In totaal sprak de Volkskrant met meer dan zeventig oud-medewerkers uit de vijftien jaar dat het programma liep. Ruim vijftig van hen stellen dat achter de schermen bij DWDD sprake was van structureel grensoverschrijdend gedrag.
Uit de verhalen blijkt dat Van Nieuwkerk extreme woede-uitbarstingen had. Vele medewerkers werden door de presentator ten overstaan van anderen op centimeters afstand toegeschreeuwd, vernederd en geïntimideerd. Medewerkers beschreven aan de Volkskrant tientallen van zulke incidenten, slechts enkele daarvan zijn opgenomen in dit verhaal. Meerdere eindredacteuren – de eindverantwoordelijken voor de redactie – werkten hier volgens bronnen aan mee. Het veroorzaakte bij velen stress en een permanent gevoel van onveiligheid. De top van BNNVara werd herhaaldelijk gewaarschuwd voor de situatie op de werkvloer, maar greep niet in.
Sinds 17 oktober heeft de redactie getracht om met presentator Matthijs van Nieuwkerk in contact te komen over de beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag achter de schermen bij De Wereld Draait Door. De verslaggevers hebben die dag bij Van Nieuwkerk zelf en zijn agent Julia Wolff een verzoek ingediend voor een gesprek over zijn visie op de cultuur bij DWDD. Zijn agent deelde meteen mee dat hij daartoe niet bereid was, en dat Van Nieuwkerk vragen van de Volkskrant schriftelijk wenste te beantwoorden.
Op 3 november, toen het onderzoekswerk was afgerond, heeft de krant een uitgebreide lijst met 27 vragen voor wederhoor per e-mail toegestuurd en Van Nieuwkerk een week de tijd te geven om daarop te reageren. Op 10 november mailde Wolff, nadat de deadline voor de beantwoording van de vragen al was verstreken, dat Van Nieuwkerk geen vragen wilde beantwoorden. Hij wilde ‘het stuk’ lezen om vervolgens zelf een verklaring te schrijven.
Dat leidde tot een journalistiek dilemma. Voor de totstandkoming van artikelen is het van belang dat mensen open in gesprek gaan met de krant, of tenminste (schriftelijk) vragen beantwoorden. Op die manier kunnen we een evenwichtig verslag doen. Het is vanwege de zuiverheid van de journalistieke procedure ongebruikelijk dat een van de betrokkenen het conceptartikel mag lezen alvorens vragen te beantwoorden. Het protocol van de Volkskrant schrijft dat ook niet voor.
Vanwege de aard en omvang van de beschuldigingen was de Volkskrant toch bereid Van Nieuwkerk in zijn verzoek tegemoet te komen. Wel verbond de krant daar voorwaarden aan, om te voorkomen dat het concept of passages daaruit zouden uitlekken, of bronnen na lezing in verlegenheid te brengen. Van Nieuwkerk stelde als voorwaarde dat zijn reactie integraal zou worden opgenomen op papier. Dat is een eis waaraan de Volkskrant op voorhand nooit kan voldoen: de krant blijft te allen tijde verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen.
Pas op donderdag besloot Van Nieuwkerk die eis te laten varen. Op donderdagavond kreeg hij de tekst. Vrijdagmiddag om half 3 volgde een verklaring; om kwart voor 4 werd die verklaring nog gewijzigd door Van Nieuwkerk.
Marije Randewijk, adjunct-hoofdredacteur de Volkskrant
Het raakt me te lezen dat redacteuren van DWDD zich angstig hebben gevoeld. We zijn niet op de wereld om elkaar bang of ongelukkig te maken. Ik ook niet. DWDD was godbetert zo’n beetje opgericht als een medicijn tegen angst en lelijkheid. Dat we kennelijk toch niet iedereen een veilig en prettig gevoel hebben kunnen geven en dat het zelfs collega’s ziek heeft gemaakt, dat spijt me enorm. We hebben het succes van DWDD jarenlang uitbundig gevierd, met iedereen, tot bij het afscheid eervolle aandacht in kranten en journaals aan toe.
Maar dat was toen. Nu zitten we met een aantal ongemakkelijke gedane zaken. Die nemen helaas geen keer, maar stemmen wel tot nadenken. Deze spiegel blijft in mijn kamer hangen. Tegelijkertijd is dit artikel ook een draconische karikatuur van vijftien jaar DWDD. Zeker, ik was fanatiek, eigenwijs en streng. En ik kon af en toe lelijk uit mijn slof schieten. Waardeloos. Maar ik ben nu gemakshalve teruggevouwen tot een Eeuwige Driftbui. En dat was ik dacht ik niet.
Ik heb eigenlijk een eenvoudige vraag: zou er in deze geschetste inktzwarte modderpoel ooit een succesvol dagelijks programma vol levenslust, optimisme en verbeelding hebben kunnen bloeien? Een wieg bovendien van de vele tv-colleges, een museum, festivals, concerten? Ik zeg niks nieuws: televisie is een meedogenloze, competitieve arena. Er waren redacteuren bij wie deze grote uitdaging in goede handen was, en met wie ik heel lang heb gewerkt, en trouwens nog werk. En er waren redacteuren voor wie dat minder gold, of ging gelden. En voor hen had ik helaas weinig tijd. Laat staan voor eventuele nazorg. Maar ik realiseer me nu beter dan toen dat ook bij al die redacteuren verwachtingen, dromen en ambities hoorden over een spannende baan bij de televisie. Daar had ik met een milder oog naar moeten kijken. Zeker op dagen dat de lieve vrede het verloor van de uitzending. Nooit persoonlijk trouwens, alles voor het beste tussen zeven en acht. De vraag die ook uit het stuk opstijgt, is of ik eigenlijk wel goed bij mijn hoofd was. Ik weet het eerlijk gezegd niet. Jarenlang elke dag met deze drift en onder grote verwachtingen een talkshow maken, is misschien gekkenwerk. Het zal niet overal goed voor zijn. Maar er was altijd weer frisse energie door onze nieuwe ideeën, de prijzen, de cijfers en de zoete woorden van kijkers die om ons heen bleven vlinderen.
Tijden zijn nu aan het veranderen. Er worden nu vragen gesteld die in vijftien jaar DWDD niet of nauwelijks zijn gesteld. Dat is goed. Grenzen zijn er om te respecteren. Wat de winst van dit ethisch reveil ongetwijfeld is; ik blijf trots op DWDD, op de ontelbare feestdagen die we met z’n allen hebben meegemaakt, en op iedereen die er heeft gewerkt en die ervoor heeft gezorgd dat het een onvergetelijk programma is geworden.
”Op 3 november, toen het onderzoekswerk was afgerond, heeft de krant een uitgebreide lijst met 27 vragen voor wederhoor per e-mail toegestuurd en Van Nieuwkerk een week de tijd te geven om daarop te reageren. Op 10 november mailde Wolff, nadat de deadline voor de beantwoording van de vragen al was verstreken, dat Van Nieuwkerk geen vragen wilde beantwoorden. Hij wilde ‘het stuk’ lezen om vervolgens zelf een verklaring te schrijven.
Dat leidde tot een journalistiek dilemma. Voor de totstandkoming van artikelen is het van belang dat mensen open in gesprek gaan met de krant, of tenminste (schriftelijk) vragen beantwoorden. Op die manier kunnen we een evenwichtig verslag doen. Het is vanwege de zuiverheid van de journalistieke procedure ongebruikelijk dat een van de betrokkenen het conceptartikel mag lezen alvorens vragen te beantwoorden. Het protocol van de Volkskrant schrijft dat ook niet voor.
Vanwege de aard en omvang van de beschuldigingen was de Volkskrant toch bereid Van Nieuwkerk in zijn verzoek tegemoet te komen. ”
De begrippen ‘ethiek’ en ‘moraal’ worden vaak door elkaar gebruikt, maar zijn wezenlijk verschillend. ‘Moraal’ is het geheel van waarden en normen dat voor een persoon of een groep van belang is. ‘Ethiek’ is het systematisch nadenken over die moraal. Ethiek bestudeert en analyseert dus de moraal. Dit analyseren doe je door waarden en argumenten te ordenen en te beoordelen. Deze beoordeling kan resulteren in een afweging over wat juist is om te doen. Ethiek is niet alleen een denk-discipline, het is ook een praktische activiteit. Het kan de praktijk verder helpen. Daarbij draait het uiteindelijk om de vraag: ‘Wat is in deze situatie moreel goed om te doen?’
Wat is het verschil met recht? Recht kan gezien worden als gestolde ethiek. Door discussies over een ethisch onderwerp, zoals euthanasie of abortus, kan uiteindelijk recht ontstaan. Denk aan de euthanasiewet en de abortuswet. Veel morele waarden zijn zo belangrijk dat ze in wetten zijn vastgelegd. Zo is het recht op lichamelijke integriteit vastgelegd in de Grondwet en staat het recht op informatie over een behandeling in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO).
Het recht is dus het geheel van waarden en normen over een bepaald onderwerp, waar we als samenleving consensus over hebben. Vervolgens kan dat recht ook weer bekritiseerd worden in maatschappelijke en ethische discussies, waardoor het uiteindelijk weer kan worden aangepast.
Wat is medische ethiek?
Medische ethiek is nadenken over wat goed medisch handelen is. Dat denken is al zo oud als de geneeskunde zelf. Maar als vakgebied is het pas echt in ontwikkeling gekomen vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Toen werd steeds duidelijker dat de geneeskunde naast veel goeds, ook schaduwzijden kent. Als arts kom je feitelijk iedere dag in aanraking met morele vraagstukken, bijvoorbeeld rond het beroepsgeheim, behandelbeperkingen en of je alles moet doen wat de patiënt wil. Medische ethiek gaat dus over heel veel onderwerpen, en zeker niet alleen over abortus en euthanasie.
Overigens is medische ethiek is niet alleen iets van en voor artsen. Ook de samenleving als geheel is betrokken bij ethische vraagstukken rond ziekte en gezondheid. Medische ethiek is dus zowel belangrijk voor professionals in de gezondheidszorg, als voor bijvoorbeeld beleidsmakers, patiënten en hun naasten. Medische ethiek zorgt ervoor dat we nadenken over ons handelen én bepalen wat het juiste handelen is.
Wat zijn waarden en normen?
Ethiek is, zoals gezegd, het systematisch nadenken over waarden en normen. Maar wat zijn waarden en normen eigenlijk? Waarden zijn principes die richting geven aan het handelen. Waarden geven aan wat je nastreeft en wat je belangrijk vindt. Belangrijke waarden in de medische ethiek zijn bijvoorbeeld eerlijkheid, privacy, weldoen en niet-schaden.
Normen zijn afgeleid van waarden. Het zijn de regels die aangeven wat je in een concrete situatie moet of mag doen. Uit de waarde ‘privacy’ volgt bijvoorbeeld de norm ‘kloppen voor het binnengaan’. Uit de waarde ‘vertrouwelijkheid’ komt de norm van het beroepsgeheim voort. En de waarde ‘lichamelijke integriteit’ ligt ten grondslag aan de norm ‘niet snijden in een gezond lichaam, tenzij…’. Bij iedere morele norm hoort dus een achterliggende waarde. Waarden zijn stuurloos zonder normen en met normen geef je handen en voeten aan waarden. Vaak discussiëren we met elkaar over normen, terwijl de discussie aan diepte wint als we op zoek zouden gaan naar de achterliggende waarden.
