De rechtbank Noord-Nederland, locatie Groningen, heeft een beslissing van het COA, om een Algerijnse asielzoeker in een procesbeschikbaarheidslocatie in Ter Apel te plaatsen, vernietigd. De asielzoeker was tegen die beslissing in beroep gegaan.
Procesbeschikbaarheidslocatie bij kansarme asielaanvragen
Eiser komt uit Algerije en heeft in Nederland een asielaanvraag ingediend. Het COA heeft eiser laten weten dat hij recht op opvang heeft. Hij kan zich voor opvang melden bij een procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) in Ter Apel. Een PBL is een opvanglocatie voor asielzoekers die een kansarme asielaanvraag hebben gedaan. De PBL bestaat uit een aantal kamers en gemeenschappelijke ruimtes. Rondom de PBL staan hekken waardoor de PBL afgesloten is van de rest van de locatie. In een PBL geldt verder een streng en sober regime; asielzoekers hebben een verplicht dag- en avondprogramma en mogen de PBL 2x een uur per dag verlaten, verder niet.
Vrijheidsbeperking niet goed geregeld
De rechtbank oordeelt dat vrijheidsbeperking bij opvang van asielzoekers niet uitgesloten is. De vrijheidsbeperking die zo groot is als deze moet wel goed geregeld worden. Dat is hier niet gebeurd. Dat betekent dat de beslissing om eiser in een PBL te plaatsen vernietigd wordt. Eiser heeft recht op gewone opvang totdat op zijn asielaanvraag is beslist.
De PBL bestaat uit een aantal kamers en gemeenschappelijke ruimtes. Rondom de PBL staan hekken waardoor de PBL afgesloten is van de rest van de locatie. In een PBL geldt verder een streng en sober regime; asielzoekers hebben een verplicht dag- en avondprogramma en mogen de PBL 2x een uur per dag verlaten, verder niet. De rechtbank oordeelt dat vrijheidsbeperking bij opvang van asielzoekers niet uitgesloten is. De vrijheidsbeperking die zo groot is als deze moet wel goed geregeld worden. Dat is hier niet gebeurd. Dat betekent dat de beslissing om eiser in een PBL te plaatsen vernietigd wordt. Eiser heeft recht heeft op gewone opvang totdat op zijn asielaanvraag is beslist. Het beroep is gegrond.”
Vrijheidsbeperking bij plaatsing in een PBL. De rechtbank heeft een beslissing van het COa om een Algerijnse asielzoeker in een procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) in Ter Apel te plaatsen vernietigd. De asielzoeker was tegen die beslissing in beroep gegaan. Eiser komt uit Algerije en heeft in Nederland een asielaanvraag ingediend. Het COa heeft eiser laten weten dat hij recht op opvang heeft. Hij kan zich voor opvang melden bij een PBL in Ter Apel. Een PBL is een opvanglocatie voor asielzoekers die een kansarme asielaanvraag hebben gedaan. De PBL bestaat uit een aantal kamers en gemeenschappelijke ruimtes. Rondom de PBL staan hekken waardoor de PBL afgesloten is van de rest van de locatie. In een PBL geldt verder een streng en sober regime; asielzoekers hebben een verplicht dag- en avondprogramma en mogen de PBL 2x een uur per dag verlaten, verder niet. De rechtbank oordeelt dat vrijheidsbeperking bij opvang van asielzoekers niet uitgesloten is. De vrijheidsbeperking die zo groot is als deze moet wel goed geregeld worden. Dat is hier niet gebeurd. Dat betekent dat de beslissing om eiser in een PBL te plaatsen vernietigd wordt. Eiser heeft recht heeft op gewone opvang totdat op zijn asielaanvraag is beslist. Het beroep is gegrond.Vindplaatsen
Rechtspraak.nl JV 2024/97 met annotatie van prof. mr. C.H. Slingenbergshare
uitspraak van de enkelvoudige kamer van 1 maart 2024 in de zaak tussen
[naam], eiser,
geboren op [geboortedatum],
van Algerijnse nationaliteit,
V-nummer: [V-nummer],
(gemachtigde: mr. I.M. Zuidhoek),
en
het bestuur van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers, het COa,
(gemachtigde: mr. F. Sepmeijer).
Procesverloop
Op 20 juli 2023 heeft de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (de staatssecretaris) aan eiser een aanwijzing gegeven op grond van artikel 55 van de Vreemdelingenwet 2000 (Vw) dat eiser zich in verband met de behandeling van zijn aanvraag tot het verlenen van een verblijfsvergunning asiel beschikbaar dient te houden in Ter Apel.
Op 21 december 2023 heeft het COa eiser mondeling medegedeeld dat eiser in aanmerking komt voor opvang in de PBL in Ter Apel.
Eiser heeft tegen deze mededeling beroep ingesteld.
Het COa heeft een verweerschrift ingediend.
De rechtbank heeft het beroep, tezamen met het verzoek een voorlopige voorziening te treffen (geregistreerd onder het zaaknummer AWB 24/1067), op 2 februari 2024 op zitting behandeld. Eiser is niet verschenen, zijn gemachtigde wel. Het COa heeft zich laten vertegenwoordigen door zijn gemachtigde. De rechtbank heeft het onderzoek ter zitting gesloten.
Overwegingen
1. Het geschil heeft betrekking op het onderdak dat aan eiser wordt geboden. Eiser krijgt geen toegang tot de reguliere opvang voor asielzoekers. Hij krijgt wel toegang tot opvang in een PBL (in Ter Apel).
Achtergrond
2. Eiser heeft op 18 juli 2023 asiel aangevraagd. De asielaanvraag is op 7 augustus 2023 als kennelijk ongegrond afgewezen. Op 21 november 2023 heeft deze rechtbank, zittingsplaats Utrecht het beroep gegrond verklaard en het asielbesluit vernietigd. De staatssecretaris is daartegen in hoger beroep gegaan. Eiser stelt dat hij daarna drie keer heeft getracht om opvang te krijgen. Eiser geeft aan dat hij in Ter Apel is weggestuurd, zonder uitleg en zonder besluit. Eiser heeft zich de laatste keer op 21 december 2023 gemeld voor opvang. Het COa heeft eiser toen mondeling bericht dat hij in aanmerking komt voor opvang in de PBL. Eiser heeft vervolgens op 28 december 2023 beroep ingesteld tegen deze mededeling.
Gronden eiser
3. Eiser stelt dat het COa zonder vrijheidsbeperkende maatregel niet bevoegd is om zijn vrijheid te beperken zoals gebeurt bij opvang in een PBL. Het besluit om eiser niet op te vangen in de reguliere opvang, maar in een PBL, moet gelet op de verstrekkende gevolgen van het besluit worden neergelegd in een schriftelijk besluit. De aanwijzing (artikel 55 van de Vw) biedt onvoldoende basis voor de plaatsing in een PBL. Daarbij komt dat eiser niet in de doelgroep van de PBL valt. De doelgroep bestaat uit asielzoekers in spoor 1 (Dublin) of 2 (veilige landen van herkomst en personen met een status elders in de Europese Unie). Eiser zit in spoor 4. Voorts is de PBL niet geschikt voor langdurig verblijf; aangezien de staatssecretaris in hoger beroep is gegaan zal een nieuw besluit op de asielaanvraag nog maanden duren. Dat de plaatsing in een PBL voor onbepaalde tijd is, is onrechtmatig. De plaatsing is ook in strijd met het evenredigheidsbeginsel. De gevolgen van zo’n plaatsing voor eiser staan niet in verhouding tot het doel. Wat betreft het doel van de PBL merkt eiser nog op dat het werkelijke doel van de PBL een andere is dan het beschikbaar blijven voor de asielprocedure. Er is dan ook sprake van détournement de pouvoir. Tenslotte betwist eiser dat zijn asielaanvraag kansarm is. Daarbij komt dat onduidelijk is welke kansarme asielzoekers in een PBL worden geplaatst. Heldere criteria ontbreken namelijk.
Verweer COa
4. Het COa stelt zich op het standpunt dat een schriftelijk besluit omtrent de plaatsing in een PBL niet nodig is. De plaatsing vindt zijn grondslag in de aanwijzing die is gegeven op grond van artikel 55 van de Vw. De mededeling van 21 december 2023 aan eiser, waarbij het COa eiser mondeling heeft bericht dat hij in aanmerking komt voor opvang in de PBL, is aan te merken als een door het COa verrichte rechtens relevante handeling als bedoeld in artikel 72, derde lid, van de Vw. Dit betekent dat daar bezwaar tegen openstaat en de rechtbank niet bevoegd is om van het door eiser ingestelde beroep kennis te nemen. Het COa wijst op de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 12 september 20191. Ter zitting heeft de gemachtigde van het COa betoogd dat het ondanks deze stelling toch graag een inhoudelijk oordeel van de rechtbank krijgt.
Beoordeling rechtbank
Relevante wet- en regelgeving
5.1.
In Richtlijn 2013/33/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot vaststelling van normen voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming (de Opvangrichtlijn) zijn de minimumnormen voor opvang van asielzoekers in de lidstaten vastgelegd. Aan de lidstaten is opgedragen ervoor te zorgen dat voor asielzoekers materiële opvangvoorzieningen beschikbaar zijn. Die materiële opvangvoorzieningen moeten een levensstandaard bieden die hun bestaansmiddelen garandeert en hun fysieke en geestelijke gezondheid beschermt (artikel 17 van de Opvangrichtlijn).
5.2.
Artikel 7 van de Opvangrichtlijn – dat gaat over verblijf en bewegingsvrijheid – bepaalt het volgende:
1. Verzoekers kunnen zich vrij bewegen op het grondgebied van de ontvangende lidstaat of binnen een hun daartoe door die lidstaat aangewezen gebied. Dit aangewezen gebied mag de onvervreemdbare sfeer van het privéleven niet aantasten en dient voldoende bewegingsvrijheid te bieden om ervoor te zorgen dat alle voorzieningen die deze richtlijn biedt, toegankelijk zijn.
2. De lidstaten kunnen een besluit nemen over de plaats van verblijf van de verzoeker, om redenen van openbaar belang, openbare orde of indien nodig voor een snelle behandeling en een doeltreffende controle van het verzoek om internationale bescherming.
3. De lidstaten mogen de toekenning van materiële opvangvoorzieningen bepaald in dit hoofdstuk afhankelijk stellen van het daadwerkelijk verblijf van de verzoekers op een door de lidstaten te bepalen specifieke locatie. Het besluit daartoe kan een algemeen besluit zijn, dient per individu te worden genomen en moet conform het nationale recht tot stand komen.
4. De lidstaten voorzien in de mogelijkheid van het verlenen van een tijdelijke toestemming aan verzoekers om hun in de leden 2 en 3 bedoelde verblijfplaats en/of het in lid 1 bedoelde aangewezen gebied te verlaten. Beslissingen daartoe worden individueel, objectief en onpartijdig genomen, en negatieve beslissingen worden met redenen omkleed.
Verzoekers hebben geen toestemming nodig om afspraken met autoriteiten en rechtbanken na te komen indien hun aanwezigheid vereist is.
5. De lidstaten verlangen van verzoekers dat zij hun adres bekendmaken bij de bevoegde autoriteiten en eventuele adreswijzigingen onverwijld aan die autoriteiten doorgeven.
5.3.
In artikel 20 van de Opvangrichtlijn is bepaald in welke gevallen een lidstaat de opvangvoorzieningen mag beperken, dan wel in uitzonderlijke gevallen, mag intrekken. Dat artikel luidt als volgt:
1. De lidstaten kunnen de materiële opvangvoorzieningen beperken of, in uitzonderlijke en naar behoren gemotiveerde gevallen, intrekken indien een verzoeker:
a. a) de door de bevoegde instanties vastgestelde verblijfplaats verlaat zonder deze instanties op de hoogte te stellen of, indien toestemming vereist is, zonder toestemming; of
b) gedurende een in het nationale recht vastgestelde redelijke termijn niet voldoet aan de meldingsplicht of aan verzoeken om informatie te verstrekken of te verschijnen voor een persoonlijk onderhoud betreffende de asielprocedure; dan wel
c) een volgend verzoek als omschreven in artikel 2, onder q), van Richtlijn 2013/32/EU heeft ingediend.
In de onder a) en b) bedoelde gevallen, wanneer de verzoeker wordt opgespoord of zich vrijwillig bij de betrokken instantie meldt, wordt een met redenen omklede, op de redenen voor de verdwijning gebaseerde beslissing genomen inzake het opnieuw verstrekken van sommige of alle beperkte of ingetrokken materiële opvangvoorzieningen.
2. De lidstaten kunnen de materiële opvangvoorzieningen tevens beperken indien zij kunnen aantonen dat de verzoeker zonder gerechtvaardigde reden na zijn binnenkomst in die lidstaat niet zo spoedig als redelijkerwijs mogelijk is een verzoek om internationale bescherming heeft ingediend.
3. De lidstaten kunnen de materiële opvangvoorzieningen beperken of intrekken indien een verzoeker financiële middelen verborgen heeft gehouden en daardoor ten onrechte van materiële opvangvoorzieningen gebruik heeft gemaakt.
4. De lidstaten kunnen sancties vaststellen op ernstige inbreuken op de regels met betrekking tot de opvangcentra en op ernstige vormen van geweld.
5. De in de leden 1, 2, 3 en 4 van dit artikel bedoelde beslissingen tot beperking of intrekking van materiële opvangvoorzieningen of sancties worden individueel, objectief en onpartijdig genomen en met redenen omkleed. De beslissingen worden genomen op grond van de specifieke situatie van de betrokkene, met name voor personen die onder artikel 21 vallen, en met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel. De lidstaten zien erop toe dat verzoekers te allen tijde toegang hebben tot medische hulp overeenkomstig artikel 19 en zorgen ervoor dat alle verzoekers een waardige levensstandaard genieten.
6. De lidstaten zorgen ervoor dat er geen materiële opvangvoorzieningen beperkt of ingetrokken worden voordat er een beslissing genomen is overeenkomstig lid 5.
5.4.
Het Hof van Justitie van de Europese Unie (EHvJ) heeft in de uitspraak van 12 november 2019, C-233/18 (Haqbin) geoordeeld dat het beperken of intrekken van de opvangvoorzieningen op grond van (onder andere) artikel 20, vierde lid, van de Opvangrichtlijn niet zo ver mag gaan dat asielzoekers daardoor verstoken blijven van elementaire levensbehoeftes zoals huisvesting, voedsel en kleding, ook niet als dit tijdelijk is. Wat wel is toegestaan, is dat wordt bepaald dat het verblijf van de betreffende asielzoeker wordt beperkt tot een afzonderlijk gedeelte van het opvangcentrum waarbij het wordt verboden met bepaalde bewoners in contact te treden of dat de asielzoeker wordt overgebracht naar een andere opvangvoorziening. Volgens het EHvJ staat de Opvangrichtlijn er ook niet aan in de weg dat de betreffende asielzoeker op grond van artikel 20, vierde lid van de Opvangrichtlijn in bewaring wordt gehouden, mits wordt voldaan aan de daarvoor in de Opvangrichtlijn neergelegde voorwaarden.
5.5.
Gelet op artikel 3a, eerste lid, van de Wet Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Wet COa) bepaalt het COa in welke opvangvoorziening een asielzoeker wordt geplaatst en is het COa bevoegd een asielzoeker naar een andere voorziening over te plaatsen.
5.6.
De minimumnormen uit de Opvangrichtlijn zijn in Nederland (onder meer) uitgewerkt in de Regeling verstrekkingen asielzoekers en andere categorieën vreemdelingen 2005 (Rva 2005). Zo bevat de Rva 2005 bepalingen over de toelating tot de opvang (artikelen 2 t/m 4), de beëindiging van de opvang (artikelen 5 t/m 7), wat de opvang in een opvangvoorziening omvat (artikel 9) en het beperken van de verstrekkingen (artikel 10). En het is op grond van artikel 11 van de Rva 2005 aan het COa om te bepalen in welke opvangvoorziening een asielzoeker wordt (over)geplaatst.
5.7.
Op grond van artikel 55, eerste lid, Vw kan de vreemdeling die rechtmatig verblijf geniet op grond van artikel 8, onder f, van de Vw worden verplicht zich in verband met het onderzoek naar de inwilligbaarheid van de aanvraag om een verblijfsvergunning beschikbaar te houden op een door de staatssecretaris aangewezen plaats, overeenkomstig hem daartoe door de bevoegde autoriteit gegeven aanwijzingen.
