstoepassing na te streven doel wordt gediend. Het hof is – alles afwegende – van oordeel dat dit niet het geval is.
Het hof acht het dan ook raadzaam te bepalen dat met toepassing van artikel 9a Sr, aan de verdachte geen straf of maatregel wordt opgelegd.”
3. Beoordeling van het derde, het vierde, het vijfde, het zesde en het zevende cassatiemiddel dat namens de verdachte is voorgesteld
3.1
De cassatiemiddelen komen op tegen de bewezenverklaring door het hof van het zich beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras en tegen het oordeel van het hof dat artikel 10 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM) niet in de weg staat aan een veroordeling voor dit feit.
3.2
De tenlastelegging is toegesneden op artikel 137c Sr (groepsbelediging). Daarom moet worden aangenomen dat de in de tenlastelegging en de bewezenverklaring voorkomende termen ‘beledigend’ en ‘ras’ zijn gebruikt in de betekenis die deze termen hebben in die bepaling.
Juridisch kader
3.3.1
Artikel 137c lid 1 Sr luidt:
“Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.”
Artikel 1 lid 1 van het Internationaal Verdrag van New York van 7 maart 1966 inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (hierna: IVUR) luidt in de Nederlandse vertaling:
“In dit Verdrag wordt onder “rassendiscriminatie” verstaan elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming die ten doel heeft de erkenning, het genot of de uitoefening, op voet van gelijkheid, van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel gebied, of op andere terreinen van het openbare leven, teniet te doen of aan te tasten, dan wel de tenietdoening of aantasting daarvan ten gevolge heeft.”
Artikel 10 EVRM luidt in de Nederlandse vertaling:
“1. Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. Dit artikel belet Staten niet radio-omroep-, bioscoop- of televisieondernemingen te onderwerpen aan een systeem van vergunningen.
2. Daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, kan zij worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen.”
3.3.2
De memorie van antwoord bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot de Wet van 18 februari 1971, Stb. 1971, 96 waarbij artikel 137c Sr is ingevoerd, houdt onder meer in:
“Strafbaar is enkel het aantasten van de eigenwaarde of het in diskrediet brengen van de groep, omdat die van een bepaald ras is, een bepaalde godsdienst belijdt of een bepaalde levensovertuiging is toegedaan. Kritiek op opvattingen en gedragingen – in welke vorm ook – valt buiten het bereik van de ontworpen strafbepaling.”
(Kamerstukken II 1969/70, 9724, nr. 6, p. 4)
3.4
Een uitlating kan als beledigend worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam. Dat betekent dat onder het zich beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, als bedoeld in artikel 137c lid 1 Sr, moet worden verstaan het zich nodeloos krenkend uitlaten over een groep mensen omdat die groep van een bepaald ras is. Het gaat er daarbij om dat men de mensen, die tot de groep behoren, collectief treft in wat voor die groep kenmerkend is, namelijk in hun ras, en men hen beledigt juist omdat zij tot dat ras behoren. (Vgl., met betrekking tot belediging van een groep mensen wegens hun godsdienst of levensovertuiging, HR 10 maart 2009, ECLI:NL:HR:2009:BF0655.)
3.5
De in artikel 137c lid 1 Sr voorkomende term ‘ras’ moet worden uitgelegd overeenkomstig de strekking van de in artikel 1 lid 1 IVUR gegeven opsomming, waarin naast ras ook wordt genoemd: huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming (vgl. HR 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510).
3.6.1
Het, onder meer in artikel 10 EVRM gegarandeerde, recht op vrijheid van meningsuiting staat aan een strafrechtelijke veroordeling voor groepsbelediging in de zin van artikel 137c Sr niet in de weg als zo’n veroordeling een op grond van artikel 10 lid 2 EVRM toegelaten – te weten: een bij de wet voorziene, een gerechtvaardigd doel dienende en daartoe een in een democratische samenleving noodzakelijke – beperking van de vrijheid van meningsuiting vormt.
3.6.2
Het Europees hof voor de rechten van de mens (hierna: EHRM) heeft in zijn uitspraak van 15 oktober 2015, nr. 27510/08 (Perinçek tegen Zwitserland) met betrekking tot ‘een in een democratische samenleving noodzakelijke beperking’ als bedoeld in artikel 10 lid 2 EVRM onder meer het volgende overwogen:
“196. The general principles for assessing whether an interference with the exercise of the right to freedom of expression is “necessary in a democratic society” within the meaning of Article 10 § 2 of the Convention are well-settled in the Court’s case-law. As noted by the Chamber, they were recently restated in Mouvement raëlien suisse v. Switzerland ([GC], no. 16354/06, § 48, ECHR 2012) and Animal Defenders International v. the United Kingdom ([GC], no. 48876/08, § 100, ECHR 2013), and can be summarised as follows.
(i) Freedom of expression is one of the essential foundations of a democratic society and one of the basic conditions for its progress and for each individual’s self-fulfilment. Subject to Article 10 § 2, it applies not only to “information” or “ideas” that are favourably received or regarded as inoffensive or as a matter of indifference, but also to those that offend, shock or disturb. Such are the demands of pluralism, tolerance and broadmindedness without which there is no “democratic society”. As set forth in Article 10, this freedom is subject to exceptions, but these must be construed strictly, and the need for any restrictions must be established convincingly.
(ii) The adjective “necessary” in Article 10 § 2 implies the existence of a pressing social need. The High Contracting Parties have a margin of appreciation in assessing whether such a need exists, but it goes hand in hand with European supervision, embracing both the law and the decisions that apply it, even those given by independent courts. The Court is therefore empowered to give the final ruling on whether a “restriction” can be reconciled with freedom of expression.
(iii) The Court’s task is not to take the place of the competent national authorities but to review the decisions that they made under Article 10. This does not mean that the Court’s supervision is limited to ascertaining whether these authorities exercised their discretion reasonably, carefully and in good faith. The Court must rather examine the interference in the light of the case as a whole and determine whether it was proportionate to the legitimate aim pursued and whether the reasons adduced by the national authorities to justify it were relevant and sufficient. In doing so, the Court has to satisfy itself that these authorities applied standards which were in conformity with the principles embodied in Article 10 and relied on an acceptable assessment of the relevant facts.
197. Another principle that has been consistently emphasised in the Court’s case-law is that there is little scope under Article 10 § 2 of the Convention for restrictions on political expression or on debate on questions of public interest (see, among many other authorities, Wingrove v. the United Kingdom, 25 November 1996, § 58, Reports 1996-V; Ceylan v. Turkey [GC], no. 23556/94, § 34, ECHR 1999-IV; and Animal Defenders International, cited above, § 102).
(…)
204. The Court has been called upon to consider the application of Article 10 of the Convention in a number of cases concerning statements, verbal or non-verbal, alleged to stir up or justify violence, hatred or intolerance. In assessing whether the interference with the exercise of the right to freedom of expression of the authors, or sometimes publishers, of such statements was “necessary in a democratic society” in the light of the general principles formulated in its case-law (see paragraphs 196-97 above), the Court has had regard to several factors.
205. One of them has been whether the statements were made against a tense political or social background; the presence of such a background has generally led the Court to accept that some form of interference with such statements was justified. Examples include the tense climate surrounding the armed clashes between the PKK (…) and the Turkish security forces in south-east Turkey in the 1980s and 1990s (…); the atmosphere engendered by deadly prison riots in Turkey in December 2000 (…); problems relating to the integration of non-European and especially Muslim immigrants in France (see Soulas and Others, cited above, §§ 38-39, and Le Pen v. France (dec.), no. 18788/09, 20 April 2010); and the relations with national minorities in Lithuania shortly after the re-establishment of its independence in 1990 (…).
206. Another factor has been whether the statements, fairly construed and seen in their immediate or wider context, could be seen as a direct or indirect call for violence or as a justification of violence, hatred or intolerance (see, among other authorities, Incal v. Turkey, 9 June 1998, § 50, Reports 1998-IV; Sürek (no. 1), cited above, § 62; Özgür Gündem v. Turkey, no. 23144/93, § 64, ECHR 2000-III; Gündüz v. Turkey, no. 35071/97, §§ 48 and 51, ECHR 2003-XI; Soulas and Others, cited above, §§ 39-41 and 43; Balsytė-Lideikienė, cited above, §§ 79-80; Féret, cited above, §§ 69-73 and 78; Hizb ut-Tahrir and Others, cited above, § 73; Kasymakhunov and Saybatalov, cited above, §§ 107-12; Fáber v. Hungary, no. 40721/08, §§ 52 and 56-58, 24 July 2012; and Vona, cited above, §§ 64-67). In assessing that point, the Court has been particularly sensitive towards sweeping statements attacking or casting in a negative light entire ethnic, religious or other groups (see Seurot v. France (dec.), no. 57383/00, 18 May 2004, Soulas and Others, cited above, §§ 40 and 43, and Le Pen, cited above, all of which concerned generalised negative statements about non-European and in particular Muslim immigrants in France; Norwood v. the United Kingdom (dec.), no. 23131/03, ECHR 2004-XI, which concerned statements linking all Muslims in the United Kingdom with the terrorist acts in the United States of America on 11 September 2001; W.P. and Others v. Poland (dec.), no. 42264/98, ECHR 2004-VII, and Pavel Ivanov v. Russia (dec.), no. 35222/04, 20 February 2007, both of which concerned vehement anti-Semitic statements; Féret, cited above, § 71, which concerned statements portraying non-European immigrant communities in Belgium as criminally minded; Hizb ut-Tahrir and Others, § 73, and Kasymakhunov and Saybatalov, § 107, both cited above, which concerned direct calls for violence against Jews, the State of Israel, and the West in general; and Vejdeland and Others v. Sweden, no. 1813/07, § 54, 9 February 2012, which concerned allegations that homosexuals were attempting to play down paedophilia and were responsible for the spread of HIV and Aids).
207. The Court has also paid attention to the manner in which the statements were made, and their capacity – direct or indirect – to lead to harmful consequences. Examples include Karataş v. Turkey ([GC], no. 23168/94, §§ 51-52, ECHR 1999-IV), where the fact that the statements had been made through poetry rather than in the mass media led to the conclusion that the interference could not be justified by the special security context otherwise existing in the case; Féret (cited above, § 76), where the statements had been made on electoral leaflets, which had enhanced the effect of the discriminatory and hateful message that they were conveying; Gündüz (cited above, §§ 43-44), where the statements had been made in the course of a deliberately pluralistic televised debate, which had reduced their negative effect; Fáber (cited above, §§ 44-45), where the statement had consisted in the mere peaceful holding of a flag next to a rally, which had had a very limited, if any, effect on the course of that rally; Vona (cited above, §§ 64-69), where the statement had consisted in military-style marches in villages with large Roma populations, which, given the historical context in Hungary, had carried sinister connotations; and Vejdeland and Others (cited above, § 56), where the statements had been made on leaflets left in the lockers of secondary-school students.
208. In all of the above cases, it was the interplay between the various factors rather than any one of them taken in isolation that determined the outcome of the case. The Court’s approach to that type of case can thus be described as highly context-specific.”
3.6.3
Mede gelet op artikel 10 EVRM en de rechtspraak van het EHRM moet bij de beoordeling of een uitlating strafbaar is op grond van artikel 137c Sr, acht worden geslagen op de bewoordingen van die uitlating en op de context – waaronder, in lijn met de hiervoor vermelde uitspraak van het EHRM, is te verstaan “the immediate or wider context” – waarin de uitlating is gedaan. Daarbij dient onder ogen te worden gezien of de betreffende uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat of een uiting is van artistieke expressie. Ook moet onder ogen worden gezien of de uitlating in dat verband niet onnodig grievend is.
Bij de beoordeling van de vraag of een uitlating onnodig grievend is, moet, als het gaat om een uitlating door een politicus in het kader van het publiek debat – het politieke debat daaronder begrepen – onder ogen worden gezien enerzijds het belang dat de betreffende politicus daadwerkelijk in staat moet zijn zaken van algemeen belang aan de orde te stellen ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, choqueren of verontrusten, maar anderzijds ook de verantwoordelijkheid die de politicus in het publiek debat draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat. Daarbij gaat het niet uitsluitend om uitlatingen die aanzetten tot haat of geweld of discriminatie maar ook om uitlatingen die aanzetten tot onverdraagzaamheid.(Vgl. HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.)
Beoordeling van de klachten
3.7
In het bestreden arrest heeft het hof zijn beslissingen gebaseerd op het hier weergegeven juridische kader.
3.8.1
Het hof heeft geoordeeld dat de bewezenverklaarde uitlatingen van de verdachte – het tijdens een partijbijeenkomst aan het publiek vragen of zij “in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen” willen en, na het door het publiek meermalen “minder” roepen, het reageren met de woorden “Nah, dan gaan we dat regelen” – de strekking hebben om alle inwoners van Nederland met een Marokkaanse achtergrond in diskrediet te brengen op de enkele grond dat zij tot deze bevolkingsgroep behoren, zonder dat daarbij onderscheid is gemaakt naar de gedragskenmerken van bepaalde deelgroepen. Verder heeft het hof geoordeeld dat de verdachte deze bevolkingsgroep met zijn uitlatingen collectief heeft getroffen in wat voor die groep kenmerkend is, namelijk haar Marokkaanse afkomst of afstamming. Het hof heeft bij die oordelen betrokken dat de bewoordingen “minder Marokkanen” op zichzelf beschouwd niet zonder meer als beledigend kunnen worden aangemerkt, maar dat het gaat om de uitlatingen van de verdachte als geheel, waarbij de uitlatingen moeten worden bezien in de context waarin deze zijn gedaan.
Wat betreft deze context heeft het hof, kort gezegd, de volgende vaststellingen in aanmerking genomen. Voorafgaand aan de partijbijeenkomst op 19 maart 2014 zijn aan de verdachte in interviews vragen gesteld over zijn uitlating over minder Marokkanen op een markt op 12 maart 2014. Daarbij is hem voorgehouden dat die uitlating – “Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 5] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.” – tot veel ophef en beroering had geleid. In aanloop naar de partijbijeenkomst op 19 maart 2014 heeft de verdachte de speech die hij zou houden, voorbesproken met zijn partijmedewerkers, waarbij de vraag aan de orde is gekomen of alleen ‘Marokkanen’ of ‘criminele Marokkanen’ zou worden gezegd. Daarbij is gekozen voor het stellen van drie vragen om zo de speech in kracht op te bouwen naar de bewezenverklaarde uitlatingen. De verdachte heeft daarbij goedkeuring gegeven aan het voorstel om slechts te spreken van ‘Marokkanen’ in het algemeen. Zoals ook werd voorbesproken is een partijmedewerker voorafgaand aan de speech de zaal ingegaan om het publiek te instrueren over de te stellen vraag (“Willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”) en het daarop te geven antwoord; dat antwoord zou bestaan uit het herhaald roepen van “minder”.
3.8.2
Het oordeel van het hof dat de verdachte met de bewezenverklaarde uitlatingen de eigenwaarde van een groep mensen, te weten alle inwoners van Nederland met een Marokkaanse achtergrond, wegens de nationale afstamming van die personen en dus wegens hun ras heeft aangetast en geen respect heeft getoond voor de eer en goede naam van die groep, zodat die uitlatingen een beledigend karakter hebben, geeft – gelet op wat onder 3.4 en 3.5 is vooropgesteld – niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is, in aanmerking genomen wat het hof heeft vastgesteld over de strekking van de uitlatingen en het kenmerkende van de groep waarop die uitlatingen betrekking hebben, toereikend gemotiveerd.
Voor zover het vierde cassatiemiddel berust op de opvatting dat het hof het beledigende karakter van de uitlatingen uitsluitend “naar objectieve maatstaven” – en dus zonder acht te slaan op de context waarin de uitlatingen zijn gedaan – had mogen beoordelen en, pas als het op basis van die maatstaven tot het oordeel was gekomen dat sprake is van een beledigend karakter, in ogenschouw had mogen nemen of de context waarin de uitlatingen zijn gedaan, dat beledigende karakter had kunnen wegnemen, vindt het geen steun in het recht. Voor het oordeel of een uitlating als beledigend moet worden beschouwd, zijn niet alleen de bewoordingen van die uitlating van belang, maar tevens de context waarin de uitlating is gedaan. In gevallen waarin het gebruik van bepaalde woorden op zichzelf in het algemeen niet beledigend is, zal het afhangen van de context waarin de uitlating is gedaan of deze de strekking heeft een ander aan te randen in zijn eer en goede naam. (Vgl. HR 22 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ9796.) Het hof heeft dat niet miskend.
3.9.1
Het hof heeft verder beoordeeld of de uitlatingen van de verdachte onnodig grievend zijn en of een beperking van het recht van de verdachte op vrijheid van meningsuiting toelaatbaar is. Het hof heeft bij die beoordeling tot uitgangspunt genomen dat de verdachte de uitlatingen heeft gedaan als partijleider van een politieke partij terwijl hij het aanwezige publiek toesprak naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen, zodat – mede gelet op het verkiezingsprogramma van deze partij – in beginsel sprake is van een (partij)politieke context waarbinnen de uitlatingen een bijdrage kunnen leveren aan het publiek debat. Het hof is echter, mede gelet op de context waarin de verdachte de bewezenverklaarde uitlatingen heeft gedaan, tot de slotsom gekomen dat die uitlatingen onnodig grievend zijn geweest en dat in het onderhavige geval de uit de veroordeling voortvloeiende beperking van de vrijheid van meningsuiting in een democratische samenleving noodzakelijk is.
Aan deze oordelen heeft het hof de onder 3.8.1 weergegeven vaststellingen ten grondslag gelegd over de totstandkoming van de speech die de verdachte op 19 maart 2014 heeft gehouden. Verder heeft het hof bij die oordelen betrokken dat (i) de bewezenverklaarde uitlatingen zijn gedaan ten aanzien van een minderheidsgroep in Nederland zonder dat daarbij op dat moment nadere uitleg, motivering of nuancering heeft plaatsgevonden, (ii) de verdachte deze uitlatingen heeft gedaan op weldoordachte en doelbewuste wijze, met gebruikmaking van retoriek, tegenover een voorbereid publiek en voor het oog van de camera, waarbij het de bedoeling was om de zaken zo scherp mogelijk te formuleren en daarmee nieuwswaarde te genereren doordat de uitlatingen door de pers zouden worden overgenomen en uitgezonden, en (iii) de verdachte wist dat de gebruikte bewoordingen eerder al tot ophef en beroering hadden geleid, maar dit hem geen aanleiding heeft gegeven enige nuance of enig gedragskenmerkend onderscheid aan te brengen.
3.9.2
Deze oordelen van het hof, die erop neerkomen dat de bewezenverklaarde voor een groep personen krenkende uitlatingen van de verdachte onnodig grievend zijn en dat de schuldigverklaring van de verdachte aan groepsbelediging in de zin van artikel 137c Sr zonder oplegging van straf of maatregel niet onverenigbaar is met het mede door artikel 10 EVRM gewaarborgde recht van de verdachte op vrijheid van meningsuiting, geven gelet op wat onder 3.6 is vooropgesteld en tevens in het licht van de in de conclusie van de procureur-generaal onder 53-58 besproken rechtspraak van het EHRM, niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en zijn toereikend gemotiveerd. De Hoge Raad neemt hierbij in aanmerking dat het hof bij dit oordeel heeft betrokken dat de verdachte als politicus daadwerkelijk in staat moet zijn zaken van algemeen belang aan de orde te stellen ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, choqueren of verontrusten, maar ook dat hij in het publiek debat tevens de verantwoordelijkheid draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat, waaronder ook uitlatingen die – mede gelet op de wijze waarop en de context waarin die uitlatingen zijn gedaan – direct of indirect aanzetten tot onverdraagzaamheid.
3.10
Ook alle overige klachten die de cassatiemiddelen richten tegen de toepassing van het te hanteren juridische kader en de daarop gebaseerde oordelen van het hof, kunnen niet tot cassatie leiden.
3.11
Samengevat houdt het oordeel van de Hoge Raad het volgende in.
De strafbaarstelling van groepsbelediging in artikel 137c Sr heeft onder meer betrekking op de belediging van een groep mensen vanwege hun ras. Daaronder valt ook een groep mensen met eenzelfde nationale afstamming, zoals in dit geval alle inwoners van Nederland met een Marokkaanse achtergrond.
Bij het oordeel of die groep door een uitlating is beledigd, gaat het niet alleen om de woorden die zijn gebruikt, maar ook om de context waarin zo’n uitlating is gedaan. Die context bestond er in dit geval uit dat de verdachte, nadat een eerdere uitlating van hem over minder Marokkanen op een markt op 12 maart 2014 tot veel ophef en beroering had geleid, met zijn partijmedewerkers de speech die hij zou houden op de partijbijeenkomst van 19 maart 2014 heeft voorbesproken. Daarbij is de vraag aan de orde gekomen of alleen ‘Marokkanen’ of ‘criminele Marokkanen’ zou worden gezegd, waarbij de verdachte goedkeuring heeft gegeven aan het voorstel om slechts te spreken van ‘Marokkanen’ in het algemeen. Ook is gekozen voor het stellen van drie vragen om zo de speech in kracht op te bouwen. Vervolgens heeft de verdachte in die openbare speech doelbewust en in interactie met een daartoe vooraf geïnstrueerd publiek gezegd zich te willen inzetten voor “minder Marokkanen”, waarbij hij welbewust sprak over deze groep als geheel. Op die manier heeft hij deze groep beledigd. Dat is verboden op grond van artikel 137c Sr. Dat de verdachte sprak als politicus maakt dit niet anders. Weliswaar moet een politicus zaken van algemeen belang aan de orde kunnen stellen, ook als hij daarmee anderen kwetst of verontrust, maar dat neemt niet weg dat hij in het publiek debat de verantwoordelijkheid draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat, waaronder uitlatingen die direct of indirect aanzetten tot onverdraagzaamheid. De vorm waarin de verdachte in dit geval zijn uitlatingen heeft gedaan, is onnodig grievend en overschrijdt die ook door een politicus in acht te nemen grenzen van de wet en grondbeginselen van de democratische rechtsstaat.Dat betekent dat het recht op vrijheid van meningsuiting niet in de weg staat aan een veroordeling voor groepsbelediging.
4. Beoordeling van de overige namens de verdachte voorgestelde cassatiemiddelen en van het namens de benadeelde partij voorgestelde cassatiemiddel
De Hoge Raad heeft de klachten over de uitspraak van het hof beoordeeld. De uitkomst hiervan is dat deze klachten niet kunnen leiden tot vernietiging van die uitspraak. De Hoge Raad hoeft niet te motiveren waarom hij tot dit oordeel is gekomen. Bij de beoordeling van deze klachten is het namelijk niet nodig om antwoord te geven op vragen die van belang zijn voor de eenheid of de ontwikkeling van het recht (zie artikel 81 lid 1 van de Wet op de rechterlijke organisatie).
5Beslissing
De Hoge Raad verwerpt het beroep.
Dit arrest is gewezen door de vice-president V. van den Brink als voorzitter, en de raadsheren M.J. Borgers, J.C.A.M. Claassens, A.E.M. Röttgering en C. Caminada, in bijzijn van de waarnemend griffier S.P. Bakker, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van 6 juli 2021.
Reacties uitgeschakeld voor Noot 33B/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 33A/VERZET
[33A]
HOGE RAAD
VEROORDELING WILDERS WEGENS GROEPSBELEDIGING
BLIJFT IN STAND
6 JULI 2021
De veroordeling van PVV-leider Wilders zonder strafoplegging door het Haagse gerechtshof wegens groepsbelediging blijft in stand. Dat heeft de Hoge Raad vandaag geoordeeld.
De zaak
Tijdens een partijbijeenkomst op de verkiezingsavond van 19 maart 2014 vroeg Wilders het aanwezige publiek of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek reageerde met herhaaldelijk ‘minder, minder’, waarna Wilders zei, ‘nah dan gaan we dat regelen’. Het hof oordeelde vorig jaar dat deze uitlating van Wilders, ook al is die gedaan in de context van een politieke bijeenkomst, onnodig grievend is geweest jegens een groep mensen van een bepaalde nationale afstamming. Het gerechtshof verklaarde hem schuldig aan groepsbelediging maar legde hem geen straf op. Tegen deze uitspraak stelde Wilders beroep in cassatie in bij de Hoge Raad.
Cassatie(klachten)
De advocaten van Wilders vroegen de Hoge Raad de uitspraak van het hof te vernietigen. De cassatieklachten richtten zich onder andere tegen de bewezenverklaring door het hof van de groepsbelediging en tegen het oordeel van het hof dat de vrijheid van meningsuiting niet in de weg staat aan een veroordeling voor dit feit.
Advies procureur-generaal (PG)
PG Silvis adviseerde in zijn conclusie(verwijst naar een andere website) van 18 mei jl. de veroordeling door het hof in stand te laten. Volgens de PG kon het hof oordelen dat het recht op de vrijheid van meningsuiting, in het bijzonder ook dat van een politicus, niet aan een veroordeling in de weg staat. De inbreuk op de vrijheid van meningsuiting van Wilders die daardoor ontstaat, is volgens de PG gerechtvaardigd omdat het in een democratische samenleving voor het behoud van de daarbij horende menselijke waardigheid noodzakelijk is op te treden tegen discriminatie door groepsbelediging wegens nationale afstamming.
Oordeel Hoge Raad
De Hoge Raad is van oordeel dat de cassatieklachten niet slagen. Bij het oordeel of een groep door een uitlating is beledigd wegens hun ras, waaronder ook de nationale afstamming valt, gaat het niet alleen om de woorden die zijn gebruikt, maar ook om de context waarin die uitlating is gedaan. Die context bestond er in dit geval uit dat Wilders, nadat een eerdere uitlating van hem over minder Marokkanen op een markt op 12 maart 2014 tot veel ophef en beroering had geleid, met zijn partijmedewerkers de speech die hij zou houden op de partijbijeenkomst van 19 maart 2014 heeft voorbesproken. Daarbij is de vraag aan de orde gekomen of alleen ‘Marokkanen’ of ‘criminele Marokkanen’ zou worden gezegd, waarbij Wilders goedkeuring heeft gegeven aan het voorstel om slechts te spreken van ‘Marokkanen’ in het algemeen. Ook is gekozen voor het stellen van drie vragen om zo in kracht op te bouwen. Vervolgens heeft Wilders in die openbare speech doelbewust en in interactie met een daartoe vooraf geïnstrueerd publiek gezegd zich te willen inzetten voor “minder Marokkanen”, waarbij hij welbewust sprak over deze groep als geheel. Op die manier heeft hij deze groep beledigd. Dat is verboden op grond van de wet. Dat Wilders sprak als politicus maakt dit niet anders. Weliswaar moet een politicus zaken van algemeen belang aan de orde kunnen stellen, ook als hij daarmee anderen kwetst of verontrust, maar dat neemt niet weg dat hij in het publiek debat de verantwoordelijkheid draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat, waaronder uitlatingen die direct of indirect aanzetten tot onverdraagzaamheid. De vorm waarin Wilders in dit geval zijn uitlatingen heeft gedaan, is onnodig grievend en overschrijdt die ook door een politicus in acht te nemen grenzen van de wet en grondbeginselen van de democratische rechtsstaat. Dat betekent dat het recht op vrijheid van meningsuiting niet in de weg staat aan een veroordeling voor groepsbelediging.
De overige klachten, waaronder de klacht over de constatering van het hof dat er geen inmenging van de minister of zijn ambtenaren in de vervolgingsbeslissing of de strafzaak is geweest, heeft de Hoge Raad met een verkorte motivering verworpen.
Met het oordeel van de Hoge Raad is de schuldigverklaring zonder oplegging van straf definitief.
EINDE STATEMENT HOGE RAAD
Reacties uitgeschakeld voor Noot 33A/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 33/VERZET
[33]
NOS
HOGE RAAD HANDHAAFT VEROORDELING GEERT WILDERS IN
”MINDER MAROKKANEN” ZAAK
6 JULI 2021
De veroordeling van Geert Wilders voor groepsbelediging in het ‘minder Marokkanen’-proces, is definitief. Dat volgt uit een uitspraak van de Hoge Raad. De procureur-generaal had eerder al geadviseerd om het vonnis van het gerechtshof te handhaven.
Het hof veroordeelde Wilders in september vorig jaar in hoger beroep voor groepsbelediging, maar sprak hem vrij van het aanzetten tot haat en discriminatie met zijn ‘minder Marokkanen’-opmerking op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen in 2014. Net als de rechtbank legde het hof hem geen straf op.
Wilders ging tegen de uitspraak in cassatie. Volgens de PVV-leider zouden de politiek en ambtenarij hebben geholpen om hem veroordeeld te krijgen en zou er daarom sprake zijn geweest van een politiek proces. Wilders noemde Nederland een “corrupt land”, omdat “Marokkanen die steden en wijken in de fik steken daar meestal mee wegkomen”.
Verboden
De Hoge Raad oordeelt dat Wilders een groep mensen “met eenzelfde nationale afstamming” heeft beledigd, te weten de Marokkanen die in Nederland wonen. “Groepsbelediging is verboden volgens het Wetboek van Strafrecht”, zei de voorzitter. “Ook een politicus dient zich aan de grondbeginselen van de rechtsstaat te houden.”
Volgens de Hoge Raad ging Wilders met zijn uitlatingen voor een publiek in een Haags café te ver en waren zijn woorden, net als wat het hof eerder zei, “onnodig grievend” voor alle Marokkanen. De voorzitter wees erop dat uitlatingen wel provocerend mogen zijn, maar “niet mogen aanzetten tot onverdraagzaamheid”. “Het recht op de vrijheid van meningsuiting, in het bijzonder dat van een politicus, mag daarom een veroordeling niet in de weg staan”, luidt het oordeel.
Reactie Wilders
Wilders betreurt de uitspraak van de Hoge Raad.
De PVV-leider zegt dat hij zich niks zal aantrekken van de uitspraak. “Niks, maar dan ook helemaal niks. Deze uitspraak bestaat voor mij niet. Ik zal me bij volgende bijeenkomsten uitspreken zoals ik dat altijd doe, ik laat mij niet de mond snoeren.”
EINDE
Reacties uitgeschakeld voor Noot 33/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 32/VERZET
[32]
GERECHTSHOF VEROORDEELT WILDERS VOOR ”MINDER
MAROKKANEN” UITSPRAAK
4 SEPTEMBER 2020
Amsterdam, 04 september 2020
Het gerechtshof Den Haag heeft vandaag beslist dat PVV-leider Wilders zich aan groepsbelediging schuldig heeft gemaakt. Tijdens een partijbijeenkomst op de verkiezingsavond van 19 maart 2014 vroeg Wilders het aanwezige publiek of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek reageerde met ‘minder, minder’, waarna Wilders zei, ‘nah dan gaan we dat regelen’. Het hof oordeelt dat de uitlating van Wilders, ook al is die gedaan in de context van het politieke debat, onnodig grievend is geweest.