Een voorbeeld uit de praktijk is een discussie over een mannelijke arts die vrouwelijke patiënten geen hand wil geven. Dit is een discussie over een norm (ter kennismaking geven we elkaar een hand), maar de discussie gaat eigenlijk over de achterliggende waarde (respect voor elkaar hebben). De vraag die dan beantwoord moet worden, luidt: betekent het feit dat een man een vrouw geen hand geeft, dat hij geen respect voor vrouwen heeft? Of is de tegengestelde norm (geen hand geven aan een vrouw) juist een teken van respect? De opponenten delen in dit voorbeeld dus niet dezelfde norm, maar delen misschien wel dezelfde waarde (respect voor elkaar). Als dat laatste het geval is, zou de discussie moeten gaan over de vraag of zij ook een andere norm kunnen accepteren die dezelfde waarde onderstreept. Het kan echter ook zijn dat zij niet dezelfde waarde delen. In dat geval moeten zij juist daarover met elkaar in gesprek gaan.
WAT IS EEN MOREEL DILEMMA?
Wanneer er in een bepaalde situatie conflicterende waarden zijn, kun je te maken krijgen met een moreel dilemma. Het kiezen voor de ene waarde gaat dan ten koste van de andere waarde. Denk aan een patiënt die dreigt iemand anders iets aan te doen. Moet je daarover de politie inlichten? Of gaat het beroepsgeheim voor? Op dat moment botst de waarde ‘niet-schaden’ met de waarde ‘vertrouwelijkheid’.
Een soortgelijk dilemma treedt op als een patiënt zichzelf iets wil aandoen en jij je als arts afvraagt of je hem moet helpen of niet. In dat geval botst de waarde ‘respect voor autonomie’ met de waarde ‘weldoen’.
Om te bepalen wat het juiste is om te doen maken we afwegingen tussen waarden. Om dat goed te doen is het van belang om de achterliggende waarden bij een dilemma in kaart te brengen. Vaak spelen er meerdere waarden op de achtergrond en worden deze door de betrokkenen verschillend gewogen. Om die afweging te maken kun je gebruikmaken van een stappenplan
Het beroepsgeheim betekent dat je moet zwijgen over alles wat je bij de uitoefening van je beroep als arts over de patiënt te weten bent gekomen. Het beroepsgeheim zorgt voor een vrije toegang tot de zorg en is bedoeld om de patiënt en de samenleving te beschermen. Een patiënt met psychische klachten of een verslaving bijvoorbeeld, moet zich vrij voelen een arts te bezoeken. Het beroepsgeheim is niet alleen een juridische regel, maar ook een ethische norm, die de vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt (een waarde) beschermt.
Er zijn drie situaties waarin je als arts het beroepsgeheim mag doorbreken:
Als de patiënt daarvoor toestemming geeft.
Als je wettelijk verplicht bent om bepaalde informatie naar buiten te brengen (bijvoorbeeld als de patiënt een besmettelijke ziekte heeft).
Als je te maken hebt met een conflict van plichten die je als arts hebt. . Dit speelt bijvoorbeeld bij sommige situaties van kindermishandeling. In een dergelijk geval mag je het beroepsgeheim alleen doorbreken bij uiterste noodzaak en als er geen andere mogelijkheden zijn om het gevaar af te wenden. Bij zo’n conflict van plichten moet je als arts dus je eigen ethische afweging maken.
Op de website van de KNMG staan verschillende dilemma’s rond het beroepsgeheim beschreven, inclusief adviezen en een toelichting daarop. Bijvoorbeeld over de vragen waar je tegenaan loopt als:
NPO laat extern en onafhankelijk onderzoek doen naar DWDD
De NPO stelt een extern en onafhankelijk onderzoek in naar de werkomstandigheden bij het BNNVARA-programma De Wereld Draait Door. Dat heeft de NPO vanmiddag laten weten aan staatssecretaris Uslu (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).
Het onderzoek moet gaan over “wat er precies is gebeurd achter de schermen bij DWDD, welke signalen er zijn geweest en wat er met die signalen is gedaan”. Dit houdt concreet in dat zal worden gekeken naar de rol van “alle verantwoordelijken, dus ook de directieleden”, zegt een woordvoerder van de NPO. Ook komt er een actieplan waarin de NPO en de verschillende omroepen samen bepalen wat nodig is om een veilige werkomgeving te creëren.
Oud-DWDD-presentator Matthijs van Nieuwkerk kwam dit weekend in opspraak na een publicatie in de Volkskrant. Hierin stond dat de presentator en een aantal eindredacteuren zich bij het tv-programma jarenlang schuldig hadden gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag. De krant sprak met tientallen voormalige medewerkers, die vertelden over extreme woede-uitbarstingen en publieke vernederingen.
Externe partij
De NPO zal de staatssecretaris eind deze week laten weten hoe de aanpak van het volledige proces wordt georganiseerd. Het onderzoek moet voor het einde van het eerste kwartaal van 2023 zijn afgerond. Ook moet het actieplan dan af zijn.
Een actiepunt dat volgens NPO-voorzitter Frederieke Leeflang moet worden opgenomen in het plan is “betere begeleiding van presentatoren, eindredacteuren en redactieleden die bij het maken van de programma’s onder hoge druk moeten presteren”.
Ook is het volgens Leeflang belangrijk dat er minder met kortlopende contracten gewerkt gaat worden. “Het is onze verantwoordelijkheid om samen met de omroepen te zorgen voor het gedrag en de cultuur die horen bij een veilige werkomgeving voor iedereen die bij of voor de publieke omroep werkt.”
De beslissing van Van Nieuwkerk om te stoppen bij BNNVARA zegt Leeflang te “respecteren”.
Matthijs van Nieuwkerk werkt mee aan onderzoek naar DWDD
Matthijs van Nieuwkerk werkt mee aan het onderzoek naar de werkomstandigheden bij het tv-programma De Wereld Draait Door (DWDD). Dat laat zijn woordvoerder weten.
De NPO maakte afgelopen week bekend dat een externe partij daar onafhankelijk onderzoek naar gaat doen. DWDD werd in 2020 voor het laatst uitgezonden. Ook komt er een actieplan waarin de NPO en de verschillende omroepen samen bepalen wat nodig is om een veilige werkomgeving te creëren.
Oud-presentator Van Nieuwkerk raakte vorige week in opspraak na een publicatie in de Volkskrant. Hierin kwam naar voren dat Van Nieuwkerk en een aantal eindredacteuren zich bij het tv-programma jarenlang schuldig hadden gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag en dat de leiding van de omroep niet ingreep ondanks meldingen daarover. Van Nieuwkerk verbrak deze week zijn banden met BNNVARA. De omroep heeft alle oud-medewerkers van DWDD hulp aangeboden.
NPO toch op afstand bij onderzoek
De NPO maakt maandag meer bekend over het onderzoek. Een woordvoerder zegt vandaag dat de NPO toch niet de directe opdrachtgever zal zijn, zoals woensdag nog werd gezegd. Een nog te vormen commissie gaat de onderzoeksopdracht opstellen. Details wilde de woordvoerder niet geven.
Op de positie van de NPO als opdrachtgever was kritiek van toezichthouder Commissariaat van de Media, omdat de onafhankelijkheid van het onderzoek daardoor in twijfel kon worden getrokken. Dit heeft te maken met de rol van NPO-directeur Frans Klein. Hij was in het verleden als mediadirecteur van BNNVARA betrokken bij DWDD. Klein heeft in afwachting van het onderzoek tijdelijk zijn taken neergelegd.
EINDE NOS BERICHT
Reacties uitgeschakeld voor Noten 61 en 62/Onschuldig tot schuld bewezen
BNNVARA-directeur biedt excuses aan voor werkomstandigheden DWDD
De directeur van BNNVARA, Suzanne Kunzeler, biedt redacteuren en medewerkers van De Wereld Draait Door excuses aan voor de werkomstandigheden op de werkvloer van het televisieprogramma. “Ik hecht eraan om een diepgevoelde spijtbetuiging te doen”, zei Kunzeler in Nieuwsuur.
Ze richtte haar woorden aan “al die mensen, al die oud-collega’s en collega’s die nog steeds bij BNNVARA werken, die hier soms de dupe van zijn geworden, die in angst hebben gewerkt”. “Die verdriet hebben moeten meemaken, die dat leed hebben moeten ervaren. Dat is echt verschrikkelijk. Ik vind het echt niet normaal dat mensen in angst werken. Ik vind dat nu niet normaal, maar ik had dat destijds ook echt niet getolereerd.”
Kunzeler, sinds mei 2022 directeur content bij BNNVARA, zegt afgelopen tijd veel “indringende gesprekken” te hebben gevoerd over de situatie bij DWDD. Het was voor de omroep van belang dat presentator Matthijs van Nieuwkerk zou erkennen dat hij grenzen over is gegaan en dat hij spijt zou betuigen. “Dat heeft hij in gesprekken naar ons wel gedaan, maar dat moest ook naar alle oude en huidige collega’s die daar jarenlang de dupe van zijn geworden (…)”.
Van Nieuwkerk kwam dit weekend in opspraak na een publicatie in de Volkskrant over de angstcultuur die heerste op de redactie van De Wereld Draait Door. In het artikel werd beschreven hoe de presentator en meerdere eindredacteuren zich jarenlang schuldig hadden gemaakt aan intimiderend en grensoverschrijdend gedrag. Tientallen voormalige medewerkers vertelden onder meer over extreme woede-uitbarstingen en publieke vernederingen
De eerste verklaring die Van Nieuwkerk verstrekte viel niet in goede aarde bij de omroep, zegt Kunzeler. “In de eerste verklaring was geen sprake van erkenning of excuses. Dat hij daarna, nadat wij hem hadden aangesproken, met een tweede verklaring is gekomen, vinden wij erg ingewikkeld. Want we wisten wat er eerst in stond. Daarom gingen we twijfelen.”
Contact
Meerdere (oud-)werknemers zeggen dat BNNVARA geen contact met ze heeft opgenomen naar aanleiding van de omstandigheden op de werkvloer. Ook daar biedt Kunzeler haar excuses voor aan. “We hebben rond de twintig mensen gesproken, ook mensen die zijn genoemd in het artikel. Maar we hebben te weinig mensen gesproken, en dat spijt me. We gaan nog meer mensen benaderen en uitnodigen voor een gesprek.”
Toenmalig BNNVARA-directeur Frans Klein zei tegen De Volkskrant dat hij “nooit had gedacht” dat er sprake was van een misstand. Kunzeler noemt dat nu een “naar” interview. “In dit gesprek zet hij ook een aantal mensen weg, zoals Wim van Klaveren.” Van Klaveren trok in 2010 als eerste aan de bel over de werkomstandigheden, maar hij werd naar eigen zeggen door Klein afgescheept. Volgens Kunzeler mag dit “absoluut niet”. “Maar ik kan alleen maar spreken van wat ik in die tijd had gedaan, en ik was er toen niet. Maar we staan ervoor dat het in de toekomst anders moet gaan.”