5.8.
Het beleid van de staatssecretaris over de toepassing van dit artikel is neergelegd in A5/4 van de Vreemdelingencirculaire 2000 (Vc). Als een vreemdeling een aanvraag voor een verblijfsvergunning asiel of regulier voor bepaalde tijd indient, wijst de Korpschef de gemeente waarin de opvangvoorziening zich bevindt aan als plaats waar de vreemdeling zich in verband met de behandeling van zijn aanvraag moet verblijven. De Korpschef doet de aanwijzing zowel mondeling als schriftelijk.
5.9.
In een brief van de staatssecretaris aan de Tweede Kamer van 29 juni 20222 heeft de staatssecretaris uiteengezet welke aanvullende maatregelen worden genomen ter voorkoming en aanpak van overlast en criminaliteit door asielzoekers. De PBL is bedoeld voor de opvang van vreemdelingen met een kansarme asielaanvraag in Nederland. In de PBL geldt, op basis van huisregels een sober regime en het vereiste dat betrokkenen steeds beschikbaar zijn voor de procedure op locatie. Doel: snelle procedures waarbinnen in kortere tijd het asielverzoek wordt beoordeeld, verblijfstijd op de locatie minimaal is en de overlast door asielzoekers met een kansarm verzoek te verkleinen en het organiseren van vertrek.
5.10.
In de nota Opdrachtbrief Pré-PBL van de staatssecretaris d.d. 9 juni 2023 staat, samengevat, het volgende. De ketenprocessen zijn zodanig vormgegeven dat de procedures snel kunnen worden doorlopen. Hierbij wordt de politie verzocht om de aanvragers die in de pilot behandeld worden met voorrang door het identificatie- en registratieproces (IenR-proces) te geleiden. Van DT&V wordt gevraagd om de voorlichtingsgesprekken te starten bij het begin van deze procedure en niet af te wachten tot er een beschikking gereed is. De pilot versnelde afdoening kansarme asielaanvragen is erop gericht om deze groep mensen op één plek te houden, door middel van huisregels, een gevuld dag- en avondprogramma en de inrichting van de locatie. Indien aanvragers bij een afwijzing in beroep gaan, zullen ze deze procedure op een andere COa-locatie afwachten. Op de pilot-locatie gelden strenge huisregels, waaronder de plicht om zich een of twee keer per dag bij het COa te melden (inhuisregistratie) en zal maximaal worden ingezet op het waarborgen van de aanwezigheid van de asielzoekers voor hun procedures. Voor plaatsing in deze modaliteit komen alle kansarme aanvragers in aanmerking, waarbij geen sprake hoeft te zijn van een asielzoeker die overlast heeft veroorzaakt, zoals bij plaatsing in de Handhaving- en Toezichtlocatie (HTL) wel het geval is. Kwetsbare vreemdelingen zullen worden uitgezonderd van plaatsing in deze modaliteit. De asielzoekers die worden geplaatst in de pilot zullen zich, op grond van artikel 55, eerste lid, Vw, in verband met het onderzoek naar de inwilligbaarheid van de aanvraag om een verblijfsvergunning beschikbaar moeten houden op een door Onze Minister aangewezen plaats, overeenkomstig hem daartoe door de bevoegde autoriteit gegeven aanwijzingen. De vreemdeling zal hiertoe een schriftelijke aanwijzing ontvangen, afgegeven door de bevoegde medewerkers van de IND (M117-C).
5.11.
In het onderhavige geval is op 20 juli 2023 aan eiser een aanwijzing als bedoeld in artikel 55 van de Vw gegeven. Deze aanwijzing houdt het volgende in:
“Ingevolge artikel 55 van de Vw wijs ik Ter Apel aan als plaats waar u zich beschikbaar dient te houden in verband met de behandeling van uw aanvraag.
Ik geef u hierbij de volgende aanwijzing. U dient zich beschikbaar te houden in de u aangewezen verblijfplaats, tenzij aan u expliciet (schriftelijk) wordt medegedeeld dat uw aanwezigheid in de u aangewezen verblijfplaats ten behoeve van het onderzoek naar uw aanvraag voor de van een bepaalde dag naar het oordeel van de Immigratie- en Naturalisatiedienst niet meer noodzakelijk wordt geacht. In elk geval dient u zich op de dagen dat u een afspraak heeft in de aangewezen verblijfplaats vanaf 08:00 uur beschikbaar te houden in de u aangewezen verblijfplaats”.
5.12.
De huisregels Pré-PBL bevatten (onder 8 onder andere) de volgende huisregel:
“Betreden van locatie en aanwezigheid op locatie
U dient de hele dag aanwezig te zijn op deze COa-locatie zodat u beschikbaar bent voor afspraken in het kader van uw asielprocedure. U dient daarnaast deel te nemen aan het dag- en avondprogramma. Tijdens de vrije ruimtes in het programma kunt u de locatie kort verlaten. (…)”
5.13.
Hoofdstuk 5 van de Vw (artikel 56 e.v.) bevat bepalingen over en de voorwaarden waaronder vrijheidsbenemende en -ontnemende maatregelen kunnen worden genomen.
5.14.
Artikel 5 van de Wet COa bepaalt:
1. In afwijking van artikel 72, derde lid, van de Vw zijn de afdelingen 1, 3 en 4 van hoofdstuk 7 van de Vw van toepassing op besluiten in het kader van het onthouden dan wel de beëindiging van verstrekkingen bij of krachtens deze wet.
2. In afwijking van artikel 72, derde lid, van de Vw worden handelingen van het COa ten aanzien van een vreemdeling als zodanig die worden verricht in het kader van de beëindiging van verstrekkingen bij of krachtens deze wet, voor de toepassing van deze wet met een beschikking gelijkgesteld. De afdelingen 1, 3 en 4 van hoofdstuk 7 van de Vw zijn op die beschikking van toepassing.
Beroep of bezwaar?
6. Allereerst staat ter beoordeling of tegen de mededeling van het COa dat eiser opvang kan krijgen in een PBL beroep kan worden ingesteld bij de rechtbank. De rechtbank stelt vast dat in het onderhavige geval de mededeling niet op schrift is gesteld. Dat betekent dat van een besluit als bedoeld in artikel 5, eerste lid, van de Wet COa reeds om die reden geen sprake is. Overigens is de rechtbank van oordeel dat het vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid en duidelijkheid de voorkeur verdient dat een beslissing als de onderhavige op schrift wordt gesteld en wordt uitgereikt aan de vreemdeling. Met zo’n schriftelijke beslissing kan individueel, objectief en met redenen omkleed uiteen worden gezet waarom de betreffende vreemdeling geen opvang op een reguliere opvanglocatie krijgt, maar wel opvang in een PBL kan krijgen. Nu dat in dit geval niet is gebeurd, zal de rechtbank beoordelen of de mededeling die hier is gedaan kwalificeert als een handeling van het COa die wordt verricht in het kader van de beëindiging van verstrekkingen en die gelijkgesteld wordt met een beschikking als bedoeld in artikel 5, tweede lid, van de Wet COa.
6.1.
De rechtbank is van oordeel dat dat het geval is. Daarbij neemt de rechtbank in aanmerking dat de mededeling kan worden gezien als een weigering om eiser toe te laten tot de reguliere opvang en dat het recht op opvang komt te vervallen als eiser geen gevolg geeft aan de mededeling.
6.2.
Dat betekent dat het beroep ontvankelijk is en de rechtbank toekomt aan een inhoudelijke beoordeling van het geschil.
Inhoudelijke beoordeling rechtbank
7. Uit de stukken en dat wat ter zitting naar voren is gebracht blijkt het volgende.
Op dit moment heeft alleen de opvanglocatie in Ter Apel een PBL. Feitelijk is er op het terrein van de opvanglocatie in Ter Apel een aparte opvang gecreëerd voor 30 asielzoekers. Die opvang bestaat uit een aantal (eenpersoons)kamers en gemeenschappelijke ruimtes. Deze opvang bevindt zich in een “hofje” en wordt met hekken afgeschermd van de rest van de opvang. Asielzoekers die in de PBL worden opgevangen mogen zich de hele dag op het terrein van het hofje vrijuit bewegen, maar mogen het terrein van het hofje niet verlaten. Dat laatste kan slechts tweemaal daags (een uur per keer). Verder krijgen zij een verplicht dag- en avondprogramma en moeten zij zich beschikbaar houden voor de afwikkeling van hun asielaanvraag. De plaatsing in de PBL duurt zolang er nog niet is beslist op de aanvraag. Vooraf – op het moment dat tot plaatsing in een PBL wordt besloten – wordt de duur van de plaatsing niet bepaald.
7.1.
Ter zitting heeft het COa toegelicht dat plaatsing in een PBL bedoeld is voor asielzoekers met een kansarme aanvraag. Dat zijn volgens het COa in ieder geval asielzoekers in spoor 1 en 2 en kunnen ook asielzoekers in spoor 4 zijn. Verder heeft het COa ter zitting betoogd dat de grondslag voor het vrijheidsbeperkende karakter van de individuele plaatsing in een PBL kan worden gevonden in de aanwijzing die is gegeven op grond van artikel 55 van de Vw.
7.2.
Niet in geschil is dat eiser recht heeft op opvang en dat de opvang die wordt geboden in de PBL een vrijheidsbeperkend karakter heeft.
7.3.
Op grond van de Opvangrichtlijn is het de lidstaten toegestaan om een plaats van verblijf aan te wijzen indien dat nodig is voor een snelle behandeling van de asielaanvraag. Ook is het mogelijk om een gebiedsbeperking aan te wijzen en de toekenning van materiële opvangvoorzieningen afhankelijk te stellen van het daadwerkelijk verblijf van de verzoekers op een door de lidstaten te bepalen specifieke locatie. Onder bepaalde voorwaarden is het verder toegestaan in een opvangvoorziening maatregelen te treffen die kunnen inhouden dat een asielzoeker in een andere opvanglocatie wordt ondergebracht. En dat die maatregelen mogelijk zo ver gaan dat iemand in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt of zelfs zijn vrijheid wordt ontnomen, is daarbij niet uitgesloten.
7.4.
In Nederland zijn de (minimum)normen voor de opvang, de normen voor het beperken, intrekken en beëindigen van de opvang en de vrijheidsbeperking en -ontneming geregeld en uitgewerkt in de Vw en de Rva 2005. Zo zijn in de Rva 2005 (onder andere) bepalingen over de toelating tot de opvang (artikelen 2 t/m 4), de beëindiging van de opvang (artikelen 5 t/m 7) en het beperken van de verstrekkingen (artikel 10) neergelegd. De vrijheidsbeperking die op dit moment onlosmakelijk verbonden is met de opvang in een PBL is niet een beperking die geregeld is in de Rva 2005. De Vw bevat in hoofdstuk 5 weliswaar regels voor vrijheidsbeperkende (en vrijheidsontnemende) maatregelen (artikel 56 e.v.), maar in dit geval is de vrijheidsbeperking niet gebaseerd op één van de maatregelen uit hoofdstuk 5 van de Vw. Ook daarin valt dus geen grondslag voor de vrijheidsbeperking in een PBL te vinden. En hoewel artikel 7 van de Opvangrichtlijn en het daarop gebaseerde artikel 55 van de Vw in bepaalde situaties de mogelijkheid biedt tot het aanwijzen van een locatie waar de vreemdeling moet verblijven, betekent dat niet dat op grond van dit artikel zonder meer een vrijheidsbeperking van een omvang als de onderhavige kan plaatsvinden. Zo is bijvoorbeeld onduidelijk op grond waarvan de vrijheidsbeperking zich ook uitstrekt tot de dagen of momenten waarop er geen afspraken in het kader van de asielprocedure zijn gemaakt met eiser. Ook de aanwijzing die in dit geval is gegeven duidt niet op een vrijheidsbeperking van die omvang. Die aanwijzing betreft immers alleen de verplichting voor de vreemdeling om zich in verband met het onderzoek naar de inwilligbaarheid van de asielaanvraag beschikbaar te houden op een aangewezen plaats, in dit geval Ter Apel. Anders dan het COa heeft betoogd biedt ook die aanwijzing in dit geval dus geen voldoende grondslag voor het vrijheidsbeperkende karakter van deze omvang bij de plaatsing in een PBL.
7.5.
De rechtbank is gelet op het voorgaande dan ook van oordeel dat de beperking van de vrijheid die onlosmakelijk verbonden is aan de plaatsing in een PBL geen voldoende grondslag heeft in de toepasselijke wet- en regelgeving. Onder die omstandigheden kan het COa eiser niet voor de keuze stellen opvang in een PBL te gebruiken of geen opvang te krijgen.
7.6.
Dat betekent dat het beroep tegen de met een beschikking gelijk te stellen handeling (de mededeling van het COa) reeds hierom gegrond is. Gelet hierop komt de rechtbank aan een bespreking van de overige gronden niet toe.
7.7.
De rechtbank ziet in het voorgaande aanleiding om het COa te veroordelen in de proceskosten die eiser heeft moeten maken voor de door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand. De rechtbank stelt de kosten op grond van het Besluit proceskosten bestuursrecht vast op € 1750,- (1 punt voor het indienen van het beroepschrift, 1 punt voor het verschijnen ter zitting, met een waarde per punt van € 875,00 en wegingsfactor 1).
Beslissing
De rechtbank
-verklaart het beroep tegen de handeling (de mededeling van het COa) van 21 december 2023 gegrond;
-vernietigt de met een beschikking gelijk te stellen handeling;
-veroordeelt het COa in de proceskosten van eiser tot een bedrag van € 1750,-.
Deze uitspraak is gedaan door mr. M. Munsterman, rechter, in aanwezigheid van Z.P. de Wilde, griffier op 1 maart 2024 en openbaar gemaakt door middel van geanonimiseerde publicatie op rechtspraak.nl.
de griffier de rechter
Een afschrift van deze uitspraak is verzonden aan partijen op:
Rechtsmiddel
Tegen deze uitspraak kan hoger beroep worden ingesteld bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State binnen vier weken na de dag van bekendmaking.
Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) heeft een asielzoeker in Ter Apel ten onrechte onder een verzwaard regime geplaatst. Dat heeft de rechtbank in Den Haag bepaald. Deze uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben voor de procesbeschikbaarheidslocatie (PBL), die is opgericht om de overlast in Ter Apel en omgeving te bestrijden.
De PBL is een woonblok in het asielzoekerscentrum in Ter Apel, waar in opdracht van het ministerie van Justitie een metershoog hek omheen is gezet. Hierin worden overlastgevende asielzoekers geplaatst. Hun aanvragen worden versneld behandeld.
‘Vrijheidsbeperking is te groot’
De asielzoekers moeten 22 uur per dag binnen blijven om zo beschikbaar te zijn voor het afhandelen van hun aanvragen. Op die manier hebben ze weinig tijd om op straat rond te zwerven.
Hoogleraar migratierecht aan de Vrije Universiteit Lieneke Slingenberg zei vorige maand in een artikel in de NRC dat dit neerkomt op detentie en dat mag niet zonder juridische grondslag.
De NRC onthulde dat deze aanpak van overlastgevers is geïntroduceerd door een vertrouweling van minister Dilan Yesilgöz van Justitie (VVD). Daarbij werd bewust vaag gelaten wat overlast is, zodat zoveel mogelijk asielzoekers konden worden aangepakt.
De rechter vernietigt nu het besluit van het COA om de 35-jarige Syfaks uit Algerije in de PBL te plaatsen. Volgens het vonnis is er ‘onvoldoende wettelijke grondslag om asielzoekers op te sluiten in de PBL’. Er wordt op gewezen dat de vrijheidsbeperking zo groot is, dat het wel goed moet worden geregeld. ‘Dat is hier niet gebeurd’, concludeert de Haagse rechtbank.
De verwachtingen waren heel hoog
De PBL is een proef, die afgelopen zomer van start is gegaan. Er is jaren aan gewerkt. De voorziening is opgezet om de overlast in Ter Apel en de wijde omgeving terug te brengen. De verwachtingen waren hoog bij de start.
De uitspraak van de rechtbank kan verstrekkende gevolgen hebben voor het slagen van de proef. Wat voor de Algerijnse Syfaks geldt, zou ook kunnen gelden voor anderen die op deze wijze worden opgevangen. Dat betekent dat deze uitspraak de speciale opvang van overlastgevende asielzoekers op losse schroeven zet.