Het hof ziet geen inmenging van de minister of ambtenaren in de vervolgingsbeslissing of in de strafzaak. Ook is het hof niet gebleken van onjuiste voorlichting van de strafrechter door het Openbaar Ministerie. Het recht op de vrijheid van meningsuiting, in het bijzonder dat van een politicus, staat in dit geval niet aan een veroordeling in de weg.
Het hof heeft vrijgesproken van ‘aanzetten tot haat of discriminatie’, omdat het opzet van Wilders niet erop was gericht zijn publiek daartoe aan te sporen. Verder wordt Wilders, zoals bij de rechtbank, vrijgesproken voor de uitlating tijdens een interview op een Haagse markt op 12 maart 2014. Toen heeft Wilders ook de woorden ‘minder Marokkanen’ gebruikt, maar daar beschrijft hij alleen het stemgedrag van mensen op de markt.
Het hof legt aan Wilders voor de groepsbelediging geen straf op. De rechtbank kwam eerder tot hetzelfde oordeel. De ernst van het feit en de bijzondere persoonlijke omstandigheden (zoals de omstandigheid dat Wilders zelf al jaren een hoge prijs betaalt voor het uitdragen van zijn mening) maken dat het hof oordeelt dat met strafoplegging geen doel meer wordt gediend. De benadeelde partijen worden niet ontvankelijk verklaard in hun vordering.
Zowel Wilders als het Openbaar Ministerie kan beroep in cassatie instellen en de zaak nog aan de Hoge Raad voorleggen.
Zie ook: Strafzaak Wilders.
UITSPRAAK IN ZAAK WILDERS
TEKST
ECLI:NL:GHDHA:2020:1606
Uitspraak delenInstantie
Gerechtshof Den HaagDatum uitspraak
04-09-2020Datum publicatie
04-09-2020Zaaknummer
22-000007-17Formele relaties
Conclusie in cassatie: ECLI:NL:PHR:2021:613
Cassatie: ECLI:NL:HR:2021:1036Rechtsgebieden
StrafrechtBijzondere kenmerken
Hoger beroepInhoudsindicatie
Veroordeling van een politicus wegens groepsbelediging voor ‘minder Marokkanen’ uitlating (artikel 137c Sr).
Vrijspraak van aanzetten tot haat of discriminatie (artikel 137d Sr).
Ontvankelijkheid OM: politiek proces, onjuiste voorlichting strafrechter door OM?
Begrip ‘ras’.
Vrijheid van meningsuiting. Geen schending van artikel 10 EVRM.
Toepassing artikel 9a Sr.Vindplaatsen
Rechtspraak.nl
PS-Updates.nl 2020-0616
NJFS 2020/346share
Uitspraak
Rolnummer: 22-000007-17
Parketnummer: 09-837304-15
Datum uitspraak: 4 september 2020
TEGENSPRAAK
Gerechtshof Den Haag
meervoudige kamer voor strafzaken
Arrest
gewezen op het hoger beroep tegen het vonnis van de rechtbank Den Haag van 9 december 2016 in de strafzaak tegen de verdachte:
Geert WILDERS,
[geboorteplaats en datum],
[adres].
1Onderzoek van de zaak
Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzittingen in eerste aanleg en het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van dit hof op
30 november, 3 en 7 december 2018 en 10 januari, 25 en 27 juni, 2 en 3 juli, 3, 5, 6, 10, 13 en 23 september, 11 en 16 oktober en 9 december 2019 en 5 februari,
23 maart, 29 juni, 3 en 8 juli en 24 augustus 2020.
Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaten-generaal en van hetgeen door en namens de verdachte naar voren is gebracht.
2Tenlastelegging
Aan de verdachte zijn vier feiten tenlastegelegd. Deze feiten zien op uitlatingen die de verdachte op twee data heeft gedaan.
De feiten 1 en 2 betreffen de uitlating van de verdachte op 19 maart 2014 tijdens een verkiezingsbijeenkomst in [naam locatie] in Den Haag. De verdachte vroeg aan het aanwezige publiek:
“Ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
Hierop reageerde een gedeelte van het aanwezige publiek door meermalen te roepen:
“minder!”
waarna de verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen.”
De feiten 3 en 4 hebben betrekking op de uitlating van de verdachte op 12 maart 2014 tijdens een interview op de markt in de wijk Loosduinen in Den Haag. In dit interview deed de verdachte de volgende uitspraak:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 1] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.”
Voornoemde uitlatingen zijn tenlastegelegd als groepsbelediging wegens ras (feiten 1 en 3) en als aanzetten tot haat en/of discriminatie wegens ras (feiten 2 en 4). De verdachte zou de tenlastegelegde uitlatingen ten aanzien van de feiten 1 en 2 in vereniging met anderen, dan wel alleen, hebben gepleegd (primair c.q. subsidiair), dan wel die uitlatingen hebben uitgelokt (meer subsidiair), dan wel het tenlastegelegde hebben doen plegen (meest subsidiair), respectievelijk ten aanzien van de feiten 3 en 4 alleen hebben gepleegd.
De volledige tenlastelegging is integraal opgenomen als bijlage en maakt onderdeel uit van dit arrest.
3Procesgang
In eerste aanleg is de verdachte van de feiten 3 en 4 vrijgesproken. Ten aanzien van de feiten 1 primair en 2 primair heeft de rechtbank de verdachte veroordeeld en bepaald dat de verdachte schuldig wordt verklaard, zonder dat hem een straf en/of maatregel wordt opgelegd, als bedoeld in artikel 9a van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr). Daarnaast zijn alle benadeelde partijen die zich in het proces hebben gevoegd door de rechtbank in hun vordering niet-ontvankelijk verklaard.
Namens de verdachte is tegen het vonnis hoger beroep ingesteld.
Door de officier van justitie is eveneens tegen het vonnis hoger beroep ingesteld. Dit hoger beroep is (uiteindelijk) beperkt tot de vrijspraak van feit 3 en de vrijspraak van een gedeelte van feit 2 (aanzetten tot haat).
4Vordering van de advocaten-generaal
De advocaten-generaal hebben gevorderd dat de verdachte ten aanzien van feit 4 niet-ontvankelijk zal worden verklaard in het namens hem ingestelde hoger beroep, dat het vonnis waarvan beroep voor wat betreft de overige feiten zal worden vernietigd en dat de verdachte ten aanzien van feit 1 primair, feit 2 primair en feit 3 zal worden veroordeeld tot een geldboete van € 5.000,-, subsidiair 60 dagen hechtenis.
5Ontvankelijkheid van de verdachte in het hoger beroep
ten aanzien van feit 4
Het hoger beroep is namens de verdachte onbeperkt ingesteld en daarmee mede gericht tegen de in eerste aanleg gegeven beslissing tot vrijspraak van het onder feit 4 tenlastegelegde. Door het Openbaar Ministerie is geen hoger beroep ingesteld tegen de beslissing van de rechtbank ten aanzien van het onder 4 tenlastegelegde feit. Gelet op hetgeen is bepaald in artikel 404, vijfde lid, van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) staat voor de verdachte tegen deze beslissing geen hoger beroep open. Het hof zal de verdachte daarom niet-ontvankelijk verklaren in het namens hem ingestelde hoger beroep, voor zover dat is gericht tegen de in het vonnis waarvan beroep gegeven vrijspraak van het onder feit 4 tenlastegelegde.
6Het vonnis waarvan beroep
Het vonnis waarvan beroep – voor zover inhoudelijk aan het oordeel van het hof onderworpen, dus voor zover het betreft de feiten 1, 2 en 3 – kan niet in stand blijven omdat het hof zich daarmee niet verenigt.
7Ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging
De verdediging heeft allereerst bepleit dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in de vervolging van de verdachte. Zij heeft ter onderbouwing van dit standpunt verschillende redenen aangevoerd, die – op zichzelf beschouwd, dan wel in onderling verband en samenhang bezien – volgens de verdediging in de onderhavige zaak de conclusie rechtvaardigen dat niet tot een strafrechtelijke vervolging van de verdachte had mogen worden overgegaan c.q. de vervolging jegens hem niet had mogen worden voortgezet.
Het hof stelt voorop dat in artikel 167, eerste lid, Sv aan het Openbaar Ministerie de bevoegdheid is toegekend om zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. De beslissing van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan leent zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing, in die zin dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde1. Een uitzonderlijk geval doet zich onder meer voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet terwijl geen redelijk handelend lid van het Openbaar Ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang kan zijn gediend. In het geval van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing is de (verdere) vervolging onverenigbaar met het verbod van willekeur2. Volgens de Hoge Raad strekt de jurisprudentie met betrekking tot de in artikel 167, eerste lid, Sv neergelegde bevoegdheid ertoe dat, indien het Openbaar Ministerie met de beslissing tot (voortzetting van de) vervolging een zaak ter beoordeling aan de rechter heeft voorgelegd, alleen uitzonderlijke met die vervolgingsbeslissing samenhangende omstandigheden beletten dat de rechter een inhoudelijk oordeel velt over de in de tenlastelegging vervatte beschuldiging door de beraadslaging omtrent de in artikel 350 Sv genoemde vragen3.
7.1
Niet-ontvankelijkheid Openbaar Ministerie: politiek proces en onjuiste voorlichting
De verdediging stelt – kort gezegd – dat deze zaak een politiek proces betreft, waarbij sprake is van inmenging van de minister van (destijds) Veiligheid en Justitie, dan wel van ambtenaren van dat ministerie, in (de beslissing tot) de vervolging van de verdachte. De verdachte zou volgens de verdediging ‘om rechtspolitieke redenen’ worden vervolgd. Er zou sprake zijn van een structurele politiek-ambtelijke beïnvloeding van het strafproces. Volgens de verdediging hebben politieke elementen dit strafproces dusdanig geïnfecteerd dat niet langer kan worden gesproken van een eerlijk proces. Bemoeienis van de minister, dan wel vanuit het ministerie is in strijd met onder meer het beginsel van de trias politica en betekent daarom een schending van de beginselen van een eerlijk proces en van een goede procesorde. Voorts stelt de verdediging dat de strafrechter door het Openbaar Ministerie onjuist is voorgelicht. Om deze redenen, zo stelt de verdediging, dient het Openbaar Ministerie niet–ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging van de verdachte.
7.1.1
Politiek proces
Het hof merkt op dat er onmiskenbaar politieke aspecten aan deze zaak kleven. De verdachte is immers een politicus. Hij is lid van de Tweede Kamer, en fractievoorzitter en leider van de Partij Voor de Vrijheid (hierna: PVV), de grootste oppositiepartij in de Tweede Kamer. De tenlastegelegde uitspraken zijn gedaan in verkiezingstijd, rondom de gemeenteraadsverkiezingen en kort voor de verkiezingen voor het Europees parlement. De uitlating op 12 maart 2014 is gedaan tijdens een bezoek aan een markt, in het kader van een verkiezingscampagne, en de uitlating op 19 maart 2014 tijdens een (partij)bijeenkomst van de PVV op de avond van de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. Deze feiten en omstandigheden spelen dan ook een rol bij de beoordelingen en wegingen die in deze zaak door het hof moeten worden gemaakt. De vraag of de uitlatingen van de verdachte, ook als die in een politieke context zijn gedaan, strafbaar zijn, is niet een politieke, maar een juridische vraag. Het hof heeft tot taak als onafhankelijke rechter over de aan de verdachte tenlastegelegde strafbare feiten te beslissen op basis van het geldende recht.
De verdediging heeft aangevoerd dat het hier gaat om een ‘politiek proces’, oftewel een proces waarin de politiek de facto een aanzienlijke, zo niet beslissende invloed heeft (gehad) op de beslissing om te vervolgen en op de uitkomst ervan. Het hof begrijpt het verweer van de verdediging aldus, dat in deze zaak een vervolging op basis van politieke motieven heeft plaatsgevonden en dat sprake is van politieke inmenging in het aangiftetraject, de vervolgingsbeslissing en het verdere verloop van de strafzaak tegen de verdachte.
Daarnaast is de strafrechter volgens de verdediging onjuist geïnformeerd over de betrokkenheid van de minister van (destijds) Veiligheid en Justitie, respectievelijk de ambtenaren van zijn ministerie bij de strafzaak. De minister en zijn ambtelijke top hebben immers wel degelijk een inhoudelijke bijdrage geleverd aan de (beslissing tot) vervolging van de verdachte en aan de wijze waarop de strafzaak zou moeten worden vormgegeven en behandeld. De rechtbank en het hof zijn door het Openbaar Ministerie onjuist voorgelicht over dit wezenlijke aspect.
Deze onjuiste voorlichting levert volgens de verdediging een zeer ernstige inbreuk op de goede procesorde op, waardoor het wettelijk systeem in de kern wordt geraakt en waardoor bovendien aan het recht van de verdachte op een eerlijk proces doelbewust c.q. met grove veronachtzaming van zijn belangen tekort is gedaan. Het strafproces voldoet (ook) daardoor niet meer aan de elementaire kenmerken van een eerlijk proces in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM) en ook dit is een reden waarom het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk verklaard dient te worden, aldus de verdediging.
Bij de bespreking van deze verweren zal het hof eerst ingaan op de verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie, zoals die in de wet is geregeld. Daarna zal worden onderzocht of, en zo ja in hoeverre, sprake is geweest van betrokkenheid van de minister of ambtenaren van het ministerie bij de onderhavige strafzaak. Daarbij komen achtereenvolgens aan de orde het aangiftetraject, de gestelde inmenging van de minister in de vervolgingsbeslissing en de verdere betrokkenheid van de minister en/of de ambtenaren van het ministerie bij deze strafzaak. Tevens zal worden ingegaan op het verwijt van de verdediging dat het Openbaar Ministerie de strafrechter onjuist heeft voorgelicht.
7.1.2
Verhouding minister – Openbaar Ministerie
Voordat tot de bespreking van de verweren wordt overgegaan zal het hof eerst het wettelijk kader schetsen dat in de onderhavige zaak van belang is voor de verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie.
De verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie is geregeld in de Wet op de rechterlijke organisatie (hierna: Wet RO). Het Openbaar Ministerie is op grond van artikel 124 Wet RO belast met (onder meer) de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde. Artikel 127 Wet RO bepaalt dat de minister algemene en bijzondere aanwijzingen kan geven betreffende de taken en bevoegdheden van het Openbaar Ministerie. Deze aanwijzingsbevoegdheid omvat de mogelijkheid om in een concrete strafzaak een schriftelijke aanwijzing tot vervolging of niet-vervolging te geven. Dit is geregeld in artikel 128 Wet RO. Artikel 129 Wet RO bepaalt dat het College van procureurs-generaal, dat aan het hoofd staat van het Openbaar Ministerie, de minister de inlichtingen verschaft die deze nodig heeft. Deze bepaling stelt de minister in staat om zijn politieke verantwoordelijkheid waar te maken. Uit de wetsgeschiedenis van de huidige Wet RO volgt dat de regeling van de verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie uitgaat van volledige politieke verantwoordelijkheid van de minister voor het handelen van het Openbaar Ministerie4.
In de wetsgeschiedenis van de artikelen 127 tot en met 129 Wet RO wordt opgemerkt dat een onderscheid dient te worden gemaakt tussen enerzijds ministeriële betrokkenheid en anderzijds uitvoering van de aanwijzingsbevoegdheid. In de Memorie van Toelichting staat daarover het volgende:
“Ministeriële betrokkenheid betekent in de eerste plaats dat er goed overleg plaatsvindt tussen minister en het OM over de weg die in een bepaald geval moet worden gevolgd. Voorshands mag er van worden uitgegaan dat in verreweg de meeste gevallen dit overleg tot overeenstemming leidt. De vraag of een aanwijzing moet worden gegeven, komt dan niet aan de orde.
Denkbaar is niettemin dat de ministeriële bemoeienis in een concreet geval uiteindelijk uitmondt in een bijzondere aanwijzing als bedoeld in het wetsvoorstel. De uitoefening van deze bevoegdheid dient vanzelfsprekend te blijven binnen de geldende juridische grenzen van het recht. Concreet worden deze grenzen bepaald door de wet, internationale verdragen en algemene rechtsbeginselen.”5.
In de wetsgeschiedenis wordt vervolgens vermeld dat geen aanwijzing kan worden gegeven die de officier van justitie noopt tot een handelwijze die in strijd is met de wet. Voorts kunnen uit internationale verdragen beperkingen voortvloeien, waarbij in de Memorie van Toelichting wordt aangegeven dat te denken valt aan artikel 6 EVRM en artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Daarnaast geldt dat de minister bij het gebruik van zijn aanwijzingsbevoegdheid ten minste gebonden is aan dezelfde algemene rechtsbeginselen waaraan ook de officier van justitie gebonden is. Deze rechtsbeginselen zijn in de jurisprudentie erkend. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie niet alleen uit de wet of uit een verdrag, maar ook uit regels van ongeschreven recht of beginselen van behoorlijk procesrecht kan voortvloeien. Daarbij valt onder meer te denken aan het vertrouwensbeginsel, het gelijkheidsbeginsel, het verbod van détournement de pouvoir en het willekeurbeginsel6.
Ingevolge artikel 131 Wet RO wordt in een reglement geregeld in welke gevallen de voorzitter van het College van procureurs-generaal een voorgenomen beslissing aan de minister voorlegt. Het gaat erom dat de minister over een voorgenomen besluit wordt geïnformeerd om hem in de gelegenheid te stellen zijn oordeel te geven. Langs deze weg kan de minister in de gevallen waarin dat krachtens het reglement noodzakelijk wordt geacht zijn politieke verantwoordelijkheid effectueren, zo volgt eveneens uit de wetsgeschiedenis7.
In het opgestelde Reglement van Orde College van procureurs-generaal is onder de paragraaf “Overleg, inlichtingen en verantwoording” opgenomen:
“Artikel 11
1. Het College stelt de Minister van Justitie op de hoogte van ontwikkelingen in het algemeen, van voorvallen en van strafzaken die de hoofdlijnen van het beleid met betrekking tot de strafrechtelijke rechtshandhaving raken of die van bijzondere betekenis zijn voor de rechtshandhaving, alsmede in de gevallen waarvan de Minister zulks heeft aangegeven.
2. (…)
3. Het College brengt beslissingen omtrent de afdoening van of omtrent de loop van een onderzoek in de [in] het eerst[e] lid bedoelde strafzaken, alsmede de in het tweede lid bedoelde voornemens, ter kennis van de Minister van Justitie voordat zij worden uitgevoerd.”8
Het hof hecht eraan hier op te merken dat de toetsing in verband met de politieke verantwoordelijkheid van de minister berust bij het parlement en niet bij de strafrechter. Het is aan de strafrechter, in dit geval het hof, om te beoordelen of het Openbaar Ministerie ontvankelijk is in de vervolging van de verdachte. Het hof heeft daarbij als taak te toetsen of is gehandeld in strijd met de beginselen van een goede procesorde en het recht van de verdachte op een eerlijk proces, zoals onder meer is neergelegd in artikel 6 EVRM. Bij die beoordeling dient het hof niet alleen het optreden en de handelwijze van (leden van) het Openbaar Ministerie, maar, in dit geval, gelet op de verweren van de verdediging, ook die van de minister en (de ambtenaren van) het ministerie te betrekken.
7.1.3
Aangiftetraject
De verdediging stelt dat het Openbaar Ministerie misbruik heeft gemaakt van zijn bevoegdheid door te beslissen dat de verdachte moet worden vervolgd, ondanks het onzorgvuldig verlopen aangiftetraject. Het aangiftetraject is door toedoen van de overheid en politici opgezet om zoveel mogelijk aangiften tegen de verdachte te construeren en de minister heeft zich actief met het aangiftetraject bemoeid, aldus de verdediging.
Het hof overweegt hierover het volgende.
De advocaten-generaal hebben een proces-verbaal, gedateerd 14 maart 2018, opgemaakt naar aanleiding van het verzoek van het hof om verantwoording af te leggen over de gang van zaken met betrekking tot het gehele aangiftetraject. Aan dit proces-verbaal is als bijlage gehecht een proces-verbaal van 12 maart 2018 van mr. Bos, één van de zaaksofficieren van justitie in deze zaak. Daarin verklaart mr. Bos dat over het werken met de ‘format aangifte’ en de daarbij gemaakte procesafspraken geen afstemming heeft plaatsgevonden door het parket Den Haag of de politie-eenheid Den Haag met de top van het Openbaar Ministerie en/of de top van de Nationale politie. Er heeft hierover (het hof begrijpt: over de ‘format aangifte’ en de procesafspraken) ook geen overleg plaatsgevonden met het ministerie van (destijds) Veiligheid en Justitie en de politieke ambtsdragers, aldus mr. Bos.
Uit een brief afkomstig van het College van procureurs-generaal van 6 februari 2018, eveneens een bijlage bij voornoemd proces-verbaal van 14 maart 2018, blijkt dat ook het dossier dat bij het College berust is doorzocht naar aanleiding van het hierboven genoemde verzoek van het hof. In die brief wordt aangegeven dat uit dat onderzoek is gebleken dat over het aangiftetraject binnen de top van het Openbaar Ministerie geen afstemming c.q. overleg heeft plaatsgevonden. Ook met vertegenwoordigers van het ministerie van (destijds) Veiligheid en Justitie en de politieke ambtsdragers is door het College over het aangiftetraject niet overlegd.
In aanvulling op deze brief heeft het College van procureurs-generaal bij brief van 28 november 2018 nader bericht dat nog een korte notitie is aangetroffen van een medewerker van het Openbaar Ministerie (die zich niet bevond in het dossier dat bij het College berust en dat eerder is doorzocht om na te gaan of het aangiftetraject met het College is besproken). Deze notitie heeft volgens het College betrekking op een regulier periodiek overleg tussen de toenmalig voorzitter van het College en de toenmalige minister op 2 april 2014 en houdt in: “Wilders -procedure besproken- 1000 aangiften”.
Uit deze notitie en de daarop gegeven toelichting blijkt derhalve dat de voorzitter van het College met de minister heeft gesproken over de aangiften tegen de verdachte. Naar het oordeel van het hof past dat in de informatieverplichting die het College heeft tegenover de minister op grond van (artikel 129 van) de Wet RO. Op grond van de overgelegde processen-verbaal van 12 en
14 maart 2018, noch de verklaringen van getuigen bij de raadsheer-commissaris is aannemelijk geworden dat de minister een verdergaande bemoeienis heeft gehad met de aangiften of het aangiftetraject. Een verdergaande bemoeienis kan evenmin worden afgeleid uit de antwoorden van de (huidige) minister op door de verdachte gestelde Kamervragen. Uit de tijdlijn behorende bij de antwoorden op de Kamervragen, met daarin een opsomming van bijbehorende documenten, alsmede uit de overige stukken die in dit kader zijn overgelegd, blijkt dat er op 24 en 25 maart 2014 tussen ambtenaren van het ministerie van (destijds) Veiligheid en Justitie en medewerker(s) van het Openbaar Ministerie (het parket-generaal, hierna: PAG) e-mail contact is geweest over een mogelijk debat in de Tweede Kamer9. In zijn antwoord op de desbetreffende Kamervraag licht de (huidige) minister toe dat op
25 maart 2014 een debat was aangevraagd over de uitspraken van de verdachte en de gedane aangiften, dat aan het Openbaar Ministerie toen om input is gevraagd en dat van het Openbaar Ministerie vervolgens informatie is ontvangen over hoe het aangifteproces verliep, hoeveel aangiften er op dat moment waren en wanneer het Openbaar Ministerie verwachtte te beslissen op de aangiften. Hieruit kan naar het oordeel van het hof evenmin bemoeienis bij het aangiftetraject van de minister worden afgeleid.
Dat de mededelingen in het hiervoor genoemde proces-verbaal van de zaaksofficier mr. Bos en in de hiervoor genoemde brieven van het College van procureurs-generaal, of hetgeen de advocaten-generaal in hun proces-verbaal van 14 maart 2018 dan wel ter zitting hebben opgemerkt ten aanzien van het aangiftetraject zodanige onjuistheden bevatten dat dit zou moeten leiden tot niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie is op grond van hetgeen de verdediging heeft aangevoerd of anderszins niet aannemelijk geworden. Het enkele feit dat pas op een later moment in de procedure in hoger beroep nog van het in de ‘notitie van 2 april 2014’ bedoelde contact tussen de voorzitter van het College en de minister is gebleken, waarbij is gesproken over de aangiften tegen de verdachte, maakt nog niet dat de zaaksofficier, het College van procureurs-generaal en/of de advocaten-generaal bewust onwaarheden heeft/hebben verklaard en daardoor is gehandeld in strijd met de goede procesorde of het recht op een eerlijk proces, zoals voor een geslaagd beroep op de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie is vereist. Het hof merkt nog op dat in de genoemde processen-verbaal, mede gelet op de formulering van de beslissing van het hof die aanleiding vormde voor het aanvullend proces-verbaal van 14 maart 2018 en de daarbij behorende bijlagen, uitsluitend gerelateerd wordt over het aangiftetraject en dat deze niet zien op (eventuele) contacten over de (beslissing tot) vervolging.
Evenmin is op basis van hetgeen de verdediging heeft aangevoerd aannemelijk geworden dat het aangiftetraject door overheid en politici is georkestreerd om zoveel mogelijk aangiften tegen de verdachte te construeren. Uit de processtukken en het verhandelde ter zitting is slechts gebleken dat er, gelet op het grote aantal aangiften, gewerkt is met formataangiften, een en ander uit praktische overwegingen. Dit volgt ook uit de e-mail d.d. 24 maart 201410, waarin door een medewerker van de politie (korpsstaf) is aangegeven dat de politie eenheid Den Haag en het Arrondissementsparket Den Haag een aangiftetekst hebben opgesteld om de veelheid aan aangiften goed te kunnen verwerken. De tekst is opgesteld omdat politie en parket zich, gelet op de grote hoeveelheid aangiften, genoodzaakt zagen de interne werkprocessen zo efficiënt mogelijk in te richten. De ingezonden brief en het krantenartikel in het Algemeen Dagblad, die door de verdediging op het laatst nog zijn overgelegd, acht het hof onvoldoende (gedetailleerd en geverifieerd) om op te wegen tegen de voornoemde op ambtseed opgemaakte processen-verbaal en de overige processtukken.
De verdediging heeft voorts nog gesteld dat sprake is (geweest) van onregelmatigheden bij de aangiften. Het hof overweegt dat de tenlastegelegde feiten geen aangifte of klacht vereisen om tot vervolging te kunnen overgaan, zodat zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet valt in te zien waarom de gestelde onregelmatigheden in een aantal aangiften – indien al juist – tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie zouden moeten leiden. Het hof laat hetgeen de verdediging in dit verband heeft aangevoerd dan ook verder onbesproken.
7.1.4
Vervolgingsbeslissing: gestelde inmenging minister
In deze zaak staat vast dat de minister geen (schriftelijke) aanwijzing als bedoeld in artikel 128 Wet RO aan het Openbaar Ministerie heeft gegeven. De verdediging heeft gesteld dat de minister van (destijds) Veiligheid en Justitie zich in deze zaak toch actief heeft bemoeid met (de totstandkoming van) de vervolgingsbeslissing. Volgens de verdediging is daarom materieel sprake van een aanwijzing van de minister tot vervolging van de verdachte.
Het hof herhaalt allereerst, met verwijzing naar hetgeen reeds hierboven is overwogen, dat het Openbaar Ministerie bevoegd is om zelfstandig te beslissen om in een bepaald geval al dan niet tot vervolging over te gaan, dat deze beslissing slechts marginaal door de rechter kan worden getoetst en dat slechts in zeer uitzonderlijke gevallen plaats is voor niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in verband met schending van beginselen van een behoorlijke procesorde.
Het Openbaar Ministerie heeft herhaaldelijk aangegeven dat het geheel zelfstandig de beslissing tot vervolging heeft genomen in deze zaak en dat de minister over die beslissing is geïnformeerd bij ambtsbericht van
10 september 2014.
De verdediging trekt de mededelingen van het Openbaar Ministerie in twijfel en wijst in dat verband, naar het hof begrijpt, met name op de inhoud van de ambtsberichten van 10 september, 7 oktober en 17 december 2014, een verklaring van een anonieme voormalig ambtenaar van het ministerie en op diverse e-mailcorrespondentie.
In het ambtsbericht van 10 september 2014 is te lezen dat de voorzitter van het College van procureurs-generaal de minister ervan op de hoogte stelt “dat het openbaar ministerie op basis van een uitvoerige juridische analyse tot de conclusie is gekomen dat de heer Wilders zich op 19 maart 2014 vermoedelijk heeft schuldig gemaakt aan het beledigen van een groep mensen wegens hun ras (artikel 137c Sr) en/of het aanzetten tot haat tegen mensen wegens hun ras (artikel 137d Sr) en dat het openbaar ministerie heeft besloten vervolging tegen hem in te stellen.”. Het ambtsbericht vermeldt dat het parket Den Haag bij de juridische analyse gebruik heeft gemaakt van de adviezen van het Landelijk Expertise Centrum Discriminatie (LECD) en het Wetenschappelijk Bureau van het Openbaar Ministerie (WBOM), alsmede van de uitkomst van de discussie die onder voorzitterschap van de Haagse hoofdofficier heeft plaatsgevonden in de reflectiekamer. In het ambtsbericht wordt verder vermeld dat het parket Den Haag heeft laten weten dat het in de rede ligt om ook de uitlating van de verdachte van 12 maart 2014 aan de rechter voor te leggen. Als vervolgstappen wordt aangegeven dat de verdachte, “zoals te doen gebruikelijk”, allereerst zal worden uitgenodigd om als verdachte te worden gehoord. Dit verhoor zal worden verricht door de Rijksrecherche, “waarna (…) waarschijnlijk kort daarna de vervolgingsbeslissing kenbaar zal worden gemaakt”, zo staat in dit ambtsbericht.
Via de brief van de voorzitter van het College van procureurs-generaal aan het ministerie (ook wel ambtsbericht genoemd) van 7 oktober 2014 is de minister op de hoogte gebracht van de vervolgstappen. Daarin is vermeld dat op 9 oktober 2014 door het Openbaar Ministerie bekend gemaakt zou worden dat de verdachte is uitgenodigd voor verhoor en dat vervolging van hem in de rede ligt.