‘Onderzoek niet onder vlag van de NPO’
De NPO kondigde eerder vandaag aan een extern onafhankelijk onderzoek te starten en dat nog wordt overlegd over de formele opdrachtgever. Kunzeler zegt dat dat onderzoek “zeker niet” onder vlag van de NPO moet gebeuren, omdat Klein nu de NPO-directeur is. “Voor mij is het logisch dat er geen onderzoek gedaan kan worden door de NPO, vanwege de betrokkenheid van Frans Klein.” Over de toekomst van zijn carrière wil ze geen uitspraken doen.
Dat de harde werkcultuur wordt weggezet als topsport, vindt Kunzeler onjuist. “Er had veel meer gedaan moeten worden. Ook Matthijs had begeleid moeten worden, mensen hadden hierover moeten kunnen praten. Ik geloof oprecht dat DWDD ook een prachtig programma had kunnen zijn zonder die angstcultuur.”
Kunzeler noemt de hele situatie “buitengewoon treurig”. “Ik mag hopen dat we hiermee de bodem hebben bereikt en dat we de onderste steen boven krijgen.”
Gerard Timmer, directeur bij de NOS en voormalig directeur bij BNNVARA, zegt geen kennis te hebben genomen van de misstanden bij DWDD. “Ik vind het buitengewoon vervelend voor degenen die het overkomen is. Als er een onderzoek komt, ben ik zeer bereid vragen te beantwoorden.”
Hoe het verder gaat met de Top2000 Quiz, die Matthijs van Nieuwkerk ook zou presenteren, bij de omroep NTR is nog onduidelijk. De opnames zijn momenteel stilgelegd. De NTR wil daarover met Matthijs van Nieuwkerk en de NPO in gesprek.
NPO-directeur Leeflang over DWDD: ‘Hoe heeft dit 15 jaar lang zo kunnen gaan?’
NPO-voorzitter Frederieke Leeflang maakt zich zorgen over het huidige werkklimaat bij de publieke omroep. Naar aanleiding van de onthullingen van de Volkskrant over misstanden bij de De Wereld Draait Door vraagt ze zich af: “Hoe heeft dit vijftien jaar lang zo kunnen bestaan?” Leeflang vindt dat er nog veel vragen zijn, en wil dan ook onderzocht hebben waar het is misgegaan.
Volgens Leeflang geven de publicaties van de Volkskrant aanleiding om de zaak dieper uit te zoeken. “Ik denk juist in dit soort situaties dat je altijd moet kijken naar meerdere kanten, daarom is onderzoek van belang. Je kijkt niet alleen naar wat er met de betrokken medewerkers is gebeurd, maar ook: hoe heeft het zover kunnen komen dat een presentator dit gedrag heeft kunnen vertonen.”
Eerder vandaag werd duidelijk dat de NPO een onderzoek instelt naar het grensoverschrijdende gedrag bij het programma van Matthijs van Nieuwkerk.
Volgens Leeflang was zij niet eerder op de hoogte van de het werkklimaat omdat zij pas sinds januari van dit jaar voorzitter van de publieke omroep is. Ze stelt vast dat er destijds niet adequaat is gehandeld. “Ik vraag me af waarom het zolang door heeft kunnen gaan want er zijn zeker signalen geweest, lees ik in de Volkskrant.”
Wie daarvoor verantwoordelijk is, kan Leeflang naar eigen zeggen nog niet zeggen. “Daar is het nu echt te vroeg voor. We moeten heel goed kijken wat er daadwerkelijk is gebeurd, en wat we anders hadden kunnen doen.”
The Voice
Afgelopen juni trok de Raad voor Cultuur nog aan de bel over grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector. In een rapport omschreef het orgaan zulk gedrag als “een hardnekkig en urgent probleem” in de sector. “Het oplopend aantal meldingen van de afgelopen tijd laat alleen het topje van de ijsberg zien”, aldus de Raad.
Het adviesorgaan onderstreepte nadrukkelijk dat grensoverschrijdend gedrag niet alleen over seksueel gedrag gaat, maar ook over pestgedrag, racisme en seksisme. “Dit is kennelijk de tijd waarin onthullingen naar boven komen”, aldus Leeflang, die verwijst naar DWDD, maar ook naar misstanden bijThe Voice of Holland.
Over mogelijke consequenties wil zij niets kwijt. De NPO-voorzitter wil eerst weten wat er “daadwerkelijk is gebeurd”. Dat geldt voor de rol van Van Nieuwkerk, maar ook voor de top van de omroep en de NPO. Daaronder valt onder meer de huidig directeur video van de NPO, Frans Klein. Hij was als mediadirecteur van de VARA jarenlang verantwoordelijk voor DWDD. Leeflang: “Dat dit speelde, had ik van hem wel willen weten ja.”
‘Blijft een mooi programma’
Van Nieuwkerk was lange tijd de enige presentator van het populaire programma, dat werd uitgezonden van 2005 tot 2020. In de beginperiode was Vera Keur voorzitter van de VARA (1995 tot 2009). Later ging die omroep samen met BNN. Keur zegt niet van de omvang van de misstanden te hebben geweten, zij denkt dat ze vooral na 2011 plaatsvonden.
Volgens Keur had omroepbaas Klein destijds veel contact met de eindredacteur van het programma, Dieuwke Wynia. Zij leidde de redactie vanaf 2008. “Hij zei dat er productieproblemen waren en dat Matthijs niet de makkelijkste presentator was. Maar daar was hij niet de enige in. Wij wisten dat als presentatoren onder druk staan, het moeilijk voor ze is om zich altijd goed te gedragen.”
Cees Korvinus, oud-directeur van BNNVARA (2009-2011), ontkent de signalen eerder gehoord te hebben. “In mijn tijd heb ik er niets over gehoord. Als ik dat toen geweten had en klachten of meldingen had gehoord, dan was er zeker met Matthijs gesproken.”
“Er zijn situaties geweest die echt niet konden”, zegt Korvinus nu op basis van de berichtgeving in de Volkskrant. “Aan de andere kant: DWDD heeft ook echt wat neergezet. De Wereld Draait Door blijft een heel mooi programma. Dat moeten we niet vergeten.”
Dat het programma destijds niet is gestopt, zegt Korvinus wel te snappen. “Het gebeurt niet zo snel dat je een gouden programma stopt. Er hangt veel van zo’n programma af.”
Onderzoek en actieplan
Volgens Janke Dekker van meldpunt Mores bestaat er geen twijfel over: de leiding van BNNVARA is destijds tekortgeschoten. Maar het besluit om eerst het verdere onderzoek af te wachten, noemt voorzitter Janke Dekker verstandig. “Het gaat om een programma dat allang gestopt is, als je erachter wil komen hoe dit kon ontstaan, moet je een cultuuronderzoek opzetten. Iedereen die met zulk gedrag in aanraking is gekomen, moet de kans krijgen om z’n verhaal te doen. Pas dan kun je conclusies trekken over wat je ervan kunt leren.”
Een ‘actieplan’ moet in de toekomst voorkomen dat misstanden bij de publieke omroep vaker plaatsvinden. NPO-voorzitter Leeflang en staatssecretaris Gunay Uslu hebben daarover afspraken gemaakt, werd eerder vandaag duidelijk.
In zo’n plan moet een aantal zaken terugkomen, zegt Dekker. Om te beginnen moet worden omschreven hoe een cultuuromslag op een werkvloer kan plaatsvinden. “Het moet van zwijgcultuur naar aanspreekcultuur gaan. En dat betekent bijvoorbeeld ook: niet raar doen als iemand aangeeft dat hij of zij iets niet prettig vindt.”
Ook hamert Dekker erop dat het belangrijk is dat de arbeidsmarktpositie van werknemers onder de loep wordt genomen. In de omroepcao is vastgelegd dat werknemers tot maximaal zes tijdelijke contracten mogen krijgen. Na vier jaar moeten zij in dienst genomen worden. Dekker: “Mensen zijn heel kwetsbaar met zo’n tijdelijk contract. Ze komen dan minder snel voor zichzelf op, want ze moeten toch een hypotheek betalen.”
“Het programma ging altijd voor het welzijn van de werknemers”, stelt Dekker. “Dat de leiding niet heeft opgetreden, vind ik van de situatie het meest verwerpelijk.”
EINDE NOS BERICHT
[65]
”Staatssecretaris Uslu had de NPO gevraagd met een actieplan te komen met daarin concrete stappen om grensoverschrijdend gedrag in de toekomst te voorkomen. Ze benadrukt dat de publieke omroep, dus ook BNNVARA, een veilige werkplek moet garanderen voor iedereen, ook als de werkdruk hoog is. “Het raakt me dat medewerkers zich zo onveilig hebben gevoeld en heel naar zijn behandeld.”
Kabinet verbolgen over misstanden bij DWDD, NPO stelt onderzoek in
De NPO stelt een onderzoek in naar het grensoverschrijdende gedrag bij De Wereld Draait Door door presentator Matthijs van Nieuwkerk en eindredacteuren. Ook moet er een actieplan komen om “dergelijke zaken in de toekomst te voorkomen”.
De verklaring volgt op overleg tussen NPO-voorzitter Frederieke Leeflang en staatssecretaris Gunay Uslu. Aanleiding is het Volkskrant-artikel over de kwestie dat gebaseerd is op getuigenissen van tientallen voormalige medewerkers van De Wereld Draait Door.
“Bij de publieke omroepen zijn we allemaal enorm geschrokken van het grote aantal medewerkers die negatieve en angstige ervaringen hebben opgedaan tijdens hun werk bij het programma DWDD. Dit had nooit mogen gebeuren”, zegt Leeflang.
De NPO laat weten al langer in gesprek te zijn met andere media, waaronder RTL, Talpa en ITV Nederland, over een gezamenlijke aanpak tegen grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer.
Naar aanleiding van de berichtgeving heeft de NTR de opnames van de Top 2000 Quiz met Van Nieuwkerk vanochtend stilgelegd.
Staatssecretaris Uslu had de NPO gevraagd met een actieplan te komen met daarin concrete stappen om grensoverschrijdend gedrag in de toekomst te voorkomen. Ze benadrukt dat de publieke omroep, dus ook BNNVARA, een veilige werkplek moet garanderen voor iedereen, ook als de werkdruk hoog is. “Het raakt me dat medewerkers zich zo onveilig hebben gevoeld en heel naar zijn behandeld.”
NPO en Frans Klein
Huidig NPO-directeur Video Frans Klein was jarenlang als mediadirecteur van de VARA verantwoordelijk voor DWDD. Tegen de Volkskrant zei hij onder meer dat hij zag dat het heftig was. “Natuurlijk liepen we het risico dat mensen iets te veel vermalen raakten in deze situatie. Daar hebben we op onze manier aandacht aan proberen te besteden. In retrospectief misschien onvoldoende.”