Beloftes niet nagekomen
Het zit ook al tegen bij de uitbreiding van het aantal plekken in de PBL. Dat zijn er sinds de start dertig. Het ministerie van Justitie kondigde eerder aan dat het aantal plekken in november naar vijftig zou groeien en begin dit jaar zouden het er al honderd moeten zijn. Die beloftes zijn niet nagekomen.
Het COA beraadt zich op de uitspraak en kan dus nog niet zeggen of er hoger beroep wordt aangetekend. Daar wordt begin volgende week een besluit over genomen.
Bij beantwoording de datum en ons kenmerk vermelden.
Wilt u s lechts één zaak in
uw brief behandelen.
[EINDE TEKST RECHTERZIJKANT EN VOORTGANG BRIEF]
Met deze brief wordt uitvoering gegeven aan het informatieverzoek van het lid Podt naar aanleiding van berichtgeving in NRC van 9 februari jl.1
Het informatieverzoek is gedaan tijdens de voortzetting van het wetgevingsoverleg over het Begrotingsdeel asiel en migratie van 12 februari jl.
Met toezending van de documenten in de bijlage wordt tegemoetgekomen aan het verzoek om documenten van het lid Podt. In de documenten zijn zoals gebruikelijk gegevens onleesbaar gemaakt in het kader van de bescherming van persoonsgegevens, evenals informatie die buiten de reikwijdte van dit verzoek valt
Ook zijn in een gering aantal documenten minimale lakkingen aangebracht met het oog op de bescherming van het belang van de Staat. Zo beogen wij optimale transparantie te bieden in het proces.
Inleiding
Alvorens in te gaan op de specifieke punten van het informatieverzoek, hechten wij eraan om toe te lichten waarom in september 2022 de Coördinator Nationale Aanpak Overlast is aangesteld en hoe zijn opdracht zich verhoudt tot de inrichting van de procesbeschikbaarheidslocatie.
In de zomer van 2022 was sprake van een onhoudbare situatie in de migratieketen, met name in Ter Apel.
Veel personen moesten ongewild buiten voor de poort van het aanmeldcentrum verblijven, waaronder kinderen en kwetsbaren. Meerdere belangenorganisaties, waaronder het Nederlandse Rode Kruis en UNICEF Nederland, deden de oproep aan het kabinet en de minister-president om de situatie met spoed te verbeteren.
In deze periode vonden daarnaast veel incidenten plaats. De sfeer binnen en buiten het COA-terrein en het dorp Ter Apel was grimmig, er ontstonden geregeld vechtpartijen, waardoor regelmatig politie-inzet nodig was. De sociale veiligheid, algemene veiligheid, hygiëne en gezondheid van de asielzoekers, medewerkers op het COA-terrein en inwoners van Ter Apel kwam voorts in het geding.
Al met al was sprake van ernstige vrees voor verstoring van openbare orde, waardoor de burgemeester genoodzaakt was een lokale noodverordening af te kondigen. Die urgentie om acute maatregelen te treffen, hebben wij ook waargenomen tijdens onze bezoeken aan Ter Apel in de zomer van 2022.
De aanpak van overlastgevend en crimineel gedrag door asielzoekers is één van de prioriteiten van dit kabinet. Daarom was de inzet hierop ook onderdeel van de bestuurlijke afspraken van 26 augustus 20222 tussen het kabinet, de VNG, het IPO en het Veiligheidsberaad. In die afspraken is vastgelegd dat het Rijk een project gestart is om extra aandacht te besteden aan dossieropbouw van overlastgevers in het kader van de bestuursrechtelijke en strafrechtelijke aanpak.
Voor deze versterkte aanpak van overlast is structureel budget toegekend. In die context is in september 2022 de Coördinator Nationale Aanpak Overlast aangesteld. Daarnaast is aangegeven dat er wordt gewerkt aan het realiseren van een of meer procesbeschikbaarheidslocaties.
In de opdrachtbrief voor de Coördinator van 20 september 2022 is een aantal indicatieve sporen opgesomd voor de uitvoering van de opdracht van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast, zoals het in kaart brengen van de doelgroep om tot een persoonsgerichte aanpak te komen en het inventariseren van oplossingen
Al vrij snel na de start van zijn opdracht heeft de Coördinator zich gecommitteerd aan drie specifieke actielijnen: (1) het versterken van de aansluiting tussen de vreemdelingenketen en de strafrechtketen in de aanpak van overlast, (2) het aanjagen van de pilot procesoptimalisatie om procedures van overlastgevende asielzoekers snel en slagvaardig af te doen, en (3) het ondersteunen van gemeenten waar veel overlast wordt ervaren door het faciliteren van mobiele toezichtteams.
Uw Kamer is over de aanstelling van de Coördinator en de formatie van zijn projectteam geïnformeerd bij brief van 16 september 2022.34 Over de voortgang en resultaten van zijn opdracht is uw Kamer vervolgens periodiek geïnformeerd bij brieven van 16 september 20225 , 24 november 20226 , 9 mei 20237 en 10 november 20238 en in de beantwoording van vragen over het Jaarverslag 2022 Slotwet.
Voor een zuiver begrip van de opdracht van de Coördinator is het wenselijk om de pilot procesoptimalisatie en de procesbeschikbaarheidslocatie uit elkaar te houden.
De Coördinator heeft geen rol gehad in de besluitvorming omtrent de inrichting en ontwikkeling van de procesbeschikbaarheidslocatie. Deze bijzondere modaliteit was geen onderdeel van zijn opdracht en al geruime tijd voor de aanstelling van de Coördinator in ontwikkeling.
Uw Kamer is over de ontwikkeling van de procesbeschikbaarheidslocatie bij brief van 29 juni 2022 geïnformeerd. 9
Pilot procesoptimalisatie Bij de pilot procesoptimalisatie in Ter Apel worden de procedures van overlastgevers in Ter Apel zo snel mogelijk behandeld. Door deze snelle werkmethode wordt de opvang en het asielsysteem zoveel mogelijk ontlast.
. Asielzoekers komen voor de pilot procesoptimalisatie in beeld bij signalen van overlastgevend gedrag. Denk aan
2 Kamerstuk 19 637, nr. 2992.
3 In de brief van 10 november 2023 is uw Kamer geïnformeerd over de resultaten van de Coördinator na de beëindiging van zijn opdracht, zie Kamerstuk 19 637, nr. 3175.
4 Kamerstuk 19 637, nr. 2986
5 Kamerstuk 19 637, nr. 2986.
6 Kamerstuk 19 637, nr. 3010.
7 Kamerstuk 19 637, nr. 3104.
8 Kamerstuk 19 637, nr. 3175.
9 Kamerstuk 19 637, nr. 2908
BLADZIJDE 3
verbale of fysieke agressie in de opvang of omdat uit iemands dossier blijkt dat hij gesignaleerd wordt voor een veroordeling van een strafbaar feit in een andere EU lidstaat. In de Vreemdelingencirculaire 2000 is beschreven wat in ieder geval onder overlast wordt verstaan.
Dat overlastgevend gedrag in de Vreemdelingcirculaire 2000 niet uitputtend is vastgelegd, geeft professionals in de keten de ruimte om hierin een gerede afweging te maken.
Op grond van het Vreemdelingenbesluit mag de rust- en voorbereidingstijd op bepaalde gronden worden onthouden, bijvoorbeeld indien er sprake is van overlast in een opvangvoorziening. De kern van de werkmethode van de pilot procesoptimalisatie is dus: binnen het bestaande recht de procedures versnellen
Voor het zomerreces wordt uw Kamer geïnformeerd over de uitvoering van de motie-Ceder10 om de pilot procesoptimalisatie structureel in te voeren en waar mogelijk en noodzakelijk toe te passen op andere locaties waar problematiek met overlastgevers speelt.
De leden van de fracties van de SP, GroenLinks-PvdA, Volt, DENK, de PvdD, D66, de ChristenUnie, de VVD, de SGP, het CDA, Nieuw Sociaal Contract, de PVV, FVD en BBB hebben voor deze motie gestemd
Pilot pré-pbl Op de procesbeschikbaarheidslocatie (hierna: pbl) in Ter Apel worden asielzoekers met een kansarme asielaanvraag geplaatst om beschikbaar te blijven voor de procedures zodat deze zo efficiënt en vlot als mogelijk worden doorlopen
De procesbeschikbaarheidslocatie is aan te merken als een doorontwikkeling van de pilot sobere opvang van 2018 tot 202011.
. De procesbeschikbaarheidslocatie is door de ketenmariniers, in samenwerking met de ketenpartners binnen de migratieketen, ontwikkeld.
Asielzoekers met een kansarme aanvraag zijn bijvoorbeeld personen uit een veilig land van herkomst of een land waarbij de kans op een inwilliging lager is dan 10 procent.12
Omdat de capaciteit op de pbl in Ter Apel nog beperkt is, moet er geprioriteerd worden wie voor plaatsing in aanmerking komt. Dat gebeurt door kansarme asielzoekers met overlastgevend gedrag te prioriteren.
Bij het plaatsen op de procesbeschikbaarheidslocatie wordt geen vrijheidsbeperkende of vrijheidsontnemende maatregel aan de vreemdeling opgelegd.
Er is dan ook geen sprake van detentie of verkapte detentie.
. Als de vreemdeling besluit niet langer op de procesbeschikbaarheidslocatie te willen verblijven, heeft dat in beginsel geen impact op zijn aanvraag. De behandeling daarvan gaat door.
Het is wel zo, dat als de vreemdeling niet komt opdagen voor bepaalde processtappen, dit impact heeft op de behandelduur en uitkomst van de procedure. Dat is geen uitzondering, maar de reguliere werkwijze.
Van etnisch profileren in relatie tot de pbl en de pilot procesoptimalisatie is nadrukkelijk geen sprake. Immers, plaatsing op de pbl geschiedt niet op basis van nationaliteit als zodanig, maar op basis van de kans die iemand heeft om gegeven zijn nationaliteit een inwilligingsbesluit te krijgen conform het reguliere asielbeleid
Dat betekent dat asielzoekers met een zogeheten kansarme asielaanvraag in aanmerking komen. Opname in de pilot procesoptimalisatie geschiedt niet op basis van nationaliteit, maar op basis van signalen van overlastgevend gedrag zoals agressief gedrag in de opvanglocatie.
10 Kamerstuk 19637, nr. 3194.
11 Kamerstuk 19 637, nr. 2908.
12 Met uitzondering van kwetsbare doelgroepen.
BLADZIJDE 4
Casusregie De Coördinator heeft in aanvulling op voornoemde drie actielijnen ook enkele gemeenten ondersteund waar de urgentie werd gevoeld om meer grip te krijgen op overlastgevende asielzoekers waarbij sprake is van mobiele criminaliteit, waaronder Utrecht en Amsterdam.
Denk hierbij aan asielzoekers die in korte tijd in meerdere politie-eenheden betrokken zijn bij strafbare feiten en tijdens hun verblijf uit beeld raken van de organisaties in de asielketen.
. De in eerste instantie beoogde uitwerking van een analyse-instrument is in het doorontwikkelen van casusregie losgelaten om primair de lokale ketensamenwerking te versterken en daarbij te bezien hoe de bestaande Top-X aanpak optimaal kan worden ingezet en in hoeverre eventueel maatwerk toe te passen.
In Amsterdam en Hardenberg is onder regie van de Coördinator de lokale ketensamenwerking op casusregie voor deze doelgroep versterkt
Toen de opdrachtstermijn was beëindigd was er nog aanvullende inzet noodzakelijk om de aanpak te kunnen evalueren.
De projectleden moesten nog gelegenheid hebben aanbevelingen op te stellen. Vandaar dat het ministerie van Justitie en Veiligheid nog een opdracht voor drie maanden heeft verstrekt aan de twee betrokken projectleden die per 31 december 2023 is beëindigd.
Momenteel wordt departementaal opvolging gegeven aan voornoemde aanbevelingen
Vragen lid Podt Met betrekking tot het informatieverzoek heeft het lid Podt verzocht om in te gaan op een aantal specifieke vragen welke ik hierna per onderwerp zal beantwoorden.
Aanbesteding In de zomer van 2022 was sprake van dermate dwingende spoed door de onhoudbare situatie in de migratieketen en Ter Apel, dat niet langer gewacht kon worden om de overlast door asielzoekers aan te pakken.
. Er ontstonden geregeld vechtpartijen, waardoor regelmatig politie-inzet nodig was. De sociale en algemene veiligheid van de asielzoekers, medewerkers op het COA-terrein en inwoners van Ter Apel kwam ernstig in het geding.
Dit is derhalve betrokken bij de hiervoor genoemde bestuurlijke afspraken van 26 augustus 2022, waarna de Coördinator is aangesteld. Op zijn advies is ervoor gekozen om in Ter Apel in pilotvorm een toezichtsteam in te zetten voor een periode van drie maanden.
Zoals bekend was in Ter Apel een directe noodoplossing noodzakelijk.
Het lokaal gezag had een veiligheidsrisicogebied afgekondigd rondom de COA-locatie, en een noodverordening was uitgevaardigd omdat het probleem zich verplaatste naar het dorp.
Doordat in oktober 2022 geen zicht was op een structurele oplossing om de overlast op korte termijn te verminderen en ook de opvangsituatie niet was verbeterd, is de opdracht niet aanbesteed en rechtstreeks verstrekt aan het bedrijf Snel Beveiliging Nodig (hierna SBN).
Er is gekozen voor dit bedrijf, omdat zij al ervaring met dezelfde doelgroep en problematiek hebben opgedaan in de gemeente Amsterdam. Het personeel van SBN beschikt over de benodigde sociale vaardigheden, culturele kennis en ervaring met de streetwise aanpak en disciplines
Er is een speciale werkmethode ontwikkeld voor de doelgroep overlastgevende asielzoekers, waarbij met name wordt ingezet op preventie.
De eerste positieve resultaten waren vrij snel zichtbaar na de start in Ter Apel, waarna besloten is om de pilot te verlengen. Door de niet-voorzienbare operationele noodzaak om de overlast aan te pakken en de noodzaak om draagvlak voor asielopvang te behouden is afgeweken van de reguliere aanbestedingsprocedures.
Dit is geen unieke situatie. Wanneer de openbare orde in het geding komt en sprake is van een acute noodsituatie, kan bijvoorbeeld door de
BLADZIJDE 5
veiligheidsdiensten wegens de onvoorzienbaarheid en dwingende spoed bij uitzondering worden afgeweken van de reguliere procedures zodat direct ingegrepen kan worden.
. Met de inzet van extra toezichtsteams is terughoudend omgegaan.
Uitsluitend in uitzonderlijke situaties waarbij lokale maatregelen onvoldoende soelaas boden om de overlast aan te pakken, is tot inzet van een dergelijke maatregel overgegaan. In 2023 zijn in de gemeenten Budel, Weert, Delfzijl, Hardenberg en Zweeloo toezichtsteams ingezet. Deze opdrachten lopen in 2024 af
De uitgaven met betrekking tot deze opdrachten zijn gedaan in 2023. De verantwoording is meegenomen in het jaarverslag van 2023, dat deze week wordt aangeleverd bij het ministerie van Financiën.
Uw Kamer zal dit overzicht op de derde dinsdag van mei 2024 ontvangen.
Na afronding van de opdracht van de Coördinator in september 2023 is besloten om de inzet van toezichtsteams door te ontwikkelen naar een structureel beleidsinstrument.
. Hiervoor is in november 2023 gestart met een aanbestedingsprocedure. Op dit moment liggen er nog geen offertes.
Mandaat De Coördinator heeft een aanjagende en coördinerende rol gehad binnen de bestaande gezagslijnen.
Voor de aansturing van zijn opdracht werd een ambtelijke stuurgroep ingericht met de secretaris-generaal en directieleden van het directoraat-generaal Migratie, Politie en Veiligheidregio’s en Rechtspleging en Rechtshandhaving binnen het ministerie van Justitie en Veiligheid.
Periodiek voerde de Coördinator overleg met de minister en staatssecretaris van Justitie e n Veiligheid en ambtelijke vertegenwoordiging vanuit de betrokken departementen.
Contact met politie en het Openbaar Ministerie In de ontwikkelfase van de pilot procesoptimalisatie zijn er met de Coördinator verschillende ambtelijke overleggen geweest over het doel en de randvoorwaarden van de beoogde ketensamenwerking.
De politie gaf in deze ontwikkelfase aan behoefte te hebben aan meer informatie over het doel van de pilot en de benodigde randvoorwaarden alvorens zich te kunnen committeren aan integrale ketensamenwerking.