Bij ambtsbericht van 17 december 2014 heeft de voorzitter van het College van procureurs-generaal de minister op de hoogte gesteld van de vervolgstappen in het strafrechtelijk onderzoek: “De hoofdofficier van justitie van het parket Den Haag heeft het College dan ook laten weten dat, nu het verhoor van de verdachte geen nieuw licht op de zaak heeft geworpen, besloten is tot vervolging van de verdachte over te gaan. (…) Door het parket Den Haag zal op donderdag 18 december a.s. bekend worden gemaakt dat het Openbaar Ministerie heeft besloten tot vervolging van de verdachte over te gaan.”.
Door de verdediging is aangevoerd dat de beslissing tot vervolging op 10 september 2014 nog niet definitief was en dat uit het ambtsbericht van 17 december 2014 blijkt dat eerst toen een definitieve beslissing tot vervolging van de verdachte is genomen.
Naar het oordeel van het hof volgt uit de inhoud van het ambtsbericht van 10 september 2014 dat het Openbaar Ministerie toen al de beslissing tot vervolging van de verdachte heeft genomen. Dat blijkt niet alleen uit de duidelijke bewoordingen waarmee in het ambtsbericht van 10 september 2014 wordt gesteld “dat het Openbaar Ministerie heeft besloten vervolging tegen de verdachte in te stellen”, maar ook uit de uitvoerige, op een brede juridische analyse gestoelde motivering die in dat ambtsbericht aan de vervolgingsbeslissing ten grondslag wordt gelegd. Uit dit ambtsbericht blijkt verder dat de verdachte “zoals te doen gebruikelijk” eerst nog als verdachte zou worden gehoord. Het ambtsbericht van
17 december 2014 vermeldt vervolgens dat dit verhoor geen nieuw licht op de zaak heeft geworpen. Het hof leidt uit het vervolg van dat ambtsbericht af dat dit verhoor geen wijziging in de (materieel al op 10 september 2014 genomen) vervolgingsbeslissing teweeggebracht heeft.
Over de beslissing tot vervolging is de minister, in lijn met de hiervoor beschreven in de wet geregelde informatieverplichting van het Openbaar Ministerie, dan ook door middel van het ambtsbericht van 10 september 2014 geïnformeerd. Dat de vervolgingsbeslissing eerst op een later moment met de verdachte, diens raadsman en de media is gedeeld of dat na 10 september 2014 in
e-mailcorrespondentie of andere stukken en in een televisie-interview, ook door medewerkers van het Openbaar Ministerie, wordt gesproken of geschreven over een ‘voorgenomen besluit’ of over een (nog te volgen) ‘definitieve vervolgingsbeslissing’ kan niet afdoen aan het feit dat het Openbaar Ministerie zijn besluit om tot vervolging over te gaan (materieel) al in september 2014 had genomen, zoals uit dat ambtsbericht blijkt.
Voor zover de verdediging zich op het standpunt stelt dat uit het ambtsbericht van 10 september 2014 niet blijkt van een vervolgingsbeslissing met betrekking tot de uitlating van de verdachte op 12 maart 2014, miskent zij hetgeen in dat ambtsbericht onder het kopje ‘Opportuniteit vervolging’ staat opgenomen. Daar wordt immers vermeld dat het parket Den Haag heeft aangegeven dat het in de rede ligt ook de uitlating van de verdachte van 12 maart 2014 aan de rechter voor te leggen en dat het voor de rechtsontwikkeling goed is om over de strafbaarheid van beide uitlatingen duidelijkheid te verkrijgen.
Uit het voorgaande volgt dat, naar het oordeel van het hof, niet aannemelijk geworden is dat de minister of het ministerie vóór 10 september 2014 betrokken is geweest bij, of invloed heeft uitgeoefend op de beslissing tot vervolging. De stelling van de verdediging dat de minister materieel een aanwijzing tot vervolging heeft gegeven, althans dat hij of het ministerie zich actief bemoeid heeft met de beslissing tot vervolging of deze op oneigenlijke wijze heeft getracht te beïnvloeden, is niet aannemelijk geworden. Daarbij dient bedacht te worden dat de uiteindelijke beslissing tot vervolging door de behandelende officier(en) van justitie is genomen. Niet aannemelijk is geworden dat hij (zij) bij het nemen van de beslissing tot vervolging direct of indirect beïnvloed is (zijn) door de minister of het ministerie.
Het hof merkt nog op dat de verklaring van de anonieme getuige11, waarop de verdediging (mede) baseert dat de minister invloed zou hebben gehad op de vervolgingsbeslissing, ziet op een periode gelegen ruim vóór de gedane uitlatingen. Het hof acht deze verklaring, ook meewegende het anonieme karakter daarvan, gelet op de overige stukken in het dossier, van onvoldoende gewicht om steun te kunnen geven aan het door de verdediging gevoerde verweer.
Met betrekking tot hetgeen de verdediging verder heeft aangevoerd ten aanzien van de vervolgingsbeslissing overweegt het hof nog als volgt.
Uit de door de verdediging overgelegde stukken – waaronder een nota van 16 september 2014, opgemaakt naar aanleiding van het ambtsbericht van 10 september 2014, met daarop de door de toenmalige minister geschreven tekst: “Bespreken. Zie 4 punten O.M.” – blijkt dat de vervolging van de verdachte na 10 september 2014, toen het Openbaar Minister de beslissing tot vervolging al had genomen, onderwerp van gesprek is geweest tussen de minister en de voorzitter van het College van procureurs-generaal tijdens (regulier) overleg. Dit past in de hiervoor geschetste verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie. Naar het oordeel van het hof kan daaruit niet blijken van inmenging van de minister in de beslissing om te gaan vervolgen, welke beslissing het Openbaar Ministerie immers toen al had genomen.
Ten aanzien van de stelling van de verdediging dat de minister persoonlijk betrokken was bij de beslissing tot (voortzetting van de) vervolging merkt het hof nog het navolgende op. In de eerdergenoemde brief van 7 oktober 2014 is de minister door de voorzitter van het College van procureurs-generaal op de hoogte gebracht van de vervolgstappen. In de brief is vermeld dat op 9 oktober 2014 door het Openbaar Ministerie bekend gemaakt zou worden dat de verdachte is uitgenodigd voor verhoor en dat vervolging van hem in de rede ligt. Het e-mailbericht van 8 oktober 2014 van een ambtenaar van het ministerie aan een andere ambtenaar, waarnaar de verdediging in dit verband verwijst12, over een persbericht van het PAG en de woordvoeringslijn van de minister dient dan ook gezien te worden in het licht van deze bekendmaking.
Ook op grond van deze stukken is naar het oordeel van het hof niet aannemelijk geworden dat sprake is geweest van inmenging van de minister bij de beslissing tot (voorzetting van de) vervolging.
Het hof gaat dan ook uit van de juistheid van de stellingname van het Openbaar Ministerie dat het de beslissing tot vervolging in deze zaak zelfstandig heeft genomen. Aanwijzingen voor het tegendeel zijn het hof niet gebleken.
Onjuiste voorlichting van de rechtbank en het hof op dit punt door het Openbaar Ministerie is ook niet aannemelijk geworden.
7.1.5
Betrokkenheid van minister en/of ambtenaren bij de strafzaak?
Volgens de verdediging is niet alleen sprake geweest van bemoeienis van de minister, maar ook van politiek-ambtelijke interventie. Door de verregaande ambtelijke/politieke interventies om te komen tot een veroordeling in deze strafzaak is, zo stelt de verdediging, de wettelijk voorziene verdeling van bevoegdheden en verplichtingen tussen de uitvoerende/politieke macht en het Openbaar Ministerie in de kern geraakt, zodat van een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 EVRM geen sprake meer is.
In dit verband heeft de verdediging onder verwijzing naar diverse door haar in het geding gebrachte stukken het volgende aangevoerd:
“a) Er is zonder meer sprake geweest van een structurele politiek-ambtelijke beïnvloeding van het strafproces tegen de verdachte vanaf maart 2014 tot zeker december 2014;
b) Deze informatie is op essentiële onderdelen wel degelijk uitgewisseld met het Openbaar Ministerie;
c) Het Openbaar Ministerie heeft op een aantal belangrijke facetten zich mede door deze informatie laten leiden in de presentatie van de strafzaak, zowel voor wat betreft de tenlastelegging als het juridisch/strategisch traject;
d) Op belangrijke onderdelen heeft het Openbaar Ministerie zowel de rechtbank als uw hof onjuist voorgelicht ter zake deze door het hof zelf geformuleerde onderzoeksvraag, te weten:
of en zo ja op welke wijze afstemming heeft plaatsgevonden binnen de (de top van) het Openbaar Ministerie en de politie, alsmede met het Ministerie van (destijds) Veiligheid en Justitie en de politieke ambtsdragers 13 .
e) Op belangrijke onderdelen heeft het Openbaar Ministerie zowel de rechtbank als uw hof onjuist voorgelicht ten aanzien van de zoekslag;
f) Het Openbaar Ministerie heeft vanwege rechtspolitieke overwegingen verzwegen dat het in feite achter de schermen geen grondslag zag voor vervolging wegens het incident van 12 maart 2014 en heeft niettegenstaande het ontbreken van strafbaarheid de vervolging hiervan voortgezet, teneinde geen commotie te creëren bij de aangevers (zie ambtsbericht 10 september 2014),(….);
g) Als gevolg van politiek-ambtelijk ingrijpen vanuit het departement is “aanzetten tot discriminatie” in de tenlastelegging terechtgekomen, alhoewel het OM dit delict uitdrukkelijk niet van toepassing achtte op de litigieuze uitlatingen.”14.
Het hof overweegt hierover het volgende.
Uit de door de verdediging in het kader van haar verweer zoals hiervoor weergegeven onder a) tot en met c) overgelegde stukken blijkt dat er na de uitlatingen van de verdachte e-mailcorrespondentie heeft plaatsgevonden en overleg is geweest tussen medewerkers van het Openbaar Ministerie en ambtenaren van het ministerie. Zo is er onder meer contact geweest in verband met de voorbereiding van een mogelijk debat in de Tweede Kamer in maart 2014 over de uitlatingen van de verdachte (dat uiteindelijk niet is doorgegaan)15. Ook zijn er kort na de door de verdachte gedane uitlatingen in maart 2014 contacten geweest tussen de persvoorlichters van het ministerie en het Openbaar Ministerie, waarin het Openbaar Ministerie een medewerker van het ministerie informeert omtrent de binnengekomen aangifte(s) en een persbericht daarover16. Deze contacten vloeien naar het oordeel van het hof voort uit de hiervoor geschetste verhouding tussen de minister en het Openbaar Ministerie, waarbij aan de zijde van het Openbaar Ministerie een informatieverplichting bestaat in de richting van de minister en aan de zijde van de minister politieke verantwoordelijkheid bestaat voor het optreden van het Openbaar Ministerie. Van enige vorm van (ambtelijke) beïnvloeding of interventie blijkt niet uit deze correspondentie.
In de ter zitting van 29 juni 2020 overgelegde e-mails betreffende de ministerraad van 21 maart 2014 (twee dagen na de uitlating van de verdachte op 19 maart 2014) leest het hof evenmin dat sprake is geweest van politiek-ambtelijke beïnvloeding van of (directe of indirecte) inmenging van de minister in de strafzaak. Uit die e-mails blijkt immers niet méér dan dat de minister in de ministerraad “iets gaat zeggen over de eventuele [cursivering hof] vervolging van Wilders”17. In een andere e-mail18 schrijft een ambtenaar van het ministerie aan een andere ambtenaar van het ministerie dat “het niet onwaarschijnlijk is dat in de MR van morgen (het hof begrijpt: ministerraad van 21 maart 2014) de vraag aan de orde zal zijn of vervolging van Wilders kansrijk is” en in nog een andere e-mail19 “dat een vervolging geen schijn van kans heeft”. Er wordt een spreeklijn en woordvoeringslijn afgestemd. Die luidt: “Ik ben bekend met de vragen rond uitspraken van de heer Wilders. Het
OM krijgt veel aangiftes hierover binnen. Het OM beoordeelt deze aangiftes.”20.
Ook is – blijkens de overgelegde stukken – op 30 juni,
1 juli21, 11 augustus22en 2 september 201423
e-mailcorrespondentie gevoerd tussen ambtenaren van het ministerie en medewerkers van het Openbaar Ministerie of het PAG over de vraag of al bekend was wanneer een beslissing over vervolging van het Openbaar Ministerie kon worden verwacht, over een communicatieplan van de persvoorlichters en naar aanleiding van vragen in de media.
Op grond van voornoemde stukken, alsmede de overige inhoud van het procesdossier, waaronder in het bijzonder ook de hiervoor onder 7.1.3 en 7.1.4 besproken stukken, is naar het oordeel van het hof niet aannemelijk geworden dat vóór 10 september 2014, dus de datum waarop het Openbaar Ministerie heeft besloten om vervolging in te stellen, vanuit de minister en/of (top)ambtenaren van het ministerie sprake is geweest van beïnvloeding van, of bemoeienis met de beslissing van het Openbaar Ministerie om tot vervolging van de verdachte over te gaan. Ook anderszins blijkt daaruit niet van enige inhoudelijke bemoeienis met de strafzaak.
Wat betreft de periode ná 10 september 2014 blijkt uit de overgelegde stukken dat de minister in de eerdergenoemde nota gedateerd 16 september 201424, over het ambtsbericht van 10 september 2014, door ambtenaren van zijn ministerie is geïnformeerd en geadviseerd. In deze (interne) nota geven ambtenaren hun visie op het standpunt van het Openbaar Ministerie zoals dat blijkt uit voornoemd ambtsbericht.
Verder heeft de verdediging een beroep gedaan op de
e-mails, gedateerd 15, 16, 17 en 18 september 2014. Deze e-mails betreffen een interne gedachtewisseling tussen ambtenaren van het ministerie onderling over de juridische waardering van de uitlatingen van de verdachte en de strafrechtelijke aanpak daarvan25. In de interne e-mail van 16 september 201426 schrijft een ambtenaar van het ministerie aan een andere ambtenaar dat hij met een collega van het PAG heeft gesproken en dat hij de door de ander genoemde punten aan de collega van het Openbaar Minister zal meegeven. In de interne e-mail van
18 september 201427 schrijft een ambtenaar aan een andere ambtenaar vervolgens dat hij wel in algemene zin aandachtspunten aan het Openbaar Ministerie wil meegeven, maar dat hij vindt dat niet op voorhand om een requisitoir kan worden gevraagd.
Op grond van de hiervoor weergegeven interne e-mailcorrespondentie en nota, en de overige door de verdediging in dit verband overgelegde stukken is naar het oordeel van net hof, anders dan de verdediging heeft gesteld, niet aannemelijk geworden dat (structurele) politiek-ambtelijke beïnvloeding van het strafproces tegen de verdachte heeft plaatsgevonden. Het hof wijst er daarbij ten overvloede nog op dat de advocaten-generaal ter terechtzitting bij herhaling naar voren hebben gebracht dat de zaaksofficieren van justitie geen bemoeienis vanuit het ministerie hebben ondervonden.
Daarnaast blijkt uit de inhoud van de onderlinge e-mails van 5 oktober 2014 van medewerkers van het parket Den Haag dat in oktober 2014 de minister met de voorzitter van het College van procureurs-generaal zou spreken28. Dergelijk overleg past in de hiervoor onder 7.1.2 geschetste verhouding tussen beide.
Ten slotte blijkt uit de overgelegde stukken dat in oktober en december 2014 afstemming heeft plaatsgevonden tussen (de persvoorlichters van) het ministerie en het Openbaar Ministerie over de inhoud en de timing van persberichten en over andere contacten met de media29, dat op 16 maart 2016 vanuit het ministerie aan een medewerker van het Openbaar Ministerie een vraag is gesteld over de pro forma zitting van 18 maart 201630 en dat in oktober/november 2016 afstemming heeft plaatsgevonden over de afhandeling van een Wob-verzoek van KRO/NCRV31.
De hiervoor genoemde en de overige in dit verband door de verdediging aangehaalde stukken geven naar het oordeel van het hof geen blijk van de door de verdediging gestelde persoonlijke bemoeienis van de minister met de behandeling van de strafzaak. De betrokkenheid van de minister betreft alleen de persberichten van het ministerie zelf. De stukken geven evenmin blijk van politiek-ambtelijke bemoeienis bij (de beslissing tot (voortzetting van)) de vervolging. Noch kan uit deze stukken de door de verdediging gestelde interventie van ambtenaren van het ministerie (zoals de persvoorlichter) in de behandeling van de strafzaak worden afgeleid.
Anders dan de verdediging leest het hof in de in dit verband overgelegde stukken32 over de ontvangst en het gebruik van het Felter-arrest evenmin dat sprake is geweest van enige politiek ambtelijke interventie in de strafzaak.
Het vorengaande leidt ten aanzien van hetgeen hiervoor onder a) tot en met c) door de verdediging is aangevoerd tot de volgende conclusie. Uit de overgelegde stukken blijkt dat er e-mailcorrespondentie is gevoerd en overleg heeft plaatsgevonden tussen ambtenaren van het ministerie en ambtenaren van het Openbaar Ministerie. Naar het oordeel van het hof is op grond daarvan echter niet aannemelijk geworden dat (in de periode maart tot december 2014) sprake is geweest van een (structurele) politiek-ambtelijke beïnvloeding van het strafproces tegen de verdachte, zoals de verdediging hiervoor onder a) en b) heeft aangevoerd, ook niet voor zover het Openbaar Ministerie met het naar buiten brengen van de vervolgingsbeslissing zou hebben gewacht tot een politiek opportuun of juridisch strategisch moment zoals de verdediging onder c) heeft gesteld. Van onjuiste voorlichting van de rechtbank en het hof over deze onderlinge contacten is geen sprake.
De onder d) en e) genoemde conclusies van de verdediging over onjuiste voorlichting ten aanzien van de onderzoeksvraag van het hof en de zoekslag worden door het hof onder verwijzing naar hetgeen daaromtrent onder 7.1.3 is overwogen niet gedeeld. Uit de stukken of het verhandelde ter terechtzitting blijkt niet dat het hof ten aanzien hiervan onjuist is geïnformeerd. Voor zover de verdediging stelt dat het Openbaar Ministerie door het departement alsnog bewogen is tot de vervolging van de verdachte ook voor de uitlatingen op 12 maart 2014, zoals de verdediging onder f) heeft betoogd, geldt hier hetgeen het hof onder 7.1.4 heeft overwogen.
Onder g) heeft de verdediging aangevoerd dat het ambtsbericht van 10 september 2014 als juridische beoordeling van het Openbaar Ministerie inhoudt dat enkel en alleen de uitlatingen van 19 maart 2014 zouden zijn te kwalificeren als groepsbelediging en aanzetten tot haat en dat aanzetten tot discriminatie niet aanwezig wordt geacht. Volgens haar vormt ook dit een aanwijzing voor politieke bemoeienis, nu aanzetten tot discriminatie uiteindelijk wel in de tenlastelegging is terechtgekomen.
Op zichzelf is juist dat in het ambtsbericht is vermeld dat strafbaarheid op basis van de eveneens in artikel 137d Sr opgenomen strafbaarstelling van het aanzetten tot discriminatie niet aanwezig wordt geacht. Het hof ziet echter in de omstandigheid dat in het ambtsbericht van
10 september 2014 het aanzetten tot discriminatie niet strafbaar werd geacht maar in de uiteindelijke tenlastelegging wel is opgenomen, op zichzelf beschouwd niet, noch in onderling verband beschouwd met de inhoud van het strafdossier, een blijk van (inhoudelijke) bemoeienis van de minister en evenmin van ambtenaren van het ministerie. Het zijn immers, zo hebben de advocaten-generaal naar voren gebracht, de zaaksofficieren van justitie geweest die zelf de keuze hebben gemaakt voor welke feiten vervolgd zou gaan worden en die zelf de tenlastelegging hebben geformuleerd. Het hof wijst er verder op dat in het ambtsbericht wordt gesproken over vervolging van de verdachte voor de artikelen 137c én 137d Sr en dat onder het kopje ‘Opportuniteit vervolging’ één van de overwegingen is dat “de aangevers maar ook de samenleving als geheel gebaat [zijn] bij heldere grenzen tussen de vrijheid van meningsuiting en het discriminatieverbod.”
Onjuiste voorlichting van de rechtbank en het hof door het Openbaar Ministerie over betrokkenheid van de minister en/of ambtenaren bij de strafzaak is evenmin aannemelijk geworden.
7.1.7
Conclusie
Al het voorgaande, ook in onderlinge samenhang bezien, leidt ertoe dat een situatie van politieke bemoeienis die schending van de beginselen van een goede procesorde oplevert, niet aannemelijk is geworden. Evenmin is aannemelijk geworden dat het Openbaar Ministerie bewust onwaarheden heeft verklaard of dat anderszins sprake is geweest van schending van het recht van de verdachte op een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 EVRM. Voor zover de verdediging heeft betoogd dat de bij de raadsheer-commissaris gehoorde getuigen het hof onjuist hebben voorgelicht geldt dat dit, wat daarvan ook zij, in het licht van hetgeen de verdediging daarover heeft aangevoerd niet kan leiden tot niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging van de verdachte.
Het hof ziet dan ook geen aanleiding om het Openbaar Ministerie op een of in de samenhang van de in dit kader door de verdediging aangevoerde gronden niet-ontvankelijk te verklaren.
In het hierna volgende zal het hof nader ingaan op de andere door de verdediging aangevoerde redenen die volgens haar zouden moeten leiden tot niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in de vervolging van de verdachte.
7.2
Schending verbod van détournement de pouvoir c.q. de political question doctrine
De verdediging heeft voorts gesteld dat het Openbaar Ministerie in casu geen vervolgingsrecht toekomt, omdat sprake is van een schending van het verbod op détournement de pouvoir c.q. een beroep gedaan op de political question doctrine. Kort gezegd heeft de verdediging in dit verband aangevoerd dat het Openbaar Ministerie, door de verdachte te vervolgen, een politiek vraagstuk heeft voorgelegd aan de rechter, hetgeen een doorkruising van de grondwettelijke scheiding der machten (trias politica) oplevert. Volgens de verdediging heeft het Openbaar Ministerie de politieke context waarin de tenlastegelegde uitlatingen zijn gedaan ten onrechte niet betrokken bij de vervolgingsbeslissing. En door de verdachte te vervolgen zijn de vrijheden van een politieke partij als neergelegd in artikel 11 EVRM (vrijheid van vergadering en vereniging) geschonden. Deze omstandigheden maken naar de mening van de verdediging dat het Openbaar Ministerie geen zuiver oogmerk heeft gehad bij het nemen van de vervolgingsbeslissing.
De vervolging is volgens de verdediging daarnaast volstrekt disproportioneel, gelet op genoemde inbreuk op artikel 11 EVRM en de omstandigheid dat het kiesrecht van een groot aantal personen hierdoor in feite is aangetast (hetgeen een inbreuk op artikel 4 van de Grondwet oplevert). Het Openbaar Ministerie had gelet hierop in redelijkheid niet tot vervolging kunnen besluiten c.q. geen redelijk handelend lid van het Openbaar Ministerie had tot dit besluit kunnen komen, aldus de verdediging.
Het hof verwijst in dit verband naar het reeds hierboven overwogene. Er kleven onmiskenbaar politieke aspecten aan deze zaak, maar dat maakt nog niet dat sprake is van een ‘politiek proces’, of van een politiek vraagstuk dat niet aan de strafrechter mag worden voorgelegd. Het hof merkt op dat in deze procedure niet een politieke partij terecht staat of een partijprogramma ter beoordeling is voorgelegd. Het gaat hier om uitlatingen die de verdachte worden verweten. Het is aan de strafrechter om aan de hand van de tenlastelegging te oordelen of de uitlatingen van een verdachte, in dit geval een politicus, bewezenverklaard kunnen worden en strafbaar zijn. Schending van de trias politica is naar het oordeel van het hof dan ook niet aan de orde.
Gelet op het voorgaande ziet het hof met hetgeen de verdediging op dat punt heeft aangevoerd niet in dat het Openbaar Ministerie zijn bevoegdheid – om zelfstandig te beslissen dat vervolging moet plaatsvinden – heeft aangewend voor een ander doel dan waarvoor deze bevoegdheid is verleend of dat met de vervolging van de verdachte inbreuk wordt gemaakt op de in de artikelen
11 EVRM en 4 Grondwet neergelegde vrijheden en rechten. Hiervoor bestaat geen enkele aanwijzing. Van détournement de pouvoir, ofwel strijd met het beginsel van zuiverheid van oogmerk, is dan ook geen sprake. Ook het betoog van de verdediging, dat sprake is van een aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing die meebrengt dat (verdere) vervolging van de verdachte onverenigbaar is met het verbod op willekeur, gaat om die reden niet op.
Het hof ziet ook op dit punt geen reden om het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk te verklaren in de vervolging van de verdachte of om zich onbevoegd te verklaren.
7.3
Schending van het beginsel van non-willekeur i.v.m. niet-vervolging gelijke gevallen
Een volgende reden voor niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie is volgens de verdediging gelegen in de schending van het beginsel van non-willekeur c.q. het gelijkheidsbeginsel, door kort gezegd de verdachte wel te vervolgen, en in soortgelijke gevallen niet tot vervolging over te gaan. In dit verband heeft de verdediging verwezen naar uitlatingen van andere politici, zoals [politicus 1], [politicus 2], [politicus 3], [politicus 4] en [politicus 5]. Het hof overweegt hieromtrent het volgende.
Bij de beoordeling van de vraag of sprake is van soortgelijke gevallen, zijn de gebruikte bewoordingen van de uitlating en de omstandigheden waaronder de uitlating is gedaan van belang. Het enkele feit dat het in de door de verdediging genoemde gevallen, net als in de onderhavige zaak, gaat om politici die uitspraken doen over maatschappelijke kwesties die onderwerp zijn van (actueel) publiek debat, maakt nog niet dat het gaat om soortgelijke gevallen.
In de door de verdediging genoemde gevallen gaat het telkens om uitlatingen die in andere bewoordingen zijn gedaan dan die aan de verdachte ten laste zijn gelegd, terwijl ook de situationele omstandigheden rond die uitlatingen telkens en in meerdere opzichten van elkaar verschillen. Het hof is dan ook van oordeel dat op basis van hetgeen door de verdediging is aangevoerd niet aannemelijk is geworden dat sprake is van een zodanige overeenstemming van zaken dat moet worden geconcludeerd dat de door de verdediging aangehaalde uitlatingen op één lijn met de aan de verdachte verweten uitlatingen moeten worden gesteld. Van schending van het gelijkheidsbeginsel is reeds daarom geen sprake.
Gelet op het vorenstaande is naar het oordeel van het hof geen sprake van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing dat (verdere) vervolging van de verdachte onverenigbaar moet worden geacht met het verbod op willekeur.
7.4
Schending van artikel 10 lid 1 en lid 2 EVRM wegens oneigenlijke beperking van de vrijheid van meningsuiting
De verdediging wenst kennelijk in het kader van de beantwoording van de vragen van artikel 348 Sv, de reikwijdte ter discussie te stellen van het eerste en tweede lid van artikel 10 EVRM (vrijheid van meningsuiting). De vraag naar de reikwijdte van artikel 10 EVRM en van de daarop toegestane beperkingen betreft naar het oordeel van het hof echter geen formele, maar een materiële vraag en zij dient dan ook pas aan de orde te komen bij de beoordeling van de tenlastegelegde feiten in het kader van artikel 350 Sv. In elk geval kan hetgeen door de verdediging hierover naar voren is gebracht, niet leiden tot niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met de beginselen van een goede procesorde.
7.5
Schending van het lex-certa-beginsel: vervolging op grond van onjuiste interpretatie en nieuw uitingsdelict
In tegenstelling tot hetgeen de verdediging heeft aangevoerd zijn de artikelen 137c Sr en 137d Sr niet in strijd met het ’bepaaldheidsgebod’ dat besloten ligt in de in het verweer genoemde wets- en verdragsbepalingen. De in de artikelen 137c Sr en 137d Sr geformuleerde norm maakt voldoende concreet duidelijk welke gedragingen strafbaar zijn gesteld en stelt de verdachte voldoende in staat zijn gedrag daarop af te stemmen. Ook het gebruik van het begrip ’ras’ in de voornoemde bepalingen (en in de tenlastelegging) is, mede gelet op de betekenis die daaraan in het gewone spraakgebruik toekomt, voldoende duidelijk. Voorts wijst het hof erop dat met hetgeen de Hoge Raad bij arrest van 16 december 201433 heeft overwogen met betrekking tot de term ‘onverdraagzaamheid’, anders dan de raadsman heeft betoogd, geen uitbreidende uitleg van de Nederlandse strafwet is gegeven. Die uitleg sluit aan bij de essentie van de tenlastegelegde uitingsdelicten en is redelijkerwijs voorzienbaar. Het betreft immers slechts een verduidelijking van het in de jurisprudentie over de artikelen 137c Sr en 137d Sr gehanteerde begrip ‘onnodig grievend’. Daarbij komt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Féret/België bij de bespreking van de strekking en reikwijdte van uitingsdelicten als de onderhavige, ook al de term ‘onverdraagzaamheid’ (l’intolérance) heeft gebruikt34.
Het hof is derhalve van oordeel dat ook dit verweer van de verdediging niet leidt tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging van de verdachte.
7.6
Schending vertrouwensbeginsel
Een schending van het vertrouwensbeginsel doet zich voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet nadat door het Openbaar Ministerie gedane, of aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen, uitlatingen (of daarmee gelijk te stellen gedragingen) bij de verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen hebben gewekt dat hij niet (verder) zal worden vervolgd35. Niet is gesteld of gebleken dat ten aanzien van de verdachte in deze zaak door het Openbaar Ministerie of aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen uitlatingen zijn gedaan of daarmee gelijk te stellen gedragingen zijn verricht over de niet-vervolging ter zake van de tenlastegelegde feiten. Uit het door de verdediging genoemde uitblijven van een signaal vanuit het Openbaar Ministerie sedert de oprichting van de PVV “dat uitspraken verband houdende met het gedachtegoed van de PVV strafrechtelijk ontoelaatbaar zouden zijn”, met andere woorden het uitblijven van handhavend optreden ten aanzien van het (uitdragen van het) gedachtegoed van de PVV, kan niet volgen dat handhavend optreden (ook) zou uitblijven als het gaat om strafrechtelijk laakbare uitspraken die in dat verband worden gedaan, laat staan dat het uitblijven van een dergelijk signaal op één lijn zou kunnen worden gesteld met een aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen uitlating of gedraging waarop gerechtvaardigd kan worden vertrouwd.