Een NPO-woordvoerder zegt dat het te vroeg is om te kijken naar de rol van Klein. “Het maakt nu geen onderdeel uit van het onderzoek, onze focus is eerst op de medewerkers, en op wat er is gebeurd.”
Niet passend
De NTR noemt het in een verklaring niet passend om vandaag een feestelijke quiz op te nemen, na de dynamiek die is ontstaan door het verschijnen van het Volkskrant-artikel. De beslissing is volgens de NTR genomen in overleg met Van Nieuwkerk en de NPO.
Gisteren zijn er twee afleveringen opgenomen, vandaag zijn er twee afgezegd, zegt de NTR. “We gaan nu bedenken hoe we moeten omgaan met deze ongewone situatie. Dit uiteraard in samenspraak met de NPO die over de uitzendingen gaat.”
Of de opnames later alsnog plaatsvinden, is niet duidelijk. Het is de bedoeling dat het programma volgende maand wordt uitgezonden, in de aanloop naar de jaarlijkse Top 2000 van NPO Radio 2 en de Top 2000 a gogo op televisie.
De NTR zegt geen meldingen over grensoverschrijdend gedrag bij de programma’s over de Top 2000 te hebben ontvangen. “Een artikel zoals in de Volkskrant laat zien dat het belangrijk is om er scherp op te blijven.”
‘Spijt’ maar artikel ook ‘draconische karikatuur’
Ruim vijftig voormalige medewerkers van DWDD deden tegen de Volkskrant hun verhaal over grensoverschrijdend gedrag bij dat programma. Het ging volgens hen om “extreme woede-uitbarstingen en publieke vernederingen”. Tientallen werknemers vielen ziek uit vanwege de werkomstandigheden.
Van Nieuwkerk wilde de Volkskrant niet te woord staan; ook op schriftelijke vragen wilde hij geen antwoord geven. Gisteren kwam hij wel met een verklaring: “Dat we kennelijk toch niet iedereen een veilig en prettig gevoel hebben kunnen geven en dat het zelfs collega’s ziek heeft gemaakt, dat spijt me enorm.”
Het artikel in de Volkskrant noemt hij “een draconische karikatuur van vijftien jaar DWDD”. Hij stelt verder: “Ik ben nu gemakshalve teruggevouwen tot een Eeuwige Driftbui.”
[66]
”Omdat de meeste leidinggevenden uit die tijd ook nu nog invloedrijke posities bekleden in Hilversum of elders in de media, willen de meeste oud-medewerkers alleen op anonieme basis praten.”
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den H aag P agina 1 van7
Hierbij stuur ik u de antwoorden op de vragen van het lid Werner (CDA) over het bericht ‘In de succesvolle tv-machine van DWDD werd menig redacteur vermalen’.
De vragen werden ingezonden op 23 november 2022 met kenmerk 2022Z22874. De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Gunay Uslu De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
Datum 25 november 2022 Betreft Antwoord op schriftelijke vragen van het lid Werner (CDA) over het bericht ‘In de succesvolle tv-machine van DWDD werd menig redacteur vermalen’
Hierbij stuur ik u de antwoorden op de vragen van het lid Werner (CDA) over het bericht ‘In de succesvolle tv-machine van DWDD werd menig redacteur vermalen’. De vragen werden ingezonden op 23 november 2022 met kenmerk 2022Z22874.
De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Gunay Uslu
BLADZIJDE 2
De antwoorden op de schriftelijke vragen van het lid Werner (CDA) over het bericht ‘In de succesvolle tv-machine van DWDD werd menig redacteur vermalen’ met kenmerk 2022Z22874, ingezonden op 23 november 2022.
Vraag 1: Vindt u de berichtgeving over grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer van het televisieprogramma De Wereld Draait Door (DWDD) schrijnend en ontluisterend? Deelt u de mening dat medewerkers zich te allen tijde beschermd moeten weten door hun werkgever? (1)
Antwoord 1: Ja. Grensoverschrijdend gedrag is kwetsend, vernederend en schadelijk voor het slachtoffer. Dat laat ook deze casus van de DWDD weer zien. Het is ontoelaatbaar dat dit anno 2022 nog gebeurt. Iedereen op de werkvloer heeft recht op een veilig werkklimaat: alle medewerkers, opdrachtnemers maar ook kandidaten en gasten die meedoen aan tv-programma’s. En de werkgever heeft de taak en zelfs verplichting om hiervoor te zorgen. Vraag 2: Kunt u zich de vragen van het CDA over De bescherming van deelnemers van tv programma’s zoals the Voice of Holland. d.d. 17 januari 2022 (2) en uw antwoorden daarop d.d. 22 februari 2022 (3) herinneren?
Antwoord 2: Ja.
Vraag 3:
In antwoord op vraag 7 (4) – Bent u bereid in gesprek te gaan met de verschillende publieke en commerciële partijen om te onderzoeken of dit soort beschuldigingen breder spelen bij tv-programma’s en te bespreken hoe kandidaten in de toekomst beter kunnen worden beschermd? Zo ja, wanneer bent u dit van plan te doen en hoe wordt de Kamer hierover op te hoogte gehouden? – schrijft u, met verwijzing naar het antwoord op vraag 2, dat u naar aanleiding van de uitzending van BOOS en de berichtgeving daarover heeft gesproken met “zowel RTL, Talpa alsook de NPO”. Hoe vaak hebben u, of medewerkers van uw ministerie, sindsdien contact gehad met de NPO? Met wie van de NPO is toen gesproken? Is in die gesprekken op enig moment melding gemaakt van grensoverschrijdend gedrag bij DWDD? Is in die gesprekken op enig moment melding gemaakt van grensoverschrijdend gedrag bij andere programma’s dan DWDD, bij de NPO of op commerciële zenders? Indien ja, wat is er met deze meldingen gedaan?
Antwoord 3
Na de uitzending van BOOS en de berichtgeving heb ik inderdaad eerst contact opgezocht met de top van alle drie de grote mediaorganisaties. De contacten met de NPO over het onderwerp grensoverschrijdend gedrag die daarop volgden, betroffen de twee rondetafelgesprekken die ik met zowel publieke als private mediapartijen over het onderwerp grensoverschrijdend gedrag heb georganiseerd. Het doel van deze gesprekken was het verkennen van een vanuit de sector gezamenlijke preventieve aanpak om grensoverschrijdend gedrag zoveel mogelijk tegen te gaan. Gezien de vertrouwelijkheid van deze gesprekken kan ik niet ingaan op wat er concreet is besproken. Wel kan ik uw Kamer melden
BLADZIJDE 3
dat bij geen van deze gesprekken melding van grensoverschrijdend gedrag bij de DWDD of andere programma’s aan de orde is geweest.
Vraag 4: Kunt u expliciet aangeven wanneer u voor het eerst hoorde over (meldingen van) grensoverschrijdend gedrag bij DWDD en via welke kanalen? Was u verbijsterd over de ernst en de omvang van de meldingen?
Antwoord 4
Net als uw Kamer, hebben de signalen over grensoverschrijdend gedrag bij DWDD mij bereikt via de media. Ik heb met afschuw kennis genomen van de artikelen in de Volkskrant. Het is moeilijk te begrijpen hoe het mogelijk is geweest dat mensen jarenlang blootgesteld zijn aan een onveilig werkklimaat.
Vraag 5: Hoe beoordeelt u de wijze waarop omroep BNNVARA als werkgever, de NPO en andere betrokkenen sinds het uitkomen van het Volkskrantartikel hebben gehandeld en gecommuniceerd? Zijn volgens u alle juiste stappen, door de juiste verantwoordelijkheden, op de juiste momenten en in de juiste volgorde genomen?
Antwoord 5
Mijn beeld van het verloop de afgelopen dagen is in ieder geval dat er snel is gehandeld. BNNVARA heeft openlijk haar excuses geboden aan alle slachtoffers; een noodzakelijk signaal omdat hiermee het leed van de slachtoffers wordt erkend. De NPO laat nu een extern onderzoek doen door een onafhankelijke partij naar de werkomstandigheden bij DWDD. Mede op basis daarvan komt er een actieplan waarin NPO samen met de omroepen gaan vaststellen wat nodig is om een veilige werkomgeving te garanderen. Met de NPO heb ik afgesproken dat zij mij informeert over de aanpak en het proces. Vraag 6:
Ziet u ook dat veel medewerkers bij de omroepverenigingen werken met kortlopende arbeidscontracten en via schijnconstructies met zzp’ers, waardoor het nog ingewikkelder is om eventuele misstanden aan de kaak te stellen? In hoeverre speelt volgens u hierin mee dat zowel bij de omroepverenigingen als de NPO sprake is van een ‘ratrace’ waarin alles draait om kortetermijnsucces op basis van kijkcijfers, marktaandelen en streefgetallen?
Antwoord 6:
Het beeld herken ik. Ook in het advies van de Raad voor Cultuur “Over de grens”, dat in juni 2022 is gepubliceerd wordt hierop ingegaan.1 De Raad constateert dat wanneer veel werknemers tijdelijke contracten hebben, dit bijdraagt aan een gevoel van onderlinge concurrentie. Personen die hun werkomgeving als competitief ervaren, maken significant meer grensoverschrijdend gedrag mee. Dit heeft namelijk ook tot gevolg dat mensen zich minder durven uit te spreken wanneer zij grensoverschrijdend gedrag ervaren of in het bijzijn ervan meemaken. De nadruk op succes en kijkcijfers in de mediasector en de druk die dit met zich meebrengt, zal vermoedelijk dit fenomeen versterken. Dat laat onverlet dat succes nooit een excuus mag zijn om mensen respectloos en onwaardig te behandelen. Ook als de druk nog zo hoog is.
BLADZIJDE 4
Vraag 7:
Wat gaat u doen om ervoor te zorgen dat omroepverenigingen weer personeel voor langere tijd aan zich gaan binden op basis van fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en in een veilige werkomgeving?
Antwoord 7 Met u deel ik dat de mensen die bij de publieke omroepen meewerken aan het neerzetten van een stevige, onafhankelijke en kwalitatief hoogstaande publieke omroep moeten kunnen rekenen op een fatsoenlijke betaling. Zeker omdat dit er aan bijdraagt dat zij zich veilig voelen in hun werkomgeving en zich durven uit te spreken bij misstanden die zij ervaren of zien gebeuren. Ik vraag dan ook nadrukkelijk zowel bij de NPO als in mijn gesprekken met de omroepen aandacht hiervoor en zal dat ook in de toekomst expliciet blijven doen.
Vraag 8: De NPO heeft een actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag aangekondigd. Welke voorstellen of goede voorbeelden heeft u zelf om de veiligheid op de werkvloer bij televisie- en radioprogramma’s te verbeteren en structureel te borgen?