In opdracht van de Coördinator is vervolgens door een onafhankelijke criminoloog en bestuurskundige in december 2022 een voorstel voor de pilot opgesteld waarbij de input is verwerkt van het projectteam van de Coördinator en uitvoerende medewerkers in Ter Apel, in het bijzonder van de IND en team AVIM-Noord van de politie
Dit procesvoorstel behelst een meer integrale en persoonsgerichte ketenbenadering van overlastgevende asielzoekers in de asielprocedure en de randvoorwaarden.
Vervolgens is in februari 2023 departementale afstemming bereikt met de Coördinator en de politie over een gezamenlijk commitment aan de pilot procesoptimalisatie met inachtneming van de bestaande werkprocessen, procedures, rollen en verantwoordelijkheden. Daarbij is vastgesteld dat er in de pilot procesoptimalisatie nooit sprake mag zijn van etnisch profileren en dat dit te allen tijde voorkomen moet worden
In dit verband is van politieke inmenging door de minister van Justitie en Veiligheid buiten de ambtelijke besluitvorming om geen sprake geweest.
De Coördinator heeft in zijn rol als aanjager wel aangestuurd op actieve deelname van alle betrokken organisaties aan de pilot.
Hij heeft in dit verband in de ontwikkelfase van de pilot richting het ministerie van Justitie en Veiligheid en de korpsleiding van de politie aangegeven dat de formele betrokkenheid van het team AVIM-Noord binnen de ketensamenwerking van de pilot zijn inziens beter zou kunnen.
Van een verzoek om overplaatsing door de Coördinator is geen sprake geweest.
BLADZIJDE 6
De Coördinator heeft zich ingezet om de aansluiting tussen de vreemdelingenketen en de strafrechtketen te versterken.
Dit heeft geleid tot kortere afstemmingslijnen tussen het Openbaar Ministerie en politie, COA, IND en DT&V. Daarnaast heeft het delen van kennis en ervaring wederzijds tot inzicht en begrip geleid in de problematiek en kon men elkaar aanspreken op mogelijke verbeteringen in werkwijzen.
Het Openbaar Ministerie opereert zelfstandig en onafhankelijk
. Daar treden wij of mijn medewerkers op het departement niet in. Het Openbaar Ministerie is in september 2022, gelet op de hiervoor geschetste crisis in de asiel(nood)opvang, uit eigen beweging gestart met het verbeteren van de afdoening van misdrijven door overlastgevende asielzoekers
. Het doel is om (vaker) een effectieve afdoeningsbeslissing te nemen binnen de ZSM-aanpak
Het is aan de officier van justitie of in individuele gevallen vervolging wordt ingesteld. Net als in iedere andere zaak wordt bij een strafbaar feit gepleegd door een asielzoeker rekening gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte.
Bij het verbeteren van de strafrechtelijke aanpak van asielzoekers die misdrijven plegen door het OM is geen sprake geweest van inmenging door het ministerie van Justitie en Veiligheid of de Coördinator.
Het OM heeft de Coördinator hierover in periodieke overleggen enkel geïnformeerd.
De strafrechtelijke aanpak van het Openbaar Ministerie richt zich overigens niet alleen op asielzoekers maar op iedereen voor wie de kans groot is dat ze zich onttrekken aan berechting of de uitvoering van opgelegde straffen.
De Coördinator heeft in het versterken van de aansluiting bij de strafrechtketen contact gehad met politie en het Openbaar Ministerie
Hij opereerde in de uitvoering van zijn opdracht binnen de bestaande gezagslijnen
Voor zover de indruk bestaat dat de Coördinator in de uitvoering daarvan oneigenlijk druk heeft uitgeoefend op politie en het Openbaar Ministerie hechten wij eraan te benadrukken dat van een dergelijk mandaat geen sprake was en de voorgestelde aanpak van de Coördinator altijd onderdeel heeft uitgemaakt van de ambtelijke besluitvorming.
Uit de bijgevoegde stukken blijkt genoegzaam dat van ministeriële druk op de ambtelijke besluitvorming van de aanpak geen sprake is geweest. ‘
Vraag pbl-bewoner Met betrekking tot uw vraag of het klopt dat een asielzoeker uit de procedure van de procesbeschikbaarheidslocatie is gezet omdat hij honger had en brood ging kopen in het dorp, geldt dat het uw Kamer bekend is dat wij over individuele gevallen geen uitspraken kunnen doen.
Wel kunnen wij aangeven dat op de sobere opvang drie maal daags in natura maaltijden worden verstrekt en ook wordt de sobere opvang voorzien van toiletartikelen.
Bij elke maaltijd is er koffie beschikbaar en bij de warme avondmaaltijd zit fruit.
Verder is er de mogelijkheid te sporten of mee te doen aan recreatieve activiteiten. De bewoners op de pbl in Ter Apel hebben per persoon een slaapkamer met een bed en een matras.
Vreemdelingen die de procesbeschikbaarheidslocatie verlaten terwijl zij beschikbaar moeten zijn, ondertekenen een verklaring waarin zij vrijwillig afzien van hun recht op opvang.
Dat betekent niet dat de asielaanvraag vervalt. Een asielaanvraag kan buiten behandeling gesteld worden wanneer iemand niet verschijnt voor gehoren of met onbekende bestemming vertrekt.
BLADZIJDE 7
Conclusie
Nederland wil bescherming bieden aan asielzoekers op de vlucht voor oorlog en geweld. Crimineel gedrag is onaanvaardbaar en ondermijnt het draagvlak voor de opvang van asielzoekers.13
13 Het bieden van bescherming is een verantwoordelijkheid die tegelijkertijd met zich meebrengt dat we de veiligheid waarborgen van medewerkers, bewoners op het azc en omwonenden.
Wij achten het daarom van onverminderd belang om de actielijnen die de Coördinator heeft ingezet te continueren.
. Zijn aanbevelingen sterken mijn ambitie om de aanpak van overlastgevende en criminele asielzoekers te continueren om zo het draagvlak te behouden voor vluchtelingen die bescherming zoeken.
Voorts is het van belang dat vreemdelingen met een kansarme aanvraag zo snel mogelijk uitsluitsel hebben op hun aanvraag. Daarom blijven wij ons onvermoeid inzetten voor het inrichten van procesbeschikbaarheidslocaties in meer gemeenten.
De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yesilgöz-Zegerius
De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
E. van derBurg
[131]
RTV NOORD
JURIDISCHE VRAAGTEKENS BIJ SPECIALE OPVANG
OVERLASTGEVERS TER APEL: ”DIT KOMT NEER OP DETENTIE”
Een verblijf in de procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) in Ter Apel komt ‘de facto neer op detentie. Daar moet een heldere grondslag voor zijn. Die ontbreekt hier.’
Dat zegt hoogleraar migratierecht aan de Vrije Universiteit Lieneke Slingenberg in een artikel in de NRC over een omstreden aanpak van asielzoekers die minister Yesilgöz liet uitvoeren. Daarbij werden ambtenaren onder druk gezet.
Politie weigert mee te werken, justitie voelt zich onder druk gezet
Yesilgöz liet een vertrouweling, buiten het ministerie om, een aanpak introduceren voor ‘overlastgevende’ asielzoekers. Daarin wordt bewust vaag gelaten wat overlast is, zodat zoveel mogelijk asielzoekers kunnen worden aangepakt.
De politietop weigerde medewerking vanwege risico’s op ‘etnisch profileren’.
Ook officieren van justitie beklagen zich over de politieke druk. Officieren zijn vorig jaar geïnstrueerd asielzoekers sneller dan andere burgers te vervolgen bij lichte vergrijpen. Volgens deskundigen komt die aanpak neer op discriminatie.
Mensen worden gek van de honger
De Algerijnse Syfaks over de procesbeschikbaarheidslocatie in Ter Apel
Juristen zetten in het NRC-stuk dus ook vraagtekens bij de rechtmatigheid van de PBL in Ter Apel. Daar is in opdracht van het ministerie van Justitie een metershoog hek om een woonblok van het asielzoekerscentrum in Ter Apel gezet. Asielzoekers moeten daar vrijwel de hele dag binnen blijven. Dit zou neerkomen op detentie en dat mag niet zonder juridische grondslag.
Zo snel mogelijk zo veel mogelijk PBL’s
De NRC laat de 35-jarige Syfaks uit Algerije aan het woord. ‘Je slaapt er op een matras op de grond. ’s Ochtends krijg je een boterham, ’s avonds een diepvriesmaaltijd. Verder niets. Mensen worden gek van de honger. ‘ Nadat Syfaks over het hek van de PBL was geklommen om brood te kopen, bleek zijn asielaanvraag vervallen.
Staatssecretaris Eric van der Burg zei onlangs dat hij ‘zo snel mogelijk, zo veel mogelijk’ PBL-locaties in Nederland wil hebben.
EINDE
VOLKSKRANT
AANPAK OVERLASTGEVENDE ASIELZOEKERS LEIDT
TOT MOGELIJKE RECHTSONGELIJKHEID EN VERKAPTE DETENTIE
De aanpak van demissionair minister Dilan Yesilgöz (Justitie, VVD) om kansarme en overlastgevende asielzoekers een halt toe te roepen, leidt tot vormen van verkapte detentie en mogelijk rechtsongelijkheid. Daarvoor waarschuwen experts in NRC.
De aanpak van Yesilgöz en staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) heeft als doel om overlastgevende en criminele asielzoekers van de straat te krijgen. Ze komen er eind 2022 mee na herhaaldelijke meldingen van steekpartijen, winkeldiefstallen en straatintimidatie rondom opvanglocaties, waaronder Ter Apel. In de praktijk komt de aanpak erop neer dat asielzoekers naar opvanglocaties kunnen worden gestuurd die omringd zijn met hekken en waar ze 24 uur per dag moeten verblijven, schrijft NRC zaterdag.
‘Mensen die misbruik maken van onze gastvrijheid moeten daarvan sneller de consequenties voelen’, staat in het persbericht. Er komt een Coördinator Nationale Aanpak Overlast die met de politie en het Openbaar ministerie een einde moet maken aan de overlast. Overlast die volgens het kabinet de draagvlak voor het asielbeleid ondermijnt.
De aanpak van de veiligelanders is in handen van Kees Loef, voormalig bestuursadviseur veiligheid van de gemeente Amsterdam en een vertrouweling van Yesilgoz. Hij krijgt in 2022 de taak om gedurende een jaar de teugels aan te halen. Uit het onderzoek van de krant komt naar voren dat Loef geregeld de randen van de wet opzoekt, iets waar hij tegen NRC zelf open over is. Zo vat hij het plan op asielzoekers bij aankomst direct te beoordelen op potentiële overlast. Deze asielzoekers – veelal Marokkanen, Algerijnen en Tunesiërs en dus afkomstig uit een veilig land – zouden op sobere locaties terechtkomen waar zij enkel kunnen rekenen op ‘bed-bad-brood’.
De aanpak stuit op bezwaren van de vreemdelingenpolitie, die erop wijst dat het ‘aan de voorkant’ screenen van potentieel overlastgevende asielzoekers zou neerkomen op discriminatie en etnisch profileren. Bovendien kan de politie niet iemand straffen voor overtredingen die nog niet begaan zijn.
24 uur per dag binnen de hekken
Uiteindelijk past de coördinator het plan aan: niet ‘potentiële overlastgevers’, maar asielzoekers die weinig kans maken op een verblijfsstatus én overlast hebben veroorzaakt, moeten in de sobere opvang terechtkomen. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) behandelt hun asielaanvragen met voorrang.
Deze sobere opvang krijgt een andere naam: ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ (PBL). De eerste wordt donderdag 6 juli 2023 geopend in Ter Apel, een dag voor de kabinetsval over asiel. Omringd door metershoge hekken komen overlastgevers hier terecht na de versnelde procedure. Ze moeten er 24 uur per dag blijven.
Vage specificaties
Uit interne documenten in handen van NRC blijkt dat er bewust voor gekozen is om vaag te houden wie in de verkapte detentiecentra terechtkomen. Wat onder overlast wordt verstaan, is niet helder gespecificeerd. Reden voor de vreemdelingenpolitie om niet mee te doen aan de pilot.
De aanpak van de coördinator leidt er ook toe dat het Openbaar Ministerie voor asielzoekers een andere strafrechtelijke benadering hanteert dan voor gewone burgers. De landelijke richtlijn is om winkeldiefstal de eerste keer met een waarschuwing af te doen. Loef wil zero-tolerance-beleid: overlastgevende asielzoekers moeten zo veel mogelijk worden veroordeeld, zodat zij in de PBL terechtkomen.
Kritische reacties Vluchtelingenwerk en advocatuur
VluchtelingenWerk Nederland vindt dat het ministerie met deze aanpak te ver gaat. De organisatie erkent dat ‘de grote overlast van een handjevol asielzoekers het draagvlak ondermijnt voor de opvang van haast alle andere asielzoekers’. Maar, stelt Vluchtelingenwerk tegen het ANP: ‘Als het om asielzoekers gaat, schuren het beleid en de uitvoering al langer tegen de grenzen van wat de wet toelaat.’
De Vereniging Asieladvocaten en Juristen Nederland (VAJN) zegt niet tegen de aanpak van overlastgevers te zijn, maar toont zich wel geschokt dat het beleid aanstuurt op etnisch profileren en ‘discriminatie in de rechtsvervolging’.
Of de ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ juridisch door de beugel kan en er geen sprake is van rechtsongelijkheid, ligt op dit moment ter beoordeling voor de rechter. Het demissionair kabinet is zeer te spreken over de aanpak en wil het aantal PBL-locaties verder uitbreiden, te beginnen in Budel.
De gemeente Westerwolde en het ministerie van Asiel en Migratie willen nog niets kwijt over een eerder aangekondigde brief van staatssecretaris Eric van der Burg. Daarin geeft hij aan op welke wijze de bewindsman de overlast van kansarme asielzoekers in en om Ter Apel op korte termijn denkt te bestrijden.
Bij een gesprek in Ter Apel liet de gemeenteraad de staatssecretaris vorige week weten dat het geduld meer dan op is. De raad eiste binnen een week op papier duidelijkheid over zijn aanpak. Mocht dat niet bevredigend zijn, dan geeft de raad het college van burgemeester en wethouders opdracht naar de rechter te stappen. Daar zal dan gevraagd worden de asielopvang in Ter Apel in te krimpen.
Beloftes niet nagekomen
Tijdens het gesprek werd Van der Burg er op gewezen dat hij zijn beloftes niet nakomt. Daarbij gaat het om de toegezegde uitbreiding van de eind juli geopende procesbeschikbaarheidslocatie (PBL). Daar worden kansarme asielzoekers opgevangen, zodat ze niet voor overlast kunnen zorgen in Ter Apel en omgeving.
Ook is het incident rond een stelende asielzoeker besproken. Na een oproep van de burgerwacht Ter Apel werd de dief achtervolgd door tientallen omwonenden. Hij wist in een maisveld te ontkomen.
Geheime brief
De al veelbesproken brief ligt er nu, maar wordt nog niet aan de openbaarheid prijsgegeven. ‘Burgemeester Velema gaat samen met de fractievoorzitters hierover in overleg. Maandag komt er een reactie richting de staatssecretaris. Dit kan een reactie op de brief zijn of een verzoek tot een vervolggesprek’, zo staat in de korte verklaring van de gemeente Westerwolde.
Het ministerie zelf houdt het kruit ook nog droog. ‘Wij lopen niet vooruit op het tempo van de gemeente’, laat een woordvoerder weten.
Een ronde langs de fractievoorzitters in de raad van Westerwolde levert ook niets op. ‘Wij hebben onderling afgesproken nog niet naar buiten te treden. Daar houden we ons allemaal aan’, zegt Eize Hoomoedt van GroenLinks namens alle fracties.
EINDE
Reacties uitgeschakeld voor Noten 130 t/m 132/HOOFDSTUK IV
”Vorige week vrijdag diende een eerste zaak van een Algerijnse asielzoeker die zijn verblijf aanvecht. „Je slaapt er op een matras op de grond”, vertelt deze 35-jarige Syfaks. „’s Ochtends krijg je een boterham, ’s avonds een diepvriesmaaltijd. Verder niets. Mensen worden gek van de honger. Er zijn steeds vechtpartijen, zonder dat de bewakers ingrijpen.”
Vier dagen hield hij het er uit. Daarna klom hij over het hek van de PBL om brood te kopen. Toen hij terugkwam, werd hij bij het hek geweigerd: locatie verlaten – asielaanvraag vervallen.