Het hof ziet, gelet op het voorgaande, geen aanleiding om het Openbaar Ministerie op dit punt niet-ontvankelijk te verklaren.
7.7
Schending van het beginsel van non-willekeur met betrekking tot het appel ten aanzien van de vrijspraak van het tenlastegelegde feit 2
De verdediging heeft aangevoerd dat de omstandigheid dat het Openbaar Ministerie in eerste aanleg ongemotiveerd is teruggekomen van zijn “eerdere invulling van het begrip ‘aanzetten tot haat’ in de zaak Wilders 1” en niet verwijst naar zijn standpunt in de zaak Wilders 1, zijn appel in de onderhavige zaak op dat punt ongeloofwaardig maakt. Naar het oordeel van het hof staat evenwel geen rechtsregel eraan in de weg dat voortschrijdend inzicht het Openbaar Ministerie doet terugkomen van een eerder uitgedragen (rechts)opvatting. Zonder nadere toelichting, die de verdediging niet heeft gegeven, kan uit deze enkele omstandigheid in elk geval niet worden afgeleid dat sprake is van een aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing die meebrengt dat (verdere) vervolging onverenigbaar is met het verbod van willekeur. Voor zover de verdediging heeft betoogd dat het Openbaar Ministerie in het ingestelde appel in een beperkt gedeelte niet-ontvankelijk dient te worden verklaard, te weten ten aanzien van de vrijspraak door de rechtbank ter zake van artikel 137d (feit 2), overweegt het hof dat dit standpunt geen steun vindt in het recht.
7.8
Niet ontvankelijkheid: Karman-jurisprudentie en artikel 359a Sv
De verdediging heeft voor deze zaak toepassing van het Karman-criterium36, dat de verdediging afleidt uit het gelijknamige arrest van de Hoge Raad uit 1999, bepleit. Volgens haar dient het Openbaar Ministerie op grond van dit criterium niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging van de verdachte.
Het hof is met de advocaten-generaal van oordeel dat dit arrest, en daarmee dit criterium, in het onderhavige geval toepassing mist, reeds omdat in de zaak van de verdachte geen sprake is van een situatie waarin de ‘wettelijk voorziene verdeling van bevoegdheden en verplichtingen tussen het Openbaar Ministerie en de rechter’ in het geding zijn, zoals de Hoge Raad de strekking van voormeld arrest in 200137 (nader) heeft gepreciseerd.
Ook het beroep dat de verdediging tot slot nog heeft gedaan op toepassing van artikel 359a Sv dient te stranden. De verdediging heeft immers niet gesteld, en het hof is ook niet gebleken, dat sprake is geweest van (onherstelbare) vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek, zoals voor een geslaagd beroep op dit artikel is vereist.
7.9
Eindconclusie ten aanzien van ontvankelijkheid Openbaar Ministerie
Het hof is van oordeel dat de door de verdediging aangevoerde gronden, noch op zich zelf beschouwd, noch in onderling verband en samenhang bezien, leiden tot de conclusie dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk is in de vervolging van de verdachte. De daarop betrekking hebbende verweren worden verworpen.
7.10
Beslissing op verzoeken
7.10.1
Getuigen
De verdediging heeft op de terechtzitting van 25 juni 2019 nog verzocht om [persoon 1], [persoon 2] en [persoon 3] als getuigen te horen. Het hof wijst die verzoeken af nu, in aanmerking genomen hetgeen de verdediging ter motivering van de verzoeken heeft aangevoerd, onvoldoende is onderbouwd waarom het horen van elk van deze getuigen in het licht van de toepasselijke wettelijke voorschriften van belang is voor enige in de onderhavige strafzaak te nemen beslissing. Daarmee is de noodzaak ervan dus niet gebleken, waarbij wordt opgemerkt dat toepassing van het verdedigingsbelang niet tot een andere beslissing zou hebben geleid.
7.10.2
Aanhouding
Door de verdediging is uiterst subsidiair nog verzocht om aanhouding van de procedure in afwachting van de uitkomst van de door RTL gevoerde Wob-procedure bij de rechtbank Midden-Nederland. Ter zitting van 29 juni 2020 heeft de verdediging desgevraagd aangegeven dat dit verzoek, nu door de rechtbank Midden-Nederland inmiddels uitspraak is gedaan38, niet langer wordt gehandhaafd.
7.10.3
Overig
Voor zover de verdediging een nieuwe beslissing van het hof verzoekt op alle eerder afgewezen onderzoekswensen, wijst het hof dat af, nu dit verzoek niet (deugdelijk) is onderbouwd en bovendien geen concrete nieuwe omstandigheden zijn gesteld of gebleken die tot een andere beslissing op die verzoeken zouden nopen.
7.10.4
Tot slot
Het hof ziet ook ambtshalve geen aanleiding om nog meer stukken te voegen, getuigen te horen of verder onderzoek te (laten) doen.
8Beoordeling van de tenlastelegging
8.1
Feiten en omstandigheden
Voor de beoordeling van de uitlatingen die door de verdachte zijn gedaan op 12 en 19 maart 2014 stelt het hof op grond van het procesdossier en het verhandelde ter terechtzitting het navolgende vast39.
8.1.1
Uitlating op 12 maart 2014 (feit 3)
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 voerde de verdachte als partijleider van de PVV campagne op verschillende locaties in Den Haag. Op woensdag 12 maart 2014 bezocht hij samen met een aantal Haagse PVV-medewerkers de markt in het stadsdeel Loosduinen in Den Haag. De verdachte ging daar tijdens het flyeren in gesprek met diverse mensen op de markt. Ondertussen gaf de fractievoorzitter van de Haagse PVV een kort interview aan een aldaar aanwezige reporter van de NOS. Daarna volgde een kort interview met de verdachte en de lijsttrekker van de Haagse PVV samen. Tijdens dit interview deed de verdachte onder andere de volgende uitspraak:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 1] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.”40
Deze uitspraak is uitgezonden in het NOS-journaal van
12 maart 2014.
[betrokkene 2], voormalig woordvoerder Integratie en Islam van de PVV, heeft verklaard dat hij er die dag bij was en dat de verdachte en zijn partijgenoten de hele dag door mensen uit de buurt werden aangesproken over criminele Marokkanen. [betrokkene 2] denkt dat de verdachte daarom tot zijn uitspraak kwam en dat hij dat niet vooraf heeft bedacht. Na het interview vroeg de verdachte aan hem iets in de trant van: “kon ik dat zo zeggen?”, aldus [betrokkene 2]41.
[betrokkene 3], voormalig beleidsmedewerker van de verdachte, heeft verklaard dat hij nogal verbaasd was toen deze uitspraak werd gedaan. Hij dacht dat de verdachte zich versprak en niet doelbewust die uitspraak deed42.
Voor [betrokkene 4], (destijds) beleidsmedewerker van de Stichting PVV, kwam het feit dat op 12 maart 2014 opeens de algemene term ‘minder Marokkanen’ werd gebruikt “uit de lucht vallen”. Het algemene standpunt van de PVV is immers: minder criminelen, minder immigratie en vrijwillige remigratie, aldus [betrokkene 4]43.
De verdachte werd na 12 maart 2014 door verschillende media aangesproken op zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak van die datum. Tijdens interviews op 13 en 14 maart 2014 is de verdachte gewezen op de door zijn uitspraak ontstane ophef en beroering en is hem in dat verband gevraagd om over de uitlating nadere uitleg te geven44.
8.1.2
Uitlating op 19 maart 2014 (feiten 1 en 2)
In de avond van woensdag 19 maart 2014 hield de PVV in [naam locatie] in Den Haag een (partij)bijeenkomst naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. De verdachte was daar als partijleider en sprak het aanwezige publiek toe vlak voor zijn vertrek naar de “PVV collega’s van Almere”. Deze toespraak is die avond uitgezonden op de Nederlandse televisie. De verdachte zei in zijn toespraak onder meer het volgende:
“Maar voordat ik ga, zou ik van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen. Drie vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord die onze partij, de PVV, definiëren. En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk “minder” en er werd geklapt.
“En de tweede, de tweede vraag is, misschien nog belangrijker: Willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk “minder” en er werd geklapt.
“En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie: Willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
Hierop riep het publiek meermalen “minder” en er werd geklapt.
Hierna eindigde de verdachte zijn toespraak met de woorden:
“Nah, dan gaan we dat regelen.” 45
[betrokkene 5], voormalig medewerker van de PVV, heeft verklaard dat hij van [betrokkene 6], de vaste medewerker van de verdachte, per e-mail enkele speechvoorstellen voor de avond van 19 maart 2014 had ontvangen. [betrokkene 5] verwees daarbij naar de door hem geprinte en meegebrachte e-mail berichten, die als bijlage bij het proces-verbaal van zijn verklaring zijn gevoegd46. In die voorstellen, die tekstueel van elkaar verschilden naar het aantal zetels dat de PVV in Den Haag zou blijken te hebben behaald, stond telkens: “minder Marokkanen”. De verdachte heeft in de middag van 19 maart 2014 op deze tekstvoorstellen gereageerd met: “Ok thx zet maar in grote letters op kartonnen papiertjes……”47.
[betrokkene 4] heeft verklaard dat hij op de verkiezingsdag van 19 maart 2014 een coördinerende rol had. Hij werd die avond door [betrokkene 7], (destijds) beleidsmedewerker van de Stichting PVV, gebeld.
[betrokkene 7] gaf toen aan dat de verdachte over ongeveer een uur in het café zou verschijnen. Hij zou dan het publiek de vraag stellen of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek moest dan antwoorden met ‘minder, minder, minder’. Ook vroeg [betrokkene 7] aan [betrokkene 4] om het publiek vooraf over deze vraag en het antwoord te instrueren. [betrokkene 4] is toen gaan rondlopen en heeft groepjes mensen geïnstrueerd48.
[betrokkene 7] heeft verklaard dat hij op 19 maart 2014 omstreeks 20.00 uur werd gevraagd aan te sluiten in de werkkamer van de verdachte. Daar was onder anderen ook de verdachte aanwezig. Toen is met elkaar nagedacht over wat er in de speech die de verdachte in [naam locatie] zou gaan houden gezegd zou worden. Concepten voor die speech waren al beschikbaar. In het café waren voornamelijk mensen van de PVV aanwezig. Ook was er natuurlijk pers aanwezig, aldus [betrokkene 7]. Eén van de overwegingen was een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Men wilde met de speech aansluiten bij de achterban en daarbij nieuwswaarden genereren zodat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden. Over eventuele juridische consequenties van de speech werd naar zijn weten niet expliciet nagedacht. Er werd ook gesproken over het, om redenen van retoriek, stellen van drie vragen aan het publiek in plaats van één. Bij het stellen van drie vragen ontstaat een opbouw naar de kracht van de uitspraak. Er werd gesproken over de vraag of in de speech gesproken zou worden over alleen Marokkanen of over criminele Marokkanen. Omdat tijdens het samenstellen van de speech enige zorg bestond over de vraag of het publiek wel zou reageren op de vraag heeft [betrokkene 7] [betrokkene 4] gebeld. Om ervoor te zorgen dat het publiek goed zou reageren en er een juiste interactie met het publiek zou ontstaan heeft hij [betrokkene 4] gevraagd of hij, eventueel met hulp van anderen, hiervoor kon zorgen, aldus [betrokkene 7]49.
De eerdergenoemde medewerker van de verdachte, [betrokkene 6], heeft verklaard dat hij op 19 maart 2014, voorafgaand aan de speech van de verdachte, van de verdachte hoorde dat hij drie vragen aan het publiek zou stellen. Hij begreep dat de politieke lijn van een week eerder weer zou worden aangezet50.
Naar aanleiding van de uitlatingen van de verdachte op
12 en 19 maart 2014 zijn er vanuit het hele land aangiften tegen hem gedaan51.
8.2
Algemeen juridisch kader
De verdachte wordt verweten dat hij zich met zijn uitlatingen schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging, zoals strafbaar gesteld in artikel 137c Sr (feiten 1 en 3) en aanzetten tot haat of discriminatie, strafbaar gesteld in artikel 137d Sr (feit 2). In deze zaak dient door het hof beoordeeld te worden of daarvan sprake is geweest. Bij die beoordeling speelt in deze zaak ook de vrijheid van meningsuiting een rol, zoals onder meer is neergelegd in artikel 10 EVRM, in het bijzonder de vrijheid van meningsuiting van een politicus. De vraag is dus of de verdachte, gegeven het wettelijk en verdragsrechtelijk kader, de tenlastegelegde uitlatingen heeft mogen doen of dat hij daarmee te ver is gegaan.
Voor de beoordeling van deze zaak zijn de navolgende wettelijke en verdragsrechtelijke bepalingen van belang:
Artikel 137c, eerste lid, Sr:
Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.
Artikel 137d, eerste lid, Sr:
Hij die in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, aanzet tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.
Artikel 10 EVRM, dat in de Nederlandse vertaling als volgt luidt:
1. Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. Dit artikel belet Staten niet radio- omroep-, bioscoop- of televisieondernemingen te onderwerpen aan een systeem van vergunningen.
2. Daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, kan zij worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen.
8.3
Het begrip ‘ras’ in de zin van de artikelen 137c en
137d Sr
Het hof stelt ten aanzien van het begrip ‘ras’ in de zin van de artikelen 137c en 137d Sr het volgende voorop.
De huidige artikelen 137c en 137d Sr zijn ingevoerd bij Wet van 18 februari 1971 (Stb. 1971, 96) ter uitvoering van het Internationaal Verdrag van New York van 7 maart 1966 inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (hierna: IVUR). In het ontwerp van die wet wordt ‘ras’ niet nader omschreven, maar uit de Memorie van Toelichting blijkt dat dit begrip moet worden uitgelegd naar de kennelijke strekking van artikel 1, eerste lid, van het IVUR52. In dat artikel worden naast ‘ras’ ook genoemd huidskleur, afkomst of nationale of
etnische afstamming53. De in het Nederlands strafrecht geïmplementeerde bepalingen beogen geen wetenschappelijke definitie te geven van ‘ras’, maar laten het aan de rechter over om dat begrip op voornoemde grondslag nader in te vullen54.
De jurisprudentie die na de invoering van de artikelen 137c en 137d Sr is ontwikkeld maakt duidelijk dat bij de uitleg van deze artikelen het wetenschappelijke begrip ‘ras’ in biologisch–genetische zin geen rol van betekenis speelt55. De ruime uitleg van het begrip ‘ras’, zoals die naar voren komt uit de Memorie van Toelichting, onder verwijzing naar artikel 1 van het IVUR, wordt in de jurisprudentie gevolgd. Daarmee valt naast ras derhalve ook huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstemming onder het begrip ‘ras’ als bedoeld in de artikelen 137c en 137d Sr56. Dat kan dus ruimer zijn dan wat in het normale spraakgebruik onder ‘ras’ wordt verstaan.
Uitgaande van voormelde opvatting over het in de artikelen 137c en 137d Sr voorkomende woord ‘ras’ is het hof van oordeel dat de door verdachte gebruikte term ‘Marokkanen’ verwijst naar de in het IVUR opgenomen kenmerken ‘afkomst’, ‘nationale afstamming’ of ‘etnische afstamming’ en derhalve – anders dan de verdediging heeft betoogd – valt onder het begrip ‘ras’ als bedoeld in die artikelen. Het hof volgt daarmee niet het standpunt van de verdachte dat hij alleen maar heeft gesproken over personen met de Marokkaanse nationaliteit, als aanduiding van het staatsburgerschap van Marokko.
8.4
Beoordeling uitlating op 19 maart 2014 (feit 1)
Het hof dient te beoordelen of ten aanzien van de uitlating van de verdachte op 19 maart 2014 sprake is van groepsbelediging zoals onder feit 1 ten laste is gelegd.
8.4.1
Beoordelingskader groepsbelediging (artikel
137c Sr)
Bij de beoordeling van een uitlating in verband met de strafbaarheid daarvan wegens groepsbelediging in de zin van artikel 137c Sr dient volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad acht te worden geslagen op de bewoordingen van die uitlating, alsmede op de context waarin zij is gedaan. Daarbij dient onder ogen te worden gezien of de gewraakte uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat of een uiting is van artistieke expressie. Tevens dient onder ogen te worden gezien of de
uitlating in dat verband niet onnodig grievend is57.
8.4.2
Bewoordingen uitlating
Het hof dient in dit kader als eerste te beoordelen of de betreffende uitlating beledigend is. Een uitlating kan als beledigend worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam58.
Voor groepsbelediging moet het gaan om het aantasten van de eigenwaarde of het in diskrediet brengen van een groep, in dit geval om de enkele reden dat die van een bepaald ras is. Het oordeel dat sprake is van een uitlating die de strekking heeft een ander aan te randen in zijn eer en goede naam, zal bij woorden waarvan het gebruik op zichzelf in het algemeen niet beledigend is, afhangen van de context waarin de uitlating is gedaan59. Zo kan de context maken dat een uitlating die objectief
-in het algemene of gangbare spraakgebruik- niet zonder meer als beledigend geldt, toch als zodanig wordt aangemerkt.
Zoals hiervoor is overwogen heeft de verdachte op
19 maart 2014 aan het aanwezige publiek op de (partij)bijeenkomst in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen gevraagd of zij “in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen” willen. Nadat het publiek meermalen “minder” had geroepen, reageerde de verdachte met de woorden “Nah, dan gaan we dat regelen”.
Het hof is van oordeel dat de bewoordingen “minder Marokkanen” op zichzelf beschouwd niet zonder meer als beledigend kunnen worden aangemerkt. Het gaat echter niet enkel om deze twee woorden, maar om de bewoordingen in hun context en de uitlating als geheel. Beziet men deze aldus, dan hebben zij de strekking om alle inwoners van Nederland met een Marokkaanse achtergrond in diskrediet te brengen op de enkele grond dat zij tot deze bevolkingsgroep behoren. De uitlating treft immers de gehele Marokkaanse bevolkingsgroep in Nederland, dus zonder dat daarin onderscheid wordt gemaakt naar de gedragskenmerken van bepaalde deelgroepen. Daarmee heeft de verdachte deze groep collectief getroffen in hetgeen voor die groep kenmerkend is, namelijk haar Marokkaanse afkomst of afstamming. De verdachte heeft derhalve, anders dan de verdediging heeft aangevoerd, de eigenwaarde aangetast van een groep mensen wegens hun ras (zie paragraaf 8.3) en geen respect getoond voor de eer en goede naam van die groep.
Daarmee staat voor het hof naar objectieve maatstaven het beledigende karakter van die uitlating vast.
8.4.3
Context: publiek debat – onnodig grievend
Nu de uitlating op 19 maart 2014 naar het oordeel van het hof een beledigend karakter heeft dient het vervolgens te beoordelen of de uitlating is gedaan in een bepaalde context die dat beledigende karakter kan wegnemen.
Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat de context waarin een uitlating is gedaan het beledigende karakter van de uitlating weg kan nemen, bijvoorbeeld indien de uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat60.
Tot het publiek debat behoren in elk geval kritiek op de overheid en andere uitlatingen die deel uit maken van het politieke debat. Meer in het algemeen gaat het om uitlatingen die in een democratie van publiek belang zijn, bijvoorbeeld omdat daarmee een misstand aan de kaak wordt gesteld of een minderheidsstandpunt voor het voetlicht wordt gebracht.
De verdachte heeft voorafgaand aan de (partij)bijeenkomst op 19 maart 2014 diverse keren, zowel in interviews naar aanleiding van zijn uitlating op de markt op 12 maart 2014, als tijdens een verkiezingsdebat op 18 maart 2014, het grote aantal bij strafbare feiten betrokken Marokkanen in Nederland en hun oververtegenwoordiging in de criminaliteit aan de kaak gesteld. Hij heeft die uitlatingen toen telkens voorzien van aantallen of percentages, en gesteld dat zijn partij eraan zou bijdragen het gevoel van veiligheid in Nederland te vergroten. Daarbij verwees de verdachte herhaaldelijk naar de drie speerpunten van het immigratiebeleid in het verkiezingsprogramma van de PVV, te weten het tegengaan van (verdere) immigratie, het bevorderen van vrijwillige remigratie van mensen met een dubbele nationaliteit en het uitzetten van criminelen met een niet-Nederlandse nationaliteit, waaronder dus ook in Nederland wonende criminele Marokkanen. In dit licht is met betrekking tot de uitlating op 19 maart 2014, waarbij de verdachte als partijleider van de PVV het aanwezige publiek toesprak naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen, naar het oordeel van het hof in beginsel sprake van een (partij)politieke context, waarbinnen de uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat, en aldus het beledigende karakter van de uitlating zou kunnen wegnemen.
Ook in het kader van het publiek debat is het recht op vrijheid van meningsuiting echter niet onbeperkt. Met name dient bezien te worden of de uitlating in dat verband niet onnodig grievend is. Bij die beoordeling dient, indien het gaat om een uitlating door een politicus in het kader van het publiek debat -het politieke debat daaronder begrepen-, onder ogen te worden gezien enerzijds het belang dat de betreffende politicus daadwerkelijk in staat moet zijn om zaken van algemeen belang aan de orde te stellen, ook als zijn uitlatingen kunnen ‘kwetsen, choqueren of verontrusten’, maar anderzijds ook de verantwoordelijkheid die de politicus in het politieke/maatschappelijke debat draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat61. Uitlatingen mogen provocerend zijn, echter mogen zij bepaalde grenzen niet overschrijden, vooral waar het gaat om het respect voor de eer en goede naam en de rechten van anderen62. De ruime uitingsvrijheid ontbreekt in het bijzonder bij het belasteren van minderheidsgroepen, omdat daarmee de pluriforme democratische samenleving wordt ondergraven. Verdraagzaamheid en respect voor de gelijkwaardigheid van alle mensen vormen immers het fundament van een democratische en pluriforme samenleving63.
Het beroep dat de verdediging in dit verband heeft gedaan op de uitspraak van het Europees Hof in de zaak Makraduli64 wordt door het hof niet gevolgd, reeds omdat de uitlating in die zaak, anders dan hier, ziet op een van corruptie beschuldigde regeringsfunctionaris.
In het licht van het voorgaande dient het hof te beoordelen of de verdachte zich op 19 maart 2014 onnodig grievend heeft uitgelaten. Daarvoor acht het hof de navolgende feiten en omstandigheden van belang.
Voorafgaand aan de (partij)bijeenkomst op 19 maart 2014 in [naam locatie] is de verdachte enkele keren
geïnterviewd naar aanleiding van zijn uitlating op de markt op 12 maart 2014 over minder Marokkanen en is hem gevraagd wat hij daarmee nu precies bedoelde. In het interview van 13 maart 2014 is de verdachte door een reporter van RTL4 voorgehouden dat over die uitspraak veel ophef was ontstaan. De dag erna is de verdachte tijdens een interview op TV West erop gewezen dat hij op de Haagse markt nogal veel beroering had veroorzaakt door te spreken over minder Marokkanen. Uit de onder paragraaf 8.1.2 van dit arrest genoemde verklaringen blijkt vervolgens dat de verdachte voorafgaand aan zijn toespraak op 19 maart 2014 in voornoemd café met een aantal (beleids)medewerkers in zijn werkkamer heeft besproken over wat er gezegd zou worden en hoe dat vorm gegeven zou worden. Er werd gesproken over de vraag of er in de speech alleen ‘Marokkanen’ of ‘criminele Marokkanen’ gezegd zou worden. Eén van de overwegingen was om een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Men wilde met de speech aansluiten bij de achterban en daarbij nieuwswaarde genereren, zodat het door de media zou worden overgenomen en uitgezonden. Er werd gesproken over het, om redenen van retoriek, stellen van drie vragen aan het publiek in plaats van één. Bij het stellen van drie vragen ontstaat een opbouw naar de kracht van de uitspraak. Concepten voor de speech waren tijdens dat overleg al beschikbaar. Aan de eerder in de middag van
19 maart 2014 aan de verdachte voorgelegde speechvoorstellen, waarin werd gesproken over minder ‘Marokkanen’ in plaats van over bijvoorbeeld minder ‘criminele Marokkanen’, had de verdachte zijn goedkeuring gegeven. Om ervoor te zorgen dat er een juiste interactie tussen de verdachte en het publiek zou ontstaan is een medewerker van de PVV na dit overleg de zaal in gegaan om het publiek te instrueren. De verdachte heeft vervolgens – ten overstaan van het publiek en de aldaar aanwezige media – de speech gehouden op de wijze zoals dat was afgesproken, waarbij hij het aanwezige publiek drie vragen heeft gesteld, waarvan de laatste was of zij ”in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen” wilden. Nadat het publiek –conform de tevoren gegeven instructie- meermalen “minder” had geroepen, reageerde de verdachte daarop met de woorden “Nah, dan gaan we dat regelen”.
Gelet enerzijds op het belang van de verdachte om als politicus in het publiek debat zaken aan de orde te stellen, ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, en anderzijds op de verantwoordelijkheid die de verdachte als politicus in het politieke/maatschappelijke debat draagt om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat is het hof – alles afwegende – van oordeel dat deze uitlating onnodig grievend is geweest. In het bijzonder neemt het hof hierbij in aanmerking dat de verdachte de uitlating heeft gedaan ten aanzien van een minderheidsgroep in Nederland, zonder nadere uitleg, motivering of nuancering, waarbij hij zich op een weldoordachte wijze, met gebruikmaking van retoriek, tegenover een voorbereid publiek, voor het oog van de camera over deze gehele groep in negatieve zin heeft uitgelaten, terwijl hij wist dat de in die uitlating gebruikte bewoordingen eerder al tot ophef en beroering hadden geleid. Daarmee is de verdachte te ver gegaan.
Hierbij dient bovendien nog te worden bedacht dat de hiervoor beschreven (partij)politieke context zonder nadere toelichting op dat moment niet voor derden kenbaar was65. Dat de verdachte, zoals hij heeft gesteld, nadien in interviews alsnog nadere uitleg zou hebben gegeven –wat daar verder van zij- kan aan dit alles niet afdoen.
8.4.4
Medeplegen
Ten aanzien van de uitlating op 19 maart 2014 leidt het hof uit de bewijsmiddelen af dat de verdachte die heeft gedaan tezamen en in vereniging met anderen.
Voor de kwalificatie van medeplegen in het algemeen is vereist dat sprake is van een nauwe en bewuste samenwerking en die kwalificatie is pas gerechtvaardigd als de bewezenverklaarde – intellectuele en/of materiële – bijdrage van de verdachte aan het delict van voldoende gewicht is66.
Uit de bewijsmiddelen blijkt het hof dat sprake was van een gezamenlijk plan tot en een gezamenlijke uitvoering van het tenlastegelegde. De verdachte heeft de speech, waarin de tenlastegelegde uitlating is gedaan, met (beleids)medewerkers van de PVV van tevoren besproken. Eén van de beleidsmedewerkers die bij dat vooroverleg aanwezig was heeft vervolgens een andere beleidsmedewerker gebeld en hem verzocht om het publiek in het café te instrueren over het gewenste antwoord op de door de verdachte te stellen vraag of zij meer of minder Marokkanen wilden, hetgeen de betreffende beleidsmedewerker heeft gedaan. Het aanwezige publiek heeft hieraan op het vooraf besproken moment gevolg gegeven. Toen de verdachte, in aanwezigheid van (beleids)medewerkers van de PVV, aan het publiek de vraag stelde (kort gezegd: “willen jullie meer of minder Marokkanen?”), reageerde het publiek zoals afgesproken met “minder, minder, minder”, waarop de verdachte weer antwoordde: “dan gaan we dat regelen”.
Gelet op de hiervoor genoemde feiten en omstandigheden acht het hof bewezen dat sprake is van een nauwe en bewuste samenwerking van de verdachte met de mededaders (de betreffende beleidsmedewerkers en het publiek) en voorts dat de –intellectuele en materiële – bijdrage van de verdachte aan het tenlastegelegde van zodanig gewicht is dat de kwalificatie ‘medeplegen’, zoals bedoeld in artikel 47 Sr is gerechtvaardigd.
8.4.5
Opzet
De verdediging heeft betoogd -kort en zakelijk weergegeven- dat geen sprake is van (voorwaardelijk) opzet op de belediging en evenmin op de openbaarheid van de belediging, zodat de verdachte reeds daarom van het onder feit 1 tenlastegelegde dient te worden vrijgesproken.
8.4.5.1 Opzet op de belediging
Het hof is van oordeel dat de verdachte met de tenlastegelegde uitlating op 19 maart 2014 in de gegeven omstandigheden minst genomen welbewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat hij zich schuldig maakte aan belediging van een groep mensen, te weten ‘Marokkanen’.
Het hof overweegt in dit verband dat de verdachte op
19 maart 2014 bekend was met het feit dat er ophef c.q. beroering was ontstaan over zijn ‘minder-Marokkanen’-uitspraak op de markt op 12 maart 2014. Dit blijkt uit de interviews met de verdachte op 13 en 14 maart 2014 en uit hetgeen hij zelf zegt tijdens de speech, waarin de tenlastegelegde uitlating van 19 maart 2014 is gedaan: “en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen (…)”. Hieruit leidt het hof af dat de verdachte, toen hij de tenlastegelegde uitlating op 19 maart 2014 deed, welke uitlating overeenkomsten vertoonde met de uitlating van 12 maart 2014, en waarvan hij zelf aangaf dat hij het eigenlijk niet mag zeggen, er al rekening mee hield dat hij voor die uitlating strafrechtelijk vervolgd zou (kunnen) gaan worden. De stelling van de verdediging dat de verdachte met zijn uitlating slechts een onderdeel van de partijstandpunten van de PVV heeft uitgedragen en niet de bedoeling had om te beledigen kan aan het voorgaande niet afdoen67. Het verweer wordt verworpen.
8.4.5.2 Opzet op de openbaarheid
Onder zich in het openbaar uitlaten als bedoeld in artikel 137c Sr dient te worden verstaan ‘het ter kennis van het publiek brengen’. Bij de beantwoording van de vraag of daarvan sprake is komt het aan op de bijzondere omstandigheden van het geval68. De verdachte heeft de uitlating op 19 maart 2014 gedaan in een speech tijdens een (partij)bijeenkomst op een verkiezingsavond, ten overstaan van een publiek (bestaande uit genodigden) en in aanwezigheid van journalisten. De toespraak is opgenomen door de aanwezige media en in de avond uitgezonden op de Nederlandse televisie.