Antwoord 8 In mijn reactie op het advies van de Raad voor Cultuur “Over de grens” heb ik reeds aangegeven dat grensoverschrijdend gedrag meerdere oorzaken en gezichten heeft.2 Er is helaas niet één oplossing voor en in die brief geef ik aan welk breed palet aan maatregelen zal bijdragen aan het verminderen van grensoverschrijdend gedrag. Wettelijk gezien zijn werkgevers nu reeds verplicht om via de Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) een inventarisatie te maken van de arbeidsrisico’s die in die organisaties spelen, waaronder die van psychosociale arbeidsbelasting. Grensoverschrijdend gedrag valt hier onder. Daarbij horen ook maatregelen om deze risico’s te beheersen. Het kabinet werkt aan het nationaal actieprogramma tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Dit actieprogramma zet in op maatregelen in de hele maatschappij, waaronder ook de werkvloer. In dat kader werken werkgevers en werknemers aan een programmatische aanpak gericht op maatregelen tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld op de werkvloer. In dat zelfde kader onderzoekt de minister van SZW enkele aanscherpingen in de Arbowet en – regelgeving (zie ook het antwoord op vraag 12). Verder kan tot voorbeeld dienen het Beleidskader Veilig de vloer op, dat door NAPK ontwikkeld is voor de podiumkunsten, maar voor een groot deel toepasbaar op de mediasector. Dit beleidskader gaat in op alles wat een organisatie kan doen om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en – wanneer het zich toch voordoet – aan te pakken. Het gaat specifiek in op de bijzondere omstandigheden in de culturele en creatieve sector, zoals de inzet van het lichaam als instrument, de rol van (artistiek) leiders en de onderlinge afhankelijkheid die mensen in de sector ervaren.
Vraag 9:
Op welk manier worden medewerkers van de omroepverenigingen en NPO op een
BLADZIJDE 5
veilige en verantwoorde manier bij zowel het actieplan als het externe onderzoek betrokken?
Antwoord 9
De NPO heeft mij laten weten dat de Centrale Ondernemingsraad van de NPO zal worden geïnformeerd over de opzet van het extern uitgevoerde en onafhankelijke onderzoek en de uitkomsten van hiervan. Tevens zal de Centrale Ondernemingsraad van de NPO worden betrokken bij het actieplan. In het overleg van de HR-managers van alle omroepen zal het actieplan eveneens worden besproken evenals de wijze waarop de eigen medewerkers – waaronder ook externe inhuur – zullen worden geïnformeerd.
Vraag 10: Vindt er nu al met enige regelmaat een medewerkerstevredenheidsonderzoek plaats onder zowel medewerkers van alle omroepverenigingen als medewerkers van de NPO? Worden hierbij ook de kortlopende contracten en (schijn-)zzp’ers meegenomen?
Antwoord 10
Uit de eerdere inventarisatie m.b.t. het borgen van de veilige werkomgeving die de NPO dit voorjaar heeft uitgevraagd bij de omroepen, blijkt dat vrijwel alle omroepen onderzoeken houden onder hun personeel. Bij de onderzoeken die de NPO-organisatie uitvoert, worden zzp’ers en uitzendkrachten en stagiaires meegenomen. Het is de verwachting dat dit ook het geval is bij alle omroepen, omdat dit de gangbare praktijk is. Ik heb de NPO gevraagd om dit na te gaan.
Vraag 11: Wie is opdrachtgever om onderzoek te doen naar de werkomstandigheden bij DWDD en hoe luidt de precieze onderzoeksopdracht? Is er volgens u aanleiding om breder naar de werkomstandigheden in televisie- en radioprogramma’s te kijken?
Antwoord 11 Ik heb de NPO gevraagd om op te treden als opdrachtgever voor het onderzoek naar de werkomstandigheden bij DWDD, vanwege haar wettelijke sturings- en coördinatietaak. Deze opdracht zal worden verleend aan een externe onafhankelijke partij. Om de kwaliteit van het onderzoek te bewaken zal er een externe adviescommissie worden ingesteld. Verder zal de NPO ook het Commissariaat voor de Media betrekken bij het onderzoek. Ten tijde van het schrijven van deze antwoorden is de precieze onderzoeksopdracht nog niet bekend. Verder is er is inderdaad aanleiding om breder te kijken naar de werkomstandigheden. Daarin zal worden voorzien met het actieplan waarin de NPO samen met de omroepen concrete stappen gaat vaststellen die nodig zijn om een veilige werkomgeving te garanderen.
Vraag 12:
Volgens artikel 3, tweede lid van de Arbeidsomstandighedenwet ligt de primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen van ongewenst gedrag op de werkvloer bij de werkgever. Welke mogelijkheden ziet u om de Arbeidsomstandighedenwet en/of het Arbeidsomstandighedenbesluit aan te scherpen en bijvoorbeeld Arboartsen een (nog) grotere rol te geven bij het signaleren van
BLADZIJDE 6
grensoverschrijdend gedrag?
Antwoord 12
De Arbeidsomstandighedenwet valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van SZW . Zij stimuleert de naleving van de verplichte Risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) via het Meerjarenprogramma RI&E om de naleving van de RI&E, waarin speciale aandacht is voor psychosociale arbeidsbelasting. De minister van SZW is bovendien namens het kabinet samen met de minister van OCW coördinator van het nationaal actieprogramma tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Binnen dit actieprogramma is onder andere aandacht voor scherpere normering op het werk via wet- en regelgeving en voor de rol van omstanders. In aanvulling op het initiatiefwetsvoorstel van lid Maatoug (GroenLinks) voor het verplichten van een vertrouwenspersoon voor werkgevers, onderzoekt de minister van SZW in het kader van het actieprogramma het verplichten van een gedragscode en een klachtenprocedure en -commissie. Uw Kamer ontvangt het actieprogramma begin van het nieuwe jaar.
Vraag 13:
Wat is tot dusver het resultaat van de drie interventies die u begin dit jaar naar aanleiding (van meldingen) van seksueel wangedrag op de werkvloer bij The Voice of Holland aankondigde, te weten in gesprek gaan met de sector, ondersteuning van het meldpunt Mores.online en de opvolging van de acties uit het advies van de Raad voor Cultuur?
Antwoord 13
Met de gesprekken heb ik de urgentie bij de sector willen overbrengen voor een gezamenlijke preventieve aanpak vanuit de sector. Die wordt ook gedeeld. Binnen afzienbare tijd komt de sector met een gezamenlijke convenant over hoe ze grensoverschrijdend gedrag willen aanpakken. Snel daarna – waarschijnlijk begin volgend jaar – ga ik samen met regeringscommissaris Hamer weer om tafel met deze sector om deze te bespreken. Ook hebben een aantal mediaorganisaties zich bij het meldpunt Mores.online aangesloten. Momenteel krijgt Mores.online een bijdrage vanuit het ministerie via de Rijkscultuurfondsen van € 200.000,- voor de periode tot en met 2023. Het werk van Mores.online zal ik ook na 2023 financieel blijven ondersteunen. Voor de opvolging van de acties uit het advies van de Raad voor Cultuur verwijs ik graag naar de brief die ik hierover heb geschreven aan uw Kamer op 2 november 20223 .
Vraag 14: Welke rol heeft de regeringscommissaris grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld in deze kwestie? Wat houdt haar rol in bredere zin in en wat heeft zij sinds haar aanstelling gedaan?
Antwoord 14
De NPO is met de regeringscommissaris in gesprek over haar eventuele betrokkenheid in het onderzoek naar deze kwestie. De rol van de regeringscommissaris in bredere zin houdt in dat zij gevraagd en ongevraagd het kabinet en andere partijen adviseert over de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld en vormt een boegbeeld voor het
BLADZIJDE 7
maatschappelijk gesprek om tot een cultuurverandering te komen. De primaire focus van haar activiteiten ligt bij seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, maar waar de aanpak andere vormen van grensoverschrijdend gedrag of geweld raakt zal zij dit in haar werkzaamheden meenemen en hier desgevraagd over adviseren.
Uit de gesprekken die zij tot nu toe heeft gevoerd met organisaties en individuen komt namelijk naar voren dat seksueel grensoverschrijdend gedrag vaak samenhangt met andere vormen van grensoverschrijdend gedrag.
Momenteel voert zij verdiepende gesprekken met een dwarsdoorsnede van het maatschappelijk middenveld, bedrijven en ervaringsdeskundigen over seksueel grensoverschrijdend gedrag als fenomeen, hoe dit te adresseren en welke kansen en uitdagingen er liggen in de preventieve, repressieve en curatieve sfeer.
Ten aanzien van de media is zij betrokken bij gesprekken die ik heb geïnitieerd met omroepen waaronder over hun initiatief om tot een convenant te komen waarbij zij zich maximaal zullen inspannen voor een veilige werkcultuur waarin alle vormen van grensoverschrijdend gedrag worden tegengegaan.
Vraag 15: Wilt u deze vragen elk afzonderlijk, met spoed en voor het Wetgevingsoverleg Media (28 november 2023) beantwoorden?
Staatssecretaris Uslu (OCW) geeft antwoorden op Kamervragen naar aanleiding van het bericht ‘In de succesvolle tv-machine van DWDD werd menig redacteur vermalen’. Het Tweede Kamerlid Werner (CDA) had de vragen gesteld.
Twee aangiftes tegen verdachte in The Voice-schandaal geseponeerd
Twee aangiftes tegen één verdachte over grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland worden geseponeerd. Dat heeft het Openbaar Ministerie in Midden-Nederland bekendgemaakt. Volgens het AD gaat om de aangiftes tegen regisseur Martijn N., maar het OM zwijgt daarover.
Het OM zegt dat het gaat om een aangifte over onzedelijke betasting en eentje over een zoen op de mond. Omdat er te weinig bewijs is gevonden is nu besloten de aangiftes te seponeren “na zorgvuldige bestudering van het onderzoeksdossier en intern overleg”, aldus het OM. Het sepot betekent dat de verdachte van elke blaam wordt gezuiverd.
Sinds eind april wordt onderzoek gedaan naar vier verdachte medewerkers die zich mogelijk grensoverschrijdend hebben gedragen bij talentenshow The Voice. De zaken kwamen aan het licht na een uitzending van BOOS, het YouTube-programma van presentator Tim Hofman. Daarbij zou sprake zijn van tientallen vrouwen die zouden zijn lastiggevallen achter de schermen bij The Voice.
Coaches Ali B, Marco Borsato, bandleider Jeroen Rietbergen en een regisseur werden ervan beschuldigd dat ze seksueel grensoverschrijdend gedrag aan de dag hadden gelegd. De naam van de regisseur is niet bekendgemaakt.
Het OM verwacht niet eerder dan begin volgend jaar de onderzoeken naar de andere verdachten af te ronden.
In dit artikel worden de beschuldigingen tegen de mannen beschreven.
Na de uitzending van BOOS besloot RTL om The Voice voorlopig niet meer uit te zenden. Bandleider Jeroen Rietbergen bekende “contact van seksuele aard” te hebben gehad met vrouwen die bij het programma betrokken waren. Hij legde zijn werk als bandleider direct neer. Rapper Ali B en Marco Borsato spreken alle beschuldigingen tegen.