‘Bangma. „Die wilden dat we een definitie van overlast zouden vastleggen. Ik zei: jongens, wij hebben hier mensen rondlopen die de boel verzieken. Die categorie willen we aanpakken. Het gaat om een oververtegenwoordiging van Marokkanen en Algerijnen. Jonge mannen. Als je die overlast precies wilt definiëren, kom je er niet uit. Terwijl onze professionals zo de rotte appels eruit vissen. Laat hén bepalen of iets overlast is. Die mensen zijn ook niet gek.”
Juist om deze reden wil de vreemdelingenpolitie nog altijd niet volledig meewerken aan de pilot. „Overlast is een breed begrip”, laat de politie weten. „Asielzoekers kunnen bijvoorbeeld gefrustreerd zijn omdat ze moeten wachten op hun procedure, hierdoor kunnen opstootjes ontstaan of kunnen ze de huisregels van het COA overtreden. Maar dit zijn lang niet altijd strafbare feiten op basis waarvan de politie iemand kan vastzetten.” Alleen bij gepleegde misdrijven kan de politie meewerken aan de aanpak. De politie wil volgens de woordvoerder etnisch profileren voorkomen. „De politie in Nederland is er voor iedereen, daarin past geen werkwijze die in de praktijk zou kunnen leiden tot profilering van een doelgroep op basis van nationaliteit.”
”Intussen wordt in opdracht van het ministerie een metershoog hek gebouwd om een woonblok op het asielzoekerscentrum van Ter Apel. Het woonblok krijgt een nieuwe naam: ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ – kortweg ‘PBL’.”
De procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) is een pilot die opvang biedt aan de zogenoemde kansarme asielzoekers. De kans dat hun asielaanvraag wordt afgewezen is groot. In de pilot PBL biedt de overheid sobere opvang. Asielzoekers moeten continu beschikbaar zijn voor de asiel-, beroeps-, en vertrekprocedure.
[120]’
Intussen wordt in opdracht van het ministerie een metershoog hek gebouwd om een woonblok op het asielzoekerscentrum van Ter Apel. Het woonblok krijgt een nieuwe naam: ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ – kortweg ‘PBL’. Daar worden de asielzoekers uit de pilot naartoe gestuurd, bevestigt de IND. In de PBL moeten ze vrijwel de hele dag binnen blijven. Twee blokken van één uur mogen ze dagelijks naar buiten, maar volgens de huisregels blijven ze dan wel binnen de hekken van de locatie. Als ze afspraken missen of de locatie toch verlaten, vervalt hun asielaanvraag en moeten ze het land uit.”
De procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) is een pilot die opvang biedt aan de zogenoemde kansarme asielzoekers. De kans dat hun asielaanvraag wordt afgewezen is groot. In de pilot PBL biedt de overheid sobere opvang. Asielzoekers moeten continu beschikbaar zijn voor de asiel-, beroeps-, en vertrekprocedure.
”Maar hoe komen asielzoekers nu eigenlijk in deze aanpak terecht?
„Op basis van overlast”, zegt de coördinator van de IND. Wat ‘overlast’ inhoudt, kan ze niet precies zeggen. Het kan iemand zijn die „ruzie maakt” in de opvang. Het kan ook iemand zijn met een drugsverslaving.
„Of bijvoorbeeld een winkeldief”, zegt Kees Bangma. De politiecommissaris uit Flevoland zette vanuit het team van Kees Loef de aanpak mede op. Bangma: „Het gaat gewoon om mensen die zich misdragen. Dat kan ook iemand zijn die zich niet aan de huisregels van het COA houdt.”
Wat blijkt: in de aanpak is bewust niet gedefinieerd op basis van welk gedrag een asielzoeker in de pilot terechtkomt. In een intern pilot-document in handen van NRC staat dat dit vaag is gelaten, zodat er zo veel mogelijk ‘kansarme’ asielzoekers in de aanpak kunnen worden geplaatst.”
”De coördinator van de IND bevestigt dat. „Wat wij vanuit de pilot onder overlast verstaan, hebben we bewust niet gedefinieerd. Omdat we ons niet willen laten beperken.”
De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) onderkent met de pilot procesoptimalisatie al aan de voorkant van de asielprocedure of sprake is van een (potentiële) overlastgever met een kansarme aanvraag. In zo’n geval wordt de asielaanvraag met voorrang en zo snel mogelijk behandeld door bijvoorbeeld daar waar mogelijk de rust- en voorbereidingstijd te onthouden. Door deze snelle werkmethode wordt de opvang en het asielsysteem zoveel mogelijk ontlast.”
PARLEMENTAIRE MONITOR
TWEEDE KAMER DER STATEN GENERAAL
VERGADERJAAR 2023-2024
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS EN MINISTER VAN JUSTITIE
Nr. 3175 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS EN MINISTER VAN JUSTITIE
EN VEILIGHEID
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 10 november 2023
Om het draagvlak voor opvang te behouden, is het van blijvend belang om overlastgevend en crimineel gedrag gericht aan te pakken. Steekpartijen, winkeldiefstallen en straatintimidatie waar asielzoekers bij betrokken zijn, dragen bij aan onveiligheid en een onveilig gevoel over asielopvang.
Inmiddels ligt er met een nationale aanpak een stevig pakket aan landelijke en lokale maatregelen om overlast te voorkomen en aan te pakken. In de praktijk zien we dat deze maatregelen effect sorteren, zoals blijkt uit het recente bericht dat buschauffeurs in Ter Apel blij zijn met de maatregelen tegen overlastgevers1 en het bericht dat de gevreesde overlast van de crisisnoodopvang zich in Sittard niet voordoet.2
Tegelijkertijd zien we dat ondanks de ingezette maatregelen, en ondanks de grote groep asielzoekers die zich wel gewoon weet te gedragen, nog steeds incidenten met grote impact plaatsvinden, zoals recent in Ter Apel, Maarheeze en Utrecht. Dat sterkt onze ambitie om de bestaande nationale aanpak verder te versterken.
Daarbij is het afgelopen jaar de inzet van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast van grote betekenis geweest om tot een sluitende aanpak te komen die door alle partijen met prioriteit wordt opgepakt. In deze brief lichten we de voortgang op de maatregelen toe.
Voorts gaan we in deze brief in op de motie van het lid Van der Plas omtrent de veiligheid in en rondom de asielzoekerscentra3; de motie van het lid Brekelmans omtrent de handhaving- en toezichtlocatie (htl),
aangiftes, de reprimanderegeling en lik-op-stuk beleid1; de toezegging aan het lid Wilders2 omtrent de effectiviteit van de aanpak van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast, de toezegging aan het lid Brekelmans omtrent gegevensuitwisseling met Duitsland en België inzake overlastgevers3 en de toezegging aan het lid Brekelmans omtrent de uitbreiding van de capaciteit van de procesbeschikbaarheidslocatie4.
Nationale aanpak
Met landelijke en lokale maatregelen bundelen het Rijk en gemeenten hun krachten om tot een gezamenlijke aanpak van overlast te komen. De nationale aanpak, waar het kabinet structureel 45 miljoen euro per jaar voor heeft vrijgemaakt5, is te onderscheiden in vier pijlers: snel beslissen in de asielprocedure, maatwerk bieden in de opvang, lik-op-stuk beleid toepassen in de openbare ruimte en inzetten op terugkeer.
Asielprocedure
Snel beslissen
De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) onderkent met de pilot procesoptimalisatie al aan de voorkant van de asielprocedure of sprake is van een (potentiële) overlastgever met een kansarme aanvraag. In zo’n geval wordt de asielaanvraag met voorrang en zo snel mogelijk behandeld door bijvoorbeeld daar waar mogelijk de rust- en voorbereidingstijd te onthouden. Door deze snelle werkmethode wordt de opvang en het asielsysteem zoveel mogelijk ontlast.
Sinds de start van de pilot in november 2022 zijn ongeveer 480 aanvragen versneld behandeld, hiervan is er in 400 zaken versneld beslist. Hierbij gaat het overwegend om asielzoekers met de Algerijnse, Marokkaanse en Tunesische nationaliteit. Van deze groep hebben minder dan 10 asielzoekers zich later opnieuw gemeld.
De werkmethode wordt nu ook ingezet in de sobere opvang voor asielzoekers met een kansarme aanvraag. Gezien het succes van deze pilot wordt onderzocht hoe deze pilot breder uitgerold kan worden.
Sobere opvang kansarme asielzoekers
Uw Kamer is reeds geïnformeerd over de nieuw in te richten vorm van versoberde opvang, bedoeld voor asielzoekers met een kansarme aanvraag.6 Het doel van deze zogeheten procesbeschikbaarheidslocaties is dat asielzoekers met een kansarme aanvraag permanent beschikbaar zijn voor de asiel-, vertrek- en beroepsprocedure, zodat deze procedures zo efficiënt en vlot als mogelijk worden doorlopen. Voor deze opvanglo-caties geldt een sober opvangregime. Inzet is om op die manier Nederland minder aantrekkelijk te maken voor asielzoekers met een kansarme aanvraag. Onder de groep asielzoekers met een kansarme aanvraag bevindt zich een groep overlastgevende asielzoekers die met deze werkwijze ook snel afgedaan kan worden waardoor deze maatregel bijdraagt aan vermindering van overlastgevende asielzoekers. De procesbeschikbaarheidslocatie is een opvangmodaliteit in ontwikkeling. In Ter Apel is gestart met een pilot voor een pré-PBL. Er worden nu ervaringen opgedaan met dit concept zodat deze modaliteit verder ontwikkeld en aangepast kan worden indien dat noodzakelijk is. Het verder opschalen van de pilot gaat niet zonder slag of stoot en de beoogde snelheid is nog niet gerealiseerd. De Staatssecretaris is daarom in voortdurend overleg met de betrokken bestuurders om met duidelijke afspraken de opschaling nu voortvarend te realiseren. Het COA en de ketenpartners werken hard om de locatie in Ter Apel zo spoedig mogelijk uit te breiden. Per 1 oktober jl. zijn 30 plekken gerealiseerd. Zoals reeds besproken met het lokale bestuur in Ter Apel op 12 oktober jl. wordt de capaciteit verhoogd naar 50 plekken op 29 november a.s. Vervolgens wordt gefaseerd opgebouwd, zodat op 29 januari 2024 100 plekken zijn gerealiseerd.
Het streven is dat in november 2023 ook in Budel gestart wordt met een pré-procesbeschikbaarheidslocatie. Het is de bedoeling dat in Budel gefaseerd opgeschaald wordt naar circa 50 plekken. Voorts vinden er constructieve gesprekken plaats met de gemeente Almere over een eventuele ingebruikname van de penitentiaire inrichting. De Staatssecretaris blijft zich onverminderd inzetten voor het realiseren van meer van dit soort locaties.
Opvang
Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) heeft de afgelopen maanden verschillende pilots ingezet om overlast te voorkomen en de opvangvoorzieningen veilig te houden voor asielzoekers en COA-medewerkers. Wanneer asielzoekers toch (ernstige) overlast veroorzaken past het COA maatregelen toe7 en kunnen de overlastgevers bijvoorbeeld naar een handhaving- en toezichtlocatie worden overgeplaatst.
Pilot (potentiële) overlastgever vroegtijdig in beeld
Op 13 COA-locaties begeleiden en activeren medewerkers intensief de asielzoekers die (potentieel) overlastgevend gedrag vertonen. De evaluatie van de pilot is positief. Medewerkers en locatiemanagers van de pilotlo-caties geven unaniem aan dat de impact van de incidenten is afgenomen. Daarnaast hebben zij gevoelsmatig meer controle op locatie en is het rustiger. De positieve resultaten hebben ertoe geleid dat het COA gaat bekijken hoe zij de werkwijze van de pilot landelijk kan uitbreiden.
Ambulant Ondersteunings Team
Het Ambulant Ondersteunings Team (AOT) is als pilot opgericht om COA-medewerkers op de locaties te ontlasten en te ondersteunen wanneer sprake is van veel incidenten of een incident met zeer hoge impact plaatsvindt. Daarbij is zowel aandacht voor toerusting van het team als intensieve praktijkbegeleiding.
COA-werknemers en locatiemanagers waarderen het positief om door deze ervaren medewerkers met hun expertise te worden ondersteund. Daarom is de inzet nu om deze pilot structureel in te richten.
Handhaving- en toezichtlocatie (htl)
Asielzoekers die (ernstige) overlast veroorzaken, kunnen op de handhaving- en toezichtlocatie in Hoogeveen worden geplaatst. Daarbij krijgt de asielzoeker een vrijheidsbeperkende maatregel als bedoeld in artikel 56 van de Vreemdelingenwet opgelegd.
Op 11 augustus jl. heeft de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) een brief gepubliceerd over haar vervolgbezoek aan de htl. De IGJ constateert dat alle onderwerpen waar de Inspectie eerder aandacht voor vroeg, nu voldoende onder de aandacht zijn gebracht en door de managers van het COA worden gemonitord.8
Tijdens het commissiedebat van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid van 28 juni jl. (Kamerstuk 19 637, nr. 3157) is toegezegd te onderzoeken of de htl ook kan worden gebruikt voor ontheemden uit Oekraïne die in gemeentelijke opvanglocaties herhaaldelijk voor overlast zorgen. De mogelijkheden hiertoe worden op dit moment onderzocht. Daarbij wordt allereerst gekeken of plaatsing van ontheemden uit Oekraïne in de htl een adequate oplossing vormt voor de problematiek zoals gemeenten die ervaren. Voor het einde van dit jaar wordt uw Kamer nader geïnformeerd over de resultaten van deze verkenning.
Openbare ruimte
Lik-op-stuk
Asielzoekers die een misdrijf plegen, mogen daar niet ongestraft mee wegkomen. Daarom is het afgelopen jaar de aansluiting tussen de vreemdelingenketen en de strafrechtketen nadrukkelijk versterkt. Dit heeft geleid tot kortere afstemmingslijnen tussen het openbaar ministerie en de betrokken partners. Daarnaast heeft het delen van kennis en ervaring wederzijds tot inzicht en begrip geleid in de problematiek en kon men elkaar aanspreken op mogelijke verbeteringen in werkwijzen.
Uit de WODC incidentenrapportage blijkt dat in 2022 3% van de asielzoekers verdacht werd van een misdrijf. Het meest voorkomende type misdrijf waar asielzoekers van verdacht worden is vermogensmis-drijven.9 Daarbij gaat het overwegend om diefstal/verduistering en inbraak.10
Het openbaar ministerie heeft geïnvesteerd in het verbeteren van de (snelle) afdoening van strafbare feiten door overlastgevende asielzoekers die binnenstromen op de zogeheten ZSM-locaties (Zorgvuldig, Snel, Maatwerk). Dit gebeurt door in te zetten op lik-op-stuk, zodat snel duidelijk is voor de verdachte asielzoeker welke sanctie wordt opgelegd. Denk daarbij aan de inzet van (super)snelrecht en directe uitvoering van de sanctie.
Op deze manier is voor een criminele asielzoeker duidelijk dat het plegen van een misdrijf zoals een winkeldiefstal, directe gevolgen heeft en niet ongestraft blijft. Per 1 november jl. is een pilot in Noord-Nederland gestart om naast snelrecht, ook supersnelrecht in te zetten. Op deze manier wordt voorkomen dat de asielzoeker zijn straf kan ontlopen.
Openbaar vervoer
De Ministeries van JenV en lenW, COA, politie en vervoerders werken aan een integraal plan van aanpak om overlastgevend gedrag van asielzoekers in het openbaar vervoer aan te pakken. Dit plan van aanpak is onderdeel van een bredere aanpak van het Ministerie van IenW om de sociale veiligheid in het openbaar vervoer te verbeteren. Hier heeft de Staatssecretaris van IenW uw Kamer bij brief van 26 juli jl. over geïnformeerd.11 De aanpak van overlastgevende asielzoekers in het openbaar vervoer, ziet op drie verschillende thema’s: betalingsproblematiek, dossieropbouw en identificatie. Zo onderzoekt het Ministerie van Justitie en Veiligheid samen met NS en COA de mogelijkheden van het op naam zetten van dagkaarten die asielzoekers ontvangen van het COA om bijvoorbeeld een reis te maken in het kader van de asielprocedure. Dit voorkomt dat kaarten doorverkocht kunnen worden, wat mogelijk zwartrijden tegengaat. Daarnaast heeft COA met input van vervoerders de voorlichting aan asielzoekers over de werking van het openbaar vervoer verbeterd. Dit voorlichtingsmateriaal wordt in het najaar gepubliceerd op de informatiesite voor COA-bewoners. Verder voert het COA begin 2024 op alle COA-locaties een nieuw betaalmiddel in, waarmee asielzoekers in het openbaar vervoer gemakkelijker vervoersbewijzen kunnen kopen. Ook dit moet bijdragen aan het verminderen van reizen zonder geldig vervoersbewijs. Vooruitlopend hierop zijn pilots gestart met dat nieuwe betaalmiddel, waarmee nu in ieder geval al online tickets gekocht kunnen worden.