Mede gelet op de verklaring van beleidsmedewerker [betrokkene 7] over het ook met de verdachte gehouden overleg voorafgaand aan de bijeenkomst op 19 maart 2014, acht het hof voldoende gebleken dat het de bedoeling van de verdachte (juist) was dat zijn uitlating ter kennis van het (grote) publiek zou komen. [betrokkene 7] heeft verklaard dat er “natuurlijk pers aanwezig was” en dat er met elkaar nagedacht werd over wat er in de speech gezegd zou gaan worden. Eén van de overwegingen was een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd en waarbij nieuwswaarden werden genereerd zodat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden. Uit de beelden die zich in het dossier bevinden van de (partij)bijeenkomst van 19 maart 2014 (en die ter terechtzitting in hoger beroep getoond zijn) blijkt dat landelijke media aanwezig waren. Er stonden meerdere microfoons op het spreekgestoelte van de verdachte en er waren door de zaal verspreid meerdere (video)camera’s opgesteld. De aanwezigheid van de media kan de verdachte dan ook niet ontgaan zijn, zodat hij zich de openbaarmaking van zijn uitlating bewust moet zijn geweest.
Het hof acht derhalve bewezen, gelet op het vorenstaande in onderling verband en samenhang bezien, dat de verdachte zijn uitlating deed ‘in het openbaar’ (zoals in artikel 137c Sr bedoeld) en dat hij dat wist, zodat het hof bewezen acht dat zijn opzet ook op de openbaarheid was gericht. Het verweer wordt verworpen.
8.4.6
Conclusie
Het hof acht bewezen dat de verdachte zich samen met anderen met de uitlating op 19 maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging, zoals dat onder feit 1 (primair) is tenlastegelegd. Alle daarop ziende verweren worden verworpen.
8.5
Aanzetten tot haat en/of discriminatie (feit 2)
Voor de beoordeling van de vraag of een uitlating aanzet tot haat tegen of discriminatie van mensen wegens hun ras zoals bedoeld in artikel 137d Sr dient die uitlating niet uitsluitend op zichzelf te worden bezien, doch tevens in de gegeven omstandigheden van het geval en in het licht van mogelijke associaties die deze wekt69. Daarbij staat niet de uitlating op zich centraal, maar de beoogde effecten daarvan op anderen.
In het bestanddeel ‘aanzetten tot’ ligt het opzetvereiste van artikel 137d Sr reeds besloten. De Memorie van Antwoord bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot artikel 137d Sr houdt ten aanzien van ‘aanzetten’ onder meer in: “Voor de strafbaarheid is dus – in verband met de leer van de Hoge Raad omtrent het voorwaardelijk opzet – vereist, dat de dader ten minste de kans dat anderen door zijn uitlating tot haat, discriminatie of gewelddadig optreden zouden worden bewogen, willens en wetens heeft aanvaard.”70
Uit het vorenstaande volgt dat ook voorwaardelijk opzet voldoende is voor het bewijs van opzet in de zin van dit artikel.
Voor het bewijs van voorwaardelijk opzet hanteert de Hoge Raad als uitgangspunt: “De beantwoording van de vraag of de gedraging de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg in het leven roept, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval, waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht. Er is geen grond de inhoud van het begrip ‘aanmerkelijke kans’ afhankelijk te stellen van de aard van het gevolg. Het zal in alle gevallen moeten gaan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te noemen”71.
De verdachte heeft het publiek tijdens de toespraak op de (partij)bijeenkomst op 19 maart 2014 naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen, de drie hiervoor onder paragraaf 8.1.2 weergegeven vragen voorgelegd, waarop de antwoorden naar zijn zeggen “onze partij de PVV definiëren.” Met zijn reactie “nah, dan gaan we dat regelen” aan het einde van deze toespraak belooft de verdachte kennelijk voor en namens zijn partij bij verkiezingswinst, (onder meer) het ertoe te zullen leiden dat er minder Marokkanen in Nederland zullen zijn en komen. Het hof begrijpt dat de verdachte met zijn uitlating uit was op politiek gewin. Uit het procesdossier blijkt niet dat met voornoemd ‘(partij)politiek statement’ het opzet van de verdachte erop was gericht zijn publiek (of anderen) aan te sporen, op te roepen of te stimuleren tot haat en/of discriminatie van Marokkanen, noch dat hij de aanmerkelijke kans dat het publiek (of anderen) daartoe zou(den) worden bewogen desbewust heeft aanvaard. De enkele omstandigheid dat de uitlating beledigend is te noemen voor Marokkanen in Nederland doet, nu bij belediging de uitlating zelf centraal staat en het bij ‘aanzetten tot’ gaat om de beoogde effecten daarvan op anderen, aan het vorenstaande niet af. Evenmin blijkt uit het procesdossier dat het (voorwaardelijk) opzet van de verdachte gericht is geweest op de associaties/consequenties als het (gedwongen) uitzetten en deporteren van Marokkanen, die enkele aangevers aan de door de verdachte gedane uitlating menen te kunnen verbinden, wat daarvan verder ook zij.
Gelet op het voorgaande dient de verdachte van het onder feit 2 (primair, subsidiair, meer subsidiair, meest subsidiair) tenlastegelegde (aanzetten tot haat en/of discriminatie) als niet wettig en overtuigend bewezen te worden vrijgesproken.
8.6
Beoordeling uitlating op 12 maart 2014 (feit 3)
Het hof dient te beoordelen of de uitlating van de verdachte op 12 maart 2014 (de uitlating op de markt in Loosduinen) de onder feit 3 tenlastegelegde groepsbelediging oplevert. Deze uitlating dient eveneens te worden beoordeeld aan de hand van de criteria genoemd onder paragraaf 8.4.1 e.v. van dit arrest.
De verdachte heeft op 12 maart 2014, evenals op 19 maart 2014, de woorden ‘minder Marokkanen’ gebruikt. Wanneer het gebruik van deze woorden in de uitlating van 12 maart 2014 als geheel, nauwkeurig wordt bekeken valt echter op dat de verdachte met zijn uitlating alleen het stemgedrag beschrijft van de mensen op de markt, die hij tijdens het flyeren voor zijn partij had gesproken: “Die mensen (toevoeging hof) stemmen (…) op een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen”. Voorts stelt het hof vast dat de verdachte de uitlating deed in het kader van een (televisie)interview, op straat te midden van de bezoekers van de markt, welk interview direct voorafgegaan werd door het flyeren en aanvankelijk werd gehouden met de fractievoorzitter van de Haagse afdeling van de PVV en kort daarop met de verdachte en de Haagse lijsttrekker samen. Uit de vraag van de verdachte na het interview aan zijn partijgenoot [betrokkene 2] of hij “dit wel zo kon zeggen” leidt het hof af dat de uitlating onvoorbereid was en niet van tevoren was doordacht.
Het hof is gelet op voornoemde feiten en omstandigheden van oordeel dat de uitlating van 12 maart 2014, in het bijzonder door de gebruikte bewoordingen, de vorm waarin en het moment waarop deze werd gedaan, de strekking miste om de eigenwaarde aan te tasten van een hele groep of om die hele groep in diskrediet te brengen om de enkele reden dat die groep van een bepaald ras is.
Het hof acht daarom niet wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte zich met zijn uitlating op 12 maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging, zoals dat onder feit 3 is tenlastegelegd.
9Bewezenverklaring
Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder feit 1 primair tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande dat:
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met anderen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop dat aanwezige publiek, meermalen antwoordde:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen op de Nederlandse televisie werd uitgezonden.
Hetgeen meer of anders is tenlastegelegd, is niet bewezen. De verdachte moet daarvan worden vrijgesproken.
Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze in de bewezenverklaring verbeterd. Blijkens het verhandelde ter terechtzitting is de verdachte daardoor niet geschaad in de verdediging.
10Bewijsvoering
Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezenverklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat en die reden geven tot de bewezenverklaring.
In die gevallen waarin de wet aanvulling van het arrest vereist met de bewijsmiddelen dan wel, voor zover artikel 359, derde lid, tweede volzin, Sv wordt toegepast, met een opgave daarvan, zal zulks plaatsvinden in een aanvulling die als bijlage aan dit arrest zal worden gehecht.
11Strafbaarheid van het bewezenverklaarde
De vraag die het hof vervolgens dient te beantwoorden is of een veroordeling van de verdachte ter zake van (in artikel 137c Sr strafbaar gestelde) groepsbelediging in strijd is met zijn recht op vrije meningsuiting dat onder andere wordt beschermd door artikel 10 EVRM. Zou dat het geval zijn, dan dient deze wetsbepaling ingevolge het bepaalde in artikel 94 van de Grondwet immers buiten toepassing te worden gelaten op de grond dat toepassing ervan niet met artikel 10 EVRM verenigbaar is.
Het in artikel 10 EVRM gegarandeerde recht op vrijheid van meningsuiting is echter niet onbegrensd. Niet alleen kunnen uitlatingen gericht tegen de aan het EVRM ten grondslag liggende waarden in bepaalde (extreme) gevallen de bescherming van artikel 10 EVRM ontberen op grond van artikel 17 EVRM, ook vindt het recht op vrije meningsuiting in het bijzonder zijn begrenzing in het tweede lid van artikel 10 EVRM.
Naar het oordeel van het hof is artikel 17 EVRM (verbod van misbruik van recht) hier niet aan de orde. Niet kan worden gezegd dat de uitlating van de verdachte, zoals die is bewezenverklaard, zozeer indruist tegen de onderliggende waarden van het EVRM dat de verdachte reeds om die reden de bescherming van (artikel 10 van) het EVRM moet ontberen. De bewezenverklaarde uitlating valt naar het oordeel van het hof onder de reikwijdte van het eerste lid van artikel 10 EVRM. Een veroordeling van de verdachte zou derhalve in beginsel een inbreuk opleveren op het daarin neergelegde recht op vrije meningsuiting. Om te beoordelen of die inbreuk gerechtvaardigd is, dient ingevolge het tweede lid van artikel 10 EVRM te worden bezien (1) of de inbreuk bij wet is voorzien, (2) of het desbetreffende verbod een legitiem doel dient en ten slotte (3) of de inbreuk (een veroordeling) in dit geval noodzakelijk is in een democratische samenleving.
De vraag of de inbreuk bij wet is voorzien en de vraag of het desbetreffende verbod een legitiem doel dient worden door het hof bevestigend beantwoord. Artikel 137c Sr is ingevoerd, en naar zijn huidige wettekst gewijzigd, bij (telkens) een wet in formele zin en de verdachte mag met de daarin neergelegde verbodsbepaling dan ook bekend worden verondersteld. Tevens is sprake van een legitiem doel voor deze inbreuk, te weten het voorkomen dat strafbare feiten worden gepleegd, respectievelijk het bewerkstelligen dat de reputatie en rechten van anderen worden beschermd72.
Bij de beoordeling van de derde vraag (of een veroordeling van de verdachte ter zake van het bewezenverklaarde feit ‘in een democratische samenleving noodzakelijk’ is), dient voorop te staan dat juist in het belang van die democratische rechtsstaat zeer terughoudend moet worden omgegaan met het verbieden van meningsuitingen. Dat geldt ook voor meningsuitingen die ‘offend, shock or disturb the State or any sector of the population’73en temeer als de uitlatingen afkomstig zijn van een tot de oppositie behorende politicus74. Voorkomen moet immers worden dat de vervolging van meningsuitingen bijdraagt aan een sfeer van maatschappelijke onverdraagzaamheid en aldus juist het tegenovergestelde bewerkstelligt van wat met het grondrecht van vrije meningsuiting wordt beoogd. Een beperking van het recht op vrije meningsuiting dient dan ook in elk geval te beantwoorden aan een dwingende maatschappelijke behoefte (‘pressing social need’) en zij dient evenredig te zijn aan het met die beperking beoogde doel (proportionaliteitseis)75. Blijkens de jurisprudentie van het Europees Hof zijn daarbij de bijzondere omstandigheden van het geval van belang. Enerzijds dient een juist evenwicht te worden gevonden tussen alle in geding zijnde, door het EVRM beschermde rechten en vrijheden, en anderzijds dient gewicht te worden toegekend aan de wisselwerking tussen de aard van de uitlating en het mogelijke effect dat die uitlating sorteert, alsmede aan de context waarbinnen een dergelijke uitlating is gedaan76.
Voor de vraag of een strafrechtelijke veroordeling van verdachte, en daarmee een inbreuk op zijn recht op vrije meningsuiting, beantwoordt aan een dwingende maatschappelijke behoefte acht het hof, mede in verband met de onderlinge weging van rechten, de volgende omstandigheden rond de aard, de context en het effect van de uitlating van belang.
De verdachte heeft zijn uitlating gedaan in een door hemzelf en partijmedewerkers voorbereide speech77. Het sluitstuk ervan werd gevormd door een drietal retorisch gestelde vragen, waarmee de verdachte zijn publiek actief bij de uitlating betrok78. Voorts werd de bewezenverklaarde uitlating gedaan in de context van de laatste vraag, zodat daarop de nadruk kwam te liggen. De bedoeling van de speech was om de zaken zo scherp mogelijk te benoemen en daarbij nieuwswaarden te genereren, opdat het door de pers zou worden overgenomen en uitgezonden79. De verdachte wist dat de eerdere uitlating van hem op 12 maart 2014, die weliswaar in een andere context, maar in dezelfde bewoordingen was gedaan, tot de nodige ophef en beroering had geleid. Toch heeft hij er bij zijn uitlating op 19 maart 2014 van afgezien om in de generaliserende aanduiding ‘Marokkanen’ enige nuance of enig gedragskenmerkend onderscheid aan te brengen. Aldus werd de Marokkaanse gemeenschap in Nederland in haar geheel in diskrediet gebracht en in haar eigenwaarde aangetast80. Weliswaar deed de verdachte zijn uitlating op een (partij)bijeenkomst naar aanleiding van de binnenkomende uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen en was in zoverre sprake van een politieke context, maar dat ontslaat de verdachte niet van zijn bijzondere verantwoordelijkheid als politicus om uitlatingen te vermijden die voeding kunnen geven aan intolerantie en die het respect voor de gelijkwaardigheid van anderen als het fundament van een democratische en pluralistische samenleving ondergraven81. Dat geldt naar het oordeel van het hof temeer als de uitlating, zoals hier, voeding geeft aan de negatieve beeldvorming ten aanzien van een bevolkingsgroep die binnen de Nederlandse samenleving een minderheid vormt.
Gelet op hetgeen hierna omtrent de strafoplegging zal worden bepaald, bezien in relatie tot de omstandigheid dat ter zake van het misdrijf van artikel 137c, eerste lid Sr een gevangenisstraf kan worden opgelegd tot een maximum van één jaar, acht het hof een veroordeling van de verdachte voor de uitlating in dit geval ook niet onevenredig aan het daarmee beoogde doel82. Het hof is in het licht daarvan en op grond van al het vorenoverwogene van oordeel dat een veroordeling van de verdachte in een democratische samenleving noodzakelijk is als bedoeld in artikel 10, tweede lid EVRM.
Op voormelde gronden kan een veroordeling van de verdachte ter zake van het bewezenverklaarde feit naar het oordeel van het hof niet leiden tot een schending van artikel 10 EVRM, zodat, nu ook overigens geen omstandigheid aannemelijk is geworden die de strafbaarheid van het bewezenverklaarde uitsluit, het bewezenverklaarde strafbaar is. De hierop betrekking hebbende verweren worden verworpen.
Het bewezenverklaarde levert op:
zich in het openbaar mondeling opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen.
12Strafbaarheid van de verdachte
Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van de verdachte uitsluit. De verdachte is dus strafbaar.
13Straf of maatregel
Het hof heeft met betrekking tot een op te leggen straf of maatregel in aanmerking genomen de ernst van het feit, de omstandigheden waaronder dit is begaan en de persoon en de persoonlijke omstandigheden van de verdachte, zoals daarvan is gebleken uit het onderzoek ter terechtzitting. Het hof overweegt daarbij in het bijzonder nog het volgende.
De verdachte heeft zich schuldig gemaakt aan – kort gezegd – belediging van een groep mensen (Marokkanen in Nederland) wegens hun ras. Door aldus te handelen heeft de verdachte de eer en waardigheid van deze groep mensen aangetast. Uitspraken als bewezenverklaard kunnen een bijdrage leveren aan (een verdere) polarisatie binnen de Nederlandse samenleving, terwijl juist in onze democratische, pluriforme maatschappij het respecteren van de ander, met name van minderheidsgroepen, van groot belang is. Krenkende uitlatingen worden weliswaar tot op zekere hoogte beschermd door het recht op vrijheid van meningsuiting, maar de verdachte is in dit geval te ver gegaan en heeft zich aldus schuldig gemaakt aan een strafbaar feit. Dit betekent dat in beginsel oplegging van een straf of maatregel dient te volgen.
Bij het bepalen van die straf of maatregel dient het hof ook de bijzondere, persoonlijke omstandigheden van de verdachte in aanmerking te nemen. De verdachte is een democratisch gekozen volksvertegenwoordiger, fractievoorzitter en leider van de PVV. Hij heeft de bewezenverklaarde uitlating in die hoedanigheid gedaan. Het hof laat hierbij zwaar meewegen dat de verdachte, zoals hij ook nog eens ter terechtzitting heeft benadrukt, reeds lange tijd wegens het uiten van zijn (partij)politieke standpunt wordt bedreigd en om die reden onder zware beveiliging moet leven. De verdachte betaalt zo zelf al jaren een hoge prijs voor het uitdragen van zijn mening.
Het hof heeft verder acht geslagen op een de verdachte betreffend uittreksel Justitiële Documentatie d.d. 18 juni 2019, waaruit blijkt dat de verdachte niet eerder onherroepelijk is veroordeeld voor het plegen van strafbare feiten.
Het hof stelt tot slot vast dat de redelijke termijn, als bedoeld in artikel 6, eerste lid, EVRM is overschreden, nu de berechting in hoger beroep niet heeft plaatsgevonden binnen de twee jaar die daarvoor in het algemeen als redelijk heeft te gelden, gelet op het feit dat de verdediging op 21 december 2016 hoger beroep heeft ingesteld en het eindarrest heden is gewezen. Daarnaast heeft de totale procedure inmiddels ruim zes jaar geduurd, sinds het bewezenverklaarde feit op 19 maart 2014. Het hof zal, gelet op de hierna te nemen beslissing, evenwel met de enkele constatering van deze schending volstaan en hier verder geen consequenties aan verbinden.
Resteert de vraag, gelet op voornoemde feiten en omstandigheden, of met de oplegging van een straf of maatregel aan de verdachte, bijvoorbeeld met de oplegging van een geldboete, zoals door het Openbaar Ministerie is gevorderd, nog een met de strafrechtstoepassing na te streven doel wordt gediend. Het hof is – alles afwegende – van oordeel dat dit niet het geval is.
Het hof acht het dan ook raadzaam te bepalen dat met toepassing van artikel 9a Sr, aan de verdachte geen straf of maatregel wordt opgelegd.
14Vorderingen van de benadeelde partijen
14.1
Benadeelde partijen
In het onderhavige strafproces hebben meerdere personen en organisaties zich in eerste aanleg als benadeelde partij gevoegd en een vordering ingediend tot vergoeding van geleden schade als gevolg van het aan de verdachte tenlastegelegde.
In hoger beroep zijn thans nog aan de orde de vorderingen van de hierna te noemen benadeelde partijen, die hun vordering in hoger beroep hebben gehandhaafd:
– [ [benadeelde partij 1] (bijgestaan door mrs. G. Sluiter en
B. van Straaten)
– [ [benadeelde partij 2] (bijgestaan door mrs. G. Sluiter en
B. van Straaten)
– [ [benadeelde partij 3] (bijgestaan door mrs. G. Sluiter en
B. van Straaten)
- -[benadeelde partij 4] (bijgestaan door mrs. G. Sluiter en B. van Straaten)
- -[benadeelde partij 5] (bijgestaan door mr. E.D. van Elst)
- -[benadeelde partij 6] (bijgestaan door mr. A. Cinar)
- -[benadeelde partij 7] (bijgestaan door mr. D.M.P. van Eijsden)
- -[benadeelde partij 8] (bijgestaan door mr. L. Nix)
- -[benadeelde partij 9]
- -[benadeelde partij 10]
- -[benadeelde partij 11]
- -[benadeelde partij 12]
- -[benadeelde partij 13]
- -[benadeelde partij 14]
- -[benadeelde partij 15]
- -[benadeelde partij 16]
- -[benadeelde partij 17]
- -[benadeelde partij 18]
- -[benadeelde partij 19]
- -[benadeelde partij 20]
- -[benadeelde partij 21]
- -[benadeelde partij 22]
- -[benadeelde partij 23]
- -[benadeelde partij 24]
- -[benadeelde partij 25]
- -[benadeelde partij 26]
- -[benadeelde partij 27]
- -[benadeelde partij 28]
- -[benadeelde partij 29]
- -[benadeelde partij 30]
- -[benadeelde partij 31]
- -[benadeelde partij 32]
- -[benadeelde partij 33]
- -[benadeelde partij 34]
- -[benadeelde partij 35]
- -[benadeelde partij 36]
- -[benadeelde partij 37]
- -[benadeelde partij 38]
- -[benadeelde partij 39].
De overige benadeelde partijen die zich in eerste aanleg hadden gesteld hebben hun vordering in hoger beroep niet gehandhaafd, zodat deze thans niet meer aan de orde zijn.
[benadeelde partij 40], [benadeelde partij 41] en [benadeelde partij 42] hebben zich voor het eerst in hoger beroep gesteld als benadeelde partij en een vordering tot schadevergoeding ingediend.
14.2
Standpunt van de advocaten-generaal
De advocaten-generaal hebben zich ter terechtzitting in hoger beroep – conform de door hen overgelegde aantekeningen requisitoir – op het standpunt gesteld dat de benadeelde partijen niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in hun vorderingen tot schadevergoeding. Primair omdat geen sprake is van rechtstreekse schade, subsidiair omdat de behandeling van de vorderingen een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert.
14.3
Standpunt van de verdediging
De verdediging stelt zich primair op het standpunt dat de vorderingen van de benadeelde partijen afgewezen dienen te worden. Subsidiair dienen de benadeelde partijen in hun vorderingen niet-ontvankelijk te worden verklaard, aldus de verdediging.
14.4
Oordeel hof
De benadeelde partijen [benadeelde partij 40], [benadeelde partij 41] en [benadeelde partij 42] hebben eerst in hoger beroep opgave gedaan van de inhoud van hun vordering en zich als benadeelde partij gesteld. Uit het bepaalde in artikel 421, eerste lid, Sv, volgt dat de benadeelde partij die zich niet in het geding in eerste aanleg als zodanig heeft gevoegd, daartoe onbevoegd is in het geding in hoger beroep. Het hof zal deze benadeelde partijen in hun vorderingen tot schadevergoeding daarom niet-ontvankelijk verklaren.
Wat betreft de overige benadeelde partijen overweegt het hof als volgt.
De benadeelde partijen hebben gesteld dat zij, of degenen voor wie zij stellen op te komen, ten gevolge van de tenlastegelegde uitlatingen van verdachte materiële en/of immateriële schade hebben geleden. Wat de immateriële schade betreft wijzen zij op de (psychische) gevolgen die de uitlatingen bij hen of hun achterban teweeg gebracht hebben, zoals spanningsklachten, gevoelens van angst en stress, slapeloze nachten, gederfde levensvreugde en het gevoel dat zij niet meer welkom zijn in Nederland. Enkele benadeelde partijen hebben daar aan toegevoegd wegens klachten van depressieve aard psychiatrische behandeling te hebben gezocht. De wegens immateriële schade gevorderde bedragen variëren tussen (het symbolische bedrag van) € 0,01 en € 20.000,-. [benadeelde partij 8] heeft terugname van de uitlating gevorderd en het maken van excuses. [benadeelde partij 4] heeft schadevergoeding gevorderd in de vorm van rectificatie.
De verdediging heeft betwist dat sprake is van schade die de benadeelde partijen ieder op zich rechtstreeks is toegebracht door het bewezenverklaarde feit en voorts dat het wat betreft de gevorderde vergoeding voor immateriële schade daarbij telkens gaat om op de voet van artikel 6:106 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) vergoedbare schade. Zij heeft verder bestreden dat [benadeelde partij 8] en de benadeelde partijen die slechts een symbolisch bedrag als schadevergoeding hebben gevorderd, een ‘voldoende belang’ hebben bij hun vordering als bedoeld in artikel 3:303 BW.
Naar het oordeel van het hof levert de behandeling van de vorderingen van de benadeelde partijen, in het licht van enerzijds hetgeen de verdediging ter betwisting daarvan heeft aangevoerd en anderzijds de eisen die door het bepaalde in artikel 6 EVRM worden gesteld aan de behandeling van betwiste vorderingen, een onevenredige belasting op van het strafgeding als bedoeld in artikel 361, derde lid, Sv. Reeds de vraag of, en zo ja in welke mate, de gevorderde materiële en/of immateriële schade telkens als gevolg van (alleen) de bewezenverklaarde uitlating aan de verdachte kan worden toegerekend, vergt naar het oordeel van het hof bij elk van de benadeelde partijen nadere toelichting, onderbouwing en/of bewijslevering. Dit klemt temeer nu niet bij elk van hen uit het gestelde valt af te leiden dat zij behoren tot, of statutair opkomen voor de belangen van, de groep tegen wie de bewezenverklaarde groepsbelediging specifiek was gericht of voor wie deze was bestemd.
Het hof zal dan ook bepalen dat deze overige vorderingen op die grond niet ontvankelijk zijn in dit strafgeding en dat deze benadeelde partijen hun vorderingen slechts bij de burgerlijke rechter kunnen aanbrengen.
14.5
Kostenveroordeling
Het hof ziet in het voorgaande aanleiding te bepalen dat de kosten die in verband met de behandeling van de door de benadeelde partijen ingediende vorderingen zijn gemaakt over en weer dienen te worden gecompenseerd, aldus dat de verdachte en ieder van de benadeelde partijen in zoverre zijn eigen kosten draagt.
BESLISSING
Het hof:
Verklaart de verdachte niet-ontvankelijk in het hoger beroep, voor zover gericht tegen de beslissing ter zake van het onder feit 4 tenlastegelegde.
Vernietigt het vonnis waarvan beroep voor het overige en doet in zoverre opnieuw recht:
Verklaart niet bewezen dat de verdachte het onder feit
2 ( primair, subsidiair, meer subsidiair en meest subsidiair) en het onder feit 3 tenlastegelegde heeft begaan en spreekt de verdachte daarvan vrij.
Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het onder feit 1 primair tenlastegelegde heeft begaan.
Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.
Verklaart het bewezenverklaarde strafbaar en verklaart de verdachte strafbaar.
Bepaalt dat ter zake van het bewezenverklaarde geen straf of maatregel wordt opgelegd.
Verklaart de benadeelde partijen [benadeelde partij 40], [benadeelde partij 41] en [benadeelde partij 42] niet-ontvankelijk in hun vorderingen tot schadevergoeding.
Verklaart de hierna te noemen benadeelde partijen in hun vorderingen tot schadevergoeding niet-ontvankelijk, onder de bepaling dat zij hun vorderingen slechts bij de burgerlijke rechter kunnen aanbrengen:
- -[benadeelde partij 1]
- -[benadeelde partij 2]
- -[benadeelde partij 3]
- -[benadeelde partij 4]
- -[benadeelde partij 5]
- -[benadeelde partij 6]
- -[benadeelde partij 7]
- -[benadeelde partij 8]
- -[benadeelde partij 9]
- -[benadeelde partij 10]
- -[benadeelde partij 11]
- -[benadeelde partij 12]
- -[benadeelde partij 13]
- -[benadeelde partij 14]
- -[benadeelde partij 15]
- -[benadeelde partij 16]
- -[benadeelde partij 17]
- -[benadeelde partij 18]
- -[benadeelde partij 19]
- -[benadeelde partij 20]
- -[benadeelde partij 21]
- -[benadeelde partij 22]
- -[benadeelde partij 23]
- -[benadeelde partij 24]
- -[benadeelde partij 25]
- -[benadeelde partij 26]
- -[benadeelde partij 27]
- -[benadeelde partij 28]
- -[benadeelde partij 29]
- -[benadeelde partij 30]
- -[benadeelde partij 31]
- -[benadeelde partij 32]
- -[benadeelde partij 33]
- -[benadeelde partij 34]
- -[benadeelde partij 35]
- -[benadeelde partij 36]
- -[benadeelde partij 37]
- -[benadeelde partij 38]
- -[benadeelde partij 39].
Bepaalt dat de verdachte en de benadeelde partijen ieder de eigen kosten dragen.
Dit arrest is gewezen door mr. J.M. Reinking, mr. A.E.A.M. van Waesberghe en mr. E.C. van Veen, in bijzijn van de griffiers mr. J. van der Vegte en mr. N. Germeraad-van der Velden.
Het is uitgesproken op de openbare terechtzitting van het hof van 4 september 2020.
Bijlage
Tenlastelegging
1.
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop/waarna een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen antwoordde/antwoordden, althans riep/riepen:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
Subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een
veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
– ” ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?” en/of
– nadat een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer aanwezige perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen “minder” had(den) geantwoord, althans had(den) geroepen, “Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
meer subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of
een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft/hebben uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn, verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft uitgelokt door het verschaffen van gelegenheid, welke opzettelijke uitlokking hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
meest subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of
een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft/hebben uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn, verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans te geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft doen plegen, welk doen plegen hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
2.
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, tezamen en in vereniging met (een) ander(en), in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop/waarna een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen antwoordde/antwoordden, althans riep/riepen:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
Subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
– ” ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?” en/of
– nadat een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer aanwezige perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen “minder” had(den) geantwoord, althans had(den) geroepen, “Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
meer subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of
een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, heeft/hebben aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn, verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft uitgelokt door het verschaffen van gelegenheid, welke opzettelijke uitlokking hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
meest subsidiair, indien liet vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of
een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, heeft/hebben aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn, verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans te geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft doen plegen, welk doen plegen hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
3.
hij op 12 maart 2014 te Den Haag, zich in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers heeft hij, verdachte, in/tijdens een interview met een journalist van de Nederlandse Omroep Stichting, dat werd uitgezonden op de Nederlandse televisie en/of dat werd geplaatst op de website www.nos.nl, gezegd, althans de volgende uitlating gedaan:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 1] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen”;
4.
hij op 12 maart 2014 te Den Haag, in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers heeft hij, verdachte, in/tijdens een interview met een journalist van de Nederlandse Omroep Stichting, dat werd uitgezonden op de Nederlandse televisie en/of dat werd geplaatst op de website www.nos.nl, gezegd, althans de volgende uitlating gedaan:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals [betrokkene 1] dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen”.