Schokkend
RTL noemde de onthullingen van BOOS “zeer ernstig en schokkend”. De zender zei niet te hebben geweten van aantijgingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik.
Nog voordat de aflevering van BOOS werd uitgezonden op 20 januari riep de politiek slachtoffers op om aangifte te doen. De online uitzending, waarin ook Talpa-oprichter John de Mol aan het woord kwam, werd binnen twee uur meer dan 5 miljoen keer bekeken. In totaal heeft de aflevering bijna 11 miljoen views.
EINDE NOS BERICHT
[70]
NOS
PVDA MAAKT EXCUSES, MAAR VAN DIJK WIL GEEN KAMERLID
PvdA maakt excuses, maar Van Dijk wil geen Kamerlid meer zijn
De PvdA heeft de sanctie tegen oud-Kamerlid Gijs van Dijk vernietigd. Het partijbestuur erkent dat er onzorgvuldig is omgegaan met meldingen over grensoverschrijdend gedrag, maar Van Dijk heeft besloten dat hij geen Kamerlid meer wil zijn.
Van Dijk vertrok op 8 februari uit de Tweede Kamer, nadat meerdere vrouwen hem hadden beschuldigd van ongeoorloofd gedrag. In juni besloot het partijbestuur dat het “onwenselijk” was dat hij de “de komende vier jaar politieke of bestuurlijke functies namens de PvdA bekleedt”.
Vorige week concludeerde de beroepscommissie van de PvdA dat het bestuur onzorgvuldig met de klachten was omgegaan. Er was ook kritiek op partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent, die hem geen mogelijkheid tot wederhoor had geboden.
Het partijbestuur neemt de conclusie over. In een verklaring stelt het “dat de kwestie draait om meldingen die betrekking hebben op de privésfeer. Daarbij gaat het niet om meldingen die betrekking hebben op seksueel overschrijdend gedrag. Het spijt het partijbestuur dat die indruk niet eerder is weggenomen.”
Partijvoorzitter Sent voegt daar nog aan toe dat het haar zeer spijt dat ze er niet in is geslaagd om aan alle betrokkenen recht te doen. “Met de wetenschap van nu hadden we het proces anders moeten aanpakken.”
Nu de partij excuses heeft gemaakt, kan Van Dijk terugkeren naar de Tweede Kamer, maar dat wil hij niet meer. Hij zegt “een zeer lastige periode” af te sluiten. “Alles afwegend wil ik nu een nieuwe start maken. Dat kan ik in de Tweede Kamer doen. Toch kies ik daar nu niet voor. Ik blijf me inzetten voor mensen die kwetsbaar zijn en mogelijk niet zelf hun stem kunnen laten horen.”
Volgens het partijbestuur zijn er afspraken met het oud-Kamerlid gemaakt “zodat hij weer kan werken aan een nieuwe toekomst”. Het zegt ook dat de partij hoopt “met Gijs te blijven samenwerken”.
“Pijnlijk en ingrijpend”
PvdA-fractieleider Attje Kuiken noemt de kwestie “pijnlijk en ingrijpend voor alle betrokkenen”. Ze zegt dat de fractie het besluit van het bestuur opvolgt “zodat iedereen zich weer kan richten op de toekomst”.
Aanstaande dinsdag neemt oud-Kamervoorzitter Arib afscheid als PvdA-Kamerlid. Dat is een maand nadat zij haar vertrek had aangekondigd, ook vanwege een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag. Daarmee zou er weer plek zijn voor Van Dijk in de fractie en hij heeft een terugkeer dan ook serieus overwogen.
De aangifte die de advocaat van Van Dijk heeft gedaan tegen het onderzoeksbureau Bezemer & Schubad (B&S), dat volgens hem niet bevoegd was om onderzoek te doen naar het oud-Kamerlid, blijft staan. Het is aan het Openbaar Ministerie om daar al dan niet iets mee te doen, meldt de advocaat.
EINDE NOS BERICHT
[71]
ZIE NOOT 70
Reacties uitgeschakeld voor Noten 68 t/m 71/Onschuldig tot schuld bewezen
”Volgens NRC zijn er twee anonieme brieven met klachten binnengekomen over Arib waarin gesproken wordt over ‘machtsmisbruik’, ‘een schrikbewind’ en ‘een onveilige werkomgeving’.
UPDATEHet presidium van de Tweede Kamer laat een onafhankelijk extern onderzoek doen naar ‘mogelijk grensoverschrijdend gedrag’ door oud-Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA). Dat blijkt uit rapport van de landsadvocaat dat NRC naar buiten bracht. Arib beschuldigt de huidige Kamervoorzitter Vera Bergkamp ervan haar kapot te willen maken.
Volgens NRC zijn er twee anonieme brieven met klachten binnengekomen over Arib waarin gesproken wordt over ‘machtsmisbruik’, ‘een schrikbewind’ en ‘een onveilige werkomgeving’. De landsadvocaat, die in dienst is van advocatenbureau Pels Rijcken, zou gesteld hebben dat het zou ‘passen bij eerdere (concrete en ernstige) signalen van een onveilige werkomgeving’. De huidige leiding van de Tweede Kamer, voorgezeten door Kamervoorzitter Vera Bergkamp, zou op basis van het advies van de landsadvocaat hebben besloten tot een extern onderzoek.
Arib zelf reageert woedend op de beschuldigingen. Tegen deze site spreekt ze van een ‘dolk in mijn rug’. ,,Vera Bergkamp is hier verantwoordelijk voor. Dit is de lelijke kant van de politiek. De vorige dolk was het stuk op de site van RTL Nieuws, toen ik kandidaat was voor het Kamervoorzitterschap. Daar heeft Bergkamp ook een rol in gespeeld. Dat was kennelijk niet genoeg.’’ RTL bracht vorig jaar een artikel waarin anonieme bronnen in de Kamer klaagden over een ‘schrikbewind’ dat Arib zou voeren.
Ook op Twitter uit Arib haar ontevredenheid over de gang van zaken: ‘Ik eis van Vera Bergkamp (D66) een verklaring over deze werkwijze’, schrijft ze. ‘Dit staat haaks op zorgvuldigheid en een sociaal veilige werkomgeving.’ Opnieuw spreekt de oud-kamervoorzitter van een ‘‘anonieme’, politieke dolksteek in mijn rug’.
Bergkamp zelf had het graag eerst met Arib zelf willen bespreken. ,,Het Presidium betreurt het zeer dat het advies van de landsadvocaat naar buiten is gekomen, voordat met betrokkene is gesproken”, reageert de huidige Kamervoorzitter. ,,Dit gesprek zal eerst plaatsvinden, voordat het Presidium van de Tweede Kamer met een nadere reactie komt.” Bergkamp heeft Arib vandaag ontboden voor een gesprek.
‘Breder, structureel probleem’
Volgens de landsadvocaat wijzen de klachten uit de anonieme brieven op een ‘breder, structureel probleem’. Het zou niet gaan om een enkel incident. Volgens NRC hebben de juristen van Pels Rijcken ‘concrete en duidelijke signalen’ ontvangen ‘dat er (mogelijk) sprake is (geweest) van een zeer onveilige werkomgeving’. De Tweede Kamer heeft als werkgever ‘zonder meer een verplichting tot handelen’, aldus de landsadvocaat.
In juli werd Arib nog benoemd tot voorzitter van de Tijdelijke Commissie Corona, die moet een parlementaire enquête voorbereiden naar het coronabeleid. Volgens NRC zou dit voor een van de anonieme klagers aanleiding zijn geweest voor het alsnog melden van misstanden uit de tijd dat Arib Kamervoorzitter was.
De huidige Kamervoorzitter ligt overigens eveneens onder vuur, maar dan om een andere reden. Kamerleden klagen dat ze te laks is in het handhaven van de orde tijdens debatten.’
Het horen van een anonieme getuige is geregeld in de artikelen 226a en 226d Sv.:
Art. 226a Sv “1. De rechter-commissaris beveelt hetzij ambtshalve, hetzij op de vordering van de officier van justitie of op het verzoek van de verdachte of van de getuige, dat ter gelegenheid van het verhoor van die getuige diens identiteit verborgen wordt gehouden, indien: a. de getuige of een andere persoon, met het oog op de door de getuige af te leggen verklaring, zich zodanig bedreigd kan achten dat, naar redelijkerwijze moet worden aangenomen, voor het leven, de gezondheid of de veiligheid dan wel de ontwrichting van het gezinsleven of het sociaal-economisch bestaan van die getuige of die andere persoon moet worden gevreesd, en b. de getuige te kennen heeft gegeven wegens deze bedreiging geen verklaring te willen afleggen.
Art. 226d 1. Indien het belang van het verborgen blijven van de identiteit van de bedreigde getuige zulks vordert, kan de rechter-commissaris bepalen dat de verdachte of diens raadsman dan wel beiden het verhoor van de bedreigde getuige niet mogen bijwonen. In het laatste geval is ook de officier van justitie niet bevoegd daarbij tegenwoordig te zijn. 2. De rechter-commissaris stelt de officier van justitie, de verdachte of diens raadsman, indien hij het verhoor van de getuige niet heeft bijgewoond, zo spoedig mogelijk in kennis van de inhoud van de door de getuige afgelegde verklaring, hem de gelegenheid biedende door middel van telecommunicatie of, indien het belang van het verborgen blijven van de identiteit van de bedreigde getuige zulks niet verdraagt, schriftelijk de vragen op te geven, die hij gesteld wenst te zien. Tenzij het belang van het onderzoek geen uitstel van het verhoor gedoogt, kunnen vragen reeds vóór de aanvang van het verhoor worden opgegeven. 3. Ingeval de rechter-commissaris belet dat een door de bedreigde getuige gegeven antwoord ter kennis komt van de officier van justitie, de verdachte of diens raadsman, doet de rechter-commissaris in het proces-verbaal opnemen dat de gestelde vraag door de bedreigde getuige is beantwoord.”
De rechter-commissaris kan overeenkomstig het bepaalde in art. 226a e.v. Sv bepalen dat een getuige die ernstig blijkt te worden bedreigd, op zodanige wijze wordt gehoord dat zijn identiteit geheel verborgen blijft. De rechter-commissaris kan in dat geval overeenkomstig het bepaalde in art. 226d, eerste lid, Sv bepalen dat de verdachte en diens raadsman het ‘verhoor’ niet zullen bijwonen, hetgeen meebrengt dat ook de officier van justitie daarbij niet aanwezig mag zijn. Ingevolge art. 226d, tweede lid, Sv worden de verdediging en de officier van justitie dan in de gelegenheid gesteld zoveel mogelijk de vragen voor de bedreigde getuige aan de rechter-commissaris op te geven. Deze vragen kunnen reeds voor de aanvang van het verhoor schriftelijk worden ingediend. Uit art. 342, tweede lid, Sv in verbinding met art. 344a Sv volgt dat de door de bedreigde getuige afgelegde verklaring (het schriftelijke bescheid waarin een dergelijke verklaring is neergelegd) slechts dan tot het bewijs kan worden gebezigd indien deze steun vindt in andere gebezigde bewijsmiddelen.