Om overlastgevers in het openbaar vervoer sneller en effectiever aan te pakken, worden de mogelijkheden voor dossieropbouw en gegevens-deling met inachtneming van privacyregelgeving onderzocht. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid werkt samen met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan het verbeteren van de mogelijkheden die boa’s hebben om personen die overlast veroorzaken te identificeren.
Terugkeer
Zoals eerder gemeld aan de Kamer heeft het kabinet structureel 15 miljoen euro gereserveerd voor het bevorderen van terugkeer, met specifieke aandacht voor afgewezen asielzoekers die overlastgevend gedrag vertonen.12
Een deel van dit budget wordt gebruikt om het terugkeerproces wendbaarder en slagvaardiger te maken. Voorbeelden hiervan zijn het organiseren van meer capaciteit op het proces van inbewaringstelling, de uitbreiding van het soort zaken waarin de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) een bewaringsmaatregel oplegt en de inbedding van specialistische functies in de operatie van de DT&V. De nadere uitwerking hiervan vindt momenteel plaats en omvat onder andere de opvolging van een al uitgevoerde uitvoeringstoets.
Aanvullend hierop vinden ook investeringen plaats om de bestaande kabinetsinzet ten aanzien van migratiepartnerschappen met belangrijke transit- en herkomstlanden te verdiepen en verbreden. De verwachting is dat de eerste plannen eind dit jaar en begin volgend jaar in uitvoering gebracht kunnen worden.
Lokale maatregelen
Als Rijk doen we er alles aan om overlast veroorzaakt door asielzoekers beheersbaar te houden. Overlast wordt op lokaal niveau ervaren. Daarom is naast een nationale aanpak aanvullend lokaal maatwerk nodig.
Financiering voor lokale maatregelen
Gemeenten kunnen een beroep doen op de SPUK-regeling voor een financiële compensatie voor (preventieve) maatregelen voor de aanpak van overlastgevend gedrag door asielzoekers. Het Ministerie van JenV stelt op deze manier ieder jaar budget beschikbaar voor de financiering van lokale (kleinschalige) maatregelen tegen overlast buiten de opvanglo-caties. Hierdoor hebben gemeenten zelf de mogelijkheid te bepalen welke aanpak het beste bij hun problematiek past. De maatregelen waarvoor dit budget wordt gebruikt verschillen per gemeente. Hierbij valt te denken aan preventieve maatregelen zoals het organiseren van gemeenschappelijke activiteiten met buurtbewoners, maar ook aan de inzet van buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s), bodycams of extra cameratoezicht. De nieuwe regeling, waarmee 2 miljoen euro beschikbaar wordt gesteld, is op 1 oktober jl. gepubliceerd.13
Toolbox
Om gemeentes op weg te helpen in een lokale aanpak, is in de Toolbox14 een groot aantal maatregelen verzameld die gemeenten in kunnen zetten. Het is een mix van bestuurlijke en praktische, vaak creatieve oplossingen die met elkaar samenhangen en helpen om overlast door asielzoekers te voorkomen en aan te pakken. Het kan variëren van het inrichten van een lokale projectgroep en het organiseren van (gemeenschappelijke) activiteiten met asielzoekers en bewoners van de gemeente tot en met het inzetten van extra beveiliging, cameratoezicht en gebiedsverboden. Daarbij worden ook enkele praktijkvoorbeelden uit verschillende gemeentes uitgelicht. Deze Toolbox is een update van de Toolbox die in 2020 is gepubliceerd.
Mobiele toezichtteams
Op verschillende locaties in het land waar veel overlast werd ervaren, zijn mobiele toezichtteams aangesteld. Met hun zichtbaarheid en aanwezigheid zetten de toezichthouders zich in om bepaalde vormen van overlast te voorkomen. Na de succesvolle start van het toezichtteam in Ter Apel, is dit concept uitgebreid naar Cranendonck, Hardenberg, Weert, Maarheeze, Zweeloo en Delfzijl. In al deze gemeenten is nog sprake van een pilot, maar de inzet is om toezichtteams structureel in te zetten.
De inzet van de teams blijkt succesvol te zijn. Door tijdig te interveniëren weten de toezichthouders vaak de angel uit conflictsituaties te halen en zo overlastsituaties te voorkomen. Lokale ondernemers en buurtbewoners waarderen deze inzet.
Motie Van der Plas
In de motie van het lid Van der Plas wordt de regering verzocht in en rondom asielzoekerscentra meer veiligheidspersoneel in te zetten ter bescherming van hunzelf en omwonenden.
Uitgangspunt is dat asielzoekers, COA-personeel en omwonenden een veilige werk- en leefomgeving dienen te hebben. Dit bereiken we door te voorkomen dat er overlast op de opvanglocatie ontstaat, door mensen die ernstige overlast veroorzaken persoonsgericht aan te pakken en door overlastgevers over te plaatsen naar de htl.
Voor zover met veiligheidspersoneel de politie wordt bedoeld is de regeling van toepassing zoals beschreven in bijgaande Toolbox. Politiecapaciteit is per definitie schaars en alle eenheden voelen die schaarste. Binnen regionale politie-eenheden wordt doorlopend bezien waar de prioriteiten liggen voor inzet van de politie.15
Motie Brekelmans
In de motie van het lid Brekelmans wordt de regering (a) verzocht zo veel mogelijk gebruik te blijven maken van de inzet van de handhaving- en toezichtlocatie, en bij de keuze tot een doorverwijzing ook overlastgevend gedrag buiten het azc mee te nemen; (b) wordt de regering verzocht te onderzoeken hoe het doen van aangifte in gemeenten met veel overlast kan worden vergemakkelijkt; en (c) wordt de regering verzocht zich ervoor in te zetten dat de reprimanderegeling in gebieden met veel overlast buiten werking wordt gesteld, en er juist wordt ingezet op lik-op-stukbeleid door inzet van strafrecht in de vorm van snelrecht en/of een stelselmatige aanpak van daders.
(a) Handhaving- en toezichtlocatie
Het is reeds staand beleid dat vreemdelingen die (ernstige) overlast veroorzaken, op de handhaving- en toezichtlocatie worden geplaatst. In 2021 is de Regeling verstrekkingen asielzoekers aangepast om buiten twijfel te stellen dat incidenten die buiten de opvangvoorziening hebben plaatsgevonden, ook kunnen worden meegenomen bij een htl-plaatsing.
(b) Doen van aangifte vergemakkelijken
Er bestaat een algemene regeling rondom civiele schadeloosstelling van winkeldiefstal. Politie werkt in dat kader samen met een organisatie als SODA, maar ook met andere organisaties, zoals Overlast Registratie Nederland (ORN) en de Landelijke Associatie van Gerechtsdeurwaarders (LAVG). Winkeliers kunnen contracten afsluiten met deze organisaties, die vervolgens als tussenpersoon kunnen fungeren in opdracht van de getroffen winkeleigenaar. Wanneer bijvoorbeeld sprake is van winkeldiefstal kan een winkeleigenaar via een tussenpersoon een verzoek om schadeloosstelling indienen. De samenwerkingen met deze tussenpersonen zijn over het algemeen positief. Een aanvraag is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de specifieke situatie van de aanvraag (welke specifieke informatie is er nodig) wat soms maatwerk vergt, maar ook hoe ver een tussenpersoon is in de digitale informatisering en de mate waarop deze aansluit op de systemen van politie. De applicaties die de tussenpersonen hiervoor kunnen gebruiken, zoals de 310-winkel-app16, waar het lid Brekelmans aan refereert in het debat van 6 april jl., moeten echter wel kunnen communiceren met het digitale aangifte systeem van de politie, dat leidend is in het doen van aangifte17. Omdat gebleken is dat de communicatie van bepaalde commerciële applicaties nog niet altijd goed communiceert met het systeem van de politie, wordt in het kader van een verbeterde dienstverlening en de inzet op een verbeterde publiek-private samenwerking momenteel bekeken hoe politie dit beter zou kunnen faciliteren. De politie experimenteert via de pilot gegevensuitwisseling in de regio Rotterdam en Noord-Holland met een koppeling tussen de software applicatie van verschillende retailers en de politiesystemen. Wanneer succesvol, zal dit op termijn de aangifte of het proces van schadeloosstelling via verschillende applicaties makkelijker maken.
(c)Reprimande en lik-op-stuk
Het OM vindt het belangrijk om duidelijk uit te leggen wat de reikwijdte is van de reprimanderegeling en hoe deze wordt toegepast. Om die reden vinden gesprekken plaats met ondernemers in Ter Apel en het gemeentebestuur. In die gesprekken wordt onder meer aangegeven dat een reprimande alleen kan worden opgelegd als wordt voldaan aan de daarvoor gestelde voorwaarden. De reprimanderegeling voor meerderjarige first offenders geldt alleen voor een zogeheten eenvoudige winkeldiefstal, waarbij de waarde van de weggenomen goederen onder de 50 euro ligt. De verdachte dient de diefstal te bekennen en het gestolen goed terug te geven. In veel gevallen is een reprimande dan ook niet mogelijk. Als een reprimande wordt opgelegd wordt de verdachte geregistreerd in de landelijke politiesystemen. Een reprimande wordt bovendien altijd gegeven in combinatie met een winkelverbod. Overtreding van een winkelverbod is een misdrijf, waarop politie kan acteren. Bij een volgende aanhouding wordt er dan ook geen reprimande meer opgelegd. De lik-op-stuk aanpak zoals hiervoor toegelicht geldt dan onverkort.
Toezegging Wilders
De toezegging aan het lid Wilders ziet toe op het inzichtelijk maken hoe effectief de aanpak van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast is.
In september 2022 bent u geïnformeerd over de aanstelling van een Coördinator Nationale Aanpak Overlast (CNAO). Het afgelopen jaar heeft hij met verschillende actielijnen de aanpak van overlastgevende asielzoekers versterkt. Deze drie actielijnen zien op het verbeteren van de aansluiting van de vreemdelingenketen met de strafrechtketen, het aanjagen van de pilot procesoptimalisatie en het inzetten van mobiele toezichtteams. De voortgang op deze drie actielijnen is hierboven toegelicht (onder de kopjes snel beslissen, lik-op-stuk en mobiele toezichtteams).
De Coördinator heeft zijn opdracht in augustus jl. afgerond. We zijn de Coördinator erkentelijk voor de voortvarendheid waarmee hij zijn opdracht heeft uitgevoerd en dankbaar voor de resultaten.
Zijn aanbevelingen sterken onze ambitie om zijn actielijnen als onderdeel van de nationale aanpak te continueren.
Toezegging Brekelmans
Tot slot ga ik in op de toezegging aan het lid Brekelmans om de Kamer te informeren over gegevensuitwisseling met Duitsland en België inzake overlastgevers om de asielprocedure te kunnen versnellen, wanneer er sprake is van overlast.
De Top-X aanpak is een van de instrumenten bij de Nederlandse aanpak van overlastgevend en/of crimineel gedrag van asielzoekers. Het doel van de Top-X aanpak is het verkrijgen van zicht op de omvang en aard van de zwaarste groep overlastgevende en/of criminele asielzoekers o.a. middels het opstellen van de Top-X lijst. In het lokaal ketenoverleg (LKO) worden bewoners die op de Top-X lijst staan besproken met de ketenpartners en wordt in gezamenlijkheid een persoonsgerichte aanpak opgesteld. Ketenpartners kunnen maatregelen treffen zoals het inhouden van leefgeld, het versneld afdoen van de asielprocedure of met prioriteit inzetten op terugkeer. Zoals eerder aangehaald wordt in Ter Apel via de pilot procesoptimalisatie ingezet op het versneld afdoen van asielprocedures van overlastgevers door bijvoorbeeld de rust- en voorbereidingstijd te onthouden, die normaal gesproken wordt gegeven om uit te rusten van de reis en zich voor te bereiden op de asielprocedure.
Navraag leert dat Duitsland niet een gelijksoortige lijst heeft als de Nederlandse Top-X. In België is van een dergelijke lijst evenmin sprake, wel kan het agentschap dat verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers n.a.v. ernstige incidenten zoals fysiek of seksueel geweld een verzoek doen om te bekijken of er andere meldingen bekend zijn bij bijvoorbeeld politie en aan de hand daarvan bezien of een versnelling in procedures mogelijk is.
Indien er concrete aanknopingspunten zijn dat er sprake is van een strafrechtelijke veroordeling in een andere lidstaat, kan de IND deze gegevens opvragen. Wanneer dit het geval is, kan dit gevolgen hebben voor de asielaanvraag. Dit geldt ook voor strafrechtelijke gegevens uit Duitsland en België.
Voor het overige geldt dat de Top-X een nationale lijst is, die helpt bij het treffen van maatregelen op nationaal niveau. De Top-X-lijst is gebonden aan wet- en regelgeving zoals de AVG en mag, mede gelet op de eisen die worden gesteld aan de verdere verwerking van persoonsgegevens en de gevoeligheid van de onderhavige persoonsgegevens daarom niet zomaar gedeeld worden met andere lidstaten. Ondanks de beperkingen ten aanzien van gegevensdeling, blijf ik in gesprek met de andere EU-lidstaten over het voorkomen en aanpakken van overlast door asielzoekers.
Hoewel incidenten nooit honderd procent voorkomen kunnen worden, is onze inzet er blijvend op gericht om overlastgevend gedrag van asielzoekers maximaal te voorkomen en aan te pakken. Met de versterking van de nationale aanpak houden we koers.
De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
C. A. van der Maat
De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yesilgöz-Zegerius
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023-2024, 19 637, nr. 3175 9
De IGJ heeft in haar vorige bericht gerapporteerd dat over het algemeen sprake was van een goede toegang tot, en kwaliteit van de zorgverlening in de htl. Zij heeft toen aandacht gevraagd voor een aantal onderwerpen. Naar aanleiding hiervan is een aantal verbetermaatre-gelen ingevoerd, zoals opgenomen in de beleidsreactie op het rapport van 26 januari jl.
In 2022 werden er 2.320 unieke verdachten van misdrijven geregistreerd. Het gaat het hierbij vooral om vermogensmisdrijven (77%). Het overgrote deel daarvan (70% van het totaal) betreft diefstal/verduistering en inbraak, de grootste subgroep binnen deze categorie is winkeldiefstal (43% van het totaal).
wetten.nl – Regeling – Besluit aanwijzing elektronische voorziening ex Besluit digitale stukken Strafvordering – BWBR0043754 (overheid.nl)Als elektronische voorziening als bedoeld in artikel 2, eerste lid, sub a, onder vier, van het Besluit digitale stukken strafvordering wordt aangewezen het digitale aangiftesysteem van de politie.
Met de Parlementaire Monitor volgt u alle parlementaire dossiers die voor u van belang zijn en bent u op de hoogte van alles wat er speelt in die dossiers. Helaas kunnen wij geen nieuwe gebruikers aansluiten, deze dienst zal over enige tijd de werkzaamheden staken.
ZIE VOOR DE BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID
Nr. 3175 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS EN MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,
10 november 2023
Om het draagvlak voor opvang te behouden, is het van blijvend belang om overlastgevend en crimineel gedrag gericht aan te pakken. Steekpartijen, winkeldiefstallen en straatintimidatie waar asielzoekers bij betrokken zijn, dragen bij aan onveiligheid en een onveilig gevoel over asielopvang
Inmiddels ligt er met een nationale aanpak een stevig pakket aan landelijke en lokale maatregelen om overlast te voorkomen en aan te pakken. In de praktijk zien we dat deze maatregelen effect sorteren, zoals blijkt uit het recente bericht dat buschauffeurs in Ter Apel blij zijn met de maatregelen tegen overlastgevers1 en het bericht dat de gevreesde overlast van de crisisnoodopvang zich in Sittard niet voordoet.2
Tegelijkertijd zien we dat ondanks de ingezette maatregelen, en ondanks de grote groep asielzoekers die zich wel gewoon weet te gedragen, nog steeds incidenten met grote impact plaatsvinden, zoals recent in Ter Apel, Maarheeze en Utrecht. Dat sterkt onze ambitie om de bestaande nationale aanpak verder te versterken.