1Zie onder meer Hoge Raad 6 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX4280 (http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:HR:2012:BX4280).
2Hoge Raad 2 juli 2013, ECLI:NL:HR:2013:7 (http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:HR:2013:7).
3Hoge Raad 29 oktober 2019, ECLI:NL:HR:2019:1633.
4Kamerstukken II 1996-1997, 25392, nr. 3, p. 21 en 22.
5Kamerstukken II 1996-1997, 25392, nr. 3, p. 24.
6Kamerstukken II 1996-1997, 25392, nr. 3, p. 24 en 25, Hoge Raad 22 december 1981, ECLI:NL:HR:1981:AC7458, NJ 1982, 233, en onder meer Hoge Raad 29 oktober 2019, ECLI:NL:HR:2019:1633.
7Kamerstukken II 1996-1997, 25392, nr. 3, p. 48 en 49.
8Reglement van Orde College van procureurs-generaal van 8 juni 1999, Staatscourant 1999, 106, p. 13.
9Bijlagen 5C van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; document 1 behorende bij de brief van het parket-generaal van 3 februari 2020.
10Bijlage 5C0005 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’, p. 13 en 14.
11Notariële akte d.d. 25 april 2019.
12Bijlage 5G0018, p. 38 en 39 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’(e-mailbericht van 8 oktober 2014 om 10.35 uur); bijlage 17 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
13Proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 24 oktober 2017, 26 oktober 2017 en 9 november 2017, p. 34.
14Pleitnotities “Toelichting niet-ontvankelijkheidsverweer en onderzoekswensen” d.d. 29 juni 2020, p. 4 en 5.
15Bijlagen 5C van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
16Bijlagen 5A0002, 5A0005 en 5A0018 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
17Bijlage 5B0007 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
18Bijlage 5B0016, p. 24 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’ (e-mailbericht van 20 maart 2014 om 21.49 uur).
19Bijlage 5B0017, p. 28 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’ (e-mailbericht van 21 maart 2014 om 08.19 uur).
20Bijlage 5B0009, p. 14 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
21Bijlage 3 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
22Bijlagen 5D0001 t/m 5D0004 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
23Bijlage 5E0006 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlage 6 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
24Bijlage 5F0030 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlage 9 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
25Bijlagen 5F0011, 5F0013, 5F0015, 5F0024 en 5F0028 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlagen 8 en 10 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
26Bijlage 5F0015 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlage 8 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
27Bijlage 5F0028 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlage 10 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
28Document 5 behorende bij de brief van het parket-generaal van 3 februari 2020.
29Bijlagen 5G0003, 5G0007, 5G0012, 5G0015, 5G0016, 5G0017, 5G0020 5H0001 en 5H0005 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; bijlagen 14, 16 en 17, 18 en 24 van het aanvullend besluit op bezwaar d.d. 26 augustus 2019.
30Bijlagen 5J0042 en 5J0043 van de map ‘Uitkomsten onderzoek’.
31Bijlage 2 bij pleitnotities “Toelichting niet-ontvankelijkheidsverweer en onderzoekswensen” d.d. 29 juni 2020.
32Bijlagen 5H van de map ‘Uitkomsten onderzoek’; document 8 behorende bij de brief van het parket-generaal van 3 februari 2020.
33Hoge Raad 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.
34EHRM 16 juli 2009, nr. 15615/07 (Féret vs. Belgium).
35Hoge Raad 8 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW5002.
36Hoge Raad 1 juni 1999, ECLI:NL:HR:1999:ZD1143, NJ 1999, 567.
37Hoge Raad 3 juli 2001, ECLI:NL:HR:2001:AB2732.
38Rechtbank Midden Nederland 7 mei 2020, ECLI:NL:RBMN:2020:1797.
39Waar hierna in de voetnoten wordt verwezen naar paginanummers, betreffen dit paginanummers uit het algemeen proces-verbaal PL1500 2014059080 (p. 1 t/m 441).
40Proces-verbaal van bevindingen bezoek Loosduinse markt d.d. 23 april 2014, p. 14 en 15.
41Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 2] d.d. 12 januari 2015, p. 277 e.v.
42Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 3] d.d. 22 januari 2015, p. 333 e.v.
43Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 4], d.d. 23 januari 2015, p. 419 e.v. (p. 425 van dit verhoor bevindt zich op p. 796 in correspondentiemap 9 (25 okt. 2016 t/m 9 dec. 2016) eerste aanleg).
44Proces-verbaal interview 13 maart 2014 (RTL) d.d. 23 april 2014, p. 16 e.v. en proces-verbaal interview 14 maart 2014 (TV West) d.d. 23 april 2014, p. 22 e.v.
45Proces-verbaal Toespraak 19 maart 2014 (NOS) d.d. 23 april 2014, p. 30 en 31.
46Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 5] d.d. 21 januari 2015, p. 308 e.v.
47Een geschrift, zijnde e-mailcorrespondentie tussen de verdachte en [betrokkene 6] d.d. 19 maart 2014, p. 323 e.v.
48Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 4], d.d. 23 januari 2015, p. 419 e.v.
49Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 7] d.d. 6 februari 2015, p. 426 e.v.
50Proces-verbaal van verhoor getuige [betrokkene 6] d.d. 24 februari 2015, p. 434 e.v.
51Proces-verbaal W. Bos (officier van justitie) d.d. 12 maart 2018 (als bijlage 1 gevoegd bij het proces-verbaal van de advocaten-generaal d.d. 14 maart 2018), p. 3.
52Kamerstukken II 1967-1968, 9724, nr. 3, p. 4.
53Artikel 1, lid 1 IVUR: In this Convention, the term “racial discrimination” shall mean any distinction, exclusion, restriction or preference based on race, colour, descent, or national or ethnic origin which has the purpose or effect of nullifying or impairing the recognition, enjoyment or exercise, on an equal footing, of human rights and fundamental freedoms in the political, economic, social, cultural or any other field of public life.
54Kamerstukken II 1969-1970, 9724, Handelingen p. 4349 (Stb. 1971,96).
55Hoge Raad 15 juni 1976, ECLI:NL:HR:1976:AB5842, NJ 1976, 551, Hoge Raad 14 maart 1989, ECLI:NL:HR:1989:AC3487, NJ 1990, 29, Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510.
56Hoge Raad 14 maart 1989, ECLI:NL:HR:1989:AC3487, NJ 1990, 29, Hoge Raad 1 mei 1990, ECLI:NL:HR:1990:AB7604, NJ 1991, 75, Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510, Hoge Raad 13 juni 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA6191 en Hoge Raad 14 april 2020, ECLI:NL:HR:2020:638.
57Hoge Raad 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583 en Hoge Raad 26 juni 2018, ECLI:NL:HR:2018:1003.
58Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:510.
59Hoge Raad 22 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ9796.
60Vgl. Hoge Raad 2 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1059.
61Hoge Raad 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.
62EHRM 28 februari 2017, nr. 45416/16 (Le Pen vs. Frankrijk).
63EHRM 6 juli 2006, nr. 59405/00 (Erbakan vs. Turkije).
64EHRM 19 juli 2018, nr. 64659/11 en 24133/13 (Makraduli vs. The former Yugoslav Republic of Macedonia).
65Vgl. Hoge Raad 27 maart 2012, ECLI:NL:HR:2012:BV5623.
66Hoge Raad 29 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:524 en Hoge Raad 2 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3474.
67Vgl. Hoge Raad 15 september 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI4739.
68Vgl. Hoge Raad 22 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:952.
69Hoge Raad 23 november 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM9135 en Hoge Raad 14 april 2020, ECLI:NL:HR:2020:638
70Kamerstukken II, 1969-1970, 9724, nr. 6, p. 5.
71Hoge Raad 25 maart 2003, ECLI:NL:HR:2003:AE9049.
72Zie onder meer EHRM 7 november 2007, nr. 12697/03 (Mamère vs. Frankrijk).
73Zie onder meer EHRM 7 december 1976, nr. 5493/72 (Handyside vs. Verenigd Koninkrijk).
74Zie onder meer EHRM 23 april 1992, nr. 11798/85 (Castells vs. Spanje).
75Zie onder meer EHRM 23 juni 2016, nr. 20261/12 (Baka vs. Hongarije).
76Zie onder meer EHRM 15 oktober 2015, nr. 27510/08 (Perinçek vs. Zwitserland).
77Vgl. EHRM 3 oktober 2019, nr. 55225/14 (Pastörs vs. Duitsland).
78Vgl. EHRM 20 oktober 2015, nr. 25239/13 (M’Bala M’Bala vs. Frankrijk).
79Vgl. EHRM 23 september 1994, nr. 15890/89 (Jersild vs. Denemarken).
80Vgl. EHRM 15 maart 2012, nrs. 4149/04 en 41029/04 (Aksu vs. Turkije), EHRM 28 februari 2017, nr. 45416/16 (Le Pen vs. Frankrijk), EHRM 25 oktober 2018, nr. 38450/12 (E.S. vs. Oostenrijk) en EHRM 3 oktober 2019, nr. 55225/14 (Pastörs vs. Duitsland).
81Zie onder meer EHRM 16 juli 2009, nr. 15615/07 (Féret vs. België).
82Vgl. EHRM 10 juli 2008, nr. 15948/03 (Soulas et autres vs Frankrijk).
Reacties uitgeschakeld voor Noot 32/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 31/VERZET
[31]
STRAFZAAK WILDERS
DE STAND VAN ZAKEN
De Hoge Raad heeft op dinsdag 6 juli 2021 de uitspraak van het hof in Den Haag in de ‘minder minder’-zaak in stand gelaten (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl.
Daarmee is de veroordeling van Geert Wilders definitief geworden. Lees hier het vonnis.
Het gerechtshof veroordeelde op vrijdag 4 september 2020 Wilders voor groepsbelediging. Voor het aanzetten tot discriminatie, waarvoor hij in 2016 door de rechtbank Den Haag nog werd veroordeeld, volgde voor het hof vrijspraak. Hij kreeg geen straf.
ONTWIKKELINGEN
| Datum | Omschrijving | Meer informatie |
|---|---|---|
| 6 juli 2021 | Uitspraak van de Hoge Raad: de veroordeling van het hof blijft in stand (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl. | Uitspraak: ECLI:NL:HR:2021:1036 |
| 18 mei 2021 | Advies aan de Hoge Raad (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl door procureur-generaal. | Advies: ECLI:NL:PHR:2021:487 |
| 4 september 2020 | Uitspraak van het hof: de heer Wilders wordt veroordeeld voor groepsbelediging. Hij krijgt geen straf. | Uitspraak: ECLI:NL:GHDHA:2020:1606 |
| 24 augustus 2020 | Laatste zitting van de inhoudelijke behandeling, met het laatste woord van de heer Wilders (informatie vooraf) | |
| 8 juli 2020 | Zitting (uitspraak in zaak Wilders verwacht op 4 september 2020) | |
| 3 juli 2020 | Zitting | |
| 29 juni 2020 | Zitting | |
| 3 juni 2020 | Informatie voor media over de zitting van 29 juni 2020 | |
| 7 mei 2020 | Relevante uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland: Herstelonderzoek documenten vervolging Wilders zorgvuldig verricht. | Uitspraak: ECLI:NL:RBMNE:2020:1797 |
| 23 maart 2020 | Beslissing hof: vanwege de uitbraak van het coronavirus wordt de inhoudelijke behandeling niet in april hervat. | |
| 16 maart 2020 | Beslissing hof: vanwege de uitbraak van het coronavirus wordt de inhoudelijke behandeling niet op 23 maart hervat, maar op 6 april. | |
| 5 februari 2020 | Zittingsdag inhoudelijk behandeling. Uitstel tot 23 maart om alle vrijgegeven stukken te kunnen bestuderen. | |
| 9 december 2019 | Hof besluit tot het aanhouden van de zaak tot 5 februari. | |
| 7 november 2019 | Relevante uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland: minister Grapperhaus heeft Wob-verzoek van RTL Nieuws te beperkt opgevat. | Uitspraak: ECLI:NL:RBMNE:2019:5147 |
| 16 oktober 2019 | Dupliek (verdediging), laatste woord De raadsheren hebben de zaak ‘aangehouden’. Ze willen wachten op documenten die op verzoek van de minister van Veiligheid en Justitie worden opgevraagd bij het OM en het departement. | |
| 11 oktober 2019 | Repliek (OM) en reacties benadeelde partijen | |
| 3 t/m 23 september 2019 | Pleidooi verdediging | |
| 2-3 juli 2019 | Requisitoir van het OM | |
| 17 juni 2019 | Informatie voor media over voortzetting proces | |
| 10 januari 2019 | Haagse hof honoreert diverse onderzoekswensen verdediging | |
| 22 november 2018 | Informatie voor media rondom de regiezittingen | |
| 6 juli 2018 | Data waarop het hof de zaak voortzet | |
| 5 juni 2018 | Het gerechtshof Den Haag heeft nieuwe raadsheren aangewezen voor het vervolg van het hoger beroep | |
| 18 mei 2018 | Wrakingsverzoek toegewezen (gerechtshof Amsterdam) | Beslissing: ECLI:NL:GHDHA:2018:1211 |
| 17 mei 2018 | Wraking strafkamer gerechtshof Den Haag | |
| 9 november 2017 | Beslissingen Haagse hof op verzoeken regiezittingen | |
| 26 oktober 2017 | Reactie voorzitter gerechtshof op vraag Geert Wilders tijdens regiezitting over haar rol als voorzitter van een stichting | |
| 9 december 2016 | Rechtbank veroordeelt Wilders voor groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie. De rechtbank legt geen straf op | Uitspraak: ECLI:NL:RBDHA:2016:15014 |
| 11 november 2016 | Wrakingskamer wijst wrakingsverzoek verdediging af | Beslissing: ECLI:NL:RBDHA:2016:13520 |
| 14 oktober 2016 | Rechtbank oordeelt dat Openbaar Ministerie ontvankelijk is in de strafvervolging | Beslissing: ECLI:NL:RBDHA:2016:12362 |
| 7 april 2016 | De rechtbank oordeelt dat de verdediging van Wilders aanvullend op het huidige onderzoek nog 20 mensen die aangifte hebben gedaan, mag horen als getuigen |
EINDE
WIKIPEDIA
EERSTE ZAAK-GEERT WILDERS
WILDERS SCHULDIG AAN GROEPSBELEDIGING EN AANZETTEN
TOT DISCRIMINATIE
9 DECEMBER 2016
Den Haag, 09 december 2016
Geert Wilders, partijleider van de Partij voor de Vrijheid (PVV), is door de rechtbank Den Haag voor zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraken op 19 maart 2014 veroordeeld voor groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie.
Het begrip ‘Marokkanen’ valt onder het begrip ‘ras’ in de zin van de strafwet
De juridische betekenis van de term ‘ras’ is veel ruimer dan de betekenis die dit begrip in het Nederlands spraakgebruik en de wetenschap normaal heeft. Gekeken moet worden naar het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (IVUR). Daarin wordt onder “rassendiscriminatie” verstaan elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ‘ras’, ‘huidskleur’, ‘afkomst’ of ‘nationale of etnische afstamming’.
De heer Wilders heeft op 19 maart 2014 een groep landgenoten op een voor iedereen heldere en duidelijke wijze geïdentificeerd door te verwijzen naar hun gemeenschappelijke afkomst. Hij heeft de nationaliteit gebruikt als etnische aanduiding. Daarmee verwijst de gebruikte term ‘Marokkanen’ naar de in het IVUR opgenomen kenmerken ‘afkomst’, ‘nationale afstamming’ en ‘etnische afstamming’ en is dus sprake van ‘ras’ in de zin van de strafwet.
De Marokkanen zijn als groep beledigd op 19 maart 2014
Op 19 maart 2014 heeft de heer Wilders aan zijn publiek gevraagd “willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”. In antwoord hierop werd door het publiek, dat vooraf was geïnstrueerd, meermalen ‘minder’ gescandeerd. De heer Wilders heeft daarmee een hele bevolkingsgroep apart gezet, zonder daarbij enig onderscheid te maken. Deze groep mag minder aanspraak maken op verblijf in Nederland. Daarmee wordt deze groep collectief in haar eigenwaarde aangetast. Dat is beledigend voor de hele groep.
De heer Wilders sprak zijn aanhang toe en iedereen die hij via de tv kon bereiken. Hij stelde zijn vragen op een opruiende, opzwepende manier en dat leverde een eenduidige daadkrachtige conclusie op die direct via de tv in de huiskamers kwam. Dat hij naderhand zei dat hij niet alle Marokkanen bedoelde maakt de boodschap niet minder beledigend. Die was al luid en duidelijk doorgekomen. Hiermee werd geen bijdrage geleverd aan enig publiek debat.
De heer Wilders kan geen beroep doen op het recht op vrijheid van meningsuiting zoals dat is neergelegd in artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden. Dit verdrag staat namelijk in dit geval toe dat de vrijheid van meningsuiting wordt beperkt.
Wilders heeft ook aangezet tot discriminatie
Met de uitlatingen op 19 maart 2014 is een onderscheid gemaakt tussen de Marokkaanse bevolkingsgroep en andere bevolkingsgroepen in Nederland. Mede gezien het opruiende karakter van de manier van uitlaten, worden anderen hiermee aangezet tot discriminatie van personen met een Marokkaanse afkomst.
Vrijspraak
Het dossier bevat onvoldoende bewijs voor groepsbelediging en aanzetten tot haat en discriminatie op 12 maart 2014. Op die datum lijkt sprake van een uitspraak die op dat moment uit de lucht kwam vallen en niet zo goed doordacht was als op 19 maart 2014. De heer Wilders wordt ook vrijgesproken van het aanzetten tot haat op 19 maart 2014. Ook daarvoor bevat het dossier onvoldoende bewijs
Wilders veroordeeld zonder oplegging van straf
De belangrijkste vraag in dit proces is of de heer Wilders een grens over is gegaan. Die vraag is in dit vonnis beantwoord. Daarmee vindt de rechtbank dat voldoende recht is gedaan. Hij krijgt daarom geen straf.
De benadeelde partijen krijgen geen schadevergoeding
De benadeelde partijen hebben als persoon of groep van personen geen rechtstreekse schade geleden. De heer Wilders heeft hen namelijk niet persoonlijk of specifiek aangesproken. Daarom worden zij niet-ontvankelijk verklaard.
Zie ook: Strafzaak Wilders
UITSPRAAK RECHTBANK
ECLI:NL:RBDHA:2016:15014
Uitspraak delenInstantie
Rechtbank Den HaagDatum uitspraak
09-12-2016Datum publicatie
09-12-2016Zaaknummer
09/837304-15Rechtsgebieden
StrafrechtBijzondere kenmerken
Eerste aanleg – meervoudigInhoudsindicatie
Uitspraak zaak Wilders rechtbank Den Haag 9 december 2016.Wetsverwijzingen
Wetboek van Strafrecht
Wetboek van Strafrecht 90quater
Wetboek van Strafrecht 137c
Wetboek van Strafrecht 137d
Wetboek van Strafvordering
Wetboek van Strafvordering 51f
Wetboek van Strafvordering 167
Wetboek van Strafvordering 361Vindplaatsen
Rechtspraak.nl
NJFS 2017/22
NbSr 2017/8share
Uitspraak
Rechtbank DEN HAAG
Strafrecht
Meervoudige kamer
Parketnummer: 09/837304-15
Datum uitspraak: 9 december 2016
Tegenspraak
(Promisvonnis)
De rechtbank Den Haag heeft op de grondslag van de tenlastelegging en naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting het navolgende vonnis gewezen in de zaak van de officieren van justitie tegen verdachte:
Geert WILDERS,
geboren te Venlo op 6 september 1963,
te dezer zake domicilie kiezende aan het adres Binnenhof 1 A te (2513 AA) Den Haag.
1Inleiding
De rechtbank stelt voorop dat de vrijheid van meningsuiting één van de fundamenten van onze democratische samenleving vormt. Een democratische samenleving kenmerkt zich door pluralisme, tolerantie en ruimdenkendheid en vergt daarom dat er ook ruimte is voor het uitdragen van informatie, denkbeelden en opvattingen die de Staat of een groot deel van de bevolking choqueren, kwetsen of verontrusten. Aan de uitoefening van deze vrijheid kunnen echter beperkingen worden gesteld, onder meer ter bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.
En daar draait het in deze strafzaak om. Want het gaat om de vraag of verdachte zich op 12 en 19 maart 2014 heeft mogen uitlaten zoals hij heeft gedaan of dat hij zich daarmee schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging en/of het aanzetten tot discriminatie van en haat tegen Marokkanen wegens hun ras.
Er is maar één maatstaf ter beoordeling van de vraag of sprake is van strafbare feiten en dat is het recht, vastgelegd in wetgeving, internationale regelgeving en jurisprudentie. Niets meer en niets minder. Daarbij spelen persoonlijke opvattingen of voorkeuren geen rol.
Dit is géén politiek proces want ook een democratisch verkozen volksvertegenwoordiger zoals verdachte staat niet boven de wet. Ook op hem is het recht van toepassing. En ook voor hem is de vrijheid van meningsuiting begrensd. Wanneer hij als politicus uitlatingen doet die over die grens gaan, in die zin dat zijn gedrag een strafbaar feit oplevert, leidt het vaststellen van die overschrijding – en de strafvervolging daarvoor – echter niet tot een beperking van de vrijheid van meningsuiting. Het betreft dan immers geen uitlatingen die eerst wél en later níet meer gedaan mochten worden. Het gaat om uitlatingen die van meet af aan niet werden beschermd door de vrijheid van meningsuiting.
Het standpunt van verdachte dat hij bij een veroordeling wordt beperkt in zijn mogelijkheden om zich te uiten en problemen die hij als politicus waarneemt te benoemen, is dan ook evident onjuist. Een veroordeling betekent slechts dat hij ten aanzien van de strafbare uitlatingen niet wordt beschermd door de vrijheid van meningsuiting. Niets meer en niets minder.
2De tenlastelegging
De beschuldigingen tegen verdachte zijn in de tenlastelegging opgenomen in meerdere kwalificatieve varianten, te weten dat verdachte de tenlastegelegde uitlatingen al dan niet in vereniging met anderen zou hebben gedaan (primair c.q. subsidiair), dan wel daartoe zou hebben uitgelokt (meer subsidiair), dan wel het tenlastegelegde zou hebben doen plegen (meest subsidiair).
Feiten 1 en 2 betreffen uitlatingen van verdachte en de reactie van het publiek op 19 maart 2014 tijdens een verkiezingsbijeenkomst in Grand Café De Tijd in Den Haag.
Feiten 3 en 4 betreffen eerdere uitlatingen van verdachte op 12 maart 2014 tijdens een interview op de Loosduinse markt in Den Haag.
De volledige tenlastelegging is integraal opgenomen als bijlage A en maakt onderdeel uit van dit vonnis.
3Het onderzoek ter terechtzitting
3.1
De zittingen
Op 18 maart 2016 heeft een regiezitting plaatsgevonden over het verloop van de strafzaak. Daar heeft de verdediging verschillende verzoeken gedaan. De rechtbank heeft op 7 april 2016 tussenuitspraak gewezen over die verzoeken.1 Op 26 mei 2016 zou de verdediging preliminaire verweren voeren. De verdediging is toen niet ter zitting verschenen. Op 23 september 2016 heeft de verdediging alsnog preliminaire verweren gevoerd.
De rechtbank heeft bij haar tussenuitspraak van 14 oktober 2016 alle verweren van de verdediging verworpen en het openbaar ministerie ontvankelijk verklaard in de strafvervolging van verdachte.2
De inhoudelijke behandeling van de zaak heeft plaatsgevonden in het Justitieel Complex Schiphol te Badhoevedorp op:
- -31 oktober 2016: behandeling van het dossier;
- -3 november 2016: horen van deskundige prof. dr. P.B. Cliteur, behandeling van de vorderingen van de benadeelde partijen en eerste termijn van de raadslieden van de benadeelde partijen;
- -14 november 2016: voortzetting eerste termijn van de raadslieden van de benadeelde partijen en horen van deskundige prof. dr. T. Zwart;
- -16 en 17 november 2016: requisitoir van de officieren van justitie;
- -18 en 21 november 2016: pleidooi van de verdediging;
- -en 23 november 2016: tweede termijn van de raadslieden van de benadeelde partijen, repliek, dupliek en het laatste woord van verdachte.
De rechtbank heeft het onderzoek ter terechtzitting formeel gesloten op 25 november 2016 te Den Haag.
3.2
De procespartijen
Verdachte is tijdens de inhoudelijke behandeling van de zaak alleen verschenen op 23 november 2016. Wel zijn steeds, in wisselende samenstelling, verschenen de raadslieden van verdachte, mrs. G.G.J. Knoops, M. ‘t Sas, C.J. Knoops-Hamburger en J. de Koning, advocaten te Amsterdam. Mrs. Knoops en Knoops-Hamburger hebben het woord gevoerd.
Voorts zijn steeds verschenen de officieren van justitie, mrs. W. Bos en S.M. van der Kallen, die ieder het woord hebben gevoerd. Op 31 oktober 2016 was mr. T. Berger, tevens officier van justitie, in de plaats van mr. Bos aanwezig.
Namens een aantal van de benadeelde partijen hebben mrs. D.M.P. van Eijsden, advocaat te Den Haag, E.D. van Elst, advocaat te Veenendaal, en G.K. Sluiter en L. Nix, advocaten te Amsterdam, het woord gevoerd.
3.3
De proceshouding van verdachte
Verdachte is – anders dan bij de regiezitting en de zitting waar preliminaire verweren werden gevoerd – bij de inhoudelijke behandeling van zijn strafzaak niet verschenen. Hij heeft wel gebruik gemaakt van de gelegenheid om aan het eind daarvan als laatste het woord te voeren. Dat recht heeft verdachte en de rechtbank heeft dat gerespecteerd.
De rechtbank heeft verdachte steeds de cautie gegeven, ook bij de aanvang van de inhoudelijke behandeling, als hij twitterde. Het was de rechtbank namelijk niet ontgaan dat verdachte zich meermalen over deze strafzaak en de rechtbank had uitgelaten in berichten op zijn Twitteraccount. Zo schreef verdachte over een ‘neprechtbank’, dat het vonnis al klaar lag en publiceerde hij foto’s van de rechters met een verwijzing naar de politieke partij D66. Een feitelijke onderbouwing daarvan of een toelichting daarop heeft de rechtbank nergens kunnen ontwaren. Ook in zijn laatste woord heeft verdachte zich bepaald niet onbetuigd gelaten.
De rechtbank acht deze reacties een gekozen volksvertegenwoordiger en medewetgever die een te respecteren plaats in de Nederlandse democratische rechtsstaat inneemt, onwaardig.
4De ontvankelijkheid van het openbaar ministerie
4.1
Inleiding
De rechtbank stelt (wederom) voorop dat de lat hoog ligt als het er om gaat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren. Dat geldt zeker als het de beslissing van het openbaar ministerie betreft om een zaak aan de rechter voor te leggen. In artikel 167, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering is immers aan het openbaar ministerie de bevoegdheid toegekend zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. Uit vaste jurisprudentie volgt dat de beslissing om tot vervolging over te gaan zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing leent en dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie. Maatstaf daarbij is dat in de gegeven omstandigheden geen redelijk handelend lid van het openbaar ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn.3 In het geval van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing is die vervolging onverenigbaar met het verbod van willekeur.4Binnen dat kader zal de rechtbank de ontvankelijkheidsverweren van de verdediging opnieuw bezien.
4.2
De political question doctrine
Bij haar tussenuitspraak van 14 oktober 2016 heeft de rechtbank opgemerkt dat aan de onderhavige zaak politieke aspecten kleven. Verdachte is immers de partijleider van de PVV en namens deze partij fractieleider in de Tweede Kamer. In die dubbele hoedanigheid heeft hij de verweten uitlatingen gedaan. Voorts heeft de rechtbank toen overwogen dat deze omstandigheden er niet toe leiden dat het vervolgingsrecht aan het openbaar ministerie zou moeten worden ontzegd. Het is aan de rechtbank om uiteindelijk, op basis van de specifieke omstandigheden van deze zaak en naar aanleiding van het inhoudelijke debat, tot een oordeel te komen of al dan niet sprake is van een strafbaar feit.
De verdediging heeft zich tijdens de inhoudelijke behandeling opnieuw op het standpunt gesteld dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk dient te worden verklaard, aangezien het bewust de scheiding der machten en haar vervolgingsmonopolie heeft geschonden met deze vervolging. Ter toelichting is aangevoerd – onder verwijzing naar wat de deskundige prof. Cliteur hierover ter terechtzitting heeft verklaard – dat het openbaar ministerie door verdachte te vervolgen het fundament van onze rechtsstaat, te weten tolerantie als basis voor democratie, ernstig en op ontoelaatbare wijze in gevaar heeft gebracht. De invulling van het begrip tolerantie is een politiek begrip, waar de strafrechter buiten dient te blijven. Het openbaar ministerie heeft het strafproces misbruikt ten behoeve van haar eigen rechtspolitieke agenda, aldus de verdediging.
Ook thans slaagt dit verweer niet. Daargelaten dat van enige rechtspolitieke agenda van het openbaar ministerie niets is gebleken, heeft ook hier te gelden dat het aan het openbaar ministerie is om bij de verdenking van een strafbaar feit tot vervolging over te gaan. Van een aperte onevenredigheid van die vervolgingsbeslissing is (nog steeds) geen sprake.
4.3
De Castells-exceptie
De verdediging heeft zich – onder verwijzing naar wat de deskundige prof. Zwart hierover ter terechtzitting heeft verklaard – op het standpunt gesteld dat de Staat haar macht in gepaste vorm dient te gebruiken. Het strafrecht dient enkel te worden toegepast indien andere wegen zijn bewandeld om iets aan ongewenste uitlatingen te doen, de zogenoemde Castells-exceptie. Gedacht kan worden aan een uitspraak van de regering dat die uitlatingen ongewenst zijn, het zich distantiëren van die uitlatingen door parlementariërs of een berisping op grond van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer. Aangezien niet langs een andere weg is gereageerd op de uitlatingen van verdachte en het openbaar ministerie evenmin heeft gekozen voor een minder ingrijpende reactie zoals een sepot, een transactie of strafrechtelijke mediation, heeft het openbaar ministerie rigoureus gehandeld zonder enig oog voor de belangen van een politicus, aldus de verdediging.
De rechtbank overweegt dat het in de zaak Castells tegen Spanje ging om een verkozen volksvertegenwoordiger die kritiek had op de regering.5 Castells werd vervolgens veroordeeld voor belediging en uit zijn ambt ontzet. De aan verdachte verweten uitlatingen houden geen kritiek in op de regering of op overheidsoptreden, zodat alleen al hierom het verweer faalt.