Indien het horen van de bedreigde getuige door middel van een audiovisuele verbinding of een andere vorm van telecommunicatie geschiedt, in welk geval de rechter-commissaris en de bedreigde getuige zich op een geheime locatie A en de andere procespartijen zich op locatie B bevinden, kunnen de vragen mondeling worden gesteld.
Compensatie bij anonieme getuigen
Volgens het EHRM doen anonieme verklaringen met name afbreuk aan het recht van de verdediging eventuele vooroordelen, vijandigheid jegens verdachte dan wel de (on)betrouwbaarheid van de getuige aan te tonen/te betwisten. Voorts maakt onbekendheid omtrent identiteit en achtergrond het voor de verdediging onmogelijk om redenen naar voren te brengen die een getuige zou kunnen hebben om in strijd met de waarheid te verklaren (EHRM Ellis, Simms, Martin v Uk, par. 74). In dit verband dienen dan ook voldoende compenserende maatregelen genomen te worden, waaronder procedurele waarborgen die verzekeren dat een eerlijke en zorgvuldige beoordeling omtrent de betrouwbaarheid van het bewijs plaatsvindt. EHRM Pesukic par. 45.
Voorbeelden van maatregelen die het EHRM wel voldoende acht:
het feit dat verbalisanten en aanklager verklaringen hebben afgelegd omtrent de reputatie en het criminele verleden van de anonieme getuige ( Pesukic (par. 50))
het feit dat de getuige is verhoord ten overstaan van jury en rechtbank (alle personen betrokken i.d. besluitvorming), zodat deze zich een eigen oordeel konden vellen over de betrouwbaarheid van de getuige en diens reactie op de hem voorgelegde vragen.
Relevante jurisprudentie anonieme getuigen
Voor de vraag hoe er in de praktijk wordt omgegaan met het horen van anonieme getuigen en het gebruik van diens verklaringen voor het bewijs wordt verwezen naar de volgende jurisprudentie:
HR 6 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1664
EINDE BERICHT
Reacties uitgeschakeld voor Noten 72 en 73/Onschuldig tot schuld bewezen
Onder vertrouwenspersonen van de Tweede Kamer is grote beroering ontstaan over het aangekondigde onderzoek naar mogelijk grensoverschrijdend gedrag door oud-Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA). Tenminste drie van de zes vertrouwenspersonen menen dat een deel van de aangevoerde bewijzen tegen Arib niet tegen haar gebruikt kan worden.
Steen des aanstoots is een brief met 23 klachten die in zomer 2021 vanuit vertrouwenspersonen naar de huidige Kamervoorzitter Vera Bergkamp (D66) en de ambtelijke top van de Kamer is gestuurd. Deze brief is afgelopen maand samen met andere documenten door Bergkamp en griffier Simone Roos aan de landsadvocaat verstrekt, met het doel te beoordelen of er een onderzoek naar wangedrag door Arib zou moeten komen.
Tenminste drie van de zes vertrouwenspersonen zijn hierover stomverbaasd. Anneke Kooij, die de betreffende brief mede ondertekende, zegt dat de 23 klachten ‘geen concrete bewijzen’ vormen tegen Arib. Ze heeft ‘geen idee’ waarom de klachtenbrief aan landsadvocaat Pels Rijcken is overhandigd voor advies over een eventueel onderzoek naar Arib. ‘Ik heb dat niet gedaan.’
Ook klachten over andere Kamerleden
Volgens Kooij moet de brief van de vertrouwenspersonen worden opgevat als een algemeen ‘signaal over sociale onveiligheid’ in de Kamer. ‘Er staat niets meer of minder in dan dat.’ Volgens Kooij heeft de brief betrekking op een periode van 3,5 jaar (2018-2021) waarin er ook klachten over Kamerleden van andere partijen rondgingen. Kooij: ‘Dus die meldingen kunnen ook over anderen zijn gegaan.’
Een tweede vertrouwenspersoon, Monique Christiaanse, zegt ook dat ze de 23 klachten niet herkent. Ze kent zelfs ‘die hele brief niet’. Ook een derde vertrouwenspersoon, die anoniem wil blijven, zegt stellig geen brief met 23 klachten over Arib te kennen. Dat is opmerkelijk, omdat de vertrouwenspersonen wel regelmatig met elkaar overleggen en gezamenlijk een jaarverslag opstellen. De Tweede Kamer telt in totaal zes vertrouwenspersonen voor bijna zeshonderd medewerkers.
‘Zo naar en zo’n chaos’
Wat Christiaanse betreft, is ten onrechte de indruk ontstaan dat de brief namens alle vertrouwenspersonen is opgesteld. Navraag van de Volkskrant leert dat de brief slechts is ondertekend door twee vertrouwenspersonen, namelijk Anneke Kooij en Anita Bos. Voor Christiaanse is dit belangrijk, omdat zij niet wil dat medewerkers van de Kamer denken dat zij vertrouwelijke informatie heeft gedeeld met het presidium, het bestuur van de Tweede Kamer: ‘Door dit hele gebeuren zijn mensen die in Kamer werken zich niet veiliger gaan voelen. Want het is nu net alsof ik meteen naar het presidium ren en het daar ga melden als iemand met iets naar mij toe komt. Dat is onze taak helemaal niet’, zegt Christiaanse. ‘Ik vind dit allemaal zo naar en zo’n chaos.’
Er zijn ook drie vertrouwenspersonen die niet willen reageren op vragen van de Volkskrant. Zij verwijzen naar hun woordvoerder, die tevens het woord blijkt te voeren namens Kamervoorzitter Bergkamp, de griffier en het hoofd personeelszaken van de Tweede Kamer. De zegsvrouw wil niet ophelderen of alle 23 meldingen in de brief van de vertrouwenspersonen over Arib gaan of dat hier een misverstand over zou zijn.
Een deel van de Tweede Kamerleden heeft al langer twijfels over de aanpak van het onderzoek naar Arib en heeft daarom Bergkamp en het presidium afgelopen dinsdag gevraagd het onderzoek stil te leggen. Een besluit hierover wordt binnenkort verwacht.
De voorzitter van de ondernemingsraad van de Kamer, Michel Meerts, zette donderdag druk op het presidium om het onderzoek vooral door te laten gaan, omdat onduidelijkheid hierover zou leiden tot ‘grote onrust’ onder het ambtelijk personeel van de Tweede Kamer, aldus Meerts tegen RTL Nieuws.
Ander daglicht
Tegelijkertijd komt het besluit om een onderzoek naar Arib in te stellen plots in een nieuw daglicht te staan nu blijkt dat tenminste drie vertrouwenspersonen menen dat een deel van de bewijzen niet tegen Arib kan worden gebruikt. De suggestie dat er mogelijk al langer 23 klachten lagen speelde namelijk een grote rol bij het besluit van de acht presidiumleden om überhaupt een onderzoek naar Arib te beginnen, zeggen twee van hen tegen de Volkskrant. Zij spreken op voorwaarde van anonimiteit, omdat het een ambtsmisdrijf is om te lekken uit presidiumvergaderingen.
Het eerste presidiumlid vertelt dat het onderzoek naar Arib er uiteindelijk is gekomen na een opeenstapeling van signalen van grensoverschrijdend gedrag: eerst kwamen er begin dit jaar twee anonieme brieven binnen, daarna zei het management dat het de voorvallen in de brieven herkende en vervolgens bleek er ook nog een klachtenbrief van de vertrouwenspersonen te zijn. De eerste anonieme brief van februari was voor het presidium dus nog geen aanleiding voor een onderzoek.
Anonieme klachten
Pas toen bekend werd dat Arib voorzitter van de enquêtecommissie corona zou worden en er in juli opnieuw een anonieme brief binnenkwam, begon de zaak te schuiven. Daarin omschrijft de briefschrijver aanvaringen die anderen gehad zouden hebben met Arib. Die voorvallen werden vervolgens ‘bevestigd door het managementteam en vertrouwenspersonen’, zegt het presidiumlid. Juist de suggestie dat er ook nog eens 23 klachten over Arib zouden zijn bij de vertrouwenspersonen, maakte dat het lid niet om de anonieme klachten heen kon. ‘Dan zeggen vertrouwenspersonen dus: wij hebben ook 23 voorvallen die hetzelfde beschrijven.’
Beide presidiumleden zeggen de brief met 23 klachten niet zelf te hebben gezien, maar tijdens de presidiumvergadering slechts ‘in globale lijnen geïnformeerd te zijn dat zoiets is binnengekomen’ en dat ‘iemand daar toen iets over heeft toegelicht’. Ook voor het tweede presidiumlid speelde de informatie over de 23 klachten een belangrijke rol bij het besluit om Arib formeel te laten onderzoeken door Hoffmann bedrijfsrecherche. ‘Als iemand signalen heeft dat er echt iets niet goed gaat, moet je daar wat mee’, aldus het tweede presidiumlid.
EINDE ARTIKEL VOLKSKRANT
Reacties uitgeschakeld voor Noot 74/Onschuldig tot schuld bewezen
Dat opgerolde staatsgreep-complot in Duitsland dat de laatste dagen nieuws is, werkt bij mij nogal op de lachspieren. Tegelijk is hier wel degelijk iets zeer griezeligs gaande. De putsch-plannen wortelen in enge ontwikkelingen die serieus genomen dienen te worden. Niet omdat die voorgenomen staatsgreep serieus kansen maakte. Wel omdat achter de plannen in die richting een groeiend gewapend fascistisch netwerk met tal van vertakkingen zit, waarvan een serieuze dreiging uit gaat. En ook om dat de snelle en efficiënte operatie waarmee de Duitse staat dit specifieke complot oprolde, die staat versterkt en democratisch aanzien verschaft waar juist anti-autoritair links helemaal geen vreugde aan gaat beleven. De Duitse staat die zich voordoet als antifascistisch bolwerk is een valkuil, geen geruststelling.
Eerst maar even de putschisten en hun plannen, dan worden die lachspieren duidelijk. Gisteren kregen we te horen dat de Duitse staat 25 mensen had aangehouden wegens een plan tot staatsgreep. Snel werden de contouren van het complot duidelijk.(1) Er was een hoge officier, maar wel gepensioneerd, dus niet in actieve dienst, een zekere Rüdiger von Pescatore. Die had het bevel gevoerd over een eenheid paratroopers, maar was wegens illegale wapenverkoop de laan uit gestuurd. Die leidde, zo lezen we, de gewapende arm van het verhaal. Dan was ook nog Birgit Malsack-Winkemann, een juriste, ex-parlementslid van de fascistische AfD-partij. Haar was in het putsch-plan de functie van minister van justitie toegedacht. De nieuwe regering zou dan geleid moeten worden door een heuse prins, Heinrich XIII van Reuss, een man met zulke bizarre opvattingen dat zijn adellijke familie hem de familie uit gezet heeft. ‘Gebrouilleerd’, heet zoiets in zulke kringen, meen ik. Dit was operette, misschien een vierde Sissi-film waardig.