Daarbij is het afgelopen jaar de inzet van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast van grote betekenis geweest om tot een sluitende aanpak te komen die door alle partijen met prioriteit wordt op pgepakt. In deze brief lichten we de voortgang op de maatregelen toe.
Voorts gaan we in deze brief in op de motie van het lid Van der Plas omtrent de veiligheid in en rondom de asielzoekerscentra3 ; de motie van het lid Brekelmans omtrent de handhaving- en toezichtlocatie (htl),
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175
BLADZIJDE 2
aangiftes, de reprimanderegeling en lik-op-stuk beleid4 ; de toezegging aan het lid Wilders5 omtrent de effectiviteit van de aanpak van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast, de toezegging aan het lid Brekelmans omtrent gegevensuitwisseling met Duitsland en België inzake overlastgevers6 en de toezegging aan het lid Brekelmans omtrent de uitbreiding van de capaciteit van de procesbeschikbaarheidslocatie7 .
Nationale aanpak
Met landelijke en lokale maatregelen bundelen het Rijk en gemeenten hun krachten om tot een gezamenlijke aanpak van overlast te komen. De nationale aanpak, waar het kabinet structureel 45 miljoen euro per jaar voor heeft vrijgemaakt8 , is te onderscheiden in vier pijlers: snel beslissen in de asielprocedure, maatwerk bieden in de opvang, lik-op-stuk beleid toepassen in de openbare ruimte en inzetten op terugkeer.
Asielprocedure
Snel beslissen
De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) onderkent met de pilot procesoptimalisatie al aan de voorkant van de asielprocedure of sprake is van een (potentiële) overlastgever met een kansarme aanvraag. In zo’n geval wordt de asielaanvraag met voorrang en zo snel mogelijk behandeld door bijvoorbeeld daar waar mogelijk de rust- en voorbereidingstijd te onthouden. Door deze snelle werkmethode wordt de opvang en het asielsysteem zoveel mogelijk ontlast.
Sinds de start van de pilot in november 2022 zijn ongeveer 480 aanvragen versneld behandeld, hiervan is er in 400 zaken versneld beslist. Hierbij gaat het overwegend om asielzoekers met de Algerijnse, Marokkaanse en Tunesische nationaliteit. Van deze groep hebben minder dan 10 asielzoekers zich later opnieuw gemeld.
De werkmethode wordt nu ook ingezet in de sobere opvang voor asielzoekers met een kansarme aanvraag. Gezien het succes van deze pilot wordt onderzocht hoe deze pilot breder uitgerold kan worden.
Sobere opvang kansarme asielzoekers
Uw Kamer is reeds geïnformeerd over de nieuw in te richten vorm van versoberde opvang, bedoeld voor asielzoekers met een kansarme aanvraag.9 Het doel van deze zogeheten procesbeschikbaarheidslocaties is dat asielzoekers met een kansarme aanvraag permanent beschikbaar zijn voor de asiel-, vertrek- en beroepsprocedure, zodat deze procedures zo efficiënt en vlot als mogelijk worden doorlopen.
Voor deze opvanglocaties geldt een sober opvangregime. Inzet is om op die manier Nederland minder aantrekkelijk te maken voor asielzoekers met een kansarme aanvraag. Onder de groep asielzoekers met een kansarme aanvraag bevindt zich een groep overlastgevende asielzoekers die met deze werkwijze ook snel afgedaan kan worden waardoor deze maatregel bijdraagt aan vermindering van overlastgevende asielzoekers. De
4 Kamerstukken II, 2022/23, 19 637, nr. 3081, TZ202304–025.
5 Deze toezegging is gedaan door de Minister van Justitie en Veiligheid tijdens het vragenuur van 27 juni 2023.
6 TZ202307–100.
7 TZ202310–117.
8 Kamerstukken II, 2021/22, 19 637, nr. 2992.
9 Kamerstukken II, 2021/22, 19 637, nr. 2992.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 2
BLADZIJDE 3
procesbeschikbaarheidslocatie is een opvangmodaliteit in ontwikkeling. In Ter Apel is gestart met een pilot voor een pré-PBL. Er worden nu ervaringen opgedaan met dit concept zodat deze modaliteit verder ontwikkeld en aangepast kan worden indien dat noodzakelijk is. Het verder opschalen van de pilot gaat niet zonder slag of stoot en de beoogde snelheid is nog niet gerealiseerd.
De Staatssecretaris is daarom in voortdurend overleg met de betrokken bestuurders om met duidelijke afspraken de opschaling nu voortvarend te realiseren. Het COA en de ketenpartners werken hard om de locatie in Ter Apel zo spoedig mogelijk uit te breiden.
Per 1 oktober jl. zijn 30 plekken gerealiseerd. Zoals reeds besproken met het lokale bestuur in Ter Apel op 12 oktober jl. wordt de capaciteit verhoogd naar 50 plekken op 29 november a.s. Vervolgens wordt gefaseerd opgebouwd, zodat op 29 januari 2024 100 plekken zijn gerealiseerd.
Het streven is dat in november 2023 ook in Budel gestart wordt met een pré-procesbeschikbaarheidslocatie. Het is de bedoeling dat in Budel gefaseerd opgeschaald wordt naar circa 50 plekken. Voorts vinden er constructieve gesprekken plaats met de gemeente Almere over een eventuele ingebruikname van de penitentiaire inrichting. De Staatssecretaris blijft zich onverminderd inzetten voor het realiseren van meer van dit soort locaties.
Opvang
Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) heeft de afgelopen maanden verschillende pilots ingezet om overlast te voorkomen en de opvangvoorzieningen veilig te houden voor asielzoekers en COA-medewerkers.
Wanneer asielzoekers toch (ernstige) overlast veroorzaken past het COA maatregelen toe10 en kunnen de overlastgevers bijvoorbeeld naar een handhaving- en toezichtlocatie worden overgeplaatst.
Pilot (potentiële) overlastgever vroegtijdig in beeld
Op 13 COA-locaties begeleiden en activeren medewerkers intensief de asielzoekers die (potentieel) overlastgevend gedrag vertonen. De evaluatie van de pilot is positief. Medewerkers en locatiemanagers van de pilotlocaties geven unaniem aan dat de impact van de incidenten is afgenomen.
Daarnaast hebben zij gevoelsmatig meer controle op locatie en is het rustiger. De positieve resultaten hebben ertoe geleid dat het COA gaat bekijken hoe zij de werkwijze van de pilot landelijk kan uitbreiden.
Ambulant Ondersteunings Team
Het Ambulant Ondersteunings Team (AOT) is als pilot opgericht om COA-medewerkers op de locaties te ontlasten en te ondersteunen wanneer sprake is van veel incidenten of een incident met zeer hoge impact plaatsvindt. Daarbij is zowel aandacht voor toerusting van het team als intensieve praktijkbegeleiding.
COA-werknemers en locatiemanagers waarderen het positief om door deze ervaren medewerkers met hun expertise te worden ondersteund. Daarom is de inzet nu om deze pilot structureel in te richten.
Handhaving- en toezichtlocatie (htl)
Asielzoekers die (ernstige) overlast veroorzaken, kunnen op de handhaving- en toezichtlocatie in Hoogeveen worden geplaatst. Daarbij
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 3
BLADZIJDE 4
krijgt de asielzoeker een vrijheidsbeperkende maatregel als bedoeld in artikel 56 van de Vreemdelingenwet opgelegd.
Op 11 augustus jl. heeft de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) een brief gepubliceerd over haar vervolgbezoek aan de htl. De IGJ constateert dat alle onderwerpen waar de Inspectie eerder aandacht voor vroeg, nu voldoende onder de aandacht zijn gebracht en door de managers van het COA worden gemonitord.11
Tijdens het commissiedebat van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid van 28 juni jl. (Kamerstuk 19 637, nr. 3157) is toegezegd te onderzoeken of de htl ook kan worden gebruikt voor ontheemden uit Oekraïne die in gemeentelijke opvanglocaties herhaaldelijk voor overlast zorgen.
De mogelijkheden hiertoe worden op dit moment onderzocht. Daarbij wordt allereerst gekeken of plaatsing van ontheemden uit Oekraïne in de htl een adequate oplossing vormt voor de problematiek zoals gemeenten die ervaren. Voor het einde van dit jaar wordt uw Kamer nader geïnformeerd over de resultaten van deze verkenning.
Openbare ruimte
Lik-op-stuk
Asielzoekers die een misdrijf plegen, mogen daar niet ongestraft mee wegkomen. Daarom is het afgelopen jaar de aansluiting tussen de vreemdelingenketen en de strafrechtketen nadrukkelijk versterkt. Dit heeft geleid tot kortere afstemmingslijnen tussen het openbaar ministerie en de betrokken partners. Daarnaast heeft het delen van kennis en ervaring wederzijds tot inzicht en begrip geleid in de problematiek en kon men elkaar aanspreken op mogelijke verbeteringen in werkwijzen.
Uit de WODC incidentenrapportage blijkt dat in 2022 3% van de asielzoekers verdacht werd van een misdrijf. Het meest voorkomende type misdrijf waar asielzoekers van verdacht worden is vermogensmisdrijven.
12 Daarbij gaat het overwegend om diefstal/verduistering en inbraak
.13 Het openbaar ministerie heeft geïnvesteerd in het verbeteren van de (snelle) afdoening van strafbare feiten door overlastgevende asielzoekers die binnenstromen op de zogeheten ZSM-locaties (Zorgvuldig, Snel, Maatwerk). Dit gebeurt door in te zetten op lik-op-stuk, zodat snel duidelijk is voor de verdachte asielzoeker welke sanctie wordt opgelegd. Denk daarbij aan de inzet van (super)snelrecht en directe uitvoering van de sanctie.
Op deze manier is voor een criminele asielzoeker duidelijk dat het plegen van een misdrijf zoals een winkeldiefstal, directe gevolgen heeft en niet ongestraft blijft. Per 1 november jl. is een pilot in Noord-Nederland gestart om naast snelrecht, ook supersnelrecht in te zetten. Op deze manier wordt voorkomen dat de asielzoeker zijn straf kan ontlopen.
11 De IGJ heeft in haar vorige bericht gerapporteerd dat over het algemeen sprake was van een goede toegang tot, en kwaliteit van de zorgverlening in de htl. Zij heeft toen aandacht gevraagd voor een aantal onderwerpen. Naar aanleiding hiervan is een aantal verbetermaatregelen ingevoerd, zoals opgenomen in de beleidsreactie op het rapport van 26 januari jl.
13 In 2022 werden er 2.320 unieke verdachten van misdrijven geregistreerd. Het gaat het hierbij vooral om vermogensmisdrijven (77%). Het overgrote deel daarvan (70% van het totaal) betreft diefstal/verduistering en inbraak, de grootste subgroep binnen deze categorie is winkeldiefstal (43% van het totaal).
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 4
BLADZIJDE 5
Openbaar vervoer
De Ministeries van JenV en IenW, COA, politie en vervoerders werken aan een integraal plan van aanpak om overlastgevend gedrag van asielzoekers in het openbaar vervoer aan te pakken. Dit plan van aanpak is onderdeel van een bredere aanpak van het Ministerie van IenW om de sociale veiligheid in het openbaar vervoer te verbeteren.
Hier heeft de Staatssecretaris van IenW uw Kamer bij brief van 26 juli jl. over geïnformeerd.14
De aanpak van overlastgevende asielzoekers in het openbaar vervoer, ziet op drie verschillende thema’s: betalingsproblematiek, dossieropbouw en identificatie. Zo onderzoekt het Ministerie van Justitie en Veiligheid samen met NS en COA de mogelijkheden van het op naam zetten van dagkaarten die asielzoekers ontvangen van het COA om bijvoorbeeld een reis te maken in het kader van de asielprocedure.
Dit voorkomt dat kaarten doorverkocht kunnen worden, wat mogelijk zwartrijden tegengaat. Daarnaast heeft COA met input van vervoerders de voorlichting aan asielzoekers over de werking van het openbaar vervoer verbeterd. Dit voorlichtingsmateriaal wordt in het najaar gepubliceerd op de informatiesite voor COA-bewoners
Verder voert het COA begin 2024 op alle COA-locaties een nieuw betaalmiddel in, waarmee asielzoekers in het openbaar vervoer gemakkelijker vervoersbewijzen kunnen kopen. Ook dit moet bijdragen aan het verminderen van reizen zonder geldig vervoersbewijs. Vooruitlopend hierop zijn pilots gestart met dat nieuwe betaalmiddel, waarmee nu in ieder geval al online tickets gekocht kunnen worden.
Om overlastgevers in het openbaar vervoer sneller en effectiever aan te pakken, worden de mogelijkheden voor dossieropbouw en gegevensdeling met inachtneming van privacyregelgeving onderzocht. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid werkt samen met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan het verbeteren van de mogelijkheden die boa’s hebben om personen die overlast veroorzaken te identificeren.
Terugkeer
Zoals eerder gemeld aan de Kamer heeft het kabinet structureel 15 miljoen euro gereserveerd voor het bevorderen van terugkeer, met specifieke aandacht voor afgewezen asielzoekers die overlastgevend gedrag vertonen.15
Een deel van dit budget wordt gebruikt om het terugkeerproces wendbaarder en slagvaardiger te maken. Voorbeelden hiervan zijn het organiseren van meer capaciteit op het proces van inbewaringstelling, de uitbreiding van het soort zaken waarin de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) een bewaringsmaatregel oplegt en de inbedding van specialistische functies in de operatie van de DT&V.
De nadere uitwerking hiervan vindt momenteel plaats en omvat onder andere de opvolging van een al uitgevoerde uitvoeringstoets
Aanvullend hierop vinden ook investeringen plaats om de bestaande kabinetsinzet ten aanzien van migratiepartnerschappen met belangrijke transit- en herkomstlanden te verdiepen en verbreden. De verwachting is dat de eerste plannen eind dit jaar en begin volgend jaar in uitvoering gebracht kunnen worden.
14 Kamerstukken II, 2022/23, 28 642, nr. 110.
15 Kamerstukken II, 2021/22, 19 637, nr. 2992.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 5
BLADZIJDE 6
Lokale maatregelen
Als Rijk doen we er alles aan om overlast veroorzaakt door asielzoekers beheersbaar te houden. Overlast wordt op lokaal niveau ervaren. Daarom is naast een nationale aanpak aanvullend lokaal maatwerk nodig.
Financiering voor lokale maatregelen
Gemeenten kunnen een beroep doen op de SPUK-regeling voor een financiële compensatie voor (preventieve) maatregelen voor de aanpak van overlastgevend gedrag door asielzoekers. Het Ministerie van JenV stelt op deze manier ieder jaar budget beschikbaar voor de financiering van lokale (kleinschalige) maatregelen tegen overlast buiten de opvanglocaties. Hierdoor hebben gemeenten zelf de mogelijkheid te bepalen welke aanpak het beste bij hun problematiek past.
De maatregelen waarvoor dit budget wordt gebruikt verschillen per gemeente. Hierbij valt te denken aan preventieve maatregelen zoals het organiseren van gemeenschappelijke activiteiten met buurtbewoners, maar ook aan de inzet van buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s), bodycams of extra cameratoezicht. De nieuwe regeling, waarmee 2 miljoen euro beschikbaar wordt gesteld, is op 1 oktober jl. gepubliceerd.16
Toolbox
Om gemeentes op weg te helpen in een lokale aanpak, is in de Toolbox17 een groot aantal maatregelen verzameld die gemeenten in kunnen zetten. Het is een mix van bestuurlijke en praktische, vaak creatieve oplossingen die met elkaar samenhangen en helpen om overlast door asielzoekers te voorkomen en aan te pakken.
Het kan variëren van het inrichten van een lokale projectgroep en het organiseren van (gemeenschappelijke) activiteiten met asielzoekers en bewoners van de gemeente tot en met het inzetten van extra beveiliging, cameratoezicht en gebiedsverboden.
Daarbij worden ook enkele praktijkvoorbeelden uit verschillende gemeentes uitgelicht. Deze Toolbox is een update van de Toolbox die in 2020 is gepubliceerd.
Mobiele toezichtteams
Op verschillende locaties in het land waar veel overlast werd ervaren, zijn mobiele toezichtteams aangesteld. Met hun zichtbaarheid en aanwezigheid zetten de toezichthouders zich in om bepaalde vormen van overlast te voorkomen.