4.4
Schending van het lex certa-beginsel
Ter gelegenheid van de preliminaire verweren heeft de verdediging opgemerkt dat de tenlastegelegde uitlatingen van verdachte zijn gedaan negen maanden voordat de Hoge Raad het arrest in de zaak Felter heeft gewezen, waarin met betrekking tot artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht is geoordeeld dat het niet uitsluitend gaat om uitlatingen die aanzetten tot haat of geweld of discriminatie, maar ook om uitlatingen die aanzetten tot onverdraagzaamheid.6 Daarmee is, aldus de verdediging, een nieuw criterium geïntroduceerd, waarmee verdachte toen hij de uitlatingen deed niet bekend kon zijn. Dit is in strijd met het onder meer in artikel 7 van het EVRM vastgelegde lex certa-beginsel.
Bij haar tussenuitspraak van 14 oktober 2016 heeft de rechtbank al overwogen dat de rechtbank over de reikwijdte van artikel 10 van het EVRM in deze zaak zal oordelen na een uitgebreid inhoudelijk debat hierover en dat hetzelfde geldt voor de vraag naar de betekenis, toepasselijkheid en gevolgen van het onverdraagzaamheidscriterium van de Hoge Raad. Ook is overwogen dat artikel 7 van het EVRM dat niet anders maakt. Het gegeven dat deze kwesties ter discussie staan, maakt niet dat het vervolgingsrecht aan het openbaar ministerie zou komen te ontvallen.
De verdediging heeft zich bij pleidooi nogmaals op het standpunt gesteld dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk dient te worden verklaard, omdat zij daadwerkelijk en in strijd met het lex certa-beginsel een beroep heeft gedaan op het onverdraagzaamheidscriterium van de Hoge Raad.
De rechtbank overweegt daaromtrent als volgt.
De vraag of al dan niet sprake is van strijd met dit beginsel is tijdens de inhoudelijke behandeling uitgebreid aan de orde gekomen. Daarbij heeft het openbaar ministerie aangegeven dat in haar visie van strijd geen sprake is en ook nader onderbouwd waarom zij die mening is toegedaan. De rechtbank vermag niet in te zien waarom dit zou moeten leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.
Ten overvloede stelt de rechtbank vast dat het openbaar ministerie zich primair op het standpunt heeft gesteld dat de term onverdraagzaamheid juist niet in de zaak tegen verdachte zou moeten worden toegepast.
Dit verweer wordt daarom wederom verworpen.
4.5
Conclusie van de rechtbank
Het vorenstaande leidt tot de conclusie dat het openbaar ministerie ontvankelijk is in de vervolging van verdachte.
5. Beoordeling van de tenlastelegging 7
5.1
De feiten
De volgende feiten en omstandigheden hebben ter terechtzitting niet ter discussie gestaan en kunnen op grond van de gebruikte bewijsmiddelen dienen als uitgangspunt voor de beoordeling van de bewijsvraag.
5.1.1 12
12 maart 2014
Op woensdag 12 maart 2014 bezocht verdachte samen met een aantal Haagse PVV-partijleden de markt in het stadsdeel Loosduinen in Den Haag. Een deel van dit bezoek is uitgezonden in het NOS-journaal van woensdag 12 maart 2014. Tijdens dit bezoek deed verdachte in een interview onder andere de volgende uitspraak:8
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals Léon dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen.”
[Getuige 1], voormalig woordvoerder integratie en Islam van de PVV, was er die dag bij. Hij heeft verklaard dat verdachte en zijn partijleden de hele dag door mensen uit de buurt werden aangesproken over criminele Marokkanen. [Getuige 1] denkt dat verdachte daarom tot zijn uitspraak kwam en dat hij dat niet vooraf heeft bedacht. Na het interview vroeg verdachte aan hem of hij dat wel ‘zo kon zeggen’.9
[Getuige 2], toenmalig beleidsmedewerker van verdachte, heeft verklaard dat hij nogal verbaasd was toen deze uitspraak werd gedaan. Hij dacht dat verdachte zich versprak.10
Voor [getuige 3], beleidsmedewerker van de Stichting PVV, kwam de ‘minder Marokkanen’-uitspraak op 12 maart 2014 ‘uit de lucht vallen’. Het algemene standpunt van de PVV is immers: minder criminelen, minder immigratie en vrijwillige remigratie.11
Verdachte werd na 12 maart 2014 door verschillende media aangesproken op zijn ‘minder-Marokkanen’-uitspraak en om een nadere uitleg gevraagd. Verdachte bracht onder andere naar voren dat hij enkel doelde op criminele Marokkanen en Marokkanen met een uitkering. Hij zei ook dat hij zijn uitspraak niet terugnam en dat hij achteraf zelfs nog meer achter zijn uitspraak stond.12
5.1.2 19
19 maart 2014
Op woensdag 19 maart 2014 hield de PVV in de avond een verkiezingsbijeenkomst in Grand Café De Tijd in Den Haag. Tijdens deze bijeenkomst hield verdachte een speech, die is opgenomen en onder andere is uitgezonden op het NOS-journaal. Tijdens deze speech zei verdachte onder meer het volgende:13
“Maar voordat ik ga, zou ik van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen. Drie vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord die onze partij, de PVV, definiëren. En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk ‘minder’ en werd er geklapt.
“En de tweede, de tweede vraag is, misschien nog belangrijker: Willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?”
Hierop riep het publiek herhaaldelijk ‘minder’ en werd er geklapt.
“En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66 officieren die het in proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie: Willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
Hierop riep het publiek meermalen ‘minder’ en werd er geklapt. Hierna eindigde verdachte zijn speech met de woorden:
“Nah, dan gaan we dat regelen.”
[Getuige 3] had bij deze verkiezingsbijeenkomst een coördinerende rol. Hij heeft verklaard dat hij eerder op de avond door [getuige 4] werd gebeld. [Getuige 3] hoorde van hem dat verdachte tijdens de speech aan het publiek zou vragen of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek moest reageren met ‘minder, minder, minder’. [Getuige 4] vroeg aan [getuige 3] of hij het publiek van tevoren over de vraag en het antwoord wilde instrueren. Dat heeft [getuige 3] ook gedaan.14
Volgens [getuige 4] vond eerder die avond omstreeks 20.00 uur een bespreking met onder andere verdachte en [getuige 5] plaats. Aan [getuige 4] werd gevraagd mee te denken over de speech die verdachte die avond zou geven. De bedoeling was om een zo sterk mogelijke speech te bedenken waarin de zaken zo scherp mogelijk zouden worden benoemd. Men wilde met de speech aansluiten bij de achterban en daarbij nieuwswaarde genereren, zodat het door de pers zou worden opgenomen en uitgezonden. Er werd niet nagedacht over de juridische consequenties van de speech. Ook is besproken of verdachte in de speech zou spreken over Marokkanen of over criminele Marokkanen. Er bestond tijdens de bespreking enige zorg of het publiek wel op de juiste wijze zou reageren op de vraag. Om die reden heeft [getuige 4] [getuige 3] gebeld. Hij vroeg [getuige 3] om met hulp van anderen ervoor te zorgen dat de juiste interactie zou plaatsvinden.15
[Getuige 5], beleidsmedewerker van verdachte, heeft verklaard dat hij tijdens de bespreking hoorde dat verdachte drie vragen aan het publiek zou stellen. Hij begreep dat de politieke lijn van een week eerder weer zou worden aangezet.16
Naar aanleiding van de uitlatingen van verdachte op 12 en 19 maart 2014 is tegen hem bijna 6.500 keer aangifte gedaan van onder andere belediging en aanzetten tot discriminatie en haat. Ook zijn vanwege deze uitlatingen onder andere de partijgenoten [getuige 1], [getuige 3] en [ex-partijgenoot] uit de partij van verdachte gestapt.
De uitlatingen van verdachte op 12 en 19 maart 2014 zijn nog steeds terug te vinden op diverse websites, waaronder die van de NOS, RTL Nieuws en Nu.nl.17
Verdachte heeft ter terechtzitting erkend dat hij de ‘minder Marokkanen’-uitspraken heeft gedaan. Hij heeft verklaard dat hij nog steeds achter die uitlatingen staat.18
5.2
Het standpunt van het openbaar ministerie
De officieren van justitie hebben, zoals weergegeven in hun schriftelijk requisitoir, gevorderd dat wettig en overtuigend bewezen wordt verklaard dat verdachte zich op 12 en 19 maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan het medeplegen van groepsbelediging (feit 1 primair en feit 3) en op 19 maart 2014 aan het medeplegen van het aanzetten tot haat en discriminatie (feit 2 primair).
Verder hebben de officieren van justitie gerekwireerd tot vrijspraak van aanzetten tot haat en discriminatie op 12 maart 2014 (feit 4), omdat daarvoor het wettig en overtuigend bewijs ontbreekt.
5.3
Het standpunt van de verdediging
De verdediging heeft, zoals weergegeven in haar schriftelijk pleidooi, betoogd dat verdachte geen strafbare uitlatingen heeft gedaan en dat hij van alle feiten dient te worden vrijgesproken. Daartoe heeft zij als eerste aangevoerd dat Marokkanen geen ras zijn in de zin van artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht. Vervolgens is aangevoerd dat de uitlatingen van verdachte slechts een uiting waren van het bestaande partijprogramma van de PVV, dat niet strafbaar is. Daarnaast heeft verdachte zijn uitlatingen achteraf genuanceerd door te zeggen dat hij alleen criminele Marokkanen en Marokkanen met een uitkering bedoelde. Als laatste is naar voren gebracht dat verdachtes uitlatingen worden beschermd door het recht op vrijheid van meningsuiting op grond van artikel 10, eerste dan wel tweede lid, van het EVRM.
5.4
Het oordeel van de rechtbank
5.4.1
Is op 19 maart 2014 alleen maar een vraag gesteld?
Verdachte heeft meermalen zijn verbazing over de strafvervolging uitgesproken omdat hij alleen maar een vraag gesteld had. Zo heeft hij ter terechtzitting van 23 september 2016 gezegd:
“Ik heb hier helemaal niets te zoeken in deze rechtbank. Want wat heb ik gedaan? Ik heb gevraagd aan mijn kiezers of zij meer of minder Marokkanen willen. […]. Ik heb alleen gevraagd: wilt u meer of minder Marokkanen. […] Maar vragen aan het publiek, aan je eigen kiezers, willen jullie meer of minder Marokkanen? Dan sta je hier en dat is heel raar. […] Als je PVV-er bent en je bent lid van de oppositie en je stelt het publiek een vraag. Dan ben je de klos.”
En ter terechtzitting van 23 november 2016:
“En wat, vraag ik me iedere dag af, wat heb ik nou eigenlijk gedaan dat dit proces rechtvaardigt? Ik heb gesproken over minder Marokkanen op een markt en ik heb vragen gesteld aan PVV-ers tijdens een verkiezingsavond. […] Ik heb alleen gesproken over Marokkanen op een markt en vragen gesteld op een verkiezingsavond. […] En ik vroeg daarna wilt u meer of minder Marokkanen en ik heb toen ook niet uitgebreid toegelicht waarom het antwoord minder zou kunnen zijn. […] Ik heb gesproken en een vraag gesteld over Marokkanen.”
Het is in dat licht opvallend dat door of namens verdachte geen inhoudelijk verweer is gevoerd noch een inhoudelijke reactie is gegeven op de hiervoor genoemde verklaringen van [getuige 3], [getuige 4] en [getuige 5] over de totstandkoming van de speech op 19 maart 2014. Daaruit rijst immers duidelijk het volgende beeld op: het was tevoren bekend dat verdachte tijdens de speech aan het publiek zou vragen of zij meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek moest daarop reageren met ‘minder, minder, minder’. Om daar zeker van te zijn is het publiek geïnstrueerd.
De rechtbank ziet geen aanleiding om te twijfelen aan de betrouwbaarheid van de verklaringen van [getuige 3], [getuige 4] en [getuige 5] en zal dan ook bij de verdere beoordeling van de inhoud van hun verklaringen uitgaan. Uit deze verklaringen volgt dat geen sprake was van het alleen maar stellen van een vraag, maar van een vooraf geregisseerde interactie met het publiek. In dat samenspel is de boodschap van verdachte over het voetlicht gebracht.
5.4.2
Zien de uitlatingen op ‘ras’ in de zin van de artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht?
Bij deze beoordeling stelt de rechtbank het volgende voorop.
De implementatie van het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie uit 1966 (hierna: het IVUR) heeft ertoe geleid dat in 1971 in het Wetboek van Strafrecht artikel 137c werd aangepast en artikel 137d een volledig nieuwe tekst kreeg. Kort gezegd kwam het erop neer dat alleen groepen die gekenmerkt werden door ‘ras’, ‘godsdienst’ of ‘levensovertuiging’ (later ook ‘geslacht’, ‘seksuele gerichtheid’ en ‘handicap’) onder de bescherming van deze strafbepalingen vielen.
In de Memorie van Toelichting op het betreffende wetsvoorstel stelt de regering dat het begrip ‘ras’ moet worden uitgelegd naar de kennelijke strekking van artikel 1 van het IVUR.19 In artikel 1, eerste lid, van het IVUR wordt onder “rassendiscriminatie” verstaan elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ‘ras’, ‘huidskleur’, ‘afkomst’ of ‘nationale of etnische afstamming’.
Het is aan de rechter om te beoordelen hoe, gegeven deze kenmerken, het begrip ‘ras’ in een concreet geval moet worden geïnterpreteerd. Duidelijk is verder dat de juridische betekenis van het begrip ‘ras’ veel ruimer is dan de betekenis die dit begrip in het Nederlandse spraakgebruik en de wetenschap gewoonlijk heeft.
Verdachte heeft op 12 en 19 maart 2014 uitlatingen gedaan over een groep landgenoten. Hij heeft de groep landgenoten waarop hij het oog had op een voor iedereen heldere en duidelijke wijze geïdentificeerd. Hij heeft namelijk verwezen naar wat nu juist hen onderscheidt van andere bevolkingsgroepen in Nederland in wat voor hen kenmerkend is: hun gemeenschappelijke Marokkaanse afkomst.
Vervolgens is het de vraag of het hierbij gaat om een groep die wordt gekenmerkt door ‘nationale of etnische afstamming’ in de zin van artikel 1 van het IVUR. Volgens de verdediging zien deze kenmerken uitsluitend op het verleden van personen, hun herkomst of oorsprong en niet op de ‘present status’. Bij Marokkanen gaat het echter om de ‘present status’ want zij bezitten naast de Nederlandse nationaliteit altijd de Marokkaanse nationaliteit, aldus nog steeds de verdediging.
Deze beperkte uitleg volgt de rechtbank niet. Met ‘nationale of etnische afstamming’ wordt naar het oordeel van de rechtbank gedoeld op personen die een binding hebben met een nationale staat of grondgebied omdat zij afkomstig zijn uit eenzelfde land of streek en een gemeenschappelijke geschiedenis, gemeenschappelijke tradities, een gemeenschappelijke cultuur en/of een gemeenschappelijke taal hebben. Niet ter discussie staat dat van nagenoeg al deze aspecten bij de Marokkaanse bevolkingsgroep in Nederland sprake is. Dat zij naast de Nederlandse nationaliteit al dan niet gedwongen ook de Marokkaanse nationaliteit hebben, maakt dat niet anders.
Onder deze omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat de door verdachte gebruikte term ‘Marokkanen’ verwijst naar de in het IVUR opgenomen kenmerken ‘afkomst’, ‘nationale afstamming’ en ‘etnische afstamming’. Daarmee is sprake van een ‘ras’ in de zin van artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht.
De rechtbank wordt in haar conclusie gesteund door eerdere uitspraken waarin is geoordeeld dat met de term ‘Marokkanen’ (evenals de term ‘Turken’) gedoeld wordt op een zekere etnische of nationale afstamming.20 Dat het in twee van deze zaken zou zijn gegaan om een ‘verbloemde raciale kwalificering’, zoals deskundige prof. Zwart heeft gesteld, kan de rechtbank uit die uitspraken niet afleiden. Zoals de officieren van justitie terecht hebben opgemerkt zijn de citaten in het rapport van prof. Zwart op dit punt niet geheel juist.
Het voorgaande brengt met zich dat de rechtbank verdachte niet volgt in zijn standpunt dat hij expliciet heeft gesproken over personen met de Marokkaanse nationaliteit in de zin van het staatsburgerschap van Marokko.
Dit betekent dat de rechtbank ook niet toekomt aan de vraag of het begrip ‘nationale of etnische afstamming’ in artikel 1 van het IVUR ook nationaliteit in deze zin omvat en hoe daarover in het internationale (publiek)recht wordt gedacht.
5.4.3
Feiten 1 en 2 (de uitlatingen op 19 maart 2014)
5.4.3.1 Is sprake van groepsbelediging in de zin van artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht (feit 1)?
De vraag of sprake is van belediging van een groep mensen dient te worden beantwoord aan de hand van de drie in de jurisprudentie ontwikkelde toetsingscriteria:
- -i) is de inhoud van de uitlating beledigend, en zo ja;
- -ii) neemt de context het beledigende karakter weg, en zo ja;
- -iii) is de uitlating onnodig grievend?
(i) Is de inhoud van de uitlating beledigend?
De eerste toets betreft de vraag of een uitlating naar zijn bewoordingen en samenhang naar algemeen spraakgebruik beledigend van aard is. Een uitlating kan als beledigend worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam. Het oordeel dat daarvan sprake is, zal bij een uitlating die in het algemeen op zichzelf niet beledigend is, afhangen van de context waarin de uitlating is gedaan.21
Ten aanzien van de groepsbelediging stelt de regering in de Memorie van Antwoord bij het wetsontwerp in verband met de hiervoor reeds genoemde aanpassing van artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht in dit verband: “Strafbaar is enkel het aantasten van de eigenwaarde of het in diskrediet brengen van de groep, omdat die van een bepaald ras is, een bepaalde godsdienst belijdt of een bepaalde levensovertuiging is toegedaan. Kritiek op opvattingen en gedragingen – in welke vorm ook – valt buiten het bereik van de ontworpen strafbepaling.”22
Zoals al is vastgesteld, heeft verdachte op 19 maart 2014 aan zijn publiek gevraagd “willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen”. In antwoord hierop werd door het publiek, zoals ook de bedoeling was, meermalen ‘minder’ gescandeerd. Naar het oordeel van de rechtbank heeft verdachte met zijn vraag binnen de Nederlandse samenleving een hele bevolkingsgroep apart gezet. Deze groep kan in de visie van verdachte, anders dan andere landgenoten, immers minder aanspraak maken op verblijf in Nederland en moet in omvang slinken. Enig onderscheid binnen die groep is daarbij niet gemaakt door verdachte. De groep wordt collectief aangesproken en wordt dan ook collectief in haar eigenwaarde aangetast. De hele Marokkaanse bevolkingsgroep wordt weggezet als minderwaardig ten opzichte van andere Nederlanders. Het is verder volstrekt duidelijk dat verdachte de groep aanspreekt juist omdat ze van Marokkaanse komaf is.
Uit de verklaring van de reeds genoemde [getuige 4] blijkt verder dat verdachte bewust heeft gekozen voor het gebruik van drie retorische vragen om zijn boodschap over te brengen en te versterken. Hij is ook bewust met de onderhavige vraag geëindigd en heeft ervoor gekozen deze vraag niet te beperken tot ‘criminele Marokkanen’. Hij wilde de zaken ten overstaan van de aanwezige camera’s zo scherp mogelijk benoemen om daarmee zoveel mogelijk nieuwswaarde te genereren.23
Onder deze omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat de gewraakte tekst, in samenhang met de rest van de speech, zonder meer denigrerend en daarmee beledigend is voor de bevolkingsgroep Marokkanen. Voor vervolging van dit feit zijn geen aangiftes nodig en de daadwerkelijke impact die de uitspraken van verdachte op de samenleving hebben gehad, is niet relevant voor de vraag of sprake is van groepsbelediging. De rechtbank komt dan ook niet toe aan de beoordeling van de beweegredenen van de bijna 6.500 mensen die aangifte hebben gedaan. Wel merkt de rechtbank in dit verband op dat de omstandigheid dat mensen in groten getale aangifte hebben gedaan op zichzelf rechtvaardigt dat het aangiftetraject in meer of mindere mate is gestandaardiseerd.
Verdachte wist dat er naar aanleiding van zijn uitlating op de markt op 12 maart 2014 aangifte tegen hem was gedaan.24 Hij heeft dan ook minst genomen het voorwaardelijk opzet gehad op het beledigende karakter van zijn uitlating.
(ii) Neemt de bredere context het beledigende karakter weg?
De tweede toets betreft de vraag of een uitlating in een bepaalde context is gedaan en zo ja in welke. Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad blijkt dat de context waarin een uitlating is gedaan het beledigend karakter van de uitlating weg kan nemen, indien de uitlating een bijdrage levert aan of dienstig is aan een publiek maatschappelijk debat, een uiting is van een geloofsopvatting of als de uitlating onder de bescherming van artistieke expressie valt.
Zoals de rechtbank al heeft overwogen bij de beoordeling van de preliminaire verweren op 14 oktober 2016, zijn in de jurisprudentie van het EHRM over de uitlatingsvrijheid van politici twee lijnen te ontwaren: enerzijds de lijn dat aan verkozen vertegenwoordigers en andere politici een ruime uitingsvrijheid moet worden gegund en anderzijds de lijn dat juist zij vanwege hun belangrijke maatschappelijke functie moeten vermijden dat ze in hun openbare uitingen de intolerantie voeden. Uit die jurisprudentie valt ook af te leiden dat de omstandigheden van het geval maken of de ene dan wel de andere lijn wordt gevolgd. Die omstandigheden zien dan niet alleen op de inhoud van een uitlating, maar ook op de vorm waarin deze wordt overgebracht.
Over de omstandigheden waaronder verdachte op 19 maart 2014 de uitlatingen heeft gedaan, overweegt de rechtbank als volgt:
– Verdachte heeft zijn uitlatingen gedaan op een moment dat hij er zeker van was dat audiovisuele media deze zouden vastleggen en zouden uitzenden op de nationale televisie. Het EHRM heeft in meerdere uitspraken verwezen naar de impact die uitlatingen door het gebruik van audiovisuele media kunnen hebben,25 op het kiezerspubliek dat via de nationale televisie kan worden bereikt,26 de omstandigheid dat een uitlating kan doordringen tot de intimiteit van de woning27 en de omstandigheid dat een publiek, onder wie minderjarigen, niet of nauwelijks aan een uitlating kan ontkomen.28
– Het EHRM ziet meer ruimte voor vrijheid van meningsuiting tijdens een debat (in de betekenis van een discussie tussen twee of meer deelnemers).29 De uitlatingen van verdachte zijn echter niet gedaan tijdens een debat, want het was verdachte die zijn aanhang en iedereen die hij via de media hoopte te bereiken, toesprak.
– De uitlatingen van verdachte zijn, zoals al vermeld, vooraf goed doordacht. Ze zijn tevoren besproken, er is gekozen voor een opruiende wijze van vraagstellen en er is voor gezorgd dat het publiek het juiste antwoord scandeerde. Het is juist in de spiegelbeeldige situatie dat het EHRM een groter gewicht toekent aan het recht op vrijheid van meningsuiting.30
– Bij de uitlatingen van verdachte was, zoals overwogen, sprake van een vooraf geregisseerde interactie met de zaal. Het EHRM heeft een veroordeling in een zaak tegen een Franse cabaretier in stand gelaten en daarbij betrokken dat het publiek na (antisemitische) uitlatingen werd uitgenodigd om te applaudisseren.31
De verdediging heeft aangevoerd dat de uitlatingen van verdachte op 19 maart 2014 consistent zijn met zijn al jarenlang uitgedragen standpunten, zoals ook neergelegd in de partijprogramma’s en verkiezingsprogramma’s van de PVV. Een oordeel over deze uitlatingen impliceert een politiek oordeel over het gedachtengoed van de PVV, aldus de verdediging.
De rechtbank deelt deze visie niet. In het partijprogramma of de verkiezingsprogramma’s van de PVV is dit namelijk niet terug te vinden. Als het daar of in eerdere toespraken van verdachte gaat over het “Marokkanenprobleem” dan wordt met name gedoeld op criminele Marokkanen. Deze beperking heeft verdachte in zijn speech nu juist bewust niet gemaakt. Hij heeft het over alle Marokkanen, over de hele bevolkingsgroep zonder enige nuance. Dat ligt niet in de lijn van eerdere standpunten. Hierbij past ook dat [getuige 2] dacht dat verdachte zich versprak op de markt op 12 maart 2014, dat deze uitlating voor [getuige 3] ook ‘uit de lucht kwam vallen’, dat [getuige 5] op 19 maart 2014 constateerde dat de politieke lijn van een week eerder weer werd aangezet en dat partijgenoten, zoals [getuige 1], [getuige 2] en [ex-partijgenoot], na 19 maart 2014, onder meer vanwege deze uitlatingen, uit de partij zijn gestapt.
Als de rechtbank alles in samenhang beziet dan ontstaat het volgend totaalbeeld: het gaat om een beledigende uitlating over een minderheidsgroep (Marokkanen) tijdens een verkiezingsbijeenkomst waarbij door verdachte is gekozen voor de grootst mogelijke impact door de wijze van vraagstelling, door het tevoren laten instrueren van het publiek en door gebruik te maken van de aanwezige audiovisuele media om zoveel mogelijk publiek te bereiken. Er was sprake van een opruiende, opzwepende vraagstelling en een eenduidige daadkrachtige conclusie die niet past binnen het PVV-partijprogramma. Dit alles was meteen en ook later te zien op tv. Daarmee werd geen bijdrage geleverd aan het publieke (integratie/immigratie-)debat.
Onder deze omstandigheden is het niet meer relevant dat verdachte vervolgens, nadat hij het podium had verlaten en ook nadien, een nadere uitleg heeft gegeven, zonder overigens zijn woorden terug te nemen. De boodschap was, precies zoals verdachte dat ook wilde, vanaf het podium via de media direct luid en duidelijk doorgekomen en had zijn werk gedaan.
Conclusie is dan ook dat de context het beledigende karakter niet kan wegnemen. Dat betekent dat de rechtbank niet toekomt aan de derde toets: de vraag of de uitlatingen onnodig grievend (al dan niet in de zin van onverdraagzaam) zijn.
Nadere toetsing aan artikel 10, tweede lid, van het EVRM
Het recht op vrijheid van meningsuiting staat een strafrechtelijke veroordeling voor de tenlastegelegde uitingsdelicten niet in de weg als zo’n veroordeling op grond van artikel 10, tweede lid, van het EVRM een toegelaten beperking van de vrijheid van meningsuiting vormt. Dat is het geval als deze beperking bij wet is voorzien, een gerechtvaardigd doel dient en noodzakelijk is in een democratische samenleving.32
Niet ter discussie staat dat de (mogelijke) beperking van de vrijheid van meningsuiting is voorzien bij wet. Daarnaast dient een mogelijke veroordeling van verdachte in elk geval de bescherming van de rechten van anderen als bedoeld in het tweede lid van artikel 10 van het EVRM. Dat betekent dat de vraag moet worden beantwoord of de inbreuk op de vrijheid van meningsuiting in de vorm van een strafrechtelijke veroordeling noodzakelijk is in een democratische samenleving.
De term ‘noodzakelijk’ houdt in dat er een dringende maatschappelijke noodzaak moet zijn voor zo’n beperking. De rechtbank moet daarbij de zaak ook hier weer als geheel tegen het licht houden en acht slaan op de inhoud van de uitlatingen en de context waarin deze zijn gedaan. De rechtbank moet vaststellen of de tussenkomst van de autoriteiten proportioneel was in relatie tot de legitieme doelstellingen van de beperking van de vrijheid van meningsuiting.
In zaken waarin uitlatingen gericht zijn op politici of autoriteiten en bedoeld zijn om (het gedrag of beleid van) machthebbers te bekritiseren, kent het EHRM een groot gewicht toe aan het recht op vrijheid van meningsuiting.33 In deze zaak heeft verdachte zich met zijn uitlatingen echter expliciet gericht op een minderheidsgroep in Nederland die hij als inferieur heeft weggezet. Het EHRM laat in verschillende uitspraken doorklinken dat juist in die situatie ook de vrijheid van meningsuiting van politici kan worden begrensd.34 Het strafbaar stellen van dergelijke uitlatingen is naar het oordeel van de rechtbank dan ook noodzakelijk in een democratische samenleving.
Alles overziend is de rechtbank van oordeel dat de uitlatingen van verdachte op 19 maart 2014 niet worden beschermd door het recht op vrijheid van meningsuiting zoals dat is neergelegd in artikel 10 van het EVRM.
Conclusie
Gelet op al hetgeen hiervoor is overwogen, acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich op 19 maart 2014 samen met anderen (zijn publiek) schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging (feit 1 primair).
5.4.3.2 Is sprake van aanzetten tot haat en/of discriminatie in de zin van artikel 137d van het Wetboek van Strafrecht (feit 2)?
Bij de beantwoording van deze vraag dient de rechtbank de uitlatingen niet uitsluitend op zichzelf bezien, maar wederom tevens met inachtneming van de omstandigheden van het geval en in het licht van de associaties die deze wekken.35
Aanzetten
Hieronder moet worden begrepen: anderen trachten te bewegen in een ongeoorloofde richting, hen aan te sporen tot iets wederrechtelijks (hier: discriminatie en/of haat). De strekking van de uiting is daarbij doorslaggevend. Het is verder niet vereist dat de gedraging waartoe is aangezet zich daadwerkelijk voltrokken heeft, dan wel dat het redelijkerwijze waarschijnlijk te achten is dat deze zich zal voltrekken.
Aanzetten tot haat
Haat is een extreme emotie van diepe afkeer en vijandigheid. Voor het aanzetten tot haat moet in beginsel sprake zijn van een krachtversterkend element, waarbij anderen worden opgehitst of opgeroepen om iets te doen.36 Van een dergelijk element is bij de uitlatingen van verdachte geen sprake. Het gebruik van krachtige retoriek acht de rechtbank, anders dan de officieren van justitie, in dit verband onvoldoende. Dat betekent dat verdachte zal worden vrijgesproken van het aanzetten tot haat.