Ietsje serieuzer mogen we het voetvolk nemen. Er zijn dus 25 arrestaties geweest, er worden er meer verwacht, en het betreft niet louter verlopen aristocraten, gesjeesde politici en gepensioneerde soldaten. Er zitten militairen en politiemensen in actieve dienst in, hetgeen bevestigt wat al langer duidelijk is: fascistisch gedachtegoed en extreem-rechtse organisaties zijn wijd verbreid in de gewapende staatsmacht van Duitsland. Deze verijdelde staatsgreep-plannenmakerij maakt dat extra zichtbaar. Daarom is het hele gebeuren bepaald niet alleen maar lachwekkend.
De staatsgreep zelf schijnt gedacht te zijn als bestorming van de Bondsdag, het Duitse parlement. Daar zou dan die nieuwer regering zich in het zadel hebben geholpen en een ‘monarchistische ‘orde’ hebben afgekondigd. Er zou voor de hele vertoning zelfs steun uit Rusland zijn gezocht, dus misschien zijn we aan een Volksrepubliek Reuss ontkomen. Achter de voorgenomen staatsgreep zitten de ambities en het gedachtegoed van een extreem-rechtse beweging die zich de Reichsbürger noemt. Die ontkennen de legitimiteit van de bestaande Duitse staat, en willen een versie het Duitse Rijk – de staat die tussen 1871 en 1945 bestond, het rijk van twee keizers maar ook van Hitler – terug. Eng en akelig volk, dus. Deze stroming groeit, en wordt door de veiligheidsdienst ingeschat als een club vol potentieel gewelddadige mensen. ‘Ze tellen rond 21.000 mensen, volgens de BfD, de binnenlandse inlichtingendienst, en rond de 5 procent van hen – rond de 1150 mensen – worden ingeschat als rechts-extremisten. In 2021 schreef de BfD rond de 1011 extremistische misdrijven aan hen toe.’ Het verhaal vertelt niet hoe je de 90 procent die niet tot de 10 procent rechtsextremisten behoort,(*) zou mogen beschrijven., maar om antifascistische lieden zal het ook daar bepaald niet gaan. Deze stroming belichaamt een serieuze fascistische dreiging.
Dat die dreiging via deze staatsgreep kansen zou hebben gemaakt op machtsverovering op korte termijn, lijkt me echter onzin. Een prins, een juriste en een gepensioneerde officier zijn als junta niet serieus te nemen, en een machtsovername door tientallen ongetwijfeld zeer woest ogende soldaten en agenten die in het parlement politici in de boeien gaan slaan? Spektakel waarbij vergeleken de bestorming van het Capitool in de VS in januari 2020 een hoogtepunt van professionaliteit vertegenwoordigt. Wie de staat wil grijpen, grijpt niet het parlement, maar de generale staf, de regeringscentra, het ministerie van defensie en van binnenlandse zaken. Daar is de staatsmacht gevestigd, Is dat gedaan, dan volgt eventueel ontbinding van het parlement. Een parlement is legitimatie, versiering, niet de core business.
Pogingen om de staatsmacht te grijpen door het parlement de bestormen zijn er in de geschiedenis wel geweest. Dat werden nogal eens spectaculaire debacles. Die bestorming van het Capitool die ik al noemde. Maar ook de staatsgreep van een aantal parlementsleden in Moskou, oktober 1993, die president Jeltsin naar huis probeerden te sturen, om een dag later door president Jeltins tanks onder vuur genomen en tot overgave gedwongen te worden. O ja, en de staatsgreep van kolonel Tejiero in Spanje in 1981, met een officier die heel imponerend het plafond van dat parlement onder vuur nam, alsof daar de democratie verscholen zat. Koning Juan Carlos maakte duidelijk dat hij geen zin in de vertoning had, en weg was de staatsgreep. Dat zou de koning wellicht niet gedaan hebben als de schietgrage kolonel zich daadwerkelijk van de steun van de militaire top had verzekerd.
Je kunt ook nog denken aan de Bierhalle-putsch in Duitsland, waar een eenheidsfrontje van Ludendorf (informeel militair dictator tijdens de Eerste Wereldoorlog, daarna uitgerangeerd) en een zekere A. Hitler de macht probeerde te grijpen in München. Dat ging weliswaar niet via het bestormen van een parlement maar wel buiten de militaire top om. Bij gebrek aan steun vanuit die legerleiding in Berlijn kwam er niets van terecht. Zonder dit soort steun kun je de staat gewoon niet grijpen. Wel verpletteren en verslaan, maar dan heb je het niet meer over een staatsgreep, en ook niet meer over de ambities van fascisten. Dan hebben we het over opstand, revolutie, insurrectie. Een heel ander, veel opwekkender hoofdstuk, een gesloten boek echter voor het contrarevolutionaire gezelschap van Prins Heinrich de Dertiende.
Was het bij het recente Duitse complot daadwerkelijk tot een bestorming van de Bondsdag gekomen, dan hadden de putschisten de gesjeesde prins met dat ongeluksgetal tot Rijkskanselier of voor mijn part tot keizer kunnen uitroepen. Zolang de generaals, politiechefs en hoge ambtenaren in Duitsland echter gewoon loyaal zouden blijven aan de bestaande Duitse staat, haar president en haar grondwet, zou de nieuwe regering geen enkele macht hebben. Binnen een dag zouden Duitse veiligheidstroepen het fascistische zootje opgerold hebben. Het had wel degelijk een bloedige toestand kunnen worden, het fascistische gezelschap was duidelijk doordrenkt van gewelddadige dromen. Dat er iets griezeligs werd voorbereid, is duidelijk. Een symptoom van fascistisch gevaar is dit alles wel. Maar als potentiële machtsovername was het tamelijk kansloos. Het gevaar dat er van uit ging zit meer in de mythevorming die een heroïsche mislukking extreem-rechts had kunnen geven. Bovendien: ook fascisten leren uit hun mislukkingen.
Het zou anders zijn als er serieuze verbindingen tussen de complotteurs en hoge officieren in actieve dienst zouden zijn, niet enkel van een gepensioneerde parachutisten-aanvoerder. Maar die kom ik in de berichtgeving dus niet tegen. Komen die alsnog aan het licht, dan dien ik mijn inschatting te herzien. Maar die ene hoge officier in het complot is dus gepensioneerd en wegens illegale wapenhandel ook nog eens uitgerangeerd. Om het eens te zeggen in een taal die in Nederland zo graag wordt gesproken: dit staatsgreepplan had volstrekt onvoldoende draagvlak in kringen waar het er toe doet: de militaire- en veiligheidstop van Duitsland. Succesvolle staatsgrepen worden doorgaans gepleegd in samenwerking met de generale staf, of door die generale staf zelf, niet dwars tegen die generale staf in. En de generale staf in Duitsland heeft wel wat beters te doen dan een orde bedreigen waar ze mooie banen, een stevige machtspositie en een flink prestige aan ontleent.
Intussen is het plan dus heel efficiënt van staatswege opgerold. Niet alleen zijn er tientallen arrestaties, en waarschijnlijk komen er nog meer.(3) Ik lees ook dat politie al eerder was overgegaan tot extra bewaking van de Bondsdagen, en dat er meer beveiliging van politici was geregeld.(4) De Duitse staat heeft de boel uitstekend onder controle.
En precies daarin schuilt een ander gevaar. Iedereen die nu opgelucht adem haalt omdat het bevoegde gezag Bierhalleputsch 2.0 voorkomen heeft, mag eventjes verder nadenken. Het bevoegde gezag als redder van de democratie, als antifascistisch bolwerk? Hoeveel antifascistische activiteiten, demonstraties blokkades, zijn er door datzelfde bevoegde gezag belaagd, aangevallen, gebroken? Hoe veilig moeten we ons voelen als we voor bescherming tegen deze ene fascistische dreiging precies dit bevoegde gezag in actie zien? Wat als het bevoegde gezag zich een volgende keer anders opstelt – bijvoorbeeld omdat sympathie voor die Reichsbürger-beweging in hoge militaire kringen wortel schiet, of als de legertop een sterk en militant links waarneemt waartegen over die fascisten in militaire ogen het kleinere kwaad zijn dat dan maar getolereerd moeten worden? Hoe sterk staan we als antifascisten als de staat ons weer eens niet tegen fascisten beschermt? Wat doen we als antifascisten zelf? Waar is onze eigen kracht?
Noten:
(*) aangebracht 8 december 2022, 16.22 uur: ‘behoort’ is later toegevoegd, een alerte lezer – dank – wees me er op dat er kennelijk een woord ontbrak, en inderdaad...
” Everyone charged with a penal offence has the right to be presumed innocent until proved guilty according to law in a public trial at which he has had all the guarantees necessary for his defence.”
Meer dan 7 miljoen mensen, waaronder ondergetekende, hebben recentelijk op Youtube gekeken naar het programma ”BOOS” waarin vrouwen aan het woord kwamen, die de aan RTL programma The Voice verbonden bandleiderbJeroen Rietbergen, rapper Ali B [coach bij The Voice], zanger Marco Borsato, voormalig coach bij the Voice en een anonieme regisseur beschuldigden van sexueel wangedrag, varierendvan het zenden van sexueel getinte appjes, tot aanranding en/of verkrachting.
Jeroen Rietbergen heeft dit inmiddels publiekelijk toegegeven, Marco Borsato heeft er geen mededelingen over gedaan, Ali B ontkent, evenals de genoemde regisseur.
Er is aangifte gedaan tegen Ali B, Jeroen Rietbergen en de betreffende regisseur.
Tegen Marco Borsato was al eerder in een ander verband aangifte gedaan vanwegesexueel wangedrag [wat niet betekent, dat hij in deze zaak schuldig zou zijn].
Inmiddels heeft het OM [dat gaat bepalen of de beschuldigdenvervolgd worden] de zaak in onderzoek.
Het filmpje was vrij confronterend en er is dan ook-terecht- alom verontwaardiging.
Toch vind ik hierbij een waarschuwing op zijn plaats.Want het gevaar is, dat de verontwaardiging doorslaat en dat de publieke opinie, alsmede TV persoonlijkheden, doen, alsof reeds is komen vast te staan, dat het ook daadwerkelijk zo gebeurd is, zonder het OM onderzoek en/of een eventuele rechtszaak af te wachten.
Want tot nu toe is slechts sprake van een aantal beweringen doormogelijke slachtoffers, bewijzen zijn nog niet geleverd, wat aan de rechter is.
Vandaar dat ik de publieke opinie oproep om niet te vergeten,’dat in een rechtsstaat geldt: ”Onschuldig tot schuld bewezen”
Ook noem ik hier de ongemakkelijke waarheid, dat valse aangiftes nu eenmaal voorkomen, zeker als het bekende mensen betreft.
Daarom is het van belang, dat de zaken nu bij het OM liggen,waar een evenwichtige afweging gemaakt kan worden.
Daar hebben de echte of vermeende slachtoffers recht op.Daar hebben de beschuldigden en misschien verdachtenrecht op.Bij een heksenjacht is niemand gebaat.
De Duitse politie in Karlsruhe escorteert een verdachte van deelname aan de coupplannen naar een helikopter