Na de succesvolle start van het toezichtteam in Ter Apel, is dit concept uitgebreid naar Cranendonck, Hardenberg, Weert, Maarheeze, Zweeloo en Delfzijl. In al deze gemeenten is nog sprake van een pilot, maar de inzet is om toezichtteams structureel in te zetten.
De inzet van de teams blijkt succesvol te zijn. Door tijdig te interveniëren weten de toezichthouders vaak de angel uit conflictsituaties te halen en zo overlastsituaties te voorkomen. Lokale ondernemers en buurtbewoners waarderen deze inzet.
Motie Van der Plas
In de motie van het lid Van der Plas wordt de regering verzocht in en rondom asielzoekerscentra meer veiligheidspersoneel in te zetten ter bescherming van hunzelf en omwonenden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 6
BLADZIJDE 7
Uitgangspunt is dat asielzoekers, COA-personeel en omwonenden een veilige werk- en leefomgeving dienen te hebben. Dit bereiken we door te voorkomen dat er overlast op de opvanglocatie ontstaat, door mensen die ernstige overlast veroorzaken persoonsgericht aan te pakken en door overlastgevers over te plaatsen naar de htl.
Voor zover met veiligheidspersoneel de politie wordt bedoeld is de regeling van toepassing zoals beschreven in bijgaande Toolbox. Politiecapaciteit is per definitie schaars en alle eenheden voelen die schaarste. Binnen regionale politie-eenheden wordt doorlopend bezien waar de prioriteiten liggen voor inzet van de politie.18
Motie Brekelmans
In de motie van het lid Brekelmans wordt de regering (a) verzocht zo veel mogelijk gebruik te blijven maken van de inzet van de handhaving- en toezichtlocatie, en bij de keuze tot een doorverwijzing ook overlastgevend gedrag buiten het azc mee te nemen;
(b) wordt de regering verzocht te onderzoeken hoe het doen van aangifte in gemeenten met veel overlast kan worden vergemakkelijkt; en (c) wordt de regering verzocht zich ervoor in te zetten dat de reprimanderegeling in gebieden met veel overlast buiten werking wordt gesteld, en er juist wordt ingezet op lik-opstukbeleid door inzet van strafrecht in de vorm van snelrecht en/of een stelselmatige aanpak van daders
(a) Handhaving- en toezichtlocatie
Het is reeds staand beleid dat vreemdelingen die (ernstige) overlast veroorzaken, op de handhaving- en toezichtlocatie worden geplaatst. In 2021 is de Regeling verstrekkingen asielzoekers aangepast om buiten twijfel te stellen dat incidenten die buiten de opvangvoorziening hebben plaatsgevonden, ook kunnen worden meegenomen bij een htl-plaatsing.
(b) Doen van aangifte vergemakkelijken
Er bestaat een algemene regeling rondom civiele schadeloosstelling van winkeldiefstal. Politie werkt in dat kader samen met een organisatie als SODA, maar ook met andere organisaties, zoals Overlast Registratie Nederland (ORN) en de Landelijke Associatie van Gerechtsdeurwaarders (LAVG). Winkeliers kunnen contracten afsluiten met deze organisaties, die vervolgens als tussenpersoon kunnen fungeren in opdracht van de getroffen winkeleigenaar.
Wanneer bijvoorbeeld sprake is van winkeldiefstal kan een winkeleigenaar via een tussenpersoon een verzoek om schadeloosstelling indienen.
n. De samenwerkingen met deze tussenpersonen zijn over het algemeen positief.
. Een aanvraag is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de specifieke situatie van de aanvraag (welke specifieke informatie is er nodig) wat soms maatwerk vergt, maar ook hoe ver een tussenpersoon is in de digitale informatisering en de mate waarop deze aansluit op de systemen van politie.
. De applicaties die de tussenpersonen hiervoor kunnen gebruiken, zoals de 310-winkel-app19, waar het lid Brekelmans aan refereert in het debat van 6 april jl., moeten echter wel kunnen communiceren met het digitale aangifte systeem van de politie,
19 De 310-winkel-app is een commerciële-applicatie die een ondernemer kan aanschaffen om bv een aangifte te verwerken.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 7
BLADZIJDE 8
dat leidend is in het doen van aangifte20. Omdat gebleken is dat de communicatie van bepaalde commerciële applicaties nog niet altijd goed communiceert met het systeem van de politie, wordt in het kader van een verbeterde dienstverlening en de inzet op een verbeterde publiek-private samenwerking momenteel bekeken hoe politie dit beter zou kunnen faciliteren
. De politie experimenteert via de pilot gegevensuitwisseling in de regio Rotterdam en Noord-Holland met een koppeling tussen de software applicatie van verschillende retailers en de politiesystemen.
Wanneer succesvol, zal dit op termijn de aangifte of het proces van schadeloosstelling via verschillende applicaties makkelijker maken.
(c) Reprimande en lik-op-stuk
Het OM vindt het belangrijk om duidelijk uit te leggen wat de reikwijdte is van de reprimanderegeling en hoe deze wordt toegepast. Om die reden vinden gesprekken plaats met ondernemers in Ter Apel en het gemeentebestuur.
In die gesprekken wordt onder meer aangegeven dat een reprimande alleen kan worden opgelegd als wordt voldaan aan de daarvoor gestelde voorwaarden.
De reprimanderegeling voor meerderjarige first offenders geldt alleen voor een zogeheten eenvoudige winkeldiefstal, waarbij de waarde van de weggenomen goederen onder de 50 euro ligt.
De verdachte dient de diefstal te bekennen en het gestolen goed terug te geven. In veel gevallen is een reprimande dan ook niet mogelijk. Als een reprimande wordt opgelegd wordt de verdachte geregistreerd in de landelijke politiesystemen. Een reprimande wordt bovendien altijd gegeven in combinatie met een winkelverbod.
Overtreding van een winkelverbod is een misdrijf, waarop politie kan acteren. Bij een volgende aanhouding wordt er dan ook geen reprimande meer opgelegd. De lik-op-stuk aanpak zoals hiervoor toegelicht geldt dan onverkort.
Toezegging Wilders
De toezegging aan het lid Wilders ziet toe op het inzichtelijk maken hoe effectief de aanpak van de Coördinator Nationale Aanpak Overlast is
In september 2022 bent u geïnformeerd over de aanstelling van een Coördinator Nationale Aanpak Overlast (CNAO). Het afgelopen jaar heeft hij met verschillende actielijnen de aanpak van overlastgevende asielzoekers versterkt.
Deze drie actielijnen zien op het verbeteren van de aansluiting van de vreemdelingenketen met de strafrechtketen, het aanjagen van de pilot procesoptimalisatie en het inzetten van mobiele toezichtteams.
De voortgang op deze drie actielijnen is hierboven toegelicht (onder de kopjes snel beslissen, lik-op-stuk en mobiele toezichtteams).
De Coördinator heeft zijn opdracht in augustus jl. afgerond. We zijn de Coördinator erkentelijk voor de voortvarendheid waarmee hij zijn opdracht heeft uitgevoerd en dankbaar voor de resultaten. Zijn aanbevelingen sterken onze ambitie om zijn actielijnen als onderdeel van de nationale aanpak te continueren.
Toezegging Brekelmans
Tot slot ga ik in op de toezegging aan het lid Brekelmans om de Kamer te informeren over gegevensuitwisseling met Duitsland en België inzake
)Als elektronische voorziening als bedoeld in artikel 2, eerste lid, sub a, onder vier, van het Besluit digitale stukken strafvordering wordt aangewezen het digitale aangiftesysteem van de politie.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 19 637, nr. 3175 8
BLADZIJDE 9
overlastgevers om de asielprocedure te kunnen versnellen, wanneer er sprake is van overlast.
De Top-X aanpak is een van de instrumenten bij de Nederlandse aanpak van overlastgevend en/of crimineel gedrag van asielzoekers. Het doel van de Top-X aanpak is het verkrijgen van zicht op de omvang en aard van de zwaarste groep overlastgevende en/of criminele asielzoekers o.a. middels het opstellen van de Top-X lijst.
In het lokaal ketenoverleg (LKO) worden bewoners die op de Top-X lijst staan besproken met de ketenpartners en wordt in gezamenlijkheid een persoonsgerichte aanpak opgesteld. Ketenpartners kunnen maatregelen treffen zoals het inhouden van leefgeld, het versneld afdoen van de asielprocedure of met prioriteit inzetten op terugkeer
Zoals eerder aangehaald wordt in Ter Apel via de pilot procesoptimalisatie ingezet op het versneld afdoen van asielprocedures van overlastgevers door bijvoorbeeld de rust- en voorbereidingstijd te onthouden, die normaal gesproken wordt gegeven om uit te rusten van de reis en zich voor te bereiden op de asielprocedure.
Navraag leert dat Duitsland niet een gelijksoortige lijst heeft als de Nederlandse Top-X.
. In België is van een dergelijke lijst evenmin sprake, wel kan het agentschap dat verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers n.a.v. ernstige incidenten zoals fysiek of seksueel geweld een verzoek doen om te bekijken of er andere meldingen bekend zijn bij bijvoorbeeld politie en aan de hand daarvan bezien of een versnelling in procedures mogelijk is.
Indien er concrete aanknopingspunten zijn dat er sprake is van een strafrechtelijke veroordeling in een andere lidstaat, kan de IND deze gegevens opvragen.
Wanneer dit het geval is, kan dit gevolgen hebben voor de asielaanvraag. Dit geldt ook voor strafrechtelijke gegevens uit Duitsland en België.
Voor het overige geldt dat de Top-X een nationale lijst is, die helpt bij het treffen van maatregelen op nationaal niveau. De Top-X-lijst is gebonden aan wet- en regelgeving zoals de AVG en mag, mede gelet op de eisen die worden gesteld aan de verdere verwerking van persoonsgegevens en de gevoeligheid van de onderhavige persoonsgegevens daarom niet zomaar gedeeld worden met andere lidstaten.
Ondanks de beperkingen ten aanzien van gegevensdeling, blijf ik in gesprek met de andere EU-lidstaten over het voorkomen en aanpakken van overlast door asielzoekers.
Hoewel incidenten nooit honderd procent voorkomen kunnen worden, is onze inzet er blijvend op gericht om overlastgevend gedrag van asielzoekers maximaal te voorkomen en aan te pakken.
Met de versterking van de nationale aanpak houden we koers.
De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
C.A. van der Maat
De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yesilgöz-Zegerius
Reacties uitgeschakeld voor Noten 117 en 118/HOOFDSTUK IV
Mensen van kleur en mensen met een migratieachtergrond worden in Nederland vaker onderworpen aan controles door de politie dan witte mensen. Als de politie mensen mede vanwege hun huidskleur of afkomst stoppen, controleren of fouilleren, terwijl daar geen objectieve en redelijke rechtvaardiging voor is, is er sprake van etnisch profileren. Etnisch profileren is een vorm van discriminatie door de overheid en in strijd met de mensenrechten. Het draagt bij aan een negatieve beeldvorming over groepen mensen, schaadt de legitimiteit van de Nederlandse politie en draagt niet bij aan de bestrijding van criminaliteit.
Het probleem
Bij politiecontroles op straat worden mensen staande gehouden en gecontroleerd, ook wanneer zij geen verdachte zijn. Uit onderzoek, waaronder dat van Amnesty, blijkt dat etnisch profileren plaatsvindt bij identiteits- en verkeerscontroles, preventief fouilleren en bij controles op illegaal verblijf. In 2013 publiceerde Amnesty twee rapporten over het probleem en de gevolgen van etnisch profileren door de Nederlandse politie: ‘Proactief politieoptreden vormt een risico voor mensenrechten’ en ‘Gelijkheid onder druk’. De politie heeft zeer ruime bevoegdheden voor het controleren van mensen die geen verdachten zijn. Deze bevoegdheden zijn ruim en vaag omschreven en op de toepassing wordt nauwelijks toezicht gehouden. Daarmee staat de deur open voor willekeur en discriminatie.
Daarnaast gebruikt de politie steeds vaker (geautomatiseerde) risicoprofielen in hun zoektocht naar potentiële daders. In oktober 2020 bracht Amnesty een rapport uit over de mensenrechtenrisico’s van dit soort risicoprofielen: ‘Wij ruiken onraad’. In dit rapport legt Amnesty uit hoe de Nederlandse politie gebruikmaakt van gegevens en risicomodellen om te bepalen op wie zij hun aandacht richten. Dat wordt ook wel predictive policing genoemd. Een experiment van de politie in Roermond leidde tot geautomatiseerd etnisch profileren. In 2024 concludeert Amnesty in het rapport ‘Etnisch profileren is overheidsbreed probleem’ dat er nog steeds reële risico’s op etnisch profileren bestaan en de aanpak ervan onvoldoende effectief is.
Wat wil Amnesty?
Amnesty wil dat er betere waarborgen komen voor naleving van mensenrechten bij politiecontroles. Het beleid van het kabinet en de politie richt zich met name op training en bewustwording van agenten, diversiteit in de politieorganisatie en een betere klachtenbehandeling. Deze maatregelen zijn een stap in de goede richting, maar er is meer nodig om etnisch profileren door de politie uit te bannen. Amnesty meent dat etnisch profileren kan worden tegengegaan door de volgende maatregelen:
De wettelijke bevoegdheden om mensen te controleren moeten duidelijker worden omschreven, zodat politieagenten beter weten wat wel en niet mag. Het uitgangspunt moet zijn dat mensen jegens wie geen redelijk vermoeden van schuld bestaat, niet gecontroleerd worden.
Betere instructies voor politieagenten over hoe ze burgers moeten selecteren voor controles, waaronder bij identiteits-, verkeers- en grenscontroles, en bij preventief fouilleren.
Registratie en evaluatie van politiecontroles. Zonder registratie kunnen de effectiviteit en de onvoorziene neveneffecten (zoals discriminatie) niet goed worden vastgesteld en verantwoord. Stopformulieren zijn een beproefd instrument voor monitoring en verantwoording. Amnesty schreef hier een memo over.
Scherper toezicht op politiecontroles. Toezichthouders zoals de Autoriteit Persoonsgegevens en de Nationale ombudsman moeten voldoende bevoegdheden, capaciteit en expertise hebben om politiecontroles (uit eigen beweging) te onderzoeken en in geval van misstanden handhavend te kunnen optreden.
Amnesty informeert burgers over ‘de impact van etnisch profileren’. Ook hebben we informatie over je rechten tijdens politiecontroles, zoals een folder en een video. Speciaal voor het mbo ontwikkelde Amnesty het lesmateriaal ‘Profiel X: Leren of ProfiLeren’. Amnesty werkt samen met Controle Alt Delete, een organisatie die (jonge) mensen informeert over en betrekt bij de discussies over de aanpak van etnisch profileren.
Daarnaast doet Amnesty onderzoek naar geautomatiseerde risicoprofilering, soms ook wel ‘predictive policing’ genoemd. In 2020 verscheen daarover het rapport ‘Wij ruiken onraad’.
Amnesty spande in februari 2020 samen met andere organisaties en twee burgers een rechtszaak aan tegen de Koninklijke Marechaussee. De uitspraak in hoger beroep in 2023 bevestigt (vermeende) afkomst nooit een rol mag spelen in beslissingen om mensen te controleren. Deze uitspraak is ook relevant voor politiecontroles. Lees meer over de rechtszaak.
Discriminatie melden
Voel je je gediscrimineerd door de politie, Koninklijke Marechaussee of andere wetshandhavers? Of zie je dat een ander gediscrimineerd wordt? Doe er wat mee!
Melden kan ook bij één van de antidiscriminatiebureaus in Nederland. Deze bureaus kunnen je adviseren of je helpen met bemiddeling of een procedure. Zie www.discriminatie.nl. Je kunt deze bureaus bereiken via: 0800-0880 (gratis).
Soms is het beter om aangifte te doen. Zoek daarvoor advies van een advocaat.
” De politie vreesde voor etnisch profileren, officieren van justitie beklaagden zich over politieke inmenging. Maar wie niet wilde meewerken, kreeg van Loef te horen: dit is wat de minister wil.”
”De vreemdelingenpolitie, die de asielzoekers volgens dit plan aan de poort zou moeten gaan selecteren, reageert woedend. „Hoe bepaal je de criteria van een overlastgevende vreemdeling aan de voorkant?”, schrijft de politiedienst in een intern document uit de herfst van 2022. „Is dat op afkomst of uiterlijk? Ligt etnisch profileren hier niet op de loer?”