Aanzetten tot discriminatie
Het bestanddeel ‘aanzetten tot discriminatie’ vereist niet dat daadwerkelijk discriminatie heeft plaatsgevonden. Evenmin is een krachtversterkend element vereist. De rechtbank dient te beoordelen of de uitlating een aansporing bevat tot uitsluiting van de aangeduide groep personen. Waar artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht de daadwerkelijke inbreuk op de rechten van een bepaalde groep mensen (in de vorm van belediging) strafbaar stelt, doet artikel 137d van het Wetboek van Strafrecht dat ook voor wat betreft de dreigende schending van de rechten van personen.
Onder discriminatie wordt volgens artikel 90quater van het Wetboek van Strafrecht verstaan: “elke vorm van onderscheid, elke uitsluiting, beperking of voorkeur, die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben dat de erkenning, het genot of de uitoefening op voet van gelijkheid van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel terrein of op andere terreinen van het maatschappelijk leven, wordt teniet gedaan of aangetast.”
Naar het oordeel van de rechtbank hebben de uitlatingen van verdachte van 19 maart 2014 een discriminatoir karakter. De strekking van de uitlatingen is namelijk onmiskenbaar om een onderscheid te maken tussen Marokkanen en andere bevolkingsgroepen in Nederland. Hiermee kunnen die uitlatingen, mede gelet op de reeds meermalen besproken omstandigheden waaronder deze zijn gedaan en in het bijzonder gelet op het opruiende karakter ervan, worden aangemerkt als uitlatingen die anderen aanzetten tot discriminatie van personen met een Marokkaanse afkomst.
Conclusie
Gelet op al hetgeen hiervoor is overwogen, acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich samen met anderen (zijn publiek) schuldig heeft gemaakt aan het aanzetten tot discriminatie (feit 2 primair).
5.4.4
Feiten 3 en 4 (de uitlatingen op 12 maart 2014)
Is sprake van groepsbelediging en/of aanzetten tot haat en/of discriminatie in de zin van de artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht?
De ‘minder Marokkanen’-uitspraak op 12 maart 2014 heeft verdachte gedaan tijdens een interview op een markt in Den Haag, zonder dat sprake was van enige interactie met omstanders. Het heeft er verder alle schijn van dat verdachte deze uitspraak niet goed heeft doordacht. [getuige 1] heeft immers verklaard dat hij dacht dat verdachte tot deze uitspraak is gekomen omdat de meeste mensen die zij die dag spraken, klaagden over Marokkanen. Voorts heeft hij verklaard dat verdachte na het interview vroeg of hij het wel “zo kon zeggen”. [Getuige 2] dacht dat verdachte zich versprak en voor [getuige 3] kwam deze term “uit de lucht vallen”. Dit komt de rechtbank aannemelijk voor. Zij heeft voorts geconstateerd dat het interview is afgenomen vlak nadat verdachte werd aangesproken door een Nederlandse vrouw die vertelde dat ze nog anderhalf ton tegoed heeft, “weduwengeld, maar dat hebben ze aan de Turken en Marokkanen gegeven” en dat verdachte deze uitspraak doet vlak nadat zijn partijgenoot [partijgenoot] in het interview “een stop op de verdere islamisering van deze stad” benoemde.
Conclusie
Op basis van het vorenstaande acht de rechtbank niet bewezen dat verdachte op de markt in Loosduinen het (voorwaardelijk) opzet had om mensen met een Marokkaanse afkomst te beledigen of om aan te zetten tot discriminatie of haat. Verdachte zal om die reden worden vrijgesproken van deze feiten.
5.5
De bewezenverklaring
De rechtbank verklaart wettig en overtuigend bewezen dat verdachte:
1.
op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met anderen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras, immers, tijdens een partijbijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop een gedeelte van dat aanwezige publiek, meermalen antwoordden:
“minder”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting werd opgenomen en op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en op de website www.nos.nl en andere websites werd geplaatst;
2.
op 19 maart 2014 te Den Haag, tezamen en in vereniging met anderen, in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een partijbijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop een gedeelte van dat aanwezige publiek, meermalen antwoordde:
“minder”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting is vastgelegd en op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en op de website www.nos.nl en andere websites werd geplaatst.
6De strafbaarheid van het bewezenverklaarde
Het bewezenverklaarde is volgens de wet strafbaar, omdat geen feiten of omstandigheden aannemelijk zijn geworden die de strafbaarheid van de feiten uitsluiten.
7De strafbaarheid van verdachte
7.1
Het standpunt van de verdediging
De verdediging heeft erop gewezen dat verdachte is beëdigd als lid van de Staten-Generaal en dat hij daarbij een eed heeft afgelegd. Deze eed houdt onder andere een bijzonder plicht tot handelen in namens hen die dat zelf niet kunnen. Verdachte heeft de uitlatingen gedaan uit hoofde van zijn opdracht als volksvertegenwoordiger en zijn plicht om problemen die hij in Nederland signaleert te benoemen. De uitlatingen worden blijkens opiniepeilingen breed gedragen door het Nederlandse volk. Daar komt bij dat de opvattingen berusten op objectieve gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Ten slotte speelt de opdracht die verdachte heeft om te spreken ook een rol bij het beoordelen van de ontlastende functie van artikel 10 van het EVRM. Derhalve is sprake van een strafuitsluitingsgrond, te weten het ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid, aldus de verdediging.
7.2
Het standpunt van het openbaar ministerie
De officieren van justitie hebben geconcludeerd tot verwerping van het verweer.
7.3
Het oordeel van de rechtbank
De rechtbank stelt vast dat het beroep op het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid reeds afstuit op het beginsel van subsidiariteit: er stonden verdachte andere wegen open om door hem gesignaleerde maatschappelijke problemen aan de orde te stellen.
Verdachte is dus strafbaar, omdat er ook overigens geen andere feiten of omstandigheden aannemelijk zijn geworden die zijn strafbaarheid uitsluiten.
8De strafoplegging
8.1
Het standpunt van het openbaar ministerie
De officieren van justitie hebben gevorderd dat verdachte wordt veroordeeld tot een geldboete van € 5.000,-.
8.2
Het standpunt van de verdediging
De verdediging heeft, gezien haar eerdere verweren, geen standpunt ingenomen over de strafmaat.
8.3
Het oordeel van de rechtbank
Bij haar overwegingen of een straf moet volgen, heeft de rechtbank het volgende in aanmerking genomen.
Met zijn uitlatingen op 19 maart 2014 tijdens een verkiezingsbijeenkomst heeft verdachte bijgedragen aan een verdere polarisatie binnen de Nederlandse samenleving. Dit terwijl juist in onze pluriforme maatschappij het gelijkheidsbeginsel en het respecteren van (rechten van) anderen van groot belang zijn. Dat verdachte zegt zich gesteund te voelen door mogelijk miljoenen mensen, maakt niet dat hem geen verwijt kan worden gemaakt. Groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie zijn strafbaar.
Daar staat tegenover dat het hoofddoel van dit strafproces de beantwoording van de vraag is of verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan deze strafbare feiten. Met dit vonnis is die vraag beantwoord en daarmee is de in ons rechtsstelsel voor iedereen geldende norm bevestigd: je kunt niet met een beroep op de vrijheid van meningsuiting groepen beledigen of aanzetten tot discriminatie. Dat geldt ook voor een politicus.
Het gaat verder om een bijzondere, eigenlijk uitzonderlijke zaak, gelet op de positie van verdachte: een democratisch verkozen volksvertegenwoordiger, oprichter van de PVV en leider van de PVV-fractie in de Tweede Kamer.
Dit alles overziend, zal de rechtbank geen aansluiting zoeken bij straffen die in andere zaken zijn opgelegd, zoals de officieren van justitie hebben gedaan. De rechtbank ziet in de gegeven omstandigheden aanleiding te volstaan met de vaststelling dat verdachte zich als politicus schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging en het aanzetten tot discriminatie. Daarmee acht de rechtbank hem voldoende gestraft.
Verdachte zal dus schuldig worden verklaard zonder oplegging van straf.
9De vorderingen van de benadeelde partijen
9.1
Inleiding
In haar tussenuitspraak van 14 oktober 2016 heeft de rechtbank 3 vorderingen van benadeelde partijen buiten beschouwing gelaten en 18 benadeelde partijen kennelijk niet-ontvankelijk verklaard. Er zijn nu nog 40 vorderingen aan de orde. Hiervan zijn er 35 ingediend door natuurlijke personen en 5 door rechtspersonen.
Een overzicht van de benadeelde partijen (genummerd 22 t/m 61) en de hoogte van hun vorderingen is vermeld in bijlage B en maakt onderdeel uit van dit vonnis.
9.2
De ontvankelijkheid van de benadeelde partijen
De rechtbank ziet zich, anders dan de verdediging, eerst voor de vraag gesteld of de benadeelde partijen in hun vorderingen kunnen worden ontvangen.
Voorop gesteld wordt dat degene die rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit op grond van artikel 51f, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering zich met een vordering tot schadevergoeding als benadeelde partij kan voegen in het strafproces. Ook uit artikel 361, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering volgt onder andere dat de benadeelde partij alleen ontvankelijk is in haar vordering als sprake is als schade die rechtstreeks aan haar is toegebracht.
Zowel de officieren van justitie als de verdediging hebben betwist dat sprake is van rechtstreekse schade. De uitlatingen van verdachte waren namelijk algemeen en niet specifiek gericht op een van de benadeelde partijen.
De raadslieden van de benadeelde partijen hebben zich tegen dat standpunt verzet.
De rechtbank stelt voorop dat artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht zijn gerubriceerd onder de misdrijven tegen de openbare orde. Blijkens de wetsgeschiedenis zijn deze strafbaarstellingen “allereerst bestemd […] tot bescherming van de openbare orde” en pas “daarnaast tot bescherming van de eer en den goeden naam van de daarin genoemde […] groepen, en, eerst in de derde plaats en indirect (vetgedrukt door de rechtbank), ook bescherming verleenen aan de individueele personen, welke op een gegeven tijdstip min of meer toevallig die […] groepen vormen”.37
Verder hebben artikelen 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht een bijzonder karakter waar het gaat om de kring van mogelijke benadeelden, zoals ook de officieren van justitie naar voren hebben gebracht. Een uitlating die onder een van die artikelen valt heeft naar zijn aard immers al snel betrekking op een groot aantal personen, namelijk allen die binnen de beledigde of gediscrimineerde groep vallen. Dat al die personen zonder meer in hun vorderingen zouden kunnen worden ontvangen, past niet bij de accessoire plaats die de vordering van de benadeelde partij in het strafproces inneemt.
Anders dan de raadslieden van de benadeelde partijen is de rechtbank van oordeel dat uit het arrest van de Hoge Raad van 16 april 1996 valt af leiden dat in het geval van een groepsbelediging geen rechtstreekse schade wordt toegebracht aan de benadeelde partij als de strafbare uitlating onvoldoende specifiek op de betreffende benadeelde partij is gericht.38 Dat geldt naar het oordeel van de rechtbank ook in het geval van aanzetten tot discriminatie in de zin van artikel 137d van het Wetboek van Strafrecht. Het betreffen immers allebei delicten waarbij een bepaalde groep en in beginsel niet een individu wordt aangesproken.
Gesteld noch is gebleken dat uitlatingen van verdachte min of meer specifiek op een van de benadeelde partijen of hun leden of achterban waren gericht, zodat geen sprake is van rechtstreekse schade in de zin van artikel 361, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering. Dat brengt met zich dat de rechtbank de benadeelde partijen niet-ontvankelijk zal verklaren. De rechtbank komt daarmee niet toe aan een verdere, inhoudelijke beoordeling van de vorderingen.
9.3
De proceskosten
De verdediging heeft verzocht de benadeelde partijen te veroordelen in de kosten die verdachte ter verdediging tegen hun vorderingen heeft gemaakt. Vice versa hebben de raadslieden van de benadeelde partijen 26, 27, 30, 31, 36, 45, 46, 48, 50, 51 en 57 t/m 61 verzocht verdachte te veroordelen in de door hen gemaakte kosten.
Volgens artikel 237 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering wordt de partij die in het vonnis in het ongelijk is gesteld in de kosten veroordeeld. In deze zaak kunnen de benadeelde partijen echter niet in hun vorderingen worden ontvangen, omdat binnen het beperkte kader van dit strafproces niet is gebleken van rechtstreekse schade. Verder kan niet worden gesteld dat de benadeelde partijen op enigerlei wijze misbruik hebben gemaakt van de mogelijkheid zich in het strafproces te voegen. Hun vorderingen zijn namelijk niet zonder redelijke aanleiding of grond ingediend en evenmin kan worden gesteld dat deze evident onzinnig waren.
Alles overwegende zal de rechtbank de kosten die in verband met de vorderingen zijn gemaakt over en weer compenseren en bepalen dat verdachte en de benadeelde partijen, als vermeld in bijlage B, ieder hun eigen kosten dragen.
10De beslissing
De rechtbank:
verklaart niet wettig en overtuigend bewezen dat verdachte de onder 3 en 4 ten laste gelegde feiten heeft begaan en spreekt verdachte daarvan vrij;
verklaart wettig en overtuigend bewezen dat verdachte de onder 1 primair en 2 primair tenlastegelegde feiten heeft begaan en dat het bewezenverklaarde uitmaakt:
de eendaadse samenloop van:
met twee of meer verenigde personen het zich in het openbaar mondeling beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras;
en
met twee of meer verenigde personen het in het openbaar mondeling aanzetten tot discriminatie van mensen wegens hun ras;
verklaart het bewezenverklaarde en verdachte deswege strafbaar;
verklaart niet bewezen hetgeen aan verdachte meer of anders is ten laste gelegd dan hierboven is bewezen verklaard en spreekt verdachte daarvan vrij;
bepaalt dat geen straf of maatregel wordt opgelegd;
verklaart de benadeelde partijen, als vermeld in bijlage B, niet-ontvankelijk in hun vorderingen tot schadevergoeding;
bepaalt dat de benadeelde partijen en verdachte ieder hun eigen kosten dragen.
Deze uitspraak is gewezen door:
mr. H. Steenhuis, voorzitter,
mr. E.A.G.M. van Rens, rechter,
mr. S.M. Krans, rechter,
in tegenwoordigheid van mr. S.N. Mentrop-Huliselan, griffier,
en uitgesproken ter openbare terechtzitting van deze rechtbank van 9 december 2016.
Bijlage A: De tenlastelegging
1.
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een)n ander(en), in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop/waarna een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen antwoordde/antwoordden, althans riep/riepen:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
art 137c lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137c lid 1 Wetboek van Strafrecht
subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, zich in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?” en/of
nadat een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer aanwezige perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen “minder” had(den) geantwoord, althans had(den) geroepen, “Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
art 137c lid 1 Wetboek van Strafrecht
meer subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft/hebben uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn,
verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft uitgelokt door het verschaffen van gelegenheid, welke opzettelijke uitlokking hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
art 47 lid 1 sub 2 Wetboek van Strafrecht
art 137c lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137c lid 1 Wetboek van Strafrecht
meest subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft/hebben uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn,
verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans te geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft doen plegen, welk doen plegen hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
art 47 lid 1 sub 1 Wetboek van Strafrecht
art 137c lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137c lid 1 Wetboek van Strafrecht
2.
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, tezamen en in vereniging met (een) ander(en), in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
waarop/waarna een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen antwoordde/antwoordden, althans riep/riepen:
“minder!”
waarna hij, verdachte, zei:
“Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
art 137d lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137d lid 1 Wetboek van Strafrecht
subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij op 19 maart 2014 te Den Haag, in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, heeft hij, verdachte, tegen en/of aan het in die horecagelegenheid aanwezige publiek gezegd en/of gevraagd:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?” en/of
nadat een gedeelte van dat aanwezige publiek, althans één of meer aanwezige perso(o)n(en) zestien maal, althans een- of meermalen “minder” had(den) geantwoord, althans had(den) geroepen, “Nah, dan gaan we dat regelen”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst;
art 137d lid 1 Wetboek van Strafrecht
meer subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in
vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling,
heeft/hebben aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten
Marokkanen, wegens hun ras,
immers,
tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen,
heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in
die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn,
verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of
minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft uitgelokt door het verschaffen van gelegenheid, welke opzettelijke uitlokking hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
art 47 lid 1 sub 2 Wetboek van Strafrecht
art 137d lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137d lid 1 Wetboek van Strafrecht
meest subsidiair, indien het vorenstaande niet tot een bewezenverklaring en/of een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
één of meer perso(o)n(en) op 19 maart 2014 te Den Haag, zich tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen, in het openbaar, mondeling, heeft/hebben aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers, tijdens een (partij)bijeenkomst in een horecagelegenheid in het kader van de
gemeenteraadsverkiezingen, heeft/hebben die één of meer perso(o)n(en) (te weten een gedeelte van het in die horecagelegenheid aanwezige publiek) in reactie en/of antwoord op zijn, verdachtes, uitlating en/of vraag:
“ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?”
zestien maal, althans een- of meermalen geantwoord, althans te geroepen:
“minder!”
hetgeen door de Nederlandse Omroep Stichting en/of diverse andere nationale en/of regionale omroepen werd opgenomen/vastgelegd en/of (vervolgens) op de Nederlandse televisie werd uitgezonden en/of op de website www.nos.nl en/of andere website(s) werd geplaatst
welk feit verdachte op 19 maart 2014 te Den Haag opzettelijk heeft doen plegen, welk doen plegen hierin heeft bestaan dat hij, verdachte, tegen en/of aan die één of meer perso(o)n(en) bovengenoemde uitlating heeft gedaan en/of bovengenoemde vraag heeft gesteld;
art 47 lid 1 sub 1 Wetboek van Strafrecht
art 137d lid 2 Wetboek van Strafrecht
art 137d lid 1 Wetboek van Strafrecht
3.
hij op 12 maart 2014 te Den Haag, zich in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers heeft hij, verdachte, in/tijdens een interview met een journalist van de Nederlandse Omroep Stichting, dat werd uitgezonden op de Nederlandse televisie en/of dat werd geplaatst op de website www.nos.nl, gezegd, althans de volgende uitlating gedaan:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals Léon dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen”;
art 137c lid 1 Wetboek van Strafrecht
4.
hij op 12 maart 2014 te Den Haag, in het openbaar, mondeling, heeft aangezet tot haat tegen en/of discriminatie van mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras,
immers heeft hij, verdachte, in/tijdens een interview met een journalist van de Nederlandse Omroep Stichting, dat werd uitgezonden op de Nederlandse televisie en/of dat werd geplaatst op de website www.nos.nl, gezegd, althans de volgende uitlating gedaan:
“Belangrijkste is toch voor de mensen hier op de markt de Hagenaars, Hagenezen en Scheveningers zoals Léon dat altijd netjes en terecht noemt. Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer en in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook wat minder Marokkanen”;
art 137d lid 1 Wetboek van Strafrecht
Bijlage B: De benadeelde partijen
De natuurlijke personen:
22. [ [benadeelde partij 22], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 23], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 24], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 25], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 26], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 27], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 28], een bedrag van € 200,-;
22. [ [benadeelde partij 29], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 30], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 31], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 32], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 33], een bedrag van € 0,01;
22. [ [benadeelde partij 34], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 35], een bedrag van € 350,-;
22. [ [benadeelde partij 36], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 37], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 38], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 39], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 40], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 41], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 42], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 43], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 44], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 45], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 46], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 47], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 48], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 49], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 50], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 51], een bedrag van € 500,-;
22. [ [benadeelde partij 52], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 53], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 54], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 55], een bedrag van € 250,-;
22. [ [benadeelde partij 56], een bedrag van € 250,-;
De rechtspersonen:
57. Euro-Mediterraan Centrum Migratie & Ontwikkeling, geen bedrag, publicatie;
58. Stichting Het Landelijk Beraad Marokkanen, geen geldbedrag, publicatie;
59. Stichting Iedereen Gelijk, een bedrag van € 1,-;
60. Stichting Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders, een bedrag van € 1,-;
61. Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland, geen bedrag, terugnemen uitspraak en maken excuses.
1Rechtbank Den Haag 7 april 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:3630.
2Rechtbank Den Haag 14 oktober 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:12362.
3Vgl. HR 6 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX4280 en HR 2 juli 2013, ECLI:NL:HR:2013:7.
4Vgl. ook HR 19 januari 2016, ECLI:NL:HR:2016:23.
5EHRM 23 april 1992, NJ 1994, 102.
6HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.
7Wanneer hierna wordt verwezen naar een proces-verbaal, wordt – tenzij anders vermeld – bedoeld een ambtsedig proces-verbaal, opgemaakt in de wettelijke vorm door (een) daartoe bevoegde opsporingsambtena(a)r(en). Waar wordt verwezen naar dossierpagina’s, betreft dit de pagina’s van het proces-verbaal met het nummer PL2014 059080, van de politie eenheid Den Haag, Dienst Regionale Recherche, met bijlagen (doorgenummerd blz. 1 t/m 464).
8Eigen waarneming van de rechtbank op de terechtzitting van 31 oktober 2016; proces-verbaal van bevindingen, p. 14 en 15.
9Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 1], p. 279 en 281.
10Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 2], blz. 335.
11Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 3], p. 421.
12Proces-verbaal van bevindingen, p. 22-26.
13Eigen waarneming van de rechtbank op de terechtzitting van 31 oktober 2016; proces-verbaal van bevindingen, p. 30 en 31.
14Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 2], p. 422 en 423.
15Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 4], p. 429-432.
16Proces-verbaal van verhoor getuige [getuige 5], p. 438.
17http://nos.nl/video/625574-pvv-aanhang-scandeert-minder-marokkanen.html; http://nos.nl/video/622346-wilders-kiezer-zal-pvv-niet-afstraffen.html; http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/special/wilders-willen-jullie-meer-minder-marokkanen; http://www.nu.nl/politiek/3730669/geert-wilders-belooft-minder-marokkanen-in-haag.html; http://www.nu.nl/politiek/3898876/wilders-verdacht-van-aanzetten-discriminatie.html.
18De eigen verklaring van verdachte ter terechtzitting van 23 november 2016.
19Kamerstukken II 1967-1968, 9724, nr. 3, p. 4.
20HR 14 maart 1989, NJ 1990, 29; HR 1 mei 1990, NJ 1991, 75; HR 29 maart 2016, ECLI:HR:2016:511.
21Vgl. HR 22 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ9796.
22Kamerstukken II 1969-1970, 9724, nr. 6, p. 4.
23Zie hiervoor onder 5.1.
24Proces-verbaal van relaas, p. 12.
25EHRM 23 september 1994, appl. nr. 15890/89 (Jersild tegen Denemarken).
26EHRM 19 juni 2003, appl. nr. 49017/99 (Pedersen en Baadsgaard tegen Denemarken).
27EHRM 22 april 2013, appl. nr. 48876/08 (Animal Defenders International tegen het Verenigd Koninkrijk).
28EHRM 9 februari 2012, appl. nr. 1813/07 (Vejdeland tegen Zweden).
29EHRM 4 december 2003, appl. nr. 35071/97 (Müslüm Gündüz tegen Turkije).
30EHRM 25 november 1999, appl. nr. 23118/93 (Nilsen en Johnsen tegen Noorwegen), EHRM 29 februari 2000, appl. nr. 39293/98 (Fuentes Bobo tegen Spanje), EHRM 21 maart 2000, appl. nr. 24773/94 (Andreas Wabl tegen Oostenrijk) en EHRM 11 januari 2011, appl. nr. 4035/08 (Barata Monteiro Da Costa Nogueira en Patrício Pereira tegen Portugal).
31EHRM 20 oktober 2015, appl. nr. 25239/13 (M’bala M’bala tegen Frankrijk).
32HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.
33EHRM 23 april 1992, NJ 1994, 102 (Castells tegen Spanje), EHRM 11 april 2006, appl. nr. 71343/01 (Brasilier tegen Frankrijk), EHRM 7 november 2006, appl. nr. 12697/03 (Mamère tegen Frankrijk), EHRM 1 februari 2011, appl. nr. 16853/05 (Faruk Temel tegen Turkije) en EHRM 15 maart 2011, appl. nr. 2034/07 (Otegi Mondragon tegen Spanje).
34EHRM 23 september 1994, appl. nr. 15890/89 (Jersild tegen Denemarken), EHRM 16 november 2004, appl. nr. 23131/03 (Norwood tegen het Verenigd Koninkrijk), EHRM 6 juli 2006, appl. nr. 59405/00 (Erbakan tegen Turkije), EHRM 10 juli 2008, appl. nr. 15948/03 (Soulas en anderen tegen Frankrijk), EHRM 16 juli 2009, appl. nr. 15615/07 (Féret tegen België), EHRM 20 april 2010, appl. nr. 18788/09 (Le Pen tegen Frankrijk), EHRM 9 februari 2012, appl. nr. 1813/07 (Vejdeland tegen Zweden) en EHRM 15 oktober 2015, appl. nr. 27510/08 (Perinҫek tegen Zwitserland). In de uitspraak van Perinҫek tegen Zwitserland heeft het EHRM daarbij nog overwogen dat een veroordeling bij uitlatingen die zijn gedaan tegen een gespannen politieke en sociale achtergrond eerder kan worden geaccepteerd.
35HR 23 november 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM9135.
36Zie in dit verband ook rechtbank Amsterdam 23 juni 2011, ECLI:NL:RBAMS:2011:BQ9001.
37Kamerstukken II 1933-1934, 237, nr. 5, p. 16.
38HR 16 april 1996, NJ 1996, 527.
Reacties uitgeschakeld voor Noot 31/VERZET
Opgeslagen onder Divers
Noot 30/VERZET
[30]
STRAFZAAK WILDERS
DE STAND VAN ZAKEN
De Hoge Raad heeft op dinsdag 6 juli 2021 de uitspraak van het hof in Den Haag in de ‘minder minder’-zaak in stand gelaten (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl.
Daarmee is de veroordeling van Geert Wilders definitief geworden. Lees hier het vonnis.
Het gerechtshof veroordeelde op vrijdag 4 september 2020 Wilders voor groepsbelediging. Voor het aanzetten tot discriminatie, waarvoor hij in 2016 door de rechtbank Den Haag nog werd veroordeeld, volgde voor het hof vrijspraak. Hij kreeg geen straf.
ONTWIKKELINGEN
| Datum | Omschrijving | Meer informatie |
|---|---|---|
| 6 juli 2021 | Uitspraak van de Hoge Raad: de veroordeling van het hof blijft in stand (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl. | Uitspraak: ECLI:NL:HR:2021:1036 |
| 18 mei 2021 | Advies aan de Hoge Raad (hogeraad.nl)U verlaat Rechtspraak.nl door procureur-generaal. | Advies: ECLI:NL:PHR:2021:487 |
| 4 september 2020 | Uitspraak van het hof: de heer Wilders wordt veroordeeld voor groepsbelediging. Hij krijgt geen straf. | Uitspraak: ECLI:NL:GHDHA:2020:1606 |
| 24 augustus 2020 | Laatste zitting van de inhoudelijke behandeling, met het laatste woord van de heer Wilders (informatie vooraf) | |
| 8 juli 2020 | Zitting (uitspraak in zaak Wilders verwacht op 4 september 2020) | |
| 3 juli 2020 | Zitting | |
| 29 juni 2020 | Zitting | |
| 3 juni 2020 | Informatie voor media over de zitting van 29 juni 2020 | |
| 7 mei 2020 | Relevante uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland: Herstelonderzoek documenten vervolging Wilders zorgvuldig verricht. | Uitspraak: ECLI:NL:RBMNE:2020:1797 |
| 23 maart 2020 | Beslissing hof: vanwege de uitbraak van het coronavirus wordt de inhoudelijke behandeling niet in april hervat. | |
| 16 maart 2020 | Beslissing hof: vanwege de uitbraak van het coronavirus wordt de inhoudelijke behandeling niet op 23 maart hervat, maar op 6 april. | |
| 5 februari 2020 | Zittingsdag inhoudelijk behandeling. Uitstel tot 23 maart om alle vrijgegeven stukken te kunnen bestuderen. | |
| 9 december 2019 | Hof besluit tot het aanhouden van de zaak tot 5 februari. | |
| 7 november 2019 | Relevante uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland: minister Grapperhaus heeft Wob-verzoek van RTL Nieuws te beperkt opgevat. | Uitspraak: ECLI:NL:RBMNE:2019:5147 |
| 16 oktober 2019 | Dupliek (verdediging), laatste woord De raadsheren hebben de zaak ‘aangehouden’. Ze willen wachten op documenten die op verzoek van de minister van Veiligheid en Justitie worden opgevraagd bij het OM en het departement. | |
| 11 oktober 2019 | Repliek (OM) en reacties benadeelde partijen | |
| 3 t/m 23 september 2019 | Pleidooi verdediging | |
| 2-3 juli 2019 | Requisitoir van het OM | |
| 17 juni 2019 | Informatie voor media over voortzetting proces | |
| 10 januari 2019 | Haagse hof honoreert diverse onderzoekswensen verdediging | |
| 22 november 2018 | Informatie voor media rondom de regiezittingen | |
| 6 juli 2018 | Data waarop het hof de zaak voortzet | |
| 5 juni 2018 | Het gerechtshof Den Haag heeft nieuwe raadsheren aangewezen voor het vervolg van het hoger beroep | |
| 18 mei 2018 | Wrakingsverzoek toegewezen (gerechtshof Amsterdam) | Beslissing: ECLI:NL:GHDHA:2018:1211 |
| 17 mei 2018 | Wraking strafkamer gerechtshof Den Haag | |
| 9 november 2017 | Beslissingen Haagse hof op verzoeken regiezittingen | |
| 26 oktober 2017 | Reactie voorzitter gerechtshof op vraag Geert Wilders tijdens regiezitting over haar rol als voorzitter van een stichting | |
| 9 december 2016 | Rechtbank veroordeelt Wilders voor groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie. De rechtbank legt geen straf op | Uitspraak: ECLI:NL:RBDHA:2016:15014 |
| 11 november 2016 | Wrakingskamer wijst wrakingsverzoek verdediging af | Beslissing: ECLI:NL:RBDHA:2016:13520 |
| 14 oktober 2016 | Rechtbank oordeelt dat Openbaar Ministerie ontvankelijk is in de strafvervolging | Beslissing: ECLI:NL:RBDHA:2016:12362 |
| 7 april 2016 | De rechtbank oordeelt dat de verdediging van Wilders aanvullend op het huidige onderzoek nog 20 mensen die aangifte hebben gedaan, mag horen als getuigen |
EINDE
WIKIPEDIA
EERSTE ZAAK-GEERT WILDERS
WIKIPEDIA
TWEEDE ZAAK-GEERT WILDERS
Reacties uitgeschakeld voor Noot 30/VERZET
Opgeslagen onder Divers